XVIII - Anglia od XVII do XX wieku

Wszelkie formy życia politycznego Anglii pozostawały pod wpływem poczucia odrębności, spowodowanego w głównej mierze przez uwarunkowania geograficzne. Społeczeństwo angielski wykształciło odrębny model ustrojowy, którego istotna cecha jest trwałość, zachowana dzięki dostosowywaniu go do potrzeb życia. Pomocne było przy tym prawo zwyczajowe (precedensy).

Dążenia rewolucyjne pozostawały wiec w sprzeczności z poczuciem legalizmu. Jeden był tylko, w dodatku stosunkowo krotki okres gwałtownych zmian - rewolucja w XVII w. i rządy O. Cromwell'a - zapoczątkowany po wstąpieniu na tron Stuart'ow w 1603r.

Zaraz po przywróceniu monarchii (1660) rozpoczął się proces uzupełniania starych, tradycyjnych norm nowymi treściami. Największy w hist. Anglii okres przeobrażeń ustrojowych zakończyła rewolucja w 1688r.

1. Anglia od 1603 do 1688 roku

W XVI i XVII w. narastały przeciwieństwa miedzy władza absolutna reprezentowana przez monarchę, a mieszczaństwem i nowa szlachta, czyli grupami społecznymi posiadającymi reprezentacje w parlamencie. Wyrazem tych różnic były próby uchwalenia dokumentów ograniczających władzę królewską oraz rozłam w parlamencie, który zaznaczył się w 1641r.

Rosnące w sile nowe grupy społeczne znalazły oparcie w purytanizmie, ideologii będącej angielska odmiana kalwinizmu. Jako iż jednym z założeń anglikanizmu było boskie pochodzenie władzy królewskiej, purytanie zwalczani byli przez Kościół anglikański.

1)

• Petycja o prawo - dokument wymierzony przeciw samowolnemu uchwalaniu podatków przez Karola I, który to ów władca zmuszony był podpisać w 1628 roku:

• Nowe podatki tylko za zgoda parlamentu

• Zakaz wiezienia nikogo bez podstaw prawnych

• Zakaz funkcjonowania sądów wojennych w czasie pokoju

• Zakaz przymusowego kwaterowania żołnierzy w dobrach pryw.

• Petycja nieprzestrzegania, parlament rozwiązany

2)

Rozłam w parlamencie doprowadził do podziału na zwolenników króla (Kawalerów) i jego przeciwników (Okrągłogłowi). Wśród purytanów wyodrębniły się stronnictwa:

• Prezbiterianie - odłam umiarkowany, reprezentujący bogate mieszczaństwo i wyższe warstwy nowej szlachty (gentry)

• Independenci - odłam radykalny, średnie mieszczaństwo i wolni chłopi, przeciwnicy monarchii, silne wpływy w armii

• Lewellerzy - odłam independentów o jeszcze radykalniejszym programie, chłopi, drobne mieszczaństwo, proletariat, głosili suwerenność ludu i równość wobec prawa

• Diggerzy - tzw. prawdziwi lewellerzy, odłam o jeszcze bardziej ;) radykalnych poglądach, nie uznawali własności prywatnej, głosili powszechny obowiązek pracy i wybór urzędników poprzez wybory

Największe znaczenie uzyskiwali independenci >>> wzrost znaczenia i reorganizacja armii, w której znaczna role odegrał O. Cromwell >>> Armia Nowego Wzoru >>> Ordonans o rezygnacji (1645) - demokratyzacja armii i kadry oficerskiej, przez co przedstawiciele wojska zaczęli przedstawiać własne projekty zmian ustrojowych.

1. Ustawodawstwo długiego parlamentu

Długi parlament w celu ograniczenia władzy królewskiej uchwalił szereg ustaw:

• Tzw. ustawa o trzechleciu (II 1641) - przerwa miedzy posiedzeniami parlamentu nie dłuższą niż trzy lata, w razie niedopełnienia obowiązku zwołania parlamentu przez króla mógł tego dokonać kanclerz bądź parowie; rozwiązanie lub odroczenie nie wcześniej niż po 50 dniach, za zgoda obu izb i króla

• Ustawa z V 1641 - rozwiązanie lub odroczenie parlamentu na mocy ustawy, rozwiązanie izby na mocy uchwały tejże izby

• Ustawy z VII 1641 - zniesienie Sadu Izby Gwiaździstej i odp. sądów terenowych oraz zniesienie Sadu Wysokiej Komisji (proces inkwizycyjny wymierzony przeciw przeciwnikom anglikanizmu)

• Wielka Remonstrancja (XI 1641) - odebranie biskupom anglikańskim prawa zasiadania w parlamencie, usuniecie z rady królewskiej osób winnych nadużycia prawa, ustawa z II 1642 pozbawiająca duchownych prawa zasiadania w parlamencie i Tajnej Radzie, żadnych godności świeckich

• Dziewiętnaście propozycji (VI 1642) - celem wprowadzenia zwierzchnictwa parlamentu uznano go jedynym organem właściwym do rozpatrywania ważnych dla państwa spraw; nominacje najważniejszych urzędników tylko za jego zgoda

• Ordonans o rezygnacji (IV 1645) - usuniecie ze stanowisk w służbie cywilnej lub wojskowej członków parlamentu, którzy objęli je po listopadzie 1640 (celem objęcia tych stanowisk przez radykałów)

Po wybuchu wojny domowej parlament potrzebował nowych źródeł finansowania wydatków wojennych. Na mocy kolejnych uchwal przeznaczano na ten cel dochody z dóbr zwolenników króla, kar pieniężnych od rojalistów objętych amnestią, sprzedaży ich dóbr, a także majątków biskupich i arcybiskupich, kapitulnych, dekanalnych oraz królewskich. Wprowadzono podatek na przedmioty codziennego użytku.

Ciężar związany z finansowaniem wojny spoczął głownie na niższych warstwach społ., podczas gdy największe korzyści odnieśli mieszczanie, przede wszystkim kupcy. W ich interesie nałożono na Rade Stanu obowiązek dbania o rozwój handlu i kolonii, wkrótce powstała Rada do Spraw Zorganizowania i Uporządkowania Handlu. Dla rozwoju floty i kupiectwa uchwalono Pierwszy Akt Nawigacyjny (1651), wg którego żadne towary nie mogły trafiać do Anglii i jej kolonii inaczej jak na angielskich statkach.

1. Projekty zmian ustroju angielskiego z lat 1647-1649

Pierwsze projekty zmian ustrojowych należały do kompromisowych, bronionych przez arystokrację i średnią szlachtę, przy wsparciu niższej szlachty i wojska. Od 1647r ze swoimi postulatami zaczęła występować armia, w której panowały o wiele radykalniejsze poglądy.

• Deklaracja Armii oraz Podstawy propozycji przedstawione przez armię (1647) - kompromisowe połączenie monarchii z uprawnieniami parlamentu (większe upr. parlamentu), tolerancja religijna; trzy podst. instytucje państwowe: król, Parlament, Rada Stanu; w wyborach cenzus majątkowy (ilość posłów zależna od wysokości podatków uiszczanych przez hrabstwo); kompetencje parlamentu:

• wypowiadanie wojny, traktaty pokojowe

• przez 10 lat wyłączne dysponowanie flotą o armią

• przez 10 lat wyłączne prawo obsadzania najwyższych stanowisk

• wyłączność w kwestii wykluczenia posła za wypowiedzi w parlamencie (nietykalność, immunitet posłów)

Rada Stanu - członkowie powoływani przez parlament na okres 7 lat, nadzór nad armią i polityką zagraniczną, zwoływanie nadzwyczajnych posiedzeń parlamentu.

• Sprawa armii wiernie przedstawiona - dokument lewellerów; powszechne i równe prawo wyborcze, wyłączność Izby Gmin w kwestii upr. ustawodawczych, tolerancja religijna, równość wobec prawa

• Umowa Ludu (1647) - projekt konstytucji lewellerów; Izba Gmin przedstawicielstwem narodu z wyłącznym prawem ustawodawstwa, pociągania do odpowiedzialności urzędników, wypowiadania wojny i podpisywania traktatów pokojowych; król na czele egzekutywy, podporządkowany parlamentowi

Kadłubowy Parlament - objął władzę po usunięciu prezbiterian z IG, reprezentował interesy independentów; powołanie Najwyższego Trybunału Sprawiedliwości w celu osadzenia króla >> Karol I Stuart skazany 27.I.1649 na karę śmierci, wykonano 30.I

• Dwie kolejne redakcje Umowy Ludu (1649) - równość wobec prawa, nienaruszalność własności pryw., kadencja parlamentu 2-letnia, nie uwzględniono organów króla i Izby Lordów.

• Umowa wolnego ludu Anglii (V 1649) - czwarta redakcja Umowy...; skrócenie kadencji parlamentu do 1 roku, zasada suwerenności narodu, podział władz, zniesienie ograniczeń w handlu zamorskim.

1. Ustrój Republiki angielskiej 1649-1653

W maju 1649r wprowadzono formalnie republikę, a po rozbiciu radykalnej opozycji uformowały się dyktatorskie rządy Cromwell'a.

Rada Stanu - organ liczący 41 osób, w tym 31 członków parlamentu (wybierani przez parlament na 7 lat), faktycznie przejął władzę ustawodawczą; kompetencje:

• kierowanie siłami zbrojnymi

• polityka zagraniczna

• dbanie o rozwój handlu i kolonii

• prawo nakładania podatków

• prawo przedst. parlamentowi opinii w sprawach państwa

• opracowywanie projektów ustaw

Izba Lordów została zniesiona, w praktyce władzę sprawował Cromwell jako dowódca armii i główna osoba w Radzie Stanu. Wobec dążeń parlamentu do zachowania dawnego składu, w 1653r Cromwell rozpędził posłów i rozwiązał RS - powstał nowy 13-osobowy skład RS. Powstał nowy parlament w liczbie 144 osób wybranych przez Radę, nazywany Małym lub Parlamentem Świętych (przetrwał do 1653r).

2. Anglia w okresie protektoratu

W 1653r Cromwell zaprzysiągł Instrument Rządzenia, na mocy którego uzyskał dożywotnią godność Lorda Protektora Rzeczypospolitej Anglii, Szkocji i Irlandii. Razem z RS miał sprawować władzę wykonawczą, do jego kompetencji należało:

• obsadzanie wolnych miejsc w RS

• mianowanie najwyższych urzędników (aprobata parlamentu)

• dysponowanie milicją, wojskiem, marynarką (w czasie sesji parlamentu za jego zgodą)

• kier. polityką zagraniczną (za zgodą RS)

• wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju (za zgodą RS)

• wykonywanie prawa łaski (z wyjątkami, np. morderstwa, zdrady państwa)

Ponadto Rada miała sprawować kontrolę nad Lordem (dalej LP).

Władza ustawodawcza - 1-izbowy parlament na 3 lata; wprowadzono wysoki cenzus majątkowy czynnego prawa wyborczego; 400 posłów z Anglii, po 30 ze Szkocji i Irlandii. Parlament nie mógł być odroczony ani rozwiązany w ciągu 5 mies. od zebrania się;

• uchwalanie ustaw wymagających zgody Lorda Protektora; po terminie 20 dni i braku wyjaśnień projekt zyskiwał moc obowiązującą

• uchwalanie podatków.

Cromwell rozwiązał parlament w 1655r > wprowadził oficjalnie dyktaturę, władzę objęli generał-majorowie o szerokim zakresie kompetencji > w 1656 woja z powodu wojny z Hiszpanią parlament został ponownie zwołany, zaoferował Cromwell'owi koronę > ostatecznie system został zbliżony do monarchii na mocy Pokornej petycji i rady (1657) - przywrócona izba wyższa (od teraz Druga Izba) w liczbie 40-70 osób; RS przemianowano na Tajną Radę; parlament rozwiązany, Cromwell zmarł w 1658r.

Przywrócono Parlament Kadłubowy, a następnie Długi Parlament, który zarządził nowe wybory > Nowy Parlament (Konwent) przywrócił monarchię i wezwał na tron Karola II Stuart'a.

1. Anglia od 1660 do 1688 roku

W wyniku restauracji monarchii wiele decyzji zostało cofniętych: przywrócono dwuizbowy parlament w dawnej postaci, unieważniono wszystkie akty prawne uchwalone bez sankcji króla (wydane po 1642), przywrócono częściowo skonfiskowane majątki. Celem tzw. Drugiego Długiego Parlamentu była ochrona monarchii i Kościoła anglikańskiego.

Karol II sympatyzował z katolikami, a jego syn i następca tronu w 1672 roku przyjął katolicyzm > niechęć parlamentu > w efekcie polityka paraliżowania parlamentu przez króla > częste stosowanie dyspensy i suspensy, czyli wstrzymania mocy obowiązującej ustawy wobec odpowiednio jednej osoby i ogólnie wobec wszystkich.

• Act of Habeas Corpus (1679) - ustawa wymierzona w praktyki osadzania przeciwników politycznych w więzieniu; odtąd aresztowanie wymagało pisemnego podania powodów, a w przypadku ciężkiej zbrodni rozpatrzenia na najbliższym posiedzeniu, w przeciwnym przypadku przysługiwało zwolnienie za kaucją.

Jakub II (który był zresztą katolikiem) odroczył Parlament, zawieszał moc obowiązującą niewygodnych dla siebie aktów. W 1688r pojawiło się ryzyko objęcia tronu przez syna Jakuba z drugiego małżeństwa z katoliczką >> parlament zwrócił się o pomoc do córki króla, Marii i jej męża Wilhelma Orańskiego, namiestnika Holandii z wezwaniem obrony protestantyzmu w Anglii >> Jakub zmuszony był zbiec.

Przewrót ten nazwano Sławną, Chwalebną lub Bezkrwawą rewolucją.

Po objęciu tronu przez Marię i Wilhelma II Orańskiego pozycja parlamentu ulegała stopniowemu wzmacnianiu kosztem władzy królewskiej. Wyrazem jego działań w interesie oligarchii było uchwalenie kolejnych aktów nawigacyjnych, które dały portom angielskim monopol na handel z koloniami.

Zmiany jakie nastąpiły w Anglii w XVII w. wykształciły zasady, które na trwałe miały zakorzenić się w ustroju.

Ustalono między innymi zasadę nietykalności osobistej, Izba Gmin zaczęła uchodzić za reprezentację całego narodu, przyjęła się zasada odpowiedzialności ministrów za króla przed parlamentem.

2. Anglia w okresie kształtowania się systemu rządów parlamentarnych (XVIIIw.)

• Bill o prawach (1689) - dokument wydany przez parlament po rewolucji, wprowadził następujące zasady:

• dyspensa i suspensa (patrz wyżej) są nielegalne

• nielegalne jest ściąganie podatków bez zgody parlamentu

• nielegalne jest utrzymywanie stałej armii w czasie pokoju bez zgody parlamentu

• każdy akt króla wymaga zgody odpowiedniego ministra

• poddani winni mieć prawo wnoszenia petycji do króla

• nielegalne jest stosowanie więzienia jako formy prześladowania politycznego

• niedopuszczalne jest wymierzanie okrutnych kar i wysokich kaucji

• parlament winien zbierać się często

• zapewnienie wolności słowa w parlamencie

• przed uchwaleniem dodano zapis wg którego monarcha zobowiązany był podpisać deklarację potępiającą katolicki dogmat o przeistoczeniu; ponadto władca wyznający katolicyzm lub zawierający związek małżeński z katolikiem miał zostać usunięty z tronu.

Odtąd władza ustawodawcza miała należeć do króla i parlamentu, do uchwalenia ustawy potrzebna była zgoda obydwu tych instytucji.

• Ustawa o następstwie tronu, tzw. ustawa sukcesyjna (1701)

• Po śmierci Wilhelma III i Anny > protestancka gałąź Stuart'ów

• Monarcha i jego małżonek winien należeć do kościoła anglikańskiego

• Zakaz opuszczania kraju przez króla bez zgody parlamentu (zniesione po 1714)

• Zakaz łączenia członkostwa Izby Gmin z urzędem królewskim

• Nieusuwalność sędziów (poza żądaniem obydwu izb)

Ponadto:

• Stopniowy zanik weta królewskiego wobec ustaw parlamentu

• Ograniczenie uprawnień króla wobec rodziny królewskiej (zgoda na małżeństwo)

• Zasada finansowego uzależnienia króla od parlamentu - nowy monarcha przekazywał dobra król. skarbowi państwa, w zamian przyznawano mu pewną sumę wpłacaną na listę cywilną.

1. Parlament

Izba Lordów - król mógł powoływać nowych lordów z czego często korzystał.

Izba Gmin - 122 przedstawicieli hrabstw oraz 432 przedst. miast; 4 wybieranych przez uniwersytety Cambridge i Oxford; reprezentowała interesy ziemiaństwa i bogatego mieszczaństwa.

Kadencja parlamentu miała trwać 3 lata (od 1716r 7 lat z możliwością wcześniejszego rozwiązania), a w czasie kadencji parlament powinien zebrać się przynajmniej 1 raz. Uzależnienie trwania parlamentu od życia monarchy zniesiono w 1867r.

Impeachment - z obowiązującej od XIV w. zasady pociągania do odpowiedzialności doradców królewskich (oskarżenie - Izba Gmin, sądzenie IL) wykształciła się także zasada odpowiedzialności ministrów.

Stronnictwa polityczne w parlamencie:

• Wigowie - liberaliści; władza parlamentu, tolerancja religijna, czynny opór wobec monarchy; mieli poparcie wielkich właścicieli ziemskich, bogatych kupców

• Torysi - stanowisko legitymistyczne, obrona praw Korony, prerogatywy królewskiej; poparcie ze strony średniego ziemiaństwa i duchowieństwa anglikańskiego

2. Gabinet

Geneza tego organu wiążę się z działalnością Tajnej Rady, z której to wyodrębniła się w czasie panowania Wilhelma III rada gabinetowa złożona z ministrów. Jeszcze za jego rządów wykształcił się zwyczaj powoływania ministrów spośród przedstawicieli zwycięskiej partii. Od 1714r Gabinetowi przewodniczył jeden z ministrów jako pierwszy minister.

Odpowiedzialność była pierwotnie indywidualna, od 1711 solidarna. Od końca XVIII w. stosowano też zasadę uzyskania przez Gabinet poparcia Izby Gmin, w przeciwnym wypadku król rozwiązywał Izbę i zarządzał wybory.

3. Administracja lokalna

• Szeryf - nieliczne kompetencje sądowe, nadzór wyborów w hrabstwie.

• Lord namiestnik - przewodnictwo zjazdom sędziów pokoju, proponowanie kandydatów na sędziów, zapewnienie bezpieczeństwa na terenie hrabstwa

• Sędziowie pokoju - zajmowali się sprawami administracyjnymi w hrabstwie oraz mniejszych miastach

• Zgromadzenia parafialne - występowały jedynie w miastach, obierano na nich lokalnych urzędników, kontrolowano dochody i wydatki

1. Wojskowość

• Milicja w hrabstwie, na której czele stał lord namiestnik

• Stała armia - uzupełniana drogą werbunku, stanowiska oficerskie do 1871r były kupne

• Flota - tu kupno stanowiska nie było dopuszczalne

1. Sądownictwo

• Sąd Spraw Pospolitych - głównie sprawy cywilne

• Sąd Ławy Królewskiej - głównie sprawy karne

• Sąd Eksczekieru - sprawy skarbowe

• Sąd Kanclerski - sądził według zasad słuszności

A w wyższej instancji:

• Sąd Izby Eksczekieru - w sprawach skarbowych

• Izba Lordów - instancja apelacyjna w sprawach cywilnych, w I instancji sprawy karne z oskarżenia wniesionego przez Izbę Gmin oraz gdy zbrodnię popełnił Lord

Sądy szczególne:

• Sąd Admiralski - głównie w sprawach związanych z przewozem morskim

• sądy kościelne

• Wielka Brytania w XIX i XX wieku

W. Brytania nie posiada konstytucji pisanej, a zamiast tego szereg elementów dotyczących ustroju:

• Prawo zwyczajowe, na którego straży stali sędziowie kierujący się precedensami

• Konwenanse, np. powierzanie funkcji premiera przywódcy partii zwycięskiej, obowiązek ustąpienia Gabinetu po utraceniu zaufania IG, kolegialna odpowiedzialność Gabinetu, ustąpienie premiera skutkuje w dymisji całego rządu

• Akty prawne dotyczące ustroju, takie jak: Wielka Karta Wolności (1215), Petycja o prawa (1628), ustawy z 1641r, Habeas Corpus Act (1679), Bill o prawach (1689), Ustawa z 1701r. o następstwie tronu.

3.1 Król

Kompetencje:

• Pełnienie funkcji reprezentatywnych

• Stał na czele władzy wykonawczej (uprawnienia niezastrzeżone dla innych organów)

• Promulgacja ustaw (prawo sankcji)

• Prerogatywy: prawo rozwiązania parlamentu, powołania i odwołania członków rządu, kreowania nowych parów, mianowania dostojników kościelnych, nadawania odznaczeń, prawo łaski, zawierania aktów międzynarodowych.

W kwestii zasad konstytucyjnych: „król nie może działać źle” oraz „król nie może działać sam”, co stanowiło o konieczności kontrasygnaty ministra, oraz niemożności przyjmowania przedstawicieli państw obcych bez jego obecności.

Król mógł wydawać rozporządzenia w Tajnej Radzie (która składała się z osób mu przychylnych).

3.2 Parlament

Izba Gmin - stała się dominującą siła w parlamencie; w praktyce była podporządkowana gabinetowi; kadencja IG nie mogła przekroczyć 5 lat, co oznaczało możliwość rozwiązania parlamentu - decyzja taka formalnie należała do króla, a faktycznie do premiera, który podejmował ją w najdogodniejszym dla swojej partii momencie.

Na pierwszym posiedzeniu wybierano speaker'a, który przewodniczył obradom, pilnował zasad postępowania, reprezentował IG na zewnątrz oraz przedstawiał królowi pisemne wystąpienia Izby.

Kompetencje:

• stanowienie prawa - Izba Lordów mogła jedynie wnosić poprawki do projektów innych niż budżetowe, które przy odrzuceniu przez IG tylko wstrzymywały przyjęcie projektu na 1 rok

• inicjatywa ustawodawcza

• kontrola rządu (konst. I polit.)

• kontrola finansowa.

Izba Lordów - zarówno lordowie świeccy jak i duchowni, z czasem tylko lordowie Szkocji i Irlandii pochodzili z wyboru; uprawnienia IL były sukcesywnie ograniczane, np. za sprawą Parlament Act (1911).

Kompetencje:

• ustawodawstwo - zgoda IL niezbędna do przedłużenia kadencji IG, mogła też IL wstrzymywać na jakiś czas prace IG (patrz wyżej); rola ustawodawcza Izby Lordów została całkowicie usunięta w 1911 roku

• sądownictwo - sądzenie ministra (gdy stosowano impeachment)

Obradom Izby Lordów przewodniczył Lord Kanclerz.

1. Gabinet

Gabinet był kilkunastoosobowym kolegialnym organem rządu, składającym się z ministrów Korony politycznie odpowiedzialnych przed parlamentem. Członkowie gabinetu wchodzili też w skład Tajnej Rady.

Ministrowie mianowani byli przez króla na wniosek premiera, przed nim też w praktyce byli odpowiedzialni.

Rola premiera miała względnie szeroki zakres:

• Był głównym doradcą monarchy

• Szefem rządu

• Jako pierwszy minister i przywódca partii przeważającej w parlamencie wywierał zasadniczy wpływ na obrady i wyniki głosowań

• Faktyczne wykonywanie uprawnień króla w kwestii rozwiązywania parlamentu

• Udział w wykonywaniu przez króla prerogatyw

Zadania Gabinetu:

• Ustalanie polityki, którą przedstawiano parlamentowi

• Kontrola organów wykonawczych zgodnie z polityką parlamentu

• Kierowanie działalnością resortów administracji państwowej.

Opozycja zaczęła stanowić ważny element życia politycznego, przeciwwagę dla władzy skupionej w gabinecie - stąd określenie „gabinet cieni”.

3. Reformy prawa wyborczego

Podstawowe zasady prawa wyborczego wykształciły się w XIX i XX w.:

• 1829 i 1858 - prawa wyborcze zyskują odpowiednio katolicy i Żydzi

• 1832 - tzw. reforma Grey'a odebrała prawa wyborcze tzw. zgniłym miasteczkom (czyli takim, które utraciły znaczenie gospodarcze) na rzecz większych miast przemysłowych

• 1867 - obniżenie cenzusu majątkowego, tzw. reforma Disraelego

• 1872 - wprowadzenie zasady tajności

• 1884-85 - reforma Gladstone'a: uznanie prawa wyborczego za prawo podmiotowe jednostki, ustalenie równych i jednomandatowych okręgów wyborczych, obniżenie cenzusu majątkowego

• 1911 - skrócenie kadencji IG do 5 lat

• 1918 - reforma Lloyd George'a - wybory powszechne i bezpośrednie, granica wieku 21 lat, 30 dla kobiet

• 1928 - zrównanie kobiet z mężczyznami

3. Administracja lokalna

• Reformie poddano samorząd miejski wprowadzając obieralne rady miejskie

• W 1888 odebrano władzę administracyjną w hrabstwach sędziom pokoju, wprowadzono 52 hrabstwa administracyjne (niezależnie od dawnych okręgów wyborczych i sądowych) oraz rady hrabstw

• w 1871 powstał urząd ds. samorządu, będący odrębnym ministerstwem

3. Sądownictwo

Istniały w Anglii dwie kategorie prawników:

• Adwokaci - działali w sądzie tocząc pojedynek z drugą stroną procesową, którą też był adwokat (oskarżenie i obronę wnosili adwokaci, proces był skargowy)

• Solicytorzy - prawnik, który udzielał porad prawnych, przygotowywał sprawę i wynajmował adwokata dla swojego klienta; klientami adwokatów byli właśnie solicytorzy

Sędziowie:

• Zawodowi - wybierani spośród adwokatów o długiej praktyce, stali najwyżej w hierarchii sądownictwa, byli nieodwołalni; nieliczna grupa

• Sędziowie pokoju - oprócz zadań sądowniczych pełnili funkcje administracyjne (do 1888, patrz pkt 3.5); nie musieli mieć wykształcenia prawniczego, pomagali im sekretarze; sędziowie pokoju mieli szerokie uprawnienia w kwestii spraw cywilnych

Precedensy - obowiązywały sędziów niższej instancji, Izba Lordów była związana swoimi precedensami (stare decisis); oczywiście w przypadku istnienia wyraźnego przepisu sędziowie stosowali go.

W sprawach cywilnych:

Sądy hrabstwa były 1-osobowe, sędzia objeżdżał po kolei wszystkie okręgi hrabstwa w ciągu miesiąca. Odwołaniami od sądów hrabstwa zajmował się Wysoki Trybunał, który był częścią Najwyższego Trybunału. Na jego czele stał Lord Kanclerz przewodniczący z racji urzędu w Izbie Lordów. Lordowie Apelacyjni (Lordowie Prawa), byli kolejną instancją odwoławczą zorganizowaną w Izbie Lordów. Skład 5-osobowy, wymagana zgoda Trybunału lub IL.

W sprawach karnych:

Sędziowie pokoju rozstrzygali w 2-ososbowym składzie większość spraw w najniższej instancji: w sprawach z udziałem przysięgłych przeprowadzali postępowanie przygotowawcze, pełnili funkcje policyjne, rozpatrywali sprawy karne w I instancji (drobne przestępstwa, nie wymagające przysięgłych).

W II instancji sądził Trybunał sesji kwartalnych (rozstrzygał także w I instancji z udziałem przysięgłych o ciężkie przestępstwa). Sądy te odbywały się raz na kwartał w składzie co najmniej 2 sędziów, którzy mogli być zastąpieni jednym sędzią zawodowym.

Najpoważniejsze przestępstwa w I instancji - Trybunał o nazwie Assize w jednoosobowym składzie, 2-4 razy/rok w głównym mieście okręgu.

Sąd Coronera - była to instytucja powstała dla celów rozpoznania w sprawach o morderstwo. Coroner przeprowadzał dochodzenie, a następnie rozprawę z udziałem przysięgłych, co skutkowało przekazaniem sprawy sądowi z ławą przysięgłych.

Trybunał Apelacji Karnej rozstrzygał sprawy przekazane z Sesji Kwartalnych lub Assize (z odwołaniem mógł wystąpić minister spraw wewnętrznych); skład co najmniej 3 sędziów, w sprawach wyjątkowo ważnych możliwe odwołanie do Izby Lordów.

Przysięgli:

Instytucja ta istniała w celu realizacji prawa do sądzenia przez równych sobie (Wielka Karta Swobód/Wolności, jak kto woli;)). Mogły do nich należeć osoby między 21 a 60 rokiem życia, do 1949 nie zwracano kosztów podróży itp.

W sprawach cywilnych ława orzekała o fakcie i wysokości odszkodowania, werdykt wymagał jednomyślności.

W sprawach karnych ława orzekała wyłącznie o fakcie, o kwalifikacji prawnej i karze decydował sędzia. W procesie karnym przysięgli organizowani byli w ławy:

• ława w sądzie Coronera - 7-12 osób, orzeczenie większością głosów

• Mała Ława na sesjach kwartalnych i w Assize liczyła 12 osób, werdykt zapadał jednomyślnie

• Wielka Ława licząca 12-23 przysięgłych wnosiła oskarżenie do Trybunału sesji kwartalnych lub do Assize, orzekała większością głosów.

3. Szkocja, Irlandia i kolonie zamorskie W Brytanii

- rozdział zawarty na 5-ciu stronach, treści nie bardzo jest sens streszczać, odsyłam więc w kwestii tego małego fragmentu do książki...

11

Rozdz. XVIII - Anglia XVII-XXw

---