1. DEFINICJA I CEL SOCJOLOGII:
- socjologia jest to studium społecznego współoddziaływania (human interaction) przy użyciu metody naukowej
- socjologia jest to zbiór wiedzy (body of knowledge) zdobyty na drodze naukowego studium ludzkiego współoddziaływania
- ludzkie współoddziaływanie jest to wpływ jaki dwie lub więcej osób (lub grup) wywierają wzajemnie na siebie; społeczne powiązania powtarzające się w swoich formach (patterns) są wynikiem społecznego współoddziaływania i stanowią faktyczny przedmiot socjologii
- AUGUSTE COMTE - wprowadził „la sociologie”; jego teoria „prawa trzech stadiów”:
1. stadium teologiczne - ponadnaturalne tłumaczenie zjawisk
2. stadium metafizyczne - nie potwierdzone tłumaczenie praw wszechświata
3. stadium naukowe - racjonalne studium procesów życia
- HERBERT SPENCER - ewolucyjna teoria społeczeństwa w „zasadach socjologii”
- EMILE DURKHEIM - „samobójsta”, „ o podziale pracy” - problem spójności społeczeństw; trzy typy samobójstw:
1. egoistyczne - wynik indywidualnego obniżenia zaufania do celów i norm grupy
2. altruistyczne - gdy jednostka poświęca życie dla pewnych celów, norm lub grupy
3. anomiczne - spowodowane przez szybkie zmiany, które powodują zatracenie celu
- LESTER F. WARD - zapoczątkował w Ameryce „Socjologię Dynamiczną”; pod koniec XIX wieku amerykańskie uniwersytety wprowadziły kurs socjologii; 1895 - periodyk „The American Journal of Sociology”; 1905 - Stowarzyszenie Amerykańskich Socjologów;
- nauka - zbiór wiedzy osiągnięty na bazie oczywistości możliwej do zweryfikowania; sposób w jaki dokonuje się zbioru wiedzy
- istota socjologii:
1. jest nauką społeczną, nie naturalną (fizyczną)
2. jest nauką kategoralną, nie normatywną
3. jest nauką dla nauki, nie nauką stosowaną
4. bazuje na indukcji i uogólnieniach
5. jej celem jest zdobycie wiedzy
- 3 elementy naukowej metody socjologii:
1. pojęcia - są punktem wyjścia; uogólnienie odnośnie ludzkiego współoddziaływania dotyczące całej grupy ludzi, przedmiotów, które mają coś wspólnego; myśl człowieka ma formę pojęć;
2. teorie - logiczne uporządkowanie pojęć na dany temat; uogólnienia bazujące na obserwacji; teorie służą socjologowi do zrozumienia pojedynczych przypadków i wytłumaczenia stosunków zachodzących w ludzkim współoddziaływaniu oraz do przewidywania kierunku wydarzeń w życiu społecznym; teorie bazują na wszystkich dostępnych i odnoszących się do nich faktach;
3. badania - rozbudowują teorie, a teorie stymulują badania; 5 etapów w procesie badań społecznych
* sformułowanie problemu
* rozplanowanie sposobu poszukiwań
* zbiór danych według opracowanego planu
* analiza danych przy pomocy testów
* stwierdzenie czy hipoteza została potwierdzona lub nie
- zamierzone eksperymenty - bierze się dwie identyczne grupy; wprowadza się stimulus (bodziec) tylko do jednej z nich; obydwie grupy są oceniane przed i po wprowadzeniu bodźca; eksperymenty są kosztowne i niebezpieczne dla jednostek
- obserwacja - wydarzenia zdarzają się same przez się; są mniej kosztowne i bardziej praktyczne zwłaszcza przy badaniu dużych grup; podstawowe typy:
1. impresjonistyczne - nieformalne studium polegające na opisowym przedstawieniu zaobserwowanych zdarzeń o ile to możliwe w formie zależności przyczynowych; np. Le Bon „Tłum”
2. studium porównawcze - wykrycie różnić i podobieństw między grupami; np. Rocznik Statystyczny
3. studium przez uczestnictwo - studiujący aktualnie uczestnicy w życiu grupy; np. William Whyte „społeczność rogu ulicy”
4. studium jednego przypadku - dokładnie zobrazowanie osób lub grupy; np. „Dziady” w reżyserii Dejmka

2. SPOŁECZEŃSTWO:
- społeczeństwo jest grupą ludzi, którzy:

* są zorganizowani w relatywnie uporządkowany sposób,
* posiadają swoją kulturę i
* są świadomi więzi, jaka istnieje między nimi;
- społeczeństwo jest największą grupą do jakiej jednostka może należeć;
- społeczność może być widziana jako sieć lub system społecznych relacji, jakie zachodzą między jednostkami; tak określana społeczność jest nazywana systemem, w którym jednostki współoddziaływują na siebie w powtarzających się wzorach; są zdeterminowani przez kulturę;
- żeby społeczeństwo mogło przetrwać musi spełnić pewne warunki:
* zachowany porządek społeczny
* musi zaspokajać podstawowe potrzeby swoich członków
* musi być w stanie przygotować dzieci do spełniania funkcji w społeczeństwie
* musi wypełnić luki spowodowane przez śmierć członków
* powinno posiadać system obrzędowy - rytualny;
- status - pozycja społeczna jaką jednostka zajmuje w grupie/społeczeństwie; wielu ludzi może posiadać ten sam status społeczny; jest niewiele statusów posiadanych przez jedną osobę w tym samym czasie, np. papież
- rola - zbiór oczekiwań w odniesieniu do tego, który posiada dany status; zakłada wypełnianie obowiązków związanych ze statusem oraz posiadanie postaw, walorów i uczuć właściwych statusowi;
- każdy status ma swoją odpowiednią rolę; statusy i role uzupełniają się;
- charakterystyka i funkcje statusu:
* Ralf Linton - statusy przypisane/zdobyte
* przypisany - nabywa się wraz z urodzeniem bez brania pod uwagę indywidualnych wysiłków czy możliwości, np. wiek, płeć
* zdobyty - pozycja społeczna, osiągnięta dzięki indywidualnemu wysiłkowi na drodze współzawodnictwa; np. zawód, dochód, wykształcenie;
* są wielorakie sposoby osiągania statusów
* w różnych społeczeństwach istnieją różnego rodzaju sposoby przypisywania statusów
* statusy są często oceniane według stopnia prestiżu, jakie są z nimi związane; stopień prestiżu jest nazywany rangą społeczną;
* jednostka ma wiele statusów; statusy jednostki razem, stanowią ogólny status jednostki;
- charakterystyka i funkcje ról społecznych:
* każda osobie odgrywa wiele ról społecznych; role pojedyncze składają się na rolę zbiorową;
* role zakładają idee wzajemności
* role społeczne różnią się w zależności od społeczeństw;
* role mogą być wykonywane przez wielu ludzi
* role jednostki zmieniają się z upływem lat
* role mogą posiadać różny stopień przymusu przywiązanego do nich
* role kanalizują społeczne współoddziaływanie poprzez fakt, że osoby zachowują się względnie siebie w określony sposób;
* role standaryzują zachowanie się jednostek
- jednostki mogą mieć trudności w wykonywaniu ról:
* brak ciągłości ról - słabe przygotowanie jednostki
* role wykluczające się - niezgodne
* niezgodność pomiędzy wymogami danej roli, a indywidualnymi charakterystykami
* brak jednoznaczności w wymaganiach w odniesieniu do pewnych ról;
- następstwa konfliktu ról społecznych: przestępstwa, choroby umysłowe, fizyczne, brak zadowolenia;
- typy społeczeństw:
* Herbert Spencer: wojująca (militant) i przemysłowa (industrial) społeczność
* Henryk Maine: używał status (status) i kontrakt (contract) dla rozróżnienia społeczeństw
* Ferdynand Tonnies: Gemeinschaft (wspólnota) i Gesellschaft (społeczność rozwinięta)
* Emile Durkheim: dla nierozwiniętego „solidarność mechaniczna” (mechanical solidarity), a dla nowoczesnego „solidarność organiczna” (organic solidarity)
* Howard Becker: społeczność wiejska „święta” (sacred) i rozwinięta „świecka” (secular)
* Robert Redfield: wiejska (folk) i miejska (urban)
* Ely Chinoy: „społeczność wspólnotowa” (communal) i „społeczność organizacyjna” (associational)
- te różne pojęcia, wyrażają te same rzeczywistości; wiejska (folk) ma wiele cech różniących ją od nowoczesnych (modern)
* wiejska jest mała, nowoczesna duża
* rodzina i pokrewieństwa odgrywają w małych dużą rolę
* w małej więcej kontaktów osobowych, w nowoczesnej kontakty nie osobowe
* wiejska - nikły podział pracy, nowoczesna - zaawansowany podział pracy
* wiejska jest święta, nowoczesna świecka
* wiejska jest zjednoczona i spójna, nowoczesna - segmentaryczna i rozrzucona
* wiejska jest stabilna, a nowoczesna zmienia się gwałtownie

3. KULTURA:
- kultura - według E. B. Tylora - kompleks na który składają się: wiedza, wierzenia, prawa, zwyczaje i to wszystko, czego jednostka może nauczyć się z racji członkostwa w społeczeństwie; obecnie przez „kulturę” w socjologii rozumie się wiedzę, wierzenia i sposoby robienia rzeczy, które są: podzielane przez członków społeczeństwa i przekazywane z pokolenia na pokolenie; socjologicznie każdy człowiek jest kulturalny; w socjologii nie robi się w odniesieniu do kultury porównań lepsza/gorsza
- synonimy kultury: wyuczone sposoby zachowań, społeczne dziedzictwo, super wzorzec;
- cechy kultury:
* tylko człowiek posiada kulturę, ponieważ tylko człowiek jest istotą społeczną; kultura zakłada ludzie współoddziaływanie; dla zaistnienia kultury potrzebne jest porozumiewanie się za pomocą symboli
* każde społeczeństwo ma swoją kulturę
* kultury uczymy się od innych jednostek w drodze interakcji
* człowiek uczy się kultury i przekazuje ja kolejnym pokoleniom
* kultura ma charakter wzorców
* kultura jest adaptywna - jest sposobem rozwiązywania problemów ważnych i powtarzających się
* kultura zmienia się ale też trwa
* kultury różnią się, ale mają też cechy wspólne;
* kultura ma coś ze świata idei - istnieje w sferze umysłu ludzi
* każda jednostka danego społeczeństwa uczestniczy w kulturze
* kultura przenika wszystko - żadna jednostka nie może uniknąć wpływu kultury
- wzory kulturowe:
* jednostka kulturowa - najmniejszą cząstka kulturową jest jednostka kulturowa; treść zawarta w jednostce jest subiektywna; kryterium w osądzie czy coś jest jednostką kult. jest jej niepodzielność
* kulturowe zespoły - grupa kulturowych jednostek mających ze sobą związek; ważnym aspektem kulturowego zespołu jest fakt, że oddzielne jego jednostki nabierają znaczenia jeśli są powiązane;
* wzory kulturowe - kombinacja kilku zespołów (kompleksów) kulturowych; niektórzy socjologowie nazywają je instytucjami; grupa kompleksów kulturowych odnosi się do tych czynności, które uważa się za ważne dla społeczeństwa;
- język kultury:
* społeczności zwierzęce - wiele rodzajów zwierząt ma uregulowany sposób życia; społeczny porządek wśród zwierząt bazuje na instynkcie, którego człowiek nie posiada
* symbol - jest tym co służy do wyrażenia albo opisu czegoś innego - bogatszej rzeczywistości; używając wielu symboli człowiek jest w stanie przekazać to, czego nauczył się, a zatem tworzyć kulturę;
^ wskazujące - odnoszą się do specyficznych rzeczy
^ ekspresywne - są symbolami wyrażającymi wiele rzeczy, bez konkretnego desygnatu
* język - człowiek myśli posługując się symbolami; zaś to co myśli jest zdeterminowane przez jego kulturę, przez język; B. Whorf - język określa rzeczywistość koncentrując uwagę na pewnych aspektach doświadczeń; takie przeniesienie pewnych aspektów ponad inne nazywa się selektywną uwagą, która odzwierciedla specyficzne problemy i doświadczenia w społeczeństwie;
- walory kulturowe i postawy:
* postawy - predyspozycje do reagowania albo zachowania się w pewien określony sposób w związku z określonym bodźcem;
* walory - sądy odnośnie pożądania czy ważności czegoś
* postawy zależą od walorów jednostki;
* walory i postawy nie są konkretnymi rzeczami, ale ideami i wierzeniami;
- rodzaje walorów i postaw:
* wypływające z innych niż ludzkie źródła
* utajona kultura - mają swe źródło w ludzkim zachowaniu, ale są odizolowane
* walory i postawy wynikające z współoddziaływania, ale które tylko w części przeznaczone dla innych
* wynikające z współoddziaływania i które każdy może zaobserwować
- jedność walorów i postaw:
* nigdy nie ma całkowitej konsystencji/zaakceptowania walorów i postaw w żadnej społeczności
* czasem zdarza się okresowy konflikt między dwoma lub więcej przeciwnymi walorami
* niekonsystentne walory i postawy mogą zakorzenić się w kulturze;
- początki i kontynuacja walorów i postaw:
* walory i postawy są nabywane przez doświadczenia
* współoddziaływanie, ignorancja czy brak doświadczenia mogą mieć negatywny wpływ na walory; w takim wypadku mówi się o stereotypach: są do pewnego stopnia nieprawdziwe; pozytywne/ negatywne; regulują zachowanie ludzi;
- norma - reguła postępowania określająca w jaki sposób ludzie powinni się zachować w danej sytuacji; odzwierciedlają walory i postawy kulturowe przez to, że nakazują i zakazują pewnych zachowań;
* większość norm jest podzielanych przez członków społeczności
* to, co jest normą w jednej społeczności, nie zawsze musi nią być w drugiej
* normy spełniają funkcje standaryzacji zachowań - podporządkowują one ten aspekt postępowania, który bez norm przekształciłby się w moralny chaos;
* normy uzupełniają się tworząc system zwany normatywnym
* normy mają wspólne z walorami to, że nie są bezpośrednio widoczne, lecz muszą być dostrzegane przez tego, kto chce je zachować;
* normy zmniejszają potrzebę podejmowania decyzji przez jednostkę
* nie wszystkie normy są ściśle przestrzegane;
^ idealna norma - postępowanie jakiego się oczekuje w pewnych sytuacjach;
^ realna norma - faktyczne postępowanie jednostki czy grupy;
- wielorakość norm - William G. Sumner wyróżnił 3 rodzaje norm:
* zwyczaje - tradycje lub sposoby czynienia rzeczy; są one preferowanymi lub przynajmniej dopuszczalnymi sposobami czynienia rzeczy; postępowanie niezgodne ze zwyczajami nie pociąga za sobą kary; zwyczaje rodzą się drogą przypadku; są jednak akceptowane przez kulturę;
* obyczaje - nakazane sposoby zachowań, praktyki uważane za konieczne dla dobra społeczeństwa; od jednostek oczekuje się zaakceptowania obyczajów i postępowania według nich
* prawa - normy ogłoszone przez władze rządowe, których przestrzeganie jest wymuszone poprzez nałożenie na nie sankcji uważanych za legalne; prawa mają swe źródła w obyczajach, choć zdarzają się wyjątki;
* zbiory zwyczajów, obyczajów i praw regulujących jakieś ważne aspekty życia społecznego są nazywane instytucjami; 5 podstawowych instytucji: rodzina, religia, rząd, wychowanie, system ekonomiczny
- etnocentryzm - wyuczona, powszechna i niemożliwa do uniknięcia tendencja do uważania własnego społeczeństwa i kultury za wyższe i lepsze niż inne;
* pozytywne aspekty - wpływa stabilizująco na istniejący stan rzeczy; wzmacnia lojalność, morale
* negatywne aspekty - powstrzymuje zmiany; wpływa negatywnie na współpracę; jest negatywnym czynnikiem asymilacji mniejszości narodowych;

4. SOCJALIZACJA I OSOBOWOŚĆ (SELF):
- socjalizacja - w procesie tym jednostka przyswaja sobie kulturę; zdobywa walory, normy, wiedzę i uczy się oczekiwań społeczności w stosunku do niej; poprzez proces socjalizacji jednostka kształtuje również swoją osobowość; tylko dzięki akcji w procesie socjalizacji jednostka staje się istotą społeczną; rezultatem tego procesu jest ukształtowanie się osobowości - self;
- formalna socjalizacja - jest podejmowana świadomie, np. szkoła, rodzina
- nieformalna socjalizacja - człowiek zdobywa nieświadomie wiedzę, w wyniku spontanicznej interkacji
- agencje socjalizujące:
* rodzina - w prymitywnych społeczeństwach rodzina spełnia rolę głównej agencji socjalizującej; w nowoczesnych rodzina nie jest w stanie spełnić tej roli i schodzi na dalszy plan
* grupy koleżeńskie - ich wpływ trwa przez całe życie jednostki; grupy koleżeńskie zaznajamiają dziecko z: bardziej nowoczesnymi walorami; względnie bezosobowymi walorami; bardziej egalitarnymi kontaktami; przyczyniają się do ukształtowania odrębnej osobowości;
* szkoła - ma podwójną funkcję: przygotowanie do praktycznych zajęć i przekazanie podstawowych walorów społecznych
* mass media - nabrały ogromnej wagi w naszym stuleciu
- resocjalizacja - ma miejsce w wypadku, gdy zachodzi dogłębna i gwałtowna zmiana w tym co jednostka sobie przyswoiła; im jednostka starsza tym proces socjalizacji trudniejszy
- społeczny charakter „ja” (self) - postawy, idee i uczucia, jakie jednostka ma względem swojej osoby; każda jednostka w drodze interakcji i socjalizacji dochodzi do wyrobienia sobie pojęcia o niej samej - ma aspekt społeczny; „ja” i społeczeństwo są zależne - jedno ma wpływ na drugie i odwrotnie;
- Karol Cooley - „zwierciadło osobowości” składa się z trzech etapów:
* wyobrażenie jednostki odnośnie tego jak się prezentuje innym
* wyobrażenie tego co inni myślą o niej
* reakcja jednostki w związku z poznaniem opinii jaką inni mają o niej;
- Jerzy H. Mead - „ja” jest produktem społecznym; zwrócił on jednak uwagę na rolę jaką w tym procesie spełnia symboliczne porozumiewanie się - język;
* zdaniem Mead'a są dwa aspekty osobowości:
^ „ja” (I) - subiektywna strona osobowości na która składa się spontaniczna akcja
^ „ja” (me) - obiektywna część osobowości - self
* Mead postulował trzy etapy socjalizacji:
^ etap imitacji - dziecko nie ma własnej świadomości
^ etap zabawy - od ok. 2 lat; dziecko zaczyna być świadome własnej osobowości (me)
^ stadium gry (self) - dziecko uczy podejmować się role innych w ogólności

5. KONTROLA SPOŁECZNA I SPOŁECZNA DEWIACJA:
- społeczny ład - podstawowa cecha życia społecznego; żeby zagwarantować społeczny porządek musi istnieć społeczna kontrola;
* społeczna kontrola - sposoby skłaniające ludzi do uległości podporządkowania się normom i do specyficznych oczekiwań ról
* społeczny porządek - powiązanie oczekiwań różnych ról ludzi, tak że czynności dnia codziennego są wykonywane względnie efektywnie;
* u podstaw rozumienia efektywnej kontroli leży uległość przepisom;
- sposoby zaprowadzenia społecznej kontroli:
* uległość normom wzrasta w związku z socjalizacją na różnych szczeblach
* identyfikacja jednostki z daną grupą prowadzi do uległości
* daleko posunięty podział pracy w nowoczesnym społeczeństwie stwarza i rozszerza system zależności i wzajemności, których jednostki łatwo nie zrywają chyba, że utrzymanie się przy życiu zmusza ich do tego
* dla trzymania jednostek w uległości używa się wielorakich sankcji
- załamanie się kontroli społecznej:
* społeczna dezorganizacja - kiedy zmiany społeczne następują gwałtownie, a zwłaszcza gdy idą w kierunku od wiejskiej do nowoczesnej społeczności
* społeczna anomia - odejście od wszelkich istniejących wierzeń i walorów
* alienacja - poczucie jednostki, że żyje w odizolowaniu od społeczeństwa;
* niektórzy są przeciwni tego rodzaju spojrzeniu na społeczeństwo podkreślając, że samo pojęcie społecznej dezorganizacji jest nieadekwatne;
* jakakolwiek byłaby odpowiedź na te problemy, społeczeństwa wypracowują kanały dla zmniejszenia frustracji, napięć jakie kontrola społeczna niechybnie produkuje;
- dewiacja społeczna - postępowanie, które w znacznym stopniu różni się od powszechnie przyjętych norm;
* problem dewiacji jest problemem stopnia odstępstwa od norm
* dewiacja to także problem kierunku - dewiacja nie jest dobra ani zła
* dewiacja jest trudna do zrozumienia i analizowania, gdyż nie ma zgodności opinii co faktycznie jest normą; prawie zawsze brak jednoznaczności co do granic możliwego do zaakceptowania zachowania oraz dokładnych granic tolerancji; pomiar dewiacji jest trudny;
* dewiantami mogą osoby i grupy
* osoba może sama dobrowolnie wybrać dewiacyjny sposób zachowania albo może nie mieć takiego wyboru;
* rozróżnia się dewiację:
^ kulturową - odbiega swoim postępowaniem od przyjętych norm w społęczeństwie
^ psychologiczną - odbiega od norm osobowościowych
* kultura określa czy dany czyn jest uważany za dewiację;
* różnego rodzaju wysiłki są podejmowane dla wyeliminowania różnych form dewiacji;
* dewiacja od jakiejś szczególnej normy w społeczności może być tak rozpowszechniona, że można ją uważać za „zinstytucjonalizowaną ewazję”
- przyczyny dewiacji:
* dewiacja jest powodowana dziedzicznymi brakami jednostki
* dewiacja jest następstwem wpływu środowiska na jednostkę
* ostatnio zwraca się uwagę na samo dewiacyjne zachowanie, a nie na jednostkę jako typ dewiacji
* dewiacja ma też źródło w konflikcie norm, który ma miejsce w każdej społ.
* sam fakt, że jest się zaliczanym do dewiantów może zachęcić do określanych tym mianem stania się dewiantami albo utwierdzenia się w tego rodzaju postępowaniu;
* R. K. Merton zwrócił uwagę na współzależność między kulturowymi oczekiwaniami a środkami, jakimi dysponuje społeczność, by żyć według nich; w USA dewiacja ma swe źródło w strukturze społecznej; Merton wyróżnił 4 typy zachowań:
^ rytualizm (ritualism) - jednostka rezygnuje z osiągnięcia celów, ale nie rezygnuje z środków
^ wycofanie (retreatism) - jednostka rezygnuje z celów i środków i angażuje się w dewiację
^ innowacja (innovation) - cele pozostają te same, ale środki są inne
^ bunt (rebelion) - zmiana celów i środków
- następstwa dewiacji:
* kara - jej funkcją jest nie poprawa jednostki, lecz reafirmacja wartości i norm danej społeczności
* dewiacja niekoniecznie jest niefunkcjonalna, nawet gdy przybiera formę przestępstw kryminalnych; * prze karę, publiczne potępienie kogoś, społeczeństwo umacnia solidarność i więź grupową;
* służy również jako środek na nudę i bezcelowość, które mogą być następstwem konformizmu;

6. ZMIANY SPOŁECZNE; RUCHY SPOŁECZNE
- pojęcie zmian społecznych - jest trudnym w socjologii:
* przyczyny zmian mogą być przypisywane różnym zmiennym
* zmiany dotyczą dwóch oddzielnych sfer:
^ społecznej - alternacje, które mają miejsce w społeczności
^ kulturowej - ciągły proces w samym społecznym dziedzictwie;
zmiany w jednej sferze powodują zmiany w drugiej; trudno oddzielić zmiany społeczne od kulturowych
- zachowanie się jednostek jest przyczyną zmian społecznych.
* inne zmienne nie mogą być jednak wykluczone
* społeczni dewianci należą do czołowych faktorów zmian
* indywidualne zachowanie się nie jest jednak wystarczającą przyczyną zmian
* relatywni konformiści mogą również przyczynić się do zmian
* żeby osiągnąć cel należy: przedstawić zmiany w dobrym świetle; działać z pozycji człowieka posiadającego prestiż; mieć jasne idee
- zmiany społeczne są niezaprzeczalnym i zawsze obecnym aspektem życia; wszystkie społeczności i kultury podlegają ciągłym zmianom, chociaż tempo i kierunek zmian są różne; żadna społeczność nie jest światem dla siebie
- zmiany społeczne mogą być świadomie wprowadzane lub niezamierzone; często są kombinacją obu
- zmiany mogą mieć formę krótkich w czasie do długotrwałych
- tempo zmian jest różne w różnych społecznościach, w różnych częściach i w różnych historycznych epokach tej samej społeczności;
* z natury rzeczy zmiany mają swe ukierunkowanie od starego ku nowemu; jest jednak ogromne trudno obiektywnie interpretować historyczne przemiany;
- faktory determinujące zmiany:
* fizyczne otoczenie może do pewnego stopnia ułatwić lub utrudnić społeczno-kulturowe zmiany; w przypadku gdy zasoby naturalne etc. są ubogie, tylko niewielkie zmiany mogą mieć miejsce; mniejsze czy większe odizolowanie środowiskowe grup ludzkich miało ogromny wpływ na tempo zmian
* ilość i rozmieszczenie ludzi na danym terytorium także wpływają na zmiany w życiu społecznym i kulturze;
* struktura i stopień zintegrowania instytucjonalnego w danej społeczności wpływają na tempo zmian
* jeśli jakaś społeczność przywiązuje wagę do zmian, fakt ten jest łatwo dostrzegalny;
* czasem istnieje potrzeba zmian społecznych jeśli dana społeczność sprzyja innowacji i eksperymentom
* stopień technicznego zaawansowania determinuje do pewnego stopnia dynamikę zmian
* teoria kulturowego opóźnienia lansowana przez Williama Ogburna usiłuje wytłumaczyć różnicę w dynamice zmian różnych aspektów kultury w danym społeczeństwie; zdaniem tego autora zmiany społeczne następują znacznie szybciej w materialnym wymiarze kultury niż w niematerialnym;
* szansa zaakceptowania zmian społecznych jest większa jeśli to, co ulega zmianie jest dopuszczalne w ramach danej kultury;
* niekiedy koszt zmian, tak w wymiarze ekonomicznym, jak i w wymiarze społecznym, stoi na przeszkodzie zaasymilowania ich przez kulturę;
- rodzaje zmian społeczno-kulturowych:
* odkrycie (discovery) - uświadomienie sobie czegoś co dotąd było nieznane, chociaż żyło się obok tego;
* wynalazek (invention) - kombinacja istniejących elementów i wiedzy w danej kulturze w celu wprowadzenia innych, nowych form; wynalazki mogą prowadzić do odkryć;
* rozpowszechnienie (diffusion) - zapożyczenie części jednej kultury przez inną; rozpowszechnienie jest selektywne - dana kultura jest w stanie wybrać to, co uważa za słuszne, a odrzucić inne elementy; rozpowszechnienie jest procesem dwukierunkowym w obrębie dwóch kultur; ma większy wpływ na zmiany społeczne niż wynalazek czy odkrycie;
- następstwa zmian społecznych:
* każda zmiana powoduje niezamierzone zmiany w innych pokrewnych dziedzinach życia społecznego
* nie zamierzone zmiany są uważane przez wielu członków społeczności za przeszkodę w rozwiązywaniu problemów;
* niektórzy socjologowie uważają, że proces ciągłych zmian może doprowadzić do dezorganizacji społeczności, a w konsekwencji do zachwiania równowagi psychicznej jednostki;
- ruch społeczny - jest to zorganizowanie społeczności w celu przeprowadzenia zmian społecznych;
* ma oficjalnie uznanych przywódców;
* często trudno ocenić zasięg samego ruchu
* ruch stawia sobie cele - nie są one jednak jasno zdefiniowane, stąd też sami członkowie mogą różnić się między sobą odnośnie środków i celu, a pewne zmiany mogą być niezamierzone;
* rozróżnia się wiele rodzajów ruchów społecznych:
^ jedne mają miejsce w ramach instytucji, np. chęć zmiany ekonomii;
^ nazwy ruchów często wyrażają ich cele, np. women's liberation
^ R. Turner i L. Killian - 3 podstawowe typy ruchów:
- usiłujące zdobyć władzę
- których celem są zmiany walorów
- członkowie mają zysk
^ prawie wszyscy socjologowie rozróżniają pomiędzy ruchy:
- reformistyczne - cel poprzez akcje w ramach istniejących struktur, uznane środki
- rewolucyjne - odrzuca istniejący system, chce go zastąpić nowymi strukturami
* ruchy społeczne bazują na ideologiach; ideologia polega na:
^ znalezieniu odpowiedzi dlaczego pewne niepożądane zjawiska istnieją w społeczeństwie;
^ przedstawieniu programu, który ma na celu zaradzić temu złu
^ żywieniu nadziei, że dana akcja przyniesie pożądany rezultat
^ ideologie upraszczają problem
^ ideologia chwyta i przemawia do mas;
* ruchy społeczne mają pewien stopień organizacji;
- przebieg ruchów społecznych:
* mają podobne kariery i formy; każdy ruch rodzi się celem rozwiązania jakiegoś problemu, który jest uważany przez jakąś grupę za możliwy do rozwiązania;
* reakcja społeczeństwa na dany ruch może mieć formę tolerancji albo dezaprobaty;
* w zależności od tego czy dany ruch ma poparcie znacznej części społeczeństwa może on upaść, wegetować albo wzrastać ociągając swoje cele;

7. GRUPY SPOŁECZNE;
- trzy typy:
* grupa - zbiór osób, które współoddziaływują na siebie i które:
^ mają świadomość swej odrębności
^ mają strukturę lub system porozumiewania się, a członkowie zajmują pozycje społeczne
^ mają wspólne normy i walory przestrzegane przez wszystkich członków
* kategoria - grupa osób, które posiadają jedną lub więcej cech wspólnych, lecz które nie porozumiewają się ze sobą;
* agregat - grupa osób będących blisko siebie przestrzennie, ale między którymi nie zachodzi interakcja;
- typy grup:
* można je podzielić na te które są dobrowolne i przymusowe;
* in-group (te, które jednostka uważa za swoje i czuje się w nich swobodnie) i out-group (które jednostka uważa za obce, do których nie należy)
* wertykalne (posiadają członków różnych klas) i horyzontalne (o podobnym statusie społecznym)
* stopień ustrukturowania i organizacji w grupach może zmieniać się w granicach od idealnie formalnego do idealnie nieformalnego
* primary groups (o wyokim stopniu intymności, np. rodzina) i secondary group (nie ma intymności)
* grupy etniczne
* klasy społeczne są czasem traktowane jako grupy
* wspólnoty bywają uważane za grupy, bo mają własną kulturę
- formy interakcji pomiędzy grupami i członkami grup:
* współpraca (cooperation) - dążenie do wspólnych celów przez dwie lub więcej osób; w grupach podstawowych współpraca jest ewidentna; grupy drugorzędne zakładają wysoki stopień współpracy; kooperacja jest koniecznym następstwem symbiotycznej natury społeczeństwa; zakres kooperacji wyznacza kultura, w której dana jednostka żyje
* współzawodnictwo (competition) - wysiłki w celu zdobycia dóbr, które są w ograniczonej ilości, a o które zabiegają także inni; współzawodnictwo jest konieczne w społeczności i ma kulturowe podstawy; jest w nim zawsze element współpracy i vice versa; może być osobowe lub nieosobowe; współzawodnictwo budzi względem konkurenta wrogie uczucia; przeradza się w konflikt;
* konflikt - ma miejsce, gdy jedna ze stron we współzawodnictwie stara się wyeliminować drugą lub jej szkodzić; jest kulturowo regulowany poprzez aprobatę lub wykluczenie danego sposobu walki; powinien być uważany za coś naturalnego, jest bowiem podstawowym aspektem w naszym życiu
* ugoda (accomodation) - sposób w jaki konflikt może być zażegnany lub zawężony; ma miejsce gdy strony w konflikcie zaprzestają wrogich akcji; może być trwała lub czasowa; nie oznacza rozwiązania podstawowych problemów; rodzaje ugody:
^ rozejm - zaprzestanie wrogich działań, bez ostatecznego rozwiązania
^ narzucenie - ma miejsce gdy jedna ze stron jest zbyt silna, a druga musi przyjąć jej warunki
^ kompromis - gdy strony w konflikcie są równie silne; obie mają zdobycze, ale i straty
^ pojednanie - gdy trzecia strona zachęca do negocjacji
^ pośrednictwo (mediacja) - gdy trzecia strona sugeruje rozwiązanie
^ arbitraż - gdy strony w konflikcie zgadzają się na rozwiązania strony trzeciej
^ tolerancja - pozostawienie stanu rzeczy bez rozwiązania problemu
* asymilacja - służy do zażegnania konfliktu; proces stopniowego zlewania się dwóch lub więcej kultur w jedną, w której znikają różnice; ma miejsce na relatywnie dłuższym odcinku czasu (kilka pokoleń); różne grupy mają różny stopień trudności w procesie asymilacji; jest procesem dwukierunkowym;
- grupy podstawowe - w których członkowie są w ścisłych stosunkach i najczęściej pozostają w bardzo bliskich kontaktach (face-to-face);
* są relatywnie małe - ich członkowie są w stanie poznać się wzajemnie w drodze interakcji, która jest częsta, intensywna i trwała;
* świadomość grupowa jest wyjątkowo silna;
* osobiste zadowolenie i przyjemność są dla członków istotne
* członkowie tych grup żyją blisko siebie, tak w czasie jak i przestrzeni
* równość wieku
* stabilność członkostwa w grupie;
- następstwa grup podstawowych:
* lepsza kontrola środowiska pracy, co z kolei prowadzi do większego bezpieczeństwa;
* gwarantuje porządek społeczny
* zaspokaja ludzkie pragnienia intymności, wsparcia, osobistego zadowolenia
* pełni rolę mediacji pomiędzy jednostką a społeczeństwem;
* są też niefunkcjonalne elementy przynależności do grupy podstawowej, np. młodzieżowy gang
- definicja grup na dużą skalę:
* drugorzędne grupy - wielu członków, formalna struktura, nie ma w nich miejsca na spontaniczność; nieosobowy stosunek ich członków
* formalne organizacje - grupy, które posiadają sztywną strukturę
* złożone organizacje - zaawansowany podział pracy w nich
* grupy na dużą skalę - kładą akcent na rozmiar samej grupy
* zrzeszenia - ściśle określone cele;
* grupy drugorzędne odznaczają się ponadto:
^ segmentarycznymi stosunkami - jednostki współdziałają z innymi tylko częścią swojej osobowości
^ interakcja ma charakter utylitarny
^ mają określony cel
^ przyjemność i zadowolenie jednostki nie mają znaczenia
^ członkowie są łatwo wymienialni;
^ rozróżnienie między członkami grupy dokonuje się na bazie statusu niż na bazie osobowości
* podstawowe i formalne nie nakładają się na siebie;
- biurokracja - najczystsza forma grup drugorzędnych, organizacja na szeroką skalę;
* jej struktura jest formalna i ściśle określona;
* jej analiza musi być wolna od uprzedzeń
* Max Weber - idealny typ biurokracji:
^ podział pracy posunięty do maksimum
^ jasna hierarchia autorytetu
^ dobrze wypracowany zbiór norm i przepisów
^ bezosobowość w działaniu organizacji
^ zatrudnienie wyłącznie na zasadzie kwalifikacji
^ istnieje możliwość kariery
* częścią biurokracji jest jej autorytet;
* władza jest to możliwość wpływania na zachowanie się innych w dany sposób nawet wbrew ich woli;
* przepływ informacji jest ważną cechą biurokracji
* faktory mające wpływ na wzrost biurokracji:
^ powstanie wielkich politycznych i ekonomicznych organizacji
^ jej efektywność przewyższająca każdy inny typ organizacji
^ ewentualne walory w danym społeczeństwie
^ adaptacja monetarnej ekonomii
^ napięcia wewnątrz organizacji i groźba rozpadu
^ odejście od tradycyjnej organizacji społeczeństwa;

8. KLASY JAKO GRUPY SPOŁECZNE:
- stratyfikacja - hierarchiczne uszeregowanie ludzi w społecznościach według jakiejś cechy uważanej za ważną;
* system stratyfikacji nie jest całkiem sztywny - zmienia się z biegiem czasu
* społeczności daleko różnią się między sobą formą stratyfikacji;
* w każdej społeczności istnieje różnorodność stratyfikacyjnych struktur w tym samym czasie; Max Weber uważał, że jednostki różnią się między sobą pod trzema względami: klasą, statusem i władzą;
* teoria funkcjonalna - każda społeczność musi zaspokajać potrzeby, żeby utrzymać się przy istnieniu
* teoria konfliktowa - widzi społeczeństwo jako arenę współzawodniczących grup, zwalczających się wzajemnie w celu zdobycia bardziej wartościowych dóbr;
* warstwy społeczne (klasy) muszą mieć świadomość klasową (class conciousness), żeby rzeczywiście stały się grupą;
- kasta - stały i sztywny system szeregowania jednostek; osoba rodzi się w danej kaście i musi pozostać w niej przez całe życie; musi działać w kaście; kasta jest usankcjonowana religijnie; tyle kast ile zawodów, najważniejsze: księża, wojownicy, kupcy i robotnicy;
- stany - mniej sztywny niż kasty, choć tradycyjny, niezmienny podział społeczny; awans jest możliwy; nie ma religijnej podbudowy, np. system feudalny w Europie
- klasy - jest o wiele bardziej otwarty; religia, prawo i zwyczaje nie sankcjonują przedziału między klasami; o przynależności do klasy decyduje ekonomiczny wymiar, czyli zarobki;
* klasa społeczna - wielka grupa ludzi posiadająca taką samą ekonomiczną pozycję i zainteresowania, którzy traktują się jako równi, zachowują się w podobny sposób i mają równe życiowe szanse
- system statusowy - wprowadził Max Weber; według niego status oznaczał podział jednostek na bazie czci, prestiżu; warstwa czyli grupa statusowa oznacza zatem zbiór osób o względnie równym prestiżu czy pozycji w społeczeństwie; ścisły związek pomiędzy statusem a klasą; czasem nawet się zbiegają;
- inne wyznaczniki klasy: wykształcenie, zawód, rodzina, władza;
- klasa w system socjalistycznym - duża grupa ludzi (agregat) świadomych posiadania podobnego stylu życia jako następstwo homogeniczności interesów bazujących na ich podobnych politycznych przekonaniach, bogactwie i kulturowo ukierunkowanych wartościach;

8. WSPÓLNOTY;
- wspólnota -
* #1 rozumiana w wymiarze terytorialnym jako oddzielne geograficznie miejsce
* #2 jako grupa ludzka, która charakteryzuje się świadomością własnej odrębności
* zajmuje dane terytorium i posiada bardziej lub mniej widoczne granice społeczne i polityczne
* członkowie wspólnoty są w kontaktach ze sobą i w konsekwencji mogą się organizować dla osiągnięcia wspólnych celów;
* istnieje podział pracy
* wspólnota jest relatywnie niezależna i samowystarczalna;
- wiejska wspólnota:
* mała terytorialnie
* posiada nikłe zagęszczenie
* cechuje się homogenicznością mieszkańców i brakiem podziału pracy
* jest stabilna
* uwydatnia się w niej społeczne i geograficzne wyizolowanie i jednocześnie jej zależność od świata zewnętrznego
* posiada relatywnie duży stopień spoistości i solidarności
* bazuje na strukturach rodzinnych i pokrewieństwie;
- wspólnota miejska:
* duży rozmiar
* duże zagęszczenie
* heterogeniczność mieszkańców zwłaszcza w podziale pracy
* formalne kontakty z zatraceniem elementu więzów rodzinnych i pokrewieństwa
* zblazowane postawy ludzi, które wynikają z ciągłego wystawiania ich na nowe sytuacje
* racjonalność objawiająca się nade wszystko w uczuleniu na wartość czasu i gloryfikacji pieniądza
* duża tolerancja i brak przywiązania większej wagi do tradycji
* duża wynalazczość
* specjalizacja podstawowych ról;
- 3 teorie dla wytłumaczenia ekologicznego rozłożenia miejskich wspólnot:
* teoria koncentrycznych kręgów - koncentryczne kręgi rozchodzące się od centrum miasta
* teoria sektorów - położenie akcentu na wartość ziemi i wzrost miasta
* teoria wielu ośrodków - miasta składają się z wielu ośrodków mniejszych, które spełniają wielorakie funkcje
- szereg procesów, które zachodzą w miastach:
* segregacja - tendencje do pewnych czynności i do zajmowania przez etniczne, rasowe, religijne czy klasowe grupy tego samego terenu
* inwazja - gdy na już zajęte tereny napływają inne grupy etniczne, etc.
* następstwo - zaawansowana inwazja, przykładowy skutek - chinatown
* centralizacja - proces ekologiczny oznacza koncentrację pewnych czynności czy usług w danej strefie miasta
* decentralizacja - proces odwrotny;

9. INSTYTUCJE;
- instytucje - zbiór norm, zwyczajów, obyczajów i praw, które nakazują postępowanie niezbędne do tego, by społeczność mogła wypełnić swoje podstawowe funkcje;
- różnice pomiędzy instytucjami a grupami społecznymi - pojęcie instytucji jest abstrakcją; instytucje mają swój wyraz w organizacji osób w aktualnych grupach społecznych;
- podstawowe rodzaje instytucji: zbiór norm regulujących rodzinę, wychowanie, religię, rząd i ekonomię
- cechy instytucji:
* mają charakter trwały i długowieczny
* nie są zamierzone
* podlegają zmianom, stopniowym
* zakładają posługiwanie się symbolami
* posiadają kodeks postępowania
* posiadają ideologię jako wytłumaczenie potrzeby ich istnienia i funkcjonowania
*mają w różnym stopniu rozbudowane struktury
* spełniają wielorakie funkcje:
^ funkcje jawne (każda instytucja dąży do osiągnięcia zamierzonych celów; adaptuje się do otoczenia) i funkcje ukryte (następstwa instytucjonalnych działań, które nie są bezpośrednio mierzone i uznane)
^ funkcje danej instytucji mogą być inne dla całości społeczeństwa, a inne dla pewnych segmentów tego społeczeństwa;
^ instytucje nakładają się na siebie w swoich funkcjach; wypełniają się nawzajem
^ wiele instytucji jest powiązanych ze sobą w system współzależności
- dwa główne problemy instytucji:
* zmiany instytucji i w instytucjach
* stosunek intelektualistów do biurokratów
- rodzina jako instytucja:
* jest uniwersalna jako instytucja, nie jako ludzka grupa
* zmienia się z biegiem czasu
* stratyfikacja społeczna przyczynia się do wytworzenia różnorodności form rodzinnych w społ.
- funkcje rodziny:
* rodzina reguluje seksualne pożycie i seksualne popędy
* reprodukcja ma miejsce we właściwie funkcjonującej rodzinie
* ochrona i opieka dzieci jest konieczna zważywszy, że ludzkie istoty mają długi okres zależności zanim dojrzeją biologicznie;
* socjalizacja dzieci w rodzinie następuje poprzez wdrażanie ich w wymogi społeczności
* funkcja hierarchizacji lokując jednostkę na danym poziomie społecznych statusów;
* funkcja afektywna rodzimy wywodzi z zapotrzebowania człowieka na miłość i ciepło
* wypełniając powyższe funkcje rodzi się w rodzinie dążność do konsystencji rodziny jako instytucji
- rodzaje rodziny:
* podział ze względu na pokrewieństwo:
^ mała (nuclear) - składająca się z żony, męża i dzieci
^ poszerzona (extended) - składa się z osób spokrewnionych
* ze względu na formę małzeństwa
^ monogamia - jeden mąż, jedna żona
^ poligamia - jeden mąż, wiele żon i na odwrót
- poliginia - jeden mąż, wiele żon
- poliandria - jedna żona, wiele mężów
^ cenogamia - wiele mężów, wiele żon
* ze względu na dobór partnerów
^ endogamia - dobór partnera spośród pewnej, określonej grupy ludzi
^ egzogamia - partnerów dobiera się spoza grupy zakładającego rodzinę
* ze względu na umiejscowienie autorytetu w rodzinie:
^ patriarchalne - ojciec rządzi
^ matriarchalne - matka rządzi
^ egalitarne - równość
* ze względu na pochodzenie
^ patrilinealne - pokrewieństwo przez pochodzenie ojca

^ matrilinealne - pokrewieństwo przez pochodzenie matki
^ bilateralne - przez obydwie linie
* ze względu na miejsce zamieszkania:
^ patrilokalne - mieszkające w stronach męża
^ matrilokalne - w stronach żony
^ neolokalne - w nowym miejscu
* rodziny dzielą się ze względu na wybór małżeński
- zmiany w rodzinie:
* zmieniają się postawy ludzi odnośnie pożycia w kierunku bardziej liberalnych zwyczajów
* wielkość rodziny uległa uszczupleniu
* przesunięcie w czasie pierwszego małżeństwa
* zmieniły się postawy i predyspozycje względem rozwodów;
* kobiety zamężne coraz częściej pracują zawodowo
* rodzina ciągle jest jednak miejscem reprodukcji nowych członków społeczności
* rodzina ciągle jest jeszcze najważniejszą agencją socjalizującą
* afektywna funkcja rodziny wzrosła
* zmalała protektywna funkcja rodziny
* przejście od rodziny jako jednostki produkcyjnej do rodziny jako jednostki konsumpcyjnej

- religia: podstawowym składnikiem życia religijnego jest obrzęd (ryt); do natury religii należy jej aspekt społeczny;
* wierzenia w formie doktryny, artykułów wiary, wytłumaczeń zjawisk dla których nie ma racjonalnego rozumienia stanowią konieczną część religii;
* obrzędy takie, jak modlitwy, gesty etc., są zachowaniem przepisanym w kontaktach ze świętym
* z religijnymi wierzeniami i obrzędami są złączone obawa, strach, poszanowanie itp.
* przebłaganie jest postępowaniem uważanym za podobające się Bogu i właściwe religijnym wymogom;
* prawie wszystkie religie są zorganizowane, ale ich stopień organizacji jest różny
* symbole wyrażają pewne aspekty wierzeń uważanych za ważne
- funkcje rodziny:
* osobowe - zaspokaja zapotrzebowanie na bezpieczeństwo i wytłumaczenie
^ swego rodzaju psychoterapia, źródło wsparcia i spokoju umysłu
^ wzmaga poczucia bezpieczeństwa
^ poczucie władzy jako wynik świadomości, że Bóg jest po stronie wierzącego
^ tłumaczy tajemnice i dostarcza ostatecznej racji
^ religia może być środkiem transcendencji samego siebie
* społeczne - społeczna kontrola i społeczny porządek
^ socjalizująca siła, budująca moralny porządek i ład
^ religia jako instytucja wspiera społeczne normy i walory w społ.
^ jest czynnikiem wpływającym na zmiany społeczne
^ systemy religijne nie mają jednoznacznego stosunku odnośnie konfliktu społecznego;
* według Maxa Webera - zorientowanie ludzi w kierunku pewnych działań;
* ostatnio funkcje religii w szerokim sensie, znacznie się poszerzyły, np. organizowanie życia kultur.
* analiza religii jako instytucji ma swe ograniczenia
- struktura i organizacja religii:
* kościół reprezentuje religię jak powszechną instytucje
* sekta - składa się z małej liczby wyznawców o woluntarystycznym nastawieniu
* denominacja - organizacja religijna pośrednia między sektą, a kościołem, np. protestanckie kościoły
* istnieje współzależność między kościołem, sektą i denominacją
* na poziomie denominacji znajdujemy różnego rodzaju formalne organizacje, które określają relacje między klerem a laikatem (ogół wiernych)
* statystyka wskazuje na ogromną ilość religii na świecie (ok. 200) i bardzo dużo denominacji
* pomimo znacznych różnic między religiami, istnieje obecnie współpraca między grupami różnych religii
* na terenie każdej religii da się zauważyć niekonsekwencję wiernych między tym w co wierzą, a tym jak postępują
- religia a społeczna stratyfikacja:
* kościół, zwłaszcza w średniowieczu, był kanałem awansu dla utalentowanych jednostek z niższych warstw
* mimo iż religia głosi równość, jest ona niejednokrotnie czynnikiem hamującym procesy egalitarne
* w sytuacji krajów komunistycznych istnieje również korelacja między statusem, a religią
- zmiany w religii:
* w USA proporcja ludzi, którzy przynależą do różnych kościołów ciągle wzrasta
* istnieją tendencje zjednoczeniowe między religiami
* wzrosło przygotowanie teologiczne i organizacyjne kleru tak, że duchowni są zdolni do bardziej efektywnego przewodzenia
* kościoły rozszerzyły zakres swoich funkcji na dziedziny rekreacyjne, kulturalne i społeczne;
* religia coraz bardziej ulega procesowi sekularyzacji
- problemy religii:
* różnorodność wierzeń powoduje konflikt wartości
* stratyfikacja i segregacja rasowa stanowi dylemat dla filozofii i wiary w powszechne braterstwo
* rozdźwięk między religijnymi ideałami, a aktualnym postępowaniem członków kościoła powoduje, że instytucjonalna sfera kościoła jest oskarżana o hipokryzję;
* rozdział kościoła od państwa jest trudny do zachowania w praktyce;

10. POPULACJA;
- demografia - nauka zajmująca się studium ludzkiej populacji;
* demografia jako gałąź socjologii bierze pod uwagę 3 zmienne: płodność, śmiertelność i migrację;
* demografia bada też skład i rozmieszczenie populacji i związanych z nią charakterystyk;
* faktory mające wpływ na populację: stopień religijności, zakres urbanizacji i industrializacji oraz inne faktory kulturowe;
* populacja ze swej strony może wpłynąć wydatnie na system społeczny
- płodność - jest mierzona skalą brutto; liczba urodzin na 1000 mieszkańców w jednym roku
- śmiertelność - jest mierzona skalą brutto; używa się określenia - wskaźnik śmiertelności brutto
* aby uniknąć nieścisłości używa się wiekowych wskaźników urodzin i śmierci
* podział ludności ze względu na płeć jest mierzoną współczynnikiem płci
* oczekiwana długość życia przy urodzeniu wyraża się liczbą lat, które przeciętne dziecko ma nadzieję przeżyć
- społeczność - płodność:
* wielkość populacji w danym państwie będzie zależeć od zaawansowania technologii w tym społeczeństwie;
* wiele faktorów, poza stopniem zaawansowania bazy materialnej, ma wpływ na przyrost naturalny ludności:
^ wysiłki podejmowane w celu obniżenia albo wzrostu wskaźnika urodzin w społeczeństwach są o wiele mniej skuteczne niż wysiłki zdążające do obniżenia śmiertelności
^ stratyfikacja społeczna ma zróżnicowany wpływ na przyrost ludności
^ łatwy dostęp do środków antykoncepcyjnych, informacyjnych
^ społeczna definicja najodpowiedniejszego rozmiaru rodziny;
^ ściśle związany z tym problemem jest styl życia
- społeczeństwo -śmiertelność:
* wszystkie narody doceniają wartość życia;
* najważniejszą przyczyną wzrostu ludności jest obniżenie się śmiertelności, która ma szereg skutków
^ niedobór środków koniecznych do życia;
^ wzrost liczby ludzi potrzebujących wsparcia
^ wzrost proporcji ludzi starszych w społeczeństwie
* różnice w śmiertelności w zależności od płci i rasy;

11. ZBIOROWE ZACHOWANIE SIĘ: TŁUM I PUBLIKA;
- zbiorowe zachowanie się - tłum, motłoch, popłoch, moda....; ten rodzaj społecznego zjawiska zakłada obecność pewnych charakterystyk:
* nowa sytuacja nie objęta normami
* sama akcja ma charakter epizodyczny
* wynik zbiorowego zachowania się nie jest do przewidzenia;
* element irracjonalności spełnia w tego rodzaju zachowaniu się dużą rolę
- faktory determinujące zbiorowe zachowanie się (według Neila Smeslera):
* obecność pewnych sprzyjających struktur
* istniejące w strukturze społecznej napięcia
* szeroko rozpowszechnione pojęcie racji usprawiedliwiającej tego typu kolektywną akcję;
* bezpośrednie zdarzenie zapoczątkowujące zbiorowe zachowanie się
* osoby mobilizujące do akcji zbiorowego zachowania się
* szereg kontrolujących faktorów, np. policja
- rodzaje kolektywnego zachowania się:
* motłoch - tłum w akcji niszczenia, wandalizmu..
* zamieszki - akcja agresywnego tłumu
* pogłoska - rozpowszechnienie wiadomości, której nie można sprawdzić
* kaprys - chwilowa moda, często trywialna
* moda - trwa dłużej i ma poważniejsze podstawy niż kaprys
* mania - obsesyjne powracanie do pewnego typu akcji
* popłoch - nagła ucieczka do realnego/wyimaginowanego zagrożenia
- tłum - znaczna liczba ludzi znajdujących się w tym samym miejscu i mająca co najmniej jeden przedmiot uwagi;

* interakcja w tłumie jest zawsze
* tłum jest krótki w czasie
* tłum nie ma struktury społecznej
* charakterystyka tłumu:
^ znaczny stopień anonimowości
^ obniżone poczucie indywidualności
^ czynnik bezosobowy w tłumie
^ wzmożona sugestywność
^ emocjonalne oddziaływanie jest powszechne
- publika - pewna liczba ludzi znajdujących się w różnych miejscach, ale którzy komunikują się odnośnie jakiegoś podzielanego problemu;
* członkowie publiki są terytorialnie rozrzuceni
* publika nie posiada zdefiniowanych struktur
* publiką określa się tych, którzy mają wspólne zainteresowania i którzy przez wymianę poglądów doszli do jednolitej opinii na jakiś problem
* publika odnosi się tylko do pewnej liczby dorosłej części ludności
* jest wiele publik
* członkostwo w publice zmienia się w swoim składzie
* publiki powstają albo są montowane w celu odpowiedzi na społ.-kulturowe zmiany
* publika zakłada demokratyczny proces
* kulturowa złożoność jest warunkiem powstania publiki
- opinia publiczna - opinia podtrzymywana przez publikę odnośnie pewnych zagadnień; nie musi być jednoznaczna; nie równa się opinii masowej
- propaganda - manipulacja opinią publiczną albo usiłowanie wpływania na nią; nie jest z natury zła;

---