PROCESY PAMIĘCIOWE (rozdz. 9.)

ZAPAMIĘTYWANIE - czynność pamięciowa polegająca na wprowadzeniu informacji do jednego z systemów pamięci. Wymaga zakodowania informacji i utrwalenia zapisu.

Kodowanie - automatyczny proces tworzenia reprezentacji informacji w pamięci

Ujęcia teoretyczne: teorie poziomów przetwarzania Craika i Lockharta (8.1.3) i teoria podwójnego kodowania Paivio (2.3.2)

H. Ebbinghaus - pamięć bada się z użyciem bezsensownego materiału (lista bezsensownych sylab, np. zap,lif), dzięki czemu zyskuje się dostęp do „naturalnych” procesów pamięciowych (eliminuje wpływ uprzedniej wiedzy na zapamiętywanie)

• liczba powtórzeń materiału wpływa na efektywność kodowania

• oszczędność przy ponownym uczeniu się

• Tulving (krytyka) - poddając się długim seriom badań, Ebbinghaus nabywał wiedzę semantyczną (symboliczna reprezentacja listy sylab) oraz wiedzę proceduralną (szybkie „deklamowanie” zestawu sylab)

• Jost - 1. rozłożenie w czasie uczenia się ciągów bezsensownych sylab wpływa na lepszą efektywność procesu ponownego uczenia się (gorzej: 30-krotne powtórzenie w ciągu jednej serii, lepiej: 10 powtórzeń w ciągu trzech dni);

2. jeżeli dwa skojarzenia mają jednakową siłę, ale jedno z nich jest starsze od drugiego, to skojarzenie chronologicznie wcześniejsze będzie bardziej podatne na dobroczynny wpływ ponownego uczenia się

• Hovland - manipulował nie tylko długością przerwy między kolejnymi powtórzeniami całej listy, ale również przerwą między ekspozycją poszczególnych jej elementów → dłuższa przerwa między ekspozycją elementów listy wpływa pozytywnie na zapamiętywanie, podczas gdy długość przerwy między kolejnymi próbami uczenia się całej listy nie miała związku z efektywnością zapamiętywania

• Travis - manipulował przerwą czasową między pierwszym i ponownym uczeniem się → mechanizm konsolidacji śladu pamięciowego - utrwalenie śladu pierwszego uczenia się w pamięci długotrwałej

• Bahrick i in. - im dłuższa przerwa pomiędzy kolejnymi powtórzeniami materiału, tym lepsze jego pamiętanie, niezależnie od czasu jaki upłynął od zakończenia nauki (efektywność i odporność na wygaszanie)

• Bousfield - grupowanie kategorialne

• Deese - związki skojarzeniowe pomiędzy słowami są predyktorem liczby intruzji (wtrąceń słów)

• Frost - 1. ucząc się pod kątem testu swobodnego odtwarzania zapamiętujemy materiał wieloaspektowo, podczas gdy do rozpoznawania kodujemy minimalną ilość informacji, która pozwoli nam na różnicowanie treści znanych od nieznanych; 2. odpamiętywanie może się odbywać z uwzględnieniem klucza semantycznego i wizualnego (oba typy wskazówek muszą być wykorzystywane w trakcie kodowania)

Elaboracja - opracowanie materiału, polegające na dodaniu do informacji czegoś, czego nie było w niej oryginalnie; służy nadaniu głębszego znaczenia informacji podlegającej kodowaniu; prowadzi do głębszego przetwarzania

• Stein i Stanford - wpływ elaboracji na zapamiętywanie

• Godden i Baddeley - wpływ na zapamiętywanie ma zgodność kontekstu zapamiętywania i odtwarzania (gdy zastosowano test rozpoznawania, wpływ zgodności kontekstu okazał się nieistotny!)

• Smith i Vela - efekt kontekstu występuje, gdy jego elementy są włączane w strukturę zapamiętywania (kontekst jest integralną właściwością zapamiętywanego epizodu, stanowi zestaw wskazówek wykorzystywanych przy wydobyciu wiedzy)

• Tulving i Thomson - efekt specyficzności kodowania; wniosek z badania: specyficzność kodowania dwuznacznych słów, które kodowane były w tylko jednym znaczeniu (dzięki wskazówce zawartej w pierwszym słowie) → ich rozpoznawanie było trudniejsze niż przypominanie (s. 386)

• Fisher i Craik - dzięki specyficznym wskazówkom można uzyskać wyższy poziom odpamiętania słów docelowych opierając się na kluczu fonetycznym, a nie semantycznym

Interferencja proaktywna (Hugo Munsterberg) - dochodzi do zakłócenia procesu nabywania, utrwalania albo przechowywania nowej wiedzy, wywołane wiedzą wcześniej nabytą, jeśli między tymi dwoma rodzajami wiedzy następuje jakiś związek

• Melton i Lackum - wpływ czynnika podobieństwa (list bezsensownych sylab) na wielkość interferencji → 2 razy wyższa w wypadku materiału podobnego niż niepodobnego do pierwszej listy

• Lusting i Hasher - interferencja proaktywna występuje również w przypadku pamięci niejawnej (występuje niezależnie od rodzaju pamięci i metody jej testowania)

Konsolidacja śladu pamięciowego - proces dokonywania zmian zachodzących w komórkach nerwowych; jeśli krótkotrwałe przechowywana informacja jest wielokrotnie powtarzana, to w trakcie tych powtórek dochodzi do reaktywacji śladów pamięciowych, w ten sposób ślad ulega stopniowemu utrwaleniu, prowadząc do zmian na poziomie neuronalnym;

Biologicznie: trwałe wzmocnienie albo osłabienie transmisji synaptycznej; proc. dwufazowy:

1. przesłanie sygnału z synaps do jądra komórkowego neuronu oraz zmiana w ekspresji genów i w syntezie aminokwasów

2. informacja z jądra jest przekazywana zwrotnie do synaps powodując w nich zmiany strukturalne

Techniki mnemoniczne - sformalizowane metody wspomagania zapamiętywania; podział na dwie grupy:

1. odnoszą się do teorii podwójnego kodowania Paivio - wykorzystują więcej niż jeden kod reprezentacji w trakcie nabywania materiału (informacja może być kodowana w systemie werbalnym i obrazowym)

2. polegają na różnych sposobach organizowania informacji; dzięki nim informacjom początkowo nieuporządkowanym nadawana jest pewna struktura

• Metoda obrazów interaktywnych - do zapamiętywania luźnej listy słów; polega na powiązaniu wyobrażeń wyzwalanych przez te słowa w taki sposób, aby powstała jakaś historia (gr. 1.)

• Kategoryzowanie (gr.2.)

• System słów - wieszaków - polega na użyciu jakiegoś dobrze znanego tekstu (dziecięcy wierszyk, rymowanka, wyliczanka) jako „wieszaka” dla nowo nabywanej informacji; metoda ta odwołuje się do wyobrażeń (gr. 2.)

• Metoda miejsc

PRZECHOWYWANIE - jest czynnością pamięciową, która polega na przeciwdziałaniu zanikaniu albo utracie dostępu do zapamiętanej informacji. W trakcie przechowywania zapisy pamięciowe mogą być rekodowane, co prowadzi do zmian w zakresie ich treści albo sposobu uporządkowania.

Zapominanie

• H. Ebbinghaus - proces zapominania listy bezsensownych sylab przebiega bardzo szybko; większość materiału tracimy już po kilkudziesięciu minutach, po czym tempo zapominania zdecydowanie spada

• Ballard - porównanie tempa zapominania informacji w zależności od jej sensowności; po upływie tygodnia badani odtwarzali poprawnie ok. 90% materiału sensownego w stosunku do poziomu wyjściowego ustalonego po zakończeniu uczenia się oraz 70% materiału bezsensownego

• Dobrze zautomatyzowane umiejętności są mało podatne na wpływ takich uszkodzeń mózgu, które powodują utratę możliwości nabywania wiedzy deklaratywnej → pacjent H.M - uszkodzenie przyśrodkowych części płatów skroniowych spowodowało utratę możliwości nabywania wiedzy semantycznej i epizodycznej.

Interferencja retroaktywna - zakłócenie procesu przechowywania wcześniej nabytej wiedzy, wywołane wiedzą nabytą później, jeśli występuje między nimi jakiś związek; zjawisko to jest tym silniejsze, im bardziej podobne są oba rodzaje materiału, im słabsze było opanowanie pierwszego materiału i im bardziej obszerny jest drugi materiał.

Zanikanie śladu vs utrata dostępu

• Ebbinghaus - zanikanie śladu pamięciowego

• Utrata wskazówek dostępu do informacji przechowywanej w pamięci (Tulving) - informacja ta jest nadal potencjalnie dostępna, jednak w danym momencie nieosiągalna; jest to skutkiem braku właściwego klucza wydobycia lub niezgodności kontekstu odpamiętywania z kontekstem kodowania informacji w pamięci (zjawisko „końca języka)

• Jenkins i Kalenbach - falsyfikacja koncepcji śladu pamięciowego- poziom odtworzenia ciągu liczb był wyższy w warunku snu niż w warunku aktywności, a różnica ta była tym większa, im więcej czasu upłynęło od momentu zapamiętania listy

Reminiscencja - zjawisko wzrostu (raczej nieoczekiwanego) poziomu odtworzenia zapamiętanego materiału, bez jego dodatkowego uczenia się.

• Ballard - poprawa pamięci w kilku pierwszych dniach po nauczeniu się materiału

• Ward - badanie na materiale bezsensownych sylab; po upływie 6s od zakończenia ucznia się, poprawność odtworzenia spadła, ale już po 30 s wyraźnie wzrosła

• Franklin i Holding - po ukończeniu 70. roku życia poprawia się pamięć wydarzeń z życia człowieka, które miały miejsce w wieku 10-30 lat

• Zjawisko reminiscencji wykryto również w pamięci epizodycznej i semantycznej

ODPAMIĘTYWANIE - czynność polegająca na wykorzystywaniu wcześniej zapamiętanych informacji. Może się dokonać poprzez odtwarzanie, rozpoznawanie lub niejawny wpływ na zachowanie.

Dwa podstawowe rodzaje odpamiętywania:

• przypominanie - kiedy osoby badane próbują bezpośrednio przywołać zapamiętane treści

• rozpoznawanie - wśród przedstawionego materiału należy wskazać to, co było przedmiotem zapamiętywania

Metody badania przypominania:

• odtwarzanie w kolejności - polega na odpamiętaniu materiału zgodnie z kolejnością prezentacji poszczególnych elementów w fazie zapamiętywania

• odtwarzanie swobodne - polega na przypomnieniu sobie materiału w dowolnej kolejności, a w szczególności niekoniecznie zgodnej z sekwencją, w jakiej materiał ten był wcześniej prezentowany

• odtwarzanie ukierunkowane - jest specyficzne dla rodzaju materiału, którym są pary bodźców; w teście odtwarzania prezentowane jest pierwsze słowo z pary, a zadanie polega na przypomnieniu sobie drugiego z nich

• odtwarzanie i rozpoznawanie są miarami pamięci jawnej, jedynie odtwarzanie ukierunkowane może aktywizować również pamięć niejawną

Metody odpamiętania z pamięci niejawnej:

• klasyfikacja materiału (np. ciągów symboli jako zgodnych albo niezgodnych z regułami sztucznej gramatyki)

• uzupełnianie fragmentów (np. utworzenie słowa z liter A_L_GY)

• poziom wykonania zadań wymagających kontrolowania złożonych systemów dynamicznych (rozdz. 4.3.3 i 9.2.2)

Różnice w poziomie poprawności odpamiętania w zależności od zastosowanej metody:

• Luh - rozpoznawanie prowadzi nie tylko do wyraźnie lepszych rezultatów niż odtwarzanie, ale również jest bardziej odporne na upływ czasu

• Podstawową różnicą między rozpoznawaniem a odtwarzaniem jest dostępność wskazówek wydobycia - odtwarzanie wymaga odwołania się do wskazówek wewnętrznych (które muszą zostać samodzielnie przywołane), rozpoznanie natomiast na wskazówkach zewnętrznych (obecnych w prezentowanym materiale)

• Odtwarzanie - proces dwufazowy:

1. przeszukanie pamięci, które (jeżeli jest efektywne) prowadzi do wydobycia inf.

2. rozpoznanie czy odnaleziona inf. jest tą poszukiwaną

• Rozpoznawanie składa się tylko z jednej fazy

• Tulving - rozpoznawanie i odtwarzanie są procesami jednofazowymi, są podobne i polegają na zintegrowaniu informacji zawartych we wskazówkach z tym, co stanowi zapis pamięciowy, różnica między nimi wynika z warunków inicjowania obu procesów odpamiętywania

• Deese, Hall (paradoks frekwencji słów) - użycie sów o wysokiej frekwencji występowania w języku powoduje wzrost poprawności odtwarzania, a jednocześnie spadek poprawności rozpoznawania

• Tversky - nastawienie osób badanych na określony typ odpamiętywania poprawia wyniki, kiedy rzeczywistość jest zgodna z zapowiedzią albo pogarsza, jeśli jest inaczej

Rola wskazówek naprowadzających i kontekstu

• Tulving i Thomson - większy wpływ na odpamiętanie ma zgodność wkazówek wydobycia z warunkami kodowania informacji, niż głębokość jej przetworzenia

• Tulving i Psotka - pojawienie się nazw kategorii, będących wskazówkami wydobycia, wyeliminowało interferencję, znakomicie podnosząc ogólną poprawność odpamiętywania

• Ucros - trzy rodzaje wpływu nastroju na odpamiętywanie - 1. poprawność odpamiętywania jest tym wyższa, im większa jest zgodność nastroju w momencie kodowania i odtwarzania; 2. pozytywny nastrój na ogół sprzyja zapamiętywaniu, przy czym efekt ten jest silniejszy, kiedy materiał pamięciowy ma bardziej osobisty charakter (3.)

• Baddeley - rozróżnienie między dwoma rodzajami wpływów kontekstualnych na pamięć:

• kontekst naturalny - charakteryzuje się naturalnym i bezpośrednim wpływem na znaczenie zapamiętanej inf., np. drzwi stanowią faktyczny kontekst dla słowa „klucz”

• kontekst sztuczny - nie jest bezpośrednio związany z zapamiętaną informacją

Zawodność pamięci

1) pamięć naocznych świadków

• Elizabeth Loftus - czynniki zaburzające wiarygodność zeznań świadków: 1. silne emocje indukowane u świadków powodują wybiórcze zapamiętywanie zdarzeń; 2. pamięć źródła informacji (Davidson i Glisky) - rozróżnienie na pamięć faktów (dane przechowywane w pamięci semantycznej bądź epizodycznej) i pamięć źródła (zawiera kontekst nabywania informacji, znacznie ważniejszy w przypadku epizodów niż wiedzy ogólnej)

• E. Loftus - łatwo można doprowadzić do zintegrowania faktów obserwowalnych w trakcie zdarzenia, którego ktoś był świadkiem, z faktami wywnioskowanymi z późniejszego opracowania zdarzenia

• Loftus i Palmer - film z wypadku, pytania i sugestia. Sugestia stając się częścią pamięci zdarzenia, częściej skłaniała do wyciągania fałszywych wniosków → efekt dezinformacji - zjawisko modyfikacji przywołań pamięciowych, wywołanych błędną informacją wprowadzoną do pamięci

• Zaragoza i Mitchell - włączanie błędnych inf. do wyobrażeniowych rekonstrukcji zdarzeń

• Loftus - centralny i peryferyczny charakter zdarzenia → jeżeli zdarzenie ma charakter centralny, to jego detale są dobrze pamiętane i niepodatne na wpływ manipulacji eksperymentalnych

• Schooler i Engstler-Shooler- efekt werbalnego zamazywania zapisów pamięci wzrokowej, którego podłożem jest interferencja retroaktywna → materiał werbalny pojawiający się w trakcie wywiadu, nadpisywał się na nabyty wcześniej materiał wzrokowy (zdarzenie)

• Dodson i Reisber - prawdziwe wspomnienia silniej angażowały obszary związane z pamięcią wzrokową, podczas gdy fałszywe wspomnienie wizualizowane było dzięki wyobraźni

• Jonhson, Hashtroudi i Linsay - wyjaśnienie efektu dezinformacji → kiedy w trakcie wywiadu, manipulując treścią pytań, włącza się dodatkowe informacje, osoby badane błędnie przypisują je oryginalnemu źródłu, czyli samemu zdarzeniu

Fałszywe wspomnienia

• Deese - paradygmat badania pamięci fałszywych wspomnień - prezentacja listy, zawierającej słowa powiązane znaczeniowo z pewnym pojęciem krytycznym → im większe było powiązanie listy ze słowem krytycznym, tym większe prawdopodobieństwo intruzji (przypadek błędnego włączenia słowa krytycznego do wyników testu swobodnego odtwarzania

• Hyman - implementacja fałszywych wspomnień jest możliwa, jeśli prawdopodobne jest, ze nieprawdziwe zdarzenie mogło mieć miejsce; trzy czynniki, które sprzyjają tego rodzaju błędom: 1. bogactwo szczegółów fałszywego zdarzenia, 2. wielokrotne rekonstruowanie jego przebiegu, 3. większy odstęp czasu od wprowadzenia fałszywej informacji do jej wydobycia

Amnezja - czasowe albo trwałe zaburzenie jednego bądź wielu systemów pamięciowych; głównie w wyniku uszkodzenia płatów czołowych, skroniowych i hipokampa. Trudności w transferze inf. z pamięci krotko- do długotrwałej, co jest niezbędne w werbalizacji pamięci deklaratywnej.

• Pacjent H.M. - uszkodzenie ciała migdałowatego i hipokampa - struktur związanych z utrwalaniem nowych śladów pamięciowych

• Baddeley i Warrington - zaburzeniu podlega efekt pierwszeństwa, efekt świeżości bez zmian

• Pamięć proceduralna - podkorowy obszar zwojów podstawy

• Chorzy na Parkinsona (uszkodzone zwoje podstawy)- zaburzenia czynności o charakterze proceduralnym

• Choroba Alzhaimera - specyficzne zaburzenia pamięci niedeklaratywnej; wiedza proceduralna właściwie nienaruszona, zaburzeniu ulegają natomiast poprzedzanie semantyczne; ubytki w pamięci deklaratywnej

1

---