PROCESY PAMIĘCIOWE (rozdz. 9.)
ZAPAMIĘTYWANIE – czynność pamięciowa polegająca na wprowadzeniu informacji do jednego z systemów pamięci. Wymaga zakodowania informacji i utrwalenia zapisu.
Kodowanie – automatyczny proces tworzenia reprezentacji informacji w pamięci
Ujęcia teoretyczne: teorie poziomów przetwarzania Craika i Lockharta (8.1.3) i teoria podwójnego kodowania Paivio (2.3.2)
H. Ebbinghaus – pamięć bada się z użyciem bezsensownego materiału (lista bezsensownych sylab, np. zap,lif), dzięki czemu zyskuje się dostęp do „naturalnych” procesów pamięciowych (eliminuje wpływ uprzedniej wiedzy na zapamiętywanie)
liczba powtórzeń materiału wpływa na efektywność kodowania
oszczędność przy ponownym uczeniu się
Tulving (krytyka) – poddając się długim seriom badań, Ebbinghaus nabywał wiedzę semantyczną (symboliczna reprezentacja listy sylab) oraz wiedzę proceduralną (szybkie „deklamowanie” zestawu sylab)
Jost – 1. rozłożenie w czasie uczenia się ciągów bezsensownych sylab wpływa na lepszą efektywność procesu ponownego uczenia się (gorzej: 30-krotne powtórzenie w ciągu jednej serii, lepiej: 10 powtórzeń w ciągu trzech dni);
2. jeżeli dwa skojarzenia mają jednakową siłę, ale jedno z nich jest starsze od drugiego, to skojarzenie chronologicznie wcześniejsze będzie bardziej podatne na dobroczynny wpływ ponownego uczenia się
Hovland – manipulował nie tylko długością przerwy między kolejnymi powtórzeniami całej listy, ale również przerwą między ekspozycją poszczególnych jej elementów ® dłuższa przerwa między ekspozycją elementów listy wpływa pozytywnie na zapamiętywanie, podczas gdy długość przerwy między kolejnymi próbami uczenia się całej listy nie miała związku z efektywnością zapamiętywania
Travis – manipulował przerwą czasową między pierwszym i ponownym uczeniem się ® mechanizm konsolidacji śladu pamięciowego – utrwalenie śladu pierwszego uczenia się w pamięci długotrwałej
Bahrick i in. – im dłuższa przerwa pomiędzy kolejnymi powtórzeniami materiału, tym lepsze jego pamiętanie, niezależnie od czasu jaki upłynął od zakończenia nauki (efektywność i odporność na wygaszanie)
Bousfield – grupowanie kategorialne
Deese – związki skojarzeniowe pomiędzy słowami są predyktorem liczby intruzji (wtrąceń słów)
Frost – 1. ucząc się pod kątem testu swobodnego odtwarzania zapamiętujemy materiał wieloaspektowo, podczas gdy do rozpoznawania kodujemy minimalną ilość informacji, która pozwoli nam na różnicowanie treści znanych od nieznanych; 2. odpamiętywanie może się odbywać z uwzględnieniem klucza semantycznego i wizualnego (oba typy wskazówek muszą być wykorzystywane w trakcie kodowania)
Elaboracja – opracowanie materiału, polegające na dodaniu do informacji czegoś, czego nie było w niej oryginalnie; służy nadaniu głębszego znaczenia informacji podlegającej kodowaniu; prowadzi do głębszego przetwarzania
Stein i Stanford – wpływ elaboracji na zapamiętywanie
Godden i Baddeley – wpływ na zapamiętywanie ma zgodność kontekstu zapamiętywania i odtwarzania (gdy zastosowano test rozpoznawania, wpływ zgodności kontekstu okazał się nieistotny!)
Smith i Vela – efekt kontekstu występuje, gdy jego elementy są włączane w strukturę zapamiętywania (kontekst jest integralną właściwością zapamiętywanego epizodu, stanowi zestaw wskazówek wykorzystywanych przy wydobyciu wiedzy)
Tulving i Thomson – efekt specyficzności kodowania; wniosek z badania: specyficzność kodowania dwuznacznych słów, które kodowane były w tylko jednym znaczeniu (dzięki wskazówce zawartej w pierwszym słowie) ® ich rozpoznawanie było trudniejsze niż przypominanie (s. 386)
Fisher i Craik – dzięki specyficznym wskazówkom można uzyskać wyższy poziom odpamiętania słów docelowych opierając się na kluczu fonetycznym, a nie semantycznym
Interferencja proaktywna (Hugo Munsterberg) – dochodzi do zakłócenia procesu nabywania, utrwalania albo przechowywania nowej wiedzy, wywołane wiedzą wcześniej nabytą, jeśli między tymi dwoma rodzajami wiedzy następuje jakiś związek
Melton i Lackum – wpływ czynnika podobieństwa (list bezsensownych sylab) na wielkość interferencji ® 2 razy wyższa w wypadku materiału podobnego niż niepodobnego do pierwszej listy
Lusting i Hasher – interferencja proaktywna występuje również w przypadku pamięci niejawnej (występuje niezależnie od rodzaju pamięci i metody jej testowania)
Konsolidacja śladu pamięciowego – proces dokonywania zmian zachodzących w komórkach nerwowych; jeśli krótkotrwałe przechowywana informacja jest wielokrotnie powtarzana, to w trakcie tych powtórek dochodzi do reaktywacji śladów pamięciowych, w ten sposób ślad ulega stopniowemu utrwaleniu, prowadząc do zmian na poziomie neuronalnym;
Biologicznie: trwałe wzmocnienie albo osłabienie transmisji synaptycznej; proc. dwufazowy:
przesłanie sygnału z synaps do jądra komórkowego neuronu oraz zmiana w ekspresji genów i w syntezie aminokwasów
informacja z jądra jest przekazywana zwrotnie do synaps powodując w nich zmiany strukturalne
Techniki mnemoniczne – sformalizowane metody wspomagania zapamiętywania; podział na dwie grupy:
odnoszą się do teorii podwójnego kodowania Paivio – wykorzystują więcej niż jeden kod reprezentacji w trakcie nabywania materiału (informacja może być kodowana w systemie werbalnym i obrazowym)
polegają na różnych sposobach organizowania informacji; dzięki nim informacjom początkowo nieuporządkowanym nadawana jest pewna struktura
Metoda obrazów interaktywnych – do zapamiętywania luźnej listy słów; polega na powiązaniu wyobrażeń wyzwalanych przez te słowa w taki sposób, aby powstała jakaś historia (gr. 1.)
Kategoryzowanie (gr.2.)
System słów – wieszaków – polega na użyciu jakiegoś dobrze znanego tekstu (dziecięcy wierszyk, rymowanka, wyliczanka) jako „wieszaka” dla nowo nabywanej informacji; metoda ta odwołuje się do wyobrażeń (gr. 2.)
Metoda miejsc
PRZECHOWYWANIE – jest czynnością pamięciową, która polega na przeciwdziałaniu zanikaniu albo utracie dostępu do zapamiętanej informacji. W trakcie przechowywania zapisy pamięciowe mogą być rekodowane, co prowadzi do zmian w zakresie ich treści albo sposobu uporządkowania.
Zapominanie
H. Ebbinghaus – proces zapominania listy bezsensownych sylab przebiega bardzo szybko; większość materiału tracimy już po kilkudziesięciu minutach, po czym tempo zapominania zdecydowanie spada
Ballard – porównanie tempa zapominania informacji w zależności od jej sensowności; po upływie tygodnia badani odtwarzali poprawnie ok. 90% materiału sensownego w stosunku do poziomu wyjściowego ustalonego po zakończeniu uczenia się oraz 70% materiału bezsensownego
Dobrze zautomatyzowane umiejętności są mało podatne na wpływ takich uszkodzeń mózgu, które powodują utratę możliwości nabywania wiedzy deklaratywnej ® pacjent H.M - uszkodzenie przyśrodkowych części płatów skroniowych spowodowało utratę możliwości nabywania wiedzy semantycznej i epizodycznej.
Interferencja retroaktywna – zakłócenie procesu przechowywania wcześniej nabytej wiedzy, wywołane wiedzą nabytą później, jeśli występuje między nimi jakiś związek; zjawisko to jest tym silniejsze, im bardziej podobne są oba rodzaje materiału, im słabsze było opanowanie pierwszego materiału i im bardziej obszerny jest drugi materiał.
Ebbinghaus – zanikanie śladu pamięciowego
Utrata wskazówek dostępu do informacji przechowywanej w pamięci (Tulving) – informacja ta jest nadal potencjalnie dostępna, jednak w danym momencie nieosiągalna; jest to skutkiem braku właściwego klucza wydobycia lub niezgodności kontekstu odpamiętywania z kontekstem kodowania informacji w pamięci (zjawisko „końca języka)
Jenkins i Kalenbach – falsyfikacja koncepcji śladu pamięciowego- poziom odtworzenia ciągu liczb był wyższy w warunku snu niż w warunku aktywności, a różnica ta była tym większa, im więcej czasu upłynęło od momentu zapamiętania listy
Reminiscencja – zjawisko wzrostu (raczej nieoczekiwanego) poziomu odtworzenia zapamiętanego materiału, bez jego dodatkowego uczenia się.
Ballard – poprawa pamięci w kilku pierwszych dniach po nauczeniu się materiału
Ward – badanie na materiale bezsensownych sylab; po upływie 6s od zakończenia ucznia się, poprawność odtworzenia spadła, ale już po 30 s wyraźnie wzrosła
Franklin i Holding – po ukończeniu 70. roku życia poprawia się pamięć wydarzeń z życia człowieka, które miały miejsce w wieku 10-30 lat
Zjawisko reminiscencji wykryto również w pamięci epizodycznej i semantycznej
ODPAMIĘTYWANIE – czynność polegająca na wykorzystywaniu wcześniej zapamiętanych informacji. Może się dokonać poprzez odtwarzanie, rozpoznawanie lub niejawny wpływ na zachowanie.
Dwa podstawowe rodzaje odpamiętywania:
przypominanie – kiedy osoby badane próbują bezpośrednio przywołać zapamiętane treści
rozpoznawanie – wśród przedstawionego materiału należy wskazać to, co było przedmiotem zapamiętywania
Metody badania przypominania:
odtwarzanie w kolejności – polega na odpamiętaniu materiału zgodnie z kolejnością prezentacji poszczególnych elementów w fazie zapamiętywania
odtwarzanie swobodne – polega na przypomnieniu sobie materiału w dowolnej kolejności, a w szczególności niekoniecznie zgodnej z sekwencją, w jakiej materiał ten był wcześniej prezentowany
odtwarzanie ukierunkowane – jest specyficzne dla rodzaju materiału, którym są pary bodźców; w teście odtwarzania prezentowane jest pierwsze słowo z pary, a zadanie polega na przypomnieniu sobie drugiego z nich
odtwarzanie i rozpoznawanie są miarami pamięci jawnej, jedynie odtwarzanie ukierunkowane może aktywizować również pamięć niejawną
Metody odpamiętania z pamięci niejawnej:
klasyfikacja materiału (np. ciągów symboli jako zgodnych albo niezgodnych z regułami sztucznej gramatyki)
uzupełnianie fragmentów (np. utworzenie słowa z liter A_L_GY)
poziom wykonania zadań wymagających kontrolowania złożonych systemów dynamicznych (rozdz. 4.3.3 i 9.2.2)
Luh – rozpoznawanie prowadzi nie tylko do wyraźnie lepszych rezultatów niż odtwarzanie, ale również jest bardziej odporne na upływ czasu
Podstawową różnicą między rozpoznawaniem a odtwarzaniem jest dostępność wskazówek wydobycia – odtwarzanie wymaga odwołania się do wskazówek wewnętrznych (które muszą zostać samodzielnie przywołane), rozpoznanie natomiast na wskazówkach zewnętrznych (obecnych w prezentowanym materiale)
Odtwarzanie – proces dwufazowy:
przeszukanie pamięci, które (jeżeli jest efektywne) prowadzi do wydobycia inf.
rozpoznanie czy odnaleziona inf. jest tą poszukiwaną
Rozpoznawanie składa się tylko z jednej fazy
Tulving – rozpoznawanie i odtwarzanie są procesami jednofazowymi, są podobne i polegają na zintegrowaniu informacji zawartych we wskazówkach z tym, co stanowi zapis pamięciowy, różnica między nimi wynika z warunków inicjowania obu procesów odpamiętywania
Deese, Hall (paradoks frekwencji słów) – użycie sów o wysokiej frekwencji występowania w języku powoduje wzrost poprawności odtwarzania, a jednocześnie spadek poprawności rozpoznawania
Tversky – nastawienie osób badanych na określony typ odpamiętywania poprawia wyniki, kiedy rzeczywistość jest zgodna z zapowiedzią albo pogarsza, jeśli jest inaczej
Tulving i Thomson – większy wpływ na odpamiętanie ma zgodność wkazówek wydobycia z warunkami kodowania informacji, niż głębokość jej przetworzenia
Tulving i Psotka – pojawienie się nazw kategorii, będących wskazówkami wydobycia, wyeliminowało interferencję, znakomicie podnosząc ogólną poprawność odpamiętywania
Ucros – trzy rodzaje wpływu nastroju na odpamiętywanie – 1. poprawność odpamiętywania jest tym wyższa, im większa jest zgodność nastroju w momencie kodowania i odtwarzania; 2. pozytywny nastrój na ogół sprzyja zapamiętywaniu, przy czym efekt ten jest silniejszy, kiedy materiał pamięciowy ma bardziej osobisty charakter (3.)
Baddeley – rozróżnienie między dwoma rodzajami wpływów kontekstualnych na pamięć:
kontekst naturalny – charakteryzuje się naturalnym i bezpośrednim wpływem na znaczenie zapamiętanej inf., np. drzwi stanowią faktyczny kontekst dla słowa „klucz”
kontekst sztuczny – nie jest bezpośrednio związany z zapamiętaną informacją
1) pamięć naocznych świadków
Elizabeth Loftus – czynniki zaburzające wiarygodność zeznań świadków: 1. silne emocje indukowane u świadków powodują wybiórcze zapamiętywanie zdarzeń; 2. pamięć źródła informacji (Davidson i Glisky) – rozróżnienie na pamięć faktów (dane przechowywane w pamięci semantycznej bądź epizodycznej) i pamięć źródła (zawiera kontekst nabywania informacji, znacznie ważniejszy w przypadku epizodów niż wiedzy ogólnej)
E. Loftus – łatwo można doprowadzić do zintegrowania faktów obserwowalnych w trakcie zdarzenia, którego ktoś był świadkiem, z faktami wywnioskowanymi z późniejszego opracowania zdarzenia
Loftus i Palmer – film z wypadku, pytania i sugestia. Sugestia stając się częścią pamięci zdarzenia, częściej skłaniała do wyciągania fałszywych wniosków ® efekt dezinformacji – zjawisko modyfikacji przywołań pamięciowych, wywołanych błędną informacją wprowadzoną do pamięci
Zaragoza i Mitchell – włączanie błędnych inf. do wyobrażeniowych rekonstrukcji zdarzeń
Loftus – centralny i peryferyczny charakter zdarzenia ® jeżeli zdarzenie ma charakter centralny, to jego detale są dobrze pamiętane i niepodatne na wpływ manipulacji eksperymentalnych
Schooler i Engstler-Shooler- efekt werbalnego zamazywania zapisów pamięci wzrokowej, którego podłożem jest interferencja retroaktywna ® materiał werbalny pojawiający się w trakcie wywiadu, nadpisywał się na nabyty wcześniej materiał wzrokowy (zdarzenie)
Dodson i Reisber – prawdziwe wspomnienia silniej angażowały obszary związane z pamięcią wzrokową, podczas gdy fałszywe wspomnienie wizualizowane było dzięki wyobraźni
Jonhson, Hashtroudi i Linsay – wyjaśnienie efektu dezinformacji ® kiedy w trakcie wywiadu, manipulując treścią pytań, włącza się dodatkowe informacje, osoby badane błędnie przypisują je oryginalnemu źródłu, czyli samemu zdarzeniu
Deese – paradygmat badania pamięci fałszywych wspomnień – prezentacja listy, zawierającej słowa powiązane znaczeniowo z pewnym pojęciem krytycznym ® im większe było powiązanie listy ze słowem krytycznym, tym większe prawdopodobieństwo intruzji (przypadek błędnego włączenia słowa krytycznego do wyników testu swobodnego odtwarzania
Hyman – implementacja fałszywych wspomnień jest możliwa, jeśli prawdopodobne jest, ze nieprawdziwe zdarzenie mogło mieć miejsce; trzy czynniki, które sprzyjają tego rodzaju błędom: 1. bogactwo szczegółów fałszywego zdarzenia, 2. wielokrotne rekonstruowanie jego przebiegu, 3. większy odstęp czasu od wprowadzenia fałszywej informacji do jej wydobycia
Amnezja - czasowe albo trwałe zaburzenie jednego bądź wielu systemów pamięciowych; głównie w wyniku uszkodzenia płatów czołowych, skroniowych i hipokampa. Trudności w transferze inf. z pamięci krotko- do długotrwałej, co jest niezbędne w werbalizacji pamięci deklaratywnej.
Pacjent H.M. – uszkodzenie ciała migdałowatego i hipokampa - struktur związanych z utrwalaniem nowych śladów pamięciowych
Baddeley i Warrington – zaburzeniu podlega efekt pierwszeństwa, efekt świeżości bez zmian
Pamięć proceduralna – podkorowy obszar zwojów podstawy
Chorzy na Parkinsona (uszkodzone zwoje podstawy)- zaburzenia czynności o charakterze proceduralnym
Choroba Alzhaimera – specyficzne zaburzenia pamięci niedeklaratywnej; wiedza proceduralna właściwie nienaruszona, zaburzeniu ulegają natomiast poprzedzanie semantyczne; ubytki w pamięci deklaratywnej