35. Źródła i typy homonimii wyrazów.
Przenośne użycie wyrazów jest główną przyczyną ich wieloznaczności. W języku polskim podobnie jak w innych językach, dużo wyrazów, poza wyspecjalizowanymi terminami naukowymi lub technicznymi ma więcej niż jedno znaczenie. Liczba tych znaczeń w niektórych wypadkach dochodzi nawet do kilkunastu. Świadczy o tym np. wyraz „babka”:
stara kobieta, staruszka
dziewczyna, kobieta
ciasto
roślina z rodziny babkowatych
ryba z rodziny babkowatych
rodzaj strzelby, mała armata
drobny pieniążek staropolski
Różne znaczenia tego wyrazu powstały one w rezultacie przeniesienia nazwy osoby lub przedmiotu na inną osobę lub przedmiot na zasadzie podobieństwa ich cech. Matka matki lub ojca jest nie młodą kobietą, nic więc dziwnego, że nazwano „babką” każdą starą kobietę. Później zaczęto tak nazywać w ogóle kobiety nawet młode (np. pot. ładna, zgrabna babka ). Nazwanie „babką” ciasta o charakterystycznym kształcie wiąże się zapewne z podobieństwem do kształtu spódnicy.
ognisko
ciało
ziemia
głowa
W niektórych wypadkach wieloznaczność wyrazów nie wiąże się z ich przenośnym użyciem lecz jest spowodowana przez przypadkową zbieżność form rożnych pod względem pochodzenia wyrazów jak np.
para:
dwie jednakowe sztuki
ciało w stanie lotnym
bez:
krzew
przyimek oznaczający brak czegoś
Są to homonimy - wyrazy mające jednakowe brzmienie z innym wyrazem, lecz różniące się od niego etymologią (pochodzeniem), wartością znaczeniową, niekiedy też pisownią. Między homonimami zachodzi zjawisko homonimii. Homonimia jest to jednakowe brzmienie wyrazów mających różną wartość znaczeniową. Homonimia występuje:
w składni, np. zdrada przyjaciela oznacza albo fakt, że przyjaciel zdradził, albo że został zdradzony;
w morfologii fleksyjnej i słowotwórczej, np. dam jest formą czasownika dać lub formą dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika dama; ranny motywowane przez rana lub rano;
w słownictwie, np. rola (aktora) i rola (uprawna).