WYKŁAD II

KSZTAŁTOWANIE AKTYWÓW I PASYWÓW BANKU

Funkcja pasywów: finansowanie banku i jego operacji.

Bank w każdej chwili może zwiększyć wartość swoich pasywów. Problemem jest opłacalność inwestycji. Jeżeli oprocentowanie depozytów będzie konkurencyjne - przyjdą do niego klienci.

Banki mogą zwiększyć ilość swoich środków przez:

• wprowadzenie nowych produktów,

• lepszy marketing,

• lepszą obsługę.

To wszystko dla przyciągnięcia klienta. Jeżeli to nie odnosi skutków, bank decyduje się na zwiększenie kosztów pieniądza.

Od tego, jak uda się bankowi zainwestować środki zależy, czy bank decyduje się więcej płacić za pieniądz. Inwestycje, to aktywa. Należy więc porównać rentowność aktywów z kosztem pozyskania pasywów. Jeżeli dochodowość aktywów znacznie przekracza koszt pozyskania pieniądza, to opłaca się rozszerzyć operacje bankowe dzięki pozyskaniu większej ilości pieniądza. Ważne jest również zbadanie ryzyka związanego z rozszerzeniem operacji bankowych.

Obliczanie średniego kosztu pozyskania pieniądza:

1. obliczenie śr. kosztu pozyskania pieniądza z całych pasywów, włączając w to środki własne banku.

2. zakłada obliczanie wyłącznie kosztów pozyskania pieniądza z zew. Wówczas przyjmuje się, że środki własne i tak nie odgrywają większej roli w zakresie inwestycji w aktywa przynoszące dochody.

Dawniej uznawano, że bank może wykorzystywać pieniądze tylko na takie okresy, na jakie je pozyskuje. Zyskiem banku jest wówczas różnica pomiędzy kosztem depozytu, a wpływami z inwestycji bankowej (np. kredyt, to główne źródło dochodów banku, czyli inwestycji bankowej).

W połowie XIX w. zasada ta została ujęta w formie słynnej Złotej Reguły Bankowej (ZRB). Książka „Die Banken” to biblia bankowców, mówi, że środki można inwestować na taki okres, n jaki zostały pozyskane. Reguła ta zakładała, iż transformacja pieniądza w czasie jest zbyt ryzykowna, aby mógł sobie na nią pozwolić szanowany bank. Banki przestrzegające ZRB osiągały zyski w 2 dziedzinach:

• z różnicy między oprocentowaniem lokat i kredytów,

• z prowadzonych przez banki operacji pośredniczących, np. wymiana walut, transfery pieniądza.

Wg ZRB inwestycje długoterminowe powinny być finansowane z lokat wieloletnich albo z kap. wł. Banku. ZRB była stosowana przez bankowców konserwatywnych.

Reguła osadu we wkładach (wg Wagnera), która potem została dopracowana i zwrócono uwagę na fakt, że bank w sposób ciągły ma do dyspozycji znaczną część lokat bieżących. Są to pieniądze pozostające w dyspozycji banku i zwane są osadem we wkładach. Powstaje on z dwóch przyczyn:

1. część lokat bieżących jest pozostawiana przez deponentów w bankach na długie okresy,

2. wówczas, gdy jedni deponenci zmniejszają stan swojego rachunku bieżącego - inni otrzymują nowe wpływy na swój rachunek. Osad więc pozostaje w dyspozycji banku.

Okazało się, że w niektórych bankach stały osad we wkładach stanowi znacznie więcej ponad połowę średniego stanu lokat bieżących. Spowodowało to, że banki dostrzegły możliwość wykorzystywania lokat bieżących do operacji terminowych. Osad we wkładach dotyczy też lokat terminowych. Po upływie terminu środki nie zawsze są z banku wycofywane, często pozostają dłużej, po kapitalizacji, na kolejne terminy.

Bank nie może udzielać kredytów długoterminowych wykorzystując wyłącznie lokaty bieżące i krótkoterminowe. W praktyce bank wykorzystuje środki z depozytów składanych na różne okresy dlatego ważne jest takie ustalenie składu pieniądza (zarządzanie aktywami i pasywami) aby był pogodzony interes banku osiągnięcia wysokiego zysku i zabezpieczenie banku przed nadmiernym ryzykiem. Wykorzystanie lokat krótkoterminowych i bieżących wiąże się ze znacznym ryzykiem dla banku.

W banku określane są cykle wpływu i wypływu środków do i z banku. Cyklów tych by nie było, gdyby w Polsce był jeden bank.

Banki muszą mieć świadomość tych cyklów i muszą podejmować określone działania związane z obiegiem środków w gospodarce. W związku z tym pozyskiwany przez bank pieniądz z depozytów i lokat krótkoterm. jest dzielony na 3 grupy środków:

1. środki, które można lokować na dłuższe okresy,

2. środki, które uznawane są przez bank za nadwyżki cykliczne i mogą one być wykorzystane tylko przez okres danego cyklu. Są one najczęściej inwestowane w płynne pap.wart. (bony skarbowe) lub lokowane na rynku lokat międzybankowych.

3. pieniądze, które bezwzględnie stanowią rezerwę banku.

Praktyka dowodzi, że wahania lokat bieżących to 11% ich wartości, wówczas ten żelazny zapas musi stanowić nieco więcej niż te 11%. Część pieniędzy z tej rezerwy jest przechowywana w banku jako rezerwa bankowa, a reszta jest lokowana jako lokaty jednodniowe.

Sprawami strategii banku w zakresie pozyskiwania pieniądza w powiązaniu z istniejącymi możliwościami inwestycji zajmują się Komitety Zarządzania Aktywami i Pasywami Banków. Najtrudniejszą część ich działalności stanowi opracowanie strategii pozyskania taniego pieniądza. Zajmują się też innymi sposobami pozyskania środków i wszystkimi inwestycjami bankowymi (np. lokatami czynnymi międzybankowymi). Najtrudniejsze i najważniejsze jest podejmowanie decyzji w zakresie inwestycji banku. Musi być brane tu pod uwagę ryzyko banku związane z danym typem operacji. Np. każdy kredyt to duże ryzyko, ale i duży dochód. Małe ryzyko to np. zakup papierów rządowych, ale to też mały zysk. Komitety te w amerykańskich bankach powołano kilkadziesiąt lat temu, w Europie Zachodniej od lat 60-tych i 70-tych, w Polsce działają od kilku lat. W krajach zachodnich Komitety te mają wysoką rangę i są kierowane przeważnie przez prezesa banku. W Polsce obradom Komitetu przewodniczy Dyrektor Departamentu, w związku z tym rzeczywisty zakres decyzji jest ograniczony, niewielki. Sytuacja ta będzie się zmieniała.

Majątek nie należy w całości do banku, gdyż znaczna jego część to zobowiązania banku wobec jego klientów. W bilansie banku suma aktywów i suma pasywów muszą być równe, suma ta nazywa się sumą bilansową.

Operacje aktywne:

1. operacje zwiększające majątek trwały banku oraz wartości niematerialnych i prawnych, np. budynki bankowe, wyposażenie, środki transportu, rozmaite nieruchomości, przyjęte przez bank jako zabezpieczenie kredytów do momentu sprzedaży)

2. przechowywanie środków pieniężnych należących do banku. Są to głównie środki znajdujące się w formie gotówki w skarbcach bankowych oraz środki związane z kształtowaniem rezerwy obowiązkowej w NBP.

3. działalność kredytowa,

4. operacje lokat międzybankowych czynnych (czyli lokaty banku w innych bankach),

5. inwestycje w pap.wart.,

6. inne operacje aktywne, np. rozliczenia międzyokresowe.

Wymienione operacje przeprowadzane za pomocą aktywów mają za zadanie przynoszenie zysku bankowi. Podstawowym kryterium oceny tych operacji jest ich dochodowość. Największe dochody przynoszą akcje kredytowe i inwestycje w pap.wart. Istotnym źródłem dochodów mogą być też lokaty międzybankowe. Operacje związane z innymi aktywami najczęściej dochodów nie przynoszą. W przypadku rzeczowego majątku trwałego dochodem może być wzrost wartości majątku, ale równocześnie to wszystko się zużywa. Środki pieniężne w kasie i na rezerwie tracą na wartości z czasem.

Aktywa, których zadaniem jest generowanie zysku nazywane są aktywami pracującymi (kredyty, lokaty międzybankowe i pap.wart.). Aktywa, które w zasadzie zysku nie przynoszą to aktywa niepracujące (środki pieniężne w kasie i na rezerwie, rozliczenia międzyokresowe, rzeczowy majątek trwały, złe kredyty).

Metody liczenia kosztów przechowywania środków w kasie:

• koszty depozytariusza,

• koszty utraconych korzyści

Wskaźnik aktywów pracujących:

aktywa pracujące

WAP= x 100%

aktywa ogółem

W krajach zachodnich i USA wskaźnik ten powinien przekraczać 90%. W polskich bankach wskaźnik jest znacznie mniejszy, ale konkurencja działa na korzyść.

ZNACZENIE KREDYTÓW W GOSPODARCE BANKÓW

Banki są jedynymi czynnikami życia gospodarczego mającymi prawo udzielania kredytów.

Nazwę kredyt, zwyczajowo, mogą nosić pewne pożyczki, np. kredyt kupiecki (zapłata za towar po ustalonym terminie). Pod względem prawnym nie jest to prawdziwy kredyt, ale taka pożyczka może być udzielana przez przedsiębiorstwa handlowe.

Prawo kredytowe reguluje prawo bankowe, zarządzenia Nadzoru Bankowego oraz ogólne normy dot. pożyczek zawarte w Kodeksie Cywilnym oraz innych ustawach.

Prawo bankowe mówi, że „przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy, na czas oznaczony w umowie, kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się, również na warunkach określonych w umowie, do zwrotu wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach, oraz do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.”

Kredyt tym różni się od pożyczki, że jest on udzielany na określony cel (wyjątki: kredyt lombardowy i kredyt w rachunku bieżącym).

Rachunki zysków i strat banków wyraźnie wskazują, że najważniejszym źródłem dochodów banków jest kredyt. Kredyty są podstawą finansów banków. W pewnych okresach banki mogą zarobić np. na operacjach walutowych, na transferach pieniędzy.

W chwili obecnej spora część dużych przedsiębiorstw ogranicza akcje kredytowe, gdyż ma możliwość emisji obligacji lub innych pap.wart. zbliżonych charakterem do obligacji. Oprocentowanie obligacji jest niższe od oprocentowania kredytów, ale wyższe niż depozytów - znajdują one chętnych mimo, że mogą oni się narazić na większe ryzyko. Wobec powyższego banki kierują ogrom swojej oferty do mniejszych przedsiębiorstw i klientów indywidualnych. Sytuacja w gospodarce w Polsce sprzyja inwestycjom, które w znacznym stopniu finansowane są przez kredyty. Czyli rola kredytu i banku będzie się zwiększała.

3

1

---