PRAWA DZIECKA I UCZNIA
I. Prawa dziecka:
Dziecko ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, podlega władzy rodzicielskiej. To rodzice tworzą reguły i prawa, których dziecko musi przestrzegać. Część z tych uprawnień rodzice delegują do szkoły. Ale dziecko ma swoje potrzeby, ważne sprawy i własne zdanie. Chce mieć swoje prawa uznane społecznie, a nie na zasadzie pobłażliwej zgody opiekunów. Nie jest to bynajmniej zamach na autorytet dorosłych, ale przygotowanie do życia w demokratycznym społeczeństwie.
Idea, że dzieci potrzebują specjalnej ochrony pochodzi z końca XIX wieku. W 1924 roku po raz pierwszy określono ich prawa w tzw. deklaracji genewskiej. W 1946 r. powstał Międzynarodowy Związek Opieki nad Dzieckiem i UNICEF - organizacja utworzona przez ONZ. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło w 1959 r. "Deklarację Praw Dziecka", nic jednak nie zobowiązywało państw do przestrzegania tych zasad. Z okazji Międzynarodowego Roku Dziecka (1979) ONZ zdecydowała się na opracowanie konwencji, tzn. zasad, które muszą wprowadzić w życie wszyscy sygnatariusze.
Konwencja o Prawach Dziecka zredagowana przez przedstawicieli 43 krajów z 20 listopada 1989 r., ratyfikowana przez Polskę w 1991r. określa dziecko jako "każdą istotę ludzką poniżej 18 lat, chyba że wiek osiągnięcia pełnoletności jest w obowiązującym ustawodawstwie niższy od 18 lat", i zaznacza, że są to prawa wszystkich dzieci bez względu na narodowość, kolor skóry, religie czy pochodzenie.
Status dziecka, jaki ustanowiła Konwencja oparty został na następujących założeniach:
dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności i prywatności;
dziecko jest samodzielnym podmiotem i ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki prawnej;
rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania dziecka;
państwo powinno wspierać rodzinę, a nie wyręczać w jej funkcjach.
Tworząc katalog praw dziecka kierowano się następującymi zasadami:
zasada dobra dziecka - oznacza, że wszystkie działania muszą być podejmowane z uwzględnieniem najlepiej pojętego interesu dziecka;
zasada równości - oznacza, że wszystkie dzieci, niezależnie od ich cech, są równe wobec prawa;
zasada poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców - oznacza, że państwo szanuje autonomię rodziny i ingeruje tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach;
zasada pomocy państwa - oznacza, ze państwo jest zobowiązane do wspierania i zabezpieczenia socjalnego rodzin potrzebujących pomocy.
Pierwsze prawa dziecka dotyczą stworzenia warunków koniecznych dla przeżycia, tzn. zapewnienia pożywienia, odpowiednich warunków mieszkaniowych i możliwości korzystania z opieki medycznej. Do tego dochodzą prawa związane z rozwojem dziecka : prawo do nauki, informacji, kultury, wypoczynku, wolnego czasu, zabawy swobody myśli i wyrażania opinii, prawo do posiadania nazwiska i narodowości. Karta przyznaje następnie dziecku prawo ochrony przed wszelkimi formami wykorzystywania, niesprawiedliwości i złego traktowania. Szczególnej ochrony wymagają dzieci niepełnosprawne, pozbawione rodziny oraz dzieci uchodźców.
II. Prawa dziecka w szkole:
Dla szkoły dziecko jest uczniem, który ma obowiązek przestrzegać regulaminu szkoły i słuchać nauczycieli. Uczeń i nauczyciel nie mają równych praw, jest jednak faktem, że każdy z nich ma swoje prawa. Należy pamiętać o przestrzeganiu ich w codziennej szkolnej rzeczywistości oraz o tym, że prawa przysługują człowiekowi niezależnie od jego obowiązków i nie wolno go karać pozbawianiem ich.
Uczeń powinien znać zasady wymierzania kar oraz dopuszczalne prawem sankcje.
Uczeń powinien znać swoje prawa i obowiązki.
Uczeń powinien mieć rzecznika swoich praw.
Tak naprawdę nie istnieje jeden spójny katalog praw ucznia, nie ma go w całości w żadnym akcie prawnym. Katalog praw można zebrać jedynie na podstawie praw dziecka, które mieszczą się w koncepcji praw człowieka. Normy prawne, które chronią ucznia znajdują się nie tylko w dokumentach oświatowych, a zwłaszcza w ustawie o systemie oświaty ze szczegółowymi jej rozporządzeniami, ale także w wielu różnych dokumentach państwowych, np. w Konstytucji RP, w ustawie o Rzeczniku Praw Dziecka oraz w dokumentach międzynarodowych, z których przede wszystkim należy wymienić Konwencję o Prawach Dziecka i Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
III. Komitet Ochrony Praw Dziecka:
Jest organizacją samorządową stworzoną w 1981 roku. Ówczesny zapis statutowy mówił, że jest to organizacja ludzi lubiących dzieci, szanujących je i rozumiejących, stawiających na pierwszym miejscu tak w teorii, jak i w praktyce przeciwdziałanie wszelkim formom łamania praw dzieci bez względu na zagrożenie interesów własnych. Aktualnie statut KOPD mówi, że jest to organizacja apolityczna, jej działalność ma charakter służby społecznej chroniącej dziecko przed naruszeniem jego podstawowych praw i interesów.
Obecnie w Polsce działa blisko 40 oddziałów terenowych KOPD.
Karta Praw Dziecka:
Ma prawo nie tylko do egzystencji, ale i do życia.
Ma prawo do własnej osobowości. Nie jest niczyją własnością.
Ma prawo być równym każdej istocie ludzkiej bez względu na wiek.
Ma prawo oczekiwać szacunku.
Ma prawo być sobą, posiadać własną tożsamość.
Ma prawo wyrażać moje myśli i uczucia, a także być wysłuchanym.
Ma prawo pytać "dlaczego" i otrzymywać odpowiedź.
Ma prawo być wychowywanym bez krzyku, lekceważenia czy poniżania.
Ma prawo dorastać w swoim własnym tempie i oczekiwać akceptacji dla tego tempa.
Ma prawo nie doznawać bólu fizycznego ze strony zagniewanych ludzi.
Ma prawo być kochanym takim, jaki jest.
Ma prawo pod rozważnym kierownictwem, do myślenia we własnym imieniu i do podejmowania decyzji.
Ma prawo do odpowiedzialności za siebie.
Ma prawo do odczuwania radości, szczęścia, smutku, opuszczenia, złości i bólu.
Ma prawo do wygrywania.
Ma prawo troszczyć się i być przedmiotem troski, wychowywać i być wychowywanym, dawać i otrzymywać.
Ma prawo sam kształtować swoje przekonania, wierzenia i normy.
Ma prawo do wolności.
Ma prawo poznawać i akceptować prawa innych wynikające z karty praw.
Co oznaczają prawa? (materiał pomocniczy dla dzieci)
Prawo do życia i rozwoju - oznacza, że nikogo nie wolno pozbawiać życia, a dorośli muszą stworzyć dzieciom warunki do prawidłowego rozwoju w domu i w szkole.
Prawo do życia bez przemocy i poniżania - oznacza, że bicie, znęcanie i okrutne traktowanie są niedopuszczalne i karalne.
Prawo do wychowania w rodzinie - oznacza, że nikomu nie wolno zabrać dziecka od rodziców, chyba że z bardzo ważnych powodów; gdyby zdarzyło się, że rodzice będą osobno dziecko ma prawo do kontaktów z obojgiem rodziców.
Prawo do wypowiedzi - oznacza, że w ważnych sprawach dotyczących dzieci może ono wygłosić swoje zdanie, opinię, oświadczyć własną wolę.
Prawo do stowarzyszenia - oznacza, że dziecko może należeć do organizacji młodzieżowych, a jeżeli ma 16 lat samo decyduje o swojej przynależności.
Prawo do swobody myśli, sumienia, religii - oznacza, że gdy jest wystarczająco świadomy samo decyduje o swoim światopoglądzie, wcześniej jedynie rodzice maja prawo nim kierować.
Prawo do nauki - oznacza, że może uczyć się tak długo, jak pozwalają na to jego zdolności, jeżeli ma 6 lat rozpoczyna naukę w klasie "0", a pracować może, gdy skończy 15 lat.
Prawo do tożsamości - oznacza, że musi mieć nazwisko, obywatelstwo, poznać swoje pochodzenie, a mając 13 lat musi być pytany o zgodę, gdyby miał być adoptowany, a także gdyby miał mieć zmienione nazwisko.
Prawo do informacji - oznacza, że dziecko powinno mieć dostęp do różnych źródeł wiedzy.