Świat przedstawiony dzieła literackiego

Teksty literackie to takie, które poprzez sekwencje znaków (słowa, zdania) tworzą świat przedstawiony dzieła literackiego, który posiada wartość symboliczną (znakową), a jego sens odnosi się do jakiejś sfery zjawisk humanistycznych.

Podstawowe elementy świata przedstawionego:

1. Postać literacka – stanowi ona centralny element świata przedstawionego. Postać literacka jest czynnikiem organizującym znaczenia w tekście. Postać literacka ma charakter fragmentaryczny (naszkicowana, zarysowana przez autora). Na postać literacką składają się rozmaite motywy oraz sekwencje motywów, które nazywamy wątkiem. W dziełach literackich (zwłaszcza epickich) występuje zazwyczaj wiele postaci literackich, ale tę najważniejszą nazywamy postacią główną – wokół niej grupują się tzw. postaci uboczne (postaci drugiego planu). Postaci epizodyczne, to postaci, które uczestniczą tylko w jednym zdarzeniu.

2. Motyw – jest elementarnym czynnikiem (atomem świata przedstawionego). Motyw trudno zdefiniować jednoznacznie, a w dziele literackim wystepuje najczęściej jako: przedmioty, ich cechy i wyglądy, zdarzenia, sytuacje.
   W dziele literackim sekwencje motywu tworzą jednostki wyższego rzędu tj. wątek, postac literacka czy fabuła.

Rodzaje motywów:

1. motywy swoiste – układają się według porządku czasowego, przyczynowego lub funkcjonalnego

2. motywy luźne – są przeciwieństwem motywów swoistych, są poboczne, nie układają się w spójną całość

3. motywy dynamiczne – takie, które wpływają na rozwój akcji utworu. To najczęściej motywy zdarzeniowe, rozwijające się w czasie

4. motywy statyczne – odnoszą się do wyglądu innych elementów świata przedstawionego, kształtują przestrzeń świata przedstawionego

5. motywy wędrowne lub obiegowe (gr. topoi) – to motywy występujące od dawien dawna w tradycji literackiej i powtarzające się w dziełach różnych epok np. podróż (jako metafora życia), wyspy szczęśliwe (odwieczne marzenia człowieka), ogrody (jako przestrzeń pierwotna i szczęśliwa), przeszłość jako złoty wiek (to co było kiedyś, zawsze było lepsze).

1. Wątek – składa się z motywów zdarzeniowych i stanowi podstawowy element fabuły utworu literackiego.
   Wyróżniamy:

1. dzieła jednowątkowe – np. nowela, dramat klasyczny

2. dzieła wielowątkowe – np. epos, powieść

1. Fabuła – to sekwencja zdarzeń przedstawionych w utworze, uporządkowanych według trzech możliwych sposobów:

1. następstwo czasowe – chronologiczne

2. związek przyczynowo skutkowy – coś wynika z czegoś

3. przyczyna celowościowa – dążymy do jakiegoś celu, cała akcja rozwija się ze względu na ten cel

przedakcja – to relacje o zdarzeniach, poprzedzających czas opowiadanych zdarzeń

podakcja – są to zdarzenia relacjonowane przez narratora, które rozgrywają się w przyszłości, poza ramą czasową opowiadanych zdarzeń

1. Akcja – jest podstawowym elementem fabuły dzieła literackiego. Wynika z nagromadzenia motywów zdarzeniowych (dynamicznych) i możemy rozróżnić w niej kilka faz:

1. zawiązanie akcji

2. rozwinięcie

3. perypetia

4. rozwiązanie akcji

Występuje najczęściej w noweli, powieści kryminalnej, tragedii

1. Temat – porządkuje świat przedstawiony dzieła literackiego i nadaje mu spójność. Temat to zorganizowany zespół głównych motywów świata przedstawionego.
   Najczęściej temat utworu pokrywa się z wątkiem głównym (jest z nim tożsamy)

Idea dzieła literackiego – świat przedstawiony dzieła literackiego i wszystkie jego elementy, traktować należy jako znaki, poprzez które pisarz komunikuje pewne sądy, myśli czy prawdy o świecie, nie robiąc tego jednak wprost. Znakowy charakter (symboliczny) dziela literackiego, nazywamy ideą utworu. Najczęściej idea nie jest wyłożona wprost, trzeba ją wyinterpretować.

Kompozycja dzieła literackiego – każde dzieło literackie ma jakąś konstrukcję, która porządkuje elementy świata przedstawionego i nadaje mu spójność. Wydarzenia fabularne zawsze rozgrywają się w jakimś czasie i w jakiejś przestrzeni.