K. Rosner, Świat przedstawiony a funkcja poznawcza dzieła literackiego
2 funkcje pełnione przez dzieło literackie:
a) poznawcza – komunikowanie pewnej wiedzy o rzeczywistości,
b) ideologiczna – przekazywanie postaw i ocen dotyczących niefikcyjnej rzeczywistości.
Literatura jest tworem znaczącym nie tylko na poziomie językowym.
'Świat przedstawiony' jest warstwą samego utworu literackiego, nie zaś przedmiotu estetycznego – konkretyzacji.
zdania fikcyjne vs. zdania fikcjonalne
fikcyjni są ludzie, przedmioty, a nie zdania! kreują świat przedstawiony
Świat przedstawiony z semiotycznego punktu widzenia jest językiem prezentacyjnym, a nie konwencjonalnym i nie można wykluczyć, iż komunikuje on pewną interpretację rzeczywistości niefikcyjnej.
Longner – muzyka jako język uczuć.
TEZA; "Świat przedstawiony jest symboliczną strukturą prezentacyjną, która przynajmniej może być homologiczna wobec pewnego zakresu czy aspektu niefikcyjnej rzeczywistości.
Reguły stylu obejmują zarówno warstwę językową, jak i przedstawioną!
Konsekwencja przedmiotowa – rodzaj schematyzacji obowiązujący w ramach gatunku czy stylu, np. bohater tragiczny nie kicha, a bohater komediowy jest 'fizyczny'.
Działalność krytyczna polega w dużej mierze na odnajdywaniu i eksplikowaniu reguł przedmiotowej konsekwencji.
Model świata przedstawionego – sposób, w jaki rzeczywistość fikcyjna została w nim uschematyzowana.
Świat przedstawiony, składnik czy warstwa dzieła literackiego, ma strukturę modelu czy schematu.
Chwistek, "Wielość rzeczywistości" – pojęcie formy nie da się zdefiniować bez odniesienia do określonej konwencji artystycznej.
Świat przedstawiony ma strukturę schematu, modelu, u podstaw którego leży proces abstrahowania od tego, co nieistotne.
Cielesność form – wielość świata przedstawionego.
Brak formalnej konsekwencji przedmiotowej oznacza bowiem niemożność interpretowania utworu jako konsekwentnego systemu semiotycznego.
Konsekwencja przedmiotowa jest warunkiem koniecznym, choć niewystarczającym do tego, by warstwa przedstawiona pełniła funkcję poznawczą. jeśli nie ma rozważenia, z punktu wartości poznawczej nie można traktować jak dzieło sztuki
Wartość poznawcza przysługuje tylko takim utworom, które mają artystyczną formę.
Materiału do wyjaśniania ewolucji sztuki należy szukać nie w przeszłości, lecz w jej teraźniejszej szacie artystycznej!
Celem sztuki nie jest stworzenie wygodnej w użyciu odbitki świata, lecz zbadanie go i równoczesne objawienie w nowy sposób.
Warstwa przedstawiona – komunikuje treści poznawcze,
warstwa językowa – uczestniczy w komunikowaniu tych wartości w sposób pośredni.
Wartość poznawcza realizowana przez warstwę przedstawioną to suma treści wyrażanych przez system symboliczny i odnoszących się do rzeczywistości niefikcyjnej.
Utwór literacki może pełnić funkcję poznawczą dzięki schematycznej, modelowej budowie świata przedstawionego.
Mimesis:
analogiczność świata przedstawionego wobec rzeczywistości realnej; sztuka mimetyczna to sztuka poznawczo wartościowa
to zgodność między warstwą przedstawioną a odpowiadającą jej rzeczywistością realną.
Mimesis to podobieństwo przedmiotu przedstawionego do rzeczywistości realnej rozumianej jako układ przedmiotów danych w relacji makroskopowej.
Poznawcza interpretacja wymaga nierzadko uchwycenia właściwej, znaczącej analogii i odrzucenia nieistotnych.
Dla wartości utworu istotne jest nie to, w jakim stopniu przedmioty w nim przedstawione zbliżają się co do wyglądu do symbolizowanych przez nie przedmiotów realnych, lecz to, czy zachowuje on na jakimś poziomie konsekwentną relację analogiczności.
Dla poznawczej interpretacji utworu artystycznego równie istotne są jego wartości analogiczne, jak i te, które zostały zdeformowane lub pominięte.
Sztuka może pełnić funkcję poznawczą dzięki swej funkcji kreacyjnej.
Nie jest tak, że sztuka albo wartościuje rzeczywistość realną, albo kreuje fikcyjną; dzieła sztuki kreują rozmaite fikcyjne światy, z których wiele jest także interpretującymi modelami rzeczywistości realnej.
3 rodzaje krytyki:
literalna (słowo i zdanie)
formalna (obraz)
mitologiczna (utwór naśladuje nie tylko rzeczywistość, ale też inne utwory)
Sztuka, pełniąc funkcję poznawczą, pełni zarazem funkcję ideologiczną, ponieważ prezentując rzeczywistość, czyni to zawsze w odniesieniu do pewnego ideału.
utwór poznawczy model + interpretacja
(dlatego kategoria mimesis nie wystarcza, nie obejmuje bowiem interpretacji)
Nie można przeprowadzić podziału na utwory deformujące rzeczywistość i naśladujące ją.