GARLICKI L USTRÓJ POLITYCZNY REPUBLIKI�DERALNEJ NIEMIEC

GARLICKI L., USTRÓJ POLITYCZNY REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC,WARSZAWA 1985

Trzecie stadium omawianych tu wydarzeń polega na ostatecznym utrwaleniu tego podziału. Zerwanie obrad londyńskich oznaczało, iż żaden program zjednoczenia Niemiec nie da się uzgodnić między mocarstwami, a tym samym obóz kapitalistyczny postanowił w pełni wykorzystać kontrolowaną przez siebie część Niemiec dla celów polityki antyradzieckiej. W dniu LVII.1948 gubernatorzy zachodnich stref okupacyjnych przekazali premierom krajów zachodnio-niemieckich tzw. dokumenty frankfurckie, uznające celowość stworzenia odrębnego państwa na zachodzie Niemiec i formułujące wytyczne do podjęcia prac nad opracowaniem konstytucji. W sierpniu 1948 r. francuska strefa okupacyjna włączona została do Zjednoczonego Obszaru Gospodarczego — powstała w ten sposób Trizonia.

I.2

Dokumenty frankfurckie dały podstawę do powołania przez parlamenty krajowe organu mającego przygotować nową konstytucję — Rady Parlamentarnej. Skład jej odzwierciedlał stosunek sił miedzy partiami — spośród 65 członków po 27 należało do CDU/ CSU i do SPD, 5 reprezentowało partię liberalną, po 2 — KPD, Partię Niemiecką i Partię Centrum. Chadecja, liberałowie i mniejsze partie burżuazyjne zawiązały koalicję, natomiast SPD i KPD pozostały w opozycji. Ten układ sił i sojuszy charakteryzować miał boński krajobraz polityczny przez następne 20 lat.

I.2

Prace konstytucyjne toczyły się do maja 1949 r.

1 obfitowały tak w spory między poszczególnymi partiami, jak i między poszczególnymi krajami. Aktywne oddziaływanie zarysowało się też ze strony władz okupacyjnych, zwłaszcza w zakresie ukształtowania zasady federalizmu. Ostatecznie konstytucjo

2 — UFitrój polityczny RFN

I.2

(określona tymczasowym mianem „ustawy zasadniczej") została uchwalona przez Radę Parlamentarną, zaakceptowana przez władze okupacyjne oraz parlamenty krajowe i weszła w życie 23 maja 1949 r. W kilka miesięcy później (7.X.1949) w radzieckiej strefie okupacyjnej powstała Niemiecka Republika Demokratyczna. Istnienie dwóch państw niemieckich stało się faktem.

I.1

Rozdział H

ROZWÓJ POLITYCZNY RFN

1. Suwerenność i charakter prąwno-międzynarodowy RFN

21 września 1949 r. wszedł w życie Statut Okupacyjny, określający w nowy sposób uprawnienia mo-carstw zachodnich wobec utworzonego państwa niemieckiego, tę też datę uznać należy za datę powstania RFN. Uzyskanie charakteru państwowego nie było jednak równoznaczne z-nabyciem suwerenności. Statut okupacyjny zatrzymywał bowiem dla mocarstw „najwyższą władzę państwową" w RFN, a organy niemieckie sprawować miały jedynie ..samorząd". Powołana została Wysoka Komisja Sojusznicza, do której na zasadzie wyłączności należały sprawy \voj-skowe i zagraniczne, a ponadto miała ona m.in. cm-wać nad dekartelizacją przemysłu, spłatą odszkodowań wojennych, przestrzeganiem ustawy zasadniczej itp.

Mimo utworzenia państwa zachodnioniemieckiego, sytuacja poszczególnych ziem niemieckich, pozostających pod kontrolą 'mocarstw zachodnich, nie miała jednolitego charakteru. W sposób szczególny ukształtowany został przede wszystkim status Zagłębia Rulv ry, które — choć włóczone do RFN — pozostawało pod Zarządem Międzynarodowym, obejmującym przedstawicieli Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii i Luksemburga. RFN była reprezentowana za pośrednictwem Wysokiej Komisji Sojuszniczej. Zarząd Międzynarodowy

I.2

kontrolował produkcję zagłębia (stanowiącego podstawowe centrum przemysłowe RFN) oraz przejmował wyroby i urządzenia na cele reparacji wojennych. Poza RFN pozostawał obszar Saary, znajdujący się pod kontrolą Francji. Poważne kontrowersje powstawały też od początku na tle sytuacji prawnej Berlina Zachodniego. Ustawa zasadnicza RFN uznała go za jeden z krajów RFN. Mocarstwa zachodnie wyraziły wobec tej formuły połowiczny sprzeciw, dopuszczając udział przedstawicieli Berlina Zachodniego w pracach organów RFN, lecz tylko z głosem doradczym. Także na terenie Berlina Zachodniego mocarstwa zastrzegły sobie sprawowanie władzy najwyższej, lecz dopuściły np. rozciąganie mocy obowiązującej prawa RFN na obszar tego miasta. Umożliwiło to — i nadal umożliwia — formułowanie w RFN poglądu, iż Berlin Zachodni jest integralną częścią tego państwa. Stanowisko takie nie wytrzymuje — jak wiadomo — konfrontacji z rzeczywistym prawno-mię-dzynarodowym statusem Berlina Zachodniego, który z mocy poczdamskich decyzji czterech mocarstw stanowi wyodrębnione terytorium państwowe.

Regulacje Statutu Okupacyjnego już po paru miesiącach poddane zostały modyfikacji. 22 listopada 1949 r. dopuszczony został udział RFN w zachodnich organizacjach międzynarodowych, a tym samym rozpoczął się proces jej usamodzielniania w sferze stosunków zagranicznych. W latach 1950—1951 większość kwestii z tym związanych została przez mocarstwa przekazana władzom RFN, a 9.YII.1951 r. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja wydały jednostronne deklaracje o zakończeniu stanu wojny z Niemcami³). Jeszcze przedtem władze okupacyjne

») Warto przypomnieć, że 18.11.1955 r. Polska wydala deklaracją w sprawie zakończenia wojny z Niemcami. Działo się to Jednak w zmienionej sytuacji międzynarodowej: ustabilizowania się

I.2

Wyraziły zgodę na utworzenie zachodnioniemieckie-go ministerstwa spraw zagranicznych.

I.2

Państwa socjalistyczne stoją na stanowisku, że Niemcy (Rzesza) przesta]y istnieć jako jedno państwo, w wyniku kapitulacji z maja 1945 r. i późniejszych decyzji mocarstw okupacyjnych. Tym samym NRD i RFN powstały jako dwa nowe państwa niemieckie, nie stanowiąc jakiejkolwiek kontynuacji dawnych Niemiec. Jak natomiast wiadomo, stanowisko to jest kwestionowane w RFN. Formułowana jest tam Izw. teoria identyczności, uznająca RFN za państwo będące kontynuacja Rzeszy Niemieckiej. Towarzyszą temu twierdzenia o dalszym prawno-międzynarodowym istnieniu Rzeszy w granicach z 1937 r., a tym samym o tymczasowości obecnej sytuacji wszystkich dawnych ziem Rzeszy, których ostateczny los ma zostać dopiero uregulowany w traktacie pokojowym z Niemcami, którego zawarcie jest — w tej interpretacji — nadal uważane za konieczne. Przyjmuje się wreszcie, iż spośród wszystkich dawnych ziem Rzeszy, tylko na terenie RFN istnieje władza o charakterze demokratycznym, co upoważnia RFN do działania w imieniu i w interesie catłych „Niemiec". Doktryny te były w rozmaity sposób interpretowane odpowiednio do rozwoju „polityki wschodniej" RFN, ich zasadnicze zręby utrzymują się jednak do dzisiaj. Zmian zasadniczych nie przyniosły też układy normalizacyjne z ZSRR i PRL oraz tzw. układ ogólny z NRD, ratyfikowane w 1972 r. Różna jest bowiem wykładnia tych układów przez obie strojny, a w RFN formułowany jest nadal pogląd, że zawarte '• przez nią układy nie będą wiązały przyszłych zjednoczonych Niemiec, a więc kwestia normalizacji stanie się wówczas 7.nowu otwarta. W tym też kierunku zmierza orzecznictwo Związkowego Tiybunalu Konsjtytucyj-

I.1.2

Elementy rewizjonistyczne (tzn. domagające się rewizji terytorialnego status quo i zmian obowiązujących granic państwa) są więc nadal silnie zarysowane w regulacjach prawnych i działaniach praktycznych w RFN, chuć wyraźnie należy podkreślić poważny postęp, który osiągnięty został w okresie rządów SPD-FDP. Warto wreszcie zwrócić uwagę, że z naszego punktu widzenia układ o podstawach normalizacji z 1970 r. stanowił jedynie potwierdzenie praw-no-międzynarodowego stanu granic w Europie, nie zmieniał natomiast w jakikolwiek sposób statusu granicy na Odrze i Nysie. Granica ta dzieli bowiem Polskę i NRD jatko państwa suwerenne, w pełni upoważnione do decydowania o kwestiach swego terytorium. Koniecznym, a zarazem wystarczającym warunkiem dla prawno-miądzymarodowego istnienia tej granicy była więc decyzja PRL i NRD, która — jak wiadomo — podjęta została w Układzie Zgorzeleckim z 6.YII.1950 r. Uznanie jej przez RFN stanowi natomiast deklarację państwa trzeciego, niewątpliwie i-stotną z politycznego punktu widzenia, lecz pozbawioną prawnych skutków, gdy chodzi o fakt istnienia! ostateczny charakter tej granicy.

I.1

Pierwsze wybory po uchwaleniu ustawy zasadniczej (14.VIII.1949) przyniosły zwycięstwo chadecji, która zdobyła 31% głosów i stała się najsilniejszą partią w Parlamencie Związkowym. Trzeba jednak podkreślić, że SPD uzyskała niecałe 2% głosów mniej, a łącznie do parlamentu weszli przedstawiciele 10 partii politycznych. Sytuacja mogła więc nasuwać pewne analogie z początkami Republiki Weimarskiej — koalicja rządząca objęła 3 partie (CDU/CSU, FDP i DP), przewaga jej nad opozycją wynosiła kilkanaście mandatów, pierwszego kanclerza wybrano zaś większością jednego tylko głosu. Trudno było wtedy przewidzieć, iż rządy chadecji i opozycja socjaldemokracji ustabilizują się na następne 17 lat, zaś małe partie stopniowo znikną (poza FDP) ze sceny politycznej.

I.2

Dodatkowo przyczyniły się do tego błędy opozycji SPD (na czele której — po śmierci Schuma-chera w 1952 — stanął Ollenhauer, człowiek bezbarwny i nie wytrzymujący konkurencji z Adenauerem). Partia ta skoncentrowała się na kwestiach polityki zagranicznej, oskarżając chadecję o doprowadzenie do podziału Niemiec i głosząc konieczność ich zjednoczenia na bazie demokracji (tzw. antykom unizmu) i niezależności od mocarstw. Pomijano natomiast kwestie polityki wewnętrznej, nie zdając sobie sprawy, że właśnie w tym zakresie sukcesy chadecji były naj-wyrażniejsze, zapewniając wyborcom stabilizację ich sytuacji ekonomicznej i perspektywę dobrobytu. Szansa pokojowego zjednoczenia dwu państw niemieckich nie wydawała się realna, a SPD-owska krytyka układów paryskich i wejścia RFN do NATO — jako faktów pogłębiających podział Niemiec — łatwo mogła być przedstawiona jako sprzeczna z interesami RFN.

I.4

Znalazło to wyraz w wynikach wyborów z 1953 r., które pozostawiły w Parlamencie Związkowym tylko 6 partii (wian. poza nimi pozostała KPD, będąca od 1951 r. przedmiotem wniosku o delegalizację). SPD zachowała wprawdzie wynik z poprzednich wyborów (a rtawet zyskała 20 mandatów), lecz równocześnie chadecja zdobyła ponad 45% głosów i ponad połowę mandatów w parlamencie. Pozwoliło to Adenaue-rowi na manewrowanie sojuszami koalicyjnymi — o ile bezpośrednio po wyborach kontynuowano współpracę z FDP i DP {a ponadto do rządu weszli też przedstawiciele partii przesiedleńców GBJP<UE), to stopniowo małe partie były pozbawiane udziału w rządach. W lipcu 1955 r. do opozycji przeszła

I.4

GB/BHE, a w lutym 1956 r. — FDP. Nie wpłynęło to na wyniki wyborów w 1957 r., w których chadecja uzyskała swój największy dotąd sukces, zdobywając ponad 50% głosów i 55% mandatów. Niewielki przyrost, głosów odnotowała SPD, natomiast — wobec działania tzw. klauzuli 5 proc.⁵) — z mniejszych partii utrzymały się w Parlamencie Związkowym tylko FDP iDP. .

Chadecja stalą, się w ten sposób zdolna do sprawowania samodzielnych rządów — .przewaga 40 mandatów nad pozostałymi partiami gwarantowała jej utrzymanie większości przez okres całej kadencji. Kontynuowano jednak koalicyjny sojusz ^G) z DP, choć — wzorem taktyk stosowanych w poprzednich kadencjach — dążono raczej do jej osłabienia niż wzmocnienia: po kilku rozłamach wewnętrznych trakcji DP zmalała o 2/3, a jej deputowanych wchłonęły partie chadeckie. Równocześnie jednak, po raz pierwszy od powstania RFN, kryzys wystąpił także w łonie CDU/CSU. Do 1957 r. niekwestionowanym przywódca partii był Adenauer, podporządkowujmy sobie tak chadecką Trakcję parlamentarną, jak i statutowe organy partyjne. Zarazem jego ogromna popularność wśród wyborców oraz bliskie kontakty z szefami innych państw Zachodu wyraźnie wysuwały go na czoło polityków RFN. Pod koniec lat pięćdziesiątych stawało się jednak coraz bardziej oczywiste, iż konieczne jest znalezienie młodszego (Adenauer ukończył w 1957 r. — 81 lat) następcy. Uwypuklało to rozbieżności w gabinecie, zwłaszcza związane z polityką europejską. Adenauer dążył do bliskiego sojuszu z Francją, natomiast grupa polityków zbliżona do

s) Klauzula ta umożliwia uzyskanie mandatów parlamentarnych tylko partiom, które uzyskały co najmniej 3% ogółu głosów, a więc eliminuje z parlamentu partie najsłabsze (zob. rozdz. V pkt. l. A. l.),

I.4

ministra gospodarki, Erharda, orientowała sią raczej na Wielką Brytanią i Stany Zjednoczone. Sprzeczności te zaostrzyły się po powstaniu EWG (1957), poza która pozostała wówczas Wielka Brytania. Początkowo wydawało się, iż sukces odniesie grupa Erharda — w kwietniu 1959 r. CDU/CSU wysunęła kandydaturę Adenauera na stanowisko prezydenta RFN — co prowadziłoby do wyeliminowania go z udziału w podejmowaniu decyzji politycznych. Adenauer początkowo wyraził zgodą, lecz gdy zorientował sią, że jego kandydat na stanowisko kanclerza, ówczesny minister finansów — Etzel, nic ma szans w walce z Er-hardcm, zmienił stanowisko i postanowił ubiegać się o fotel kanclerski po wyborach w 1961 r. Powyższe spory nie wpływały na podniesienie prestiżu partii chadeckich, istotne znaczenie miały też pewne załamania koniunktury gospodarczej, zarysowujące się pod koniec łat pięćdziesiątych.

Słabości obo/.u rządzącego zostały dobrze wykorzystano przez opozycję. Wśród działaczy SPD na plan pierwszy wysuwać się zacząli Wehner i Brandt, obaj zwolennicy zrewidowania dotychczasowego kursu polityki partii. Uznano, iż poważnym błędem było skoncentrowanie sią na kwestiach polityki zagranicznej i negliżowanie problemów wewnętrznych, zwłaszcza z zakresu polityki społecznej. Stabilizacja międzynarodowej pozycji RFN, przy równoczesnym nasilaniu się trudności gospodarczych, tym silniej uwypuklała słabości lej strategii. Na tym tle dokonano zasadniczej reorientacji ideologicznej — P^rayj^y ^w1959 r. tzw. program godesberski przekształcił SPD w partię bez reszty afirmującą realia polityczno-mię-dzynarodowe RFN i dał początek zjawisku tzw. opozycji konstruktywnej. Odtąd spory między rządem a opozycją nie toczyły sią już wokół zasadniczych problemów przyszłej strategii politycznej, ale raczej do-

I.4

tyczyły taktyki, jaką należało stosować przy realizacji wspólnie zaakceptowanych celów podstawowych. Hasło socjaldemokracji „róbmy tak jak oni (l,zn. CDU/ CSU), ale lepiej niż oni", trafiało clo wyborców, nieco już zmęczonych dziesięcioletnimi rządami chade-cji. Nie bez znaczenia była też pastawa FDP, której przywódca — Mende dążył do wyraźnego podkreśle--nia różnic między liberałami a CDU/CSU, krytyce poddając zwłaszcza osobę. Adenauera.

Tak ukształtowana sytuacja polityczna i gospodarcza nie rokowała chadecji nadziei na powtórzenie sukcesów wyborczych z 1957 r. Na miesiąc przed wyborami doszło jednak do kulminacji kryzysu berlińskiego, na tle zamknięcia odcinka granicy NRD przebiegającego przez obszar Berlina (13.VIII.1951). Silny wzrost napięcia międzynarodowego dziab! na korzyść partii rządzących.

I.4

Wybory w 1961 r. były też pierwszymi i — jak do tej pory — jedynymi, gdy brak było jasności, komu przypaść ma stanowisko kanclerza. Wobec przedwyborczych oświadczeń FDP, iż nie poprze rządu kierowanego przez Adenauera, CDU/CSU rozważała możliwości zawiązania sojuszu z SPD (Wielka Koalicja). Równocześnie siły skupione wokół Erharda lansowały koncepcje koalicji z FDP i dymisji Adenauera. Ostatecznie jednak zwyciężyło rozwiązanie kompromisowe — FDP zgodziła się na współpracę z Adenauerem, który pozostał kanclerzem, za cenę jednak obietnicy, iż ustąpi w trakcie kadencji. Erhard pozostał ministrem gospodarki i wicekanclerzem, u-macniaia się też rola ministra obrony — Straussa, będącego przewodniczącym bawarskiej CSU i przeciwnikiem współpracy z FDP.

I.2

Rozstrzygnięcie w tym zakresie podjęte zostało w kwietniu 1963 r., dopiero jednak w październiku stanowisko kanclerza objął Ludwig Erhard. Z osobą jego wiązano nadzieje na poprawę stosunków RFN tak z Zachodem (gdzie dotyczasowa polityka bliskich związków z Francją doprowadziła do napięć w kontaktach z państwami atlantyckimi), jak i ze Wschodem (gdzie przebieg kryzysu berlińskiego udowodnił nietrafność polityki ignorowania NRD i akcentował konieczność nawiązania kontaktów z krajami socjalistycznymi). Erhard znany był też jako specjalista od spraw gospodarczych, a wyraźna poprawa sytuacji ekonomicznej w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych przyczyniła się do wzmocnienia jego popularności wśród wyborców.

I.3

Rząd Brandta — Scheela upamiętnił się przede wszystkim podpisaniem układów normalizacyjnych z krajami socjalistycznymi oraz zdecydowaną walka o ich ratyfikacje.

III.2

Powyższe kłopoty chadecji umożliwiły koalicji so-cialliberalnej sprawowanie władzy przez czwartą już kadencję. Mimo jednak braku ostrzejszych konfliktów między partiami rządzącymi (co kontrastuje z latami rządów chadeckich), sytuacja koalicji nie była łatwa. Od samego początku na plan pierwszy wysunęły się problemy polityki zagranicznej. Podpisanie układów z PRL i ZSRR doprowadziło do silnej polaryzacji stanowisk między rządem a opozycją, a także do wewnętrznego rozłamu w FDP, gdzie grupa deputowanych skupionych wokół Mendego była przeciwna nowej polityce wschodniej. W rezultacie do opozycji przeszło aż 8 deputowanych FDP i SPD, co zlikwidowało dotychczasową większość parlamentarna o-bozu rządzącego i doprowadziło do kryzysu na wiosnę 1972 r. Jak wiadomo, układy wschodnie zostały ostatecznie (maj 1972) ratyfikowane, zaś istniejący ,,pal parlamentarny" rozwiązany przez przeprowadzenie przedterminowych wyborów. Dały one wyraźny sukces koalicji rządzącej — SPD przekroczyła 45^(l/o głosów i stała się najsilniejszą Trakcją parlamentarną, FDP zdobyła o 1/3 więcej mandatów niż poprzednio i oddaliła się od bariery 5%.

IV.1

Podstawowa rola w określaniu zasad usiroju państwowego RFN przypada uchwalonej 8.Y.1949 r. konstytucji, określanej mianem ustawy zasadniczej (Grundgesetz), Powyższa terminologia jest wyrazem szczególnych warunków politycznych, które towarzyszyły powstawaniu dwóch państw niemieckich — chcąc podkreślić tymczasowość podziału Niemiec i przejściowy charakter RFN, zrezygnowano z posługiwania sit; nazwą „konstytucja", a zastosowano prowizoryczne określenie „ustawa zasadnicza". Jednocześnie akt ten w szeregu postanowień wykraczał po-;,a terytorium swego realnego obowiązywania, odnosząc się. do całych ,,Niemiec" i do wszystkich ,,Niemców". Ustawa zasadnicza potraktowała też Berlin Zachodni jako integralną część RFN. Było to konstytucyjnym zakotwiczeniem programu zachodnio-niemieckiego rewizjonizmu.

I.2

111

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ustrój polityczny Republiki?deralnej Niemiec
Ustrój polityczny republiki rzymskiej 2
Prezentacja USTRÓJ POLITYCZNY REPUBLIKI FRANCUSKIEJ
USTROJ POLITYCZNY NIEMIEC
System polityczny Republiki Federalnej Niemiec
Ustrój polityczny Niemiec, materiały naukowe, stosunki międzynarodowe
USTRÓJ PAŃSTWOWY REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC doc
USTRÓJ PAŃSTWOWY REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC doc
Zasady Ustroju Politycznego Państwa, ADM UKSW II
TYPOLOGIA USTROJÓW POLITYCZNYCH
Ustrój polityczny Rzeczpospolitej Polskiej – powtórzenie wiadomości.II, WOS - matura, Matura 2015
Ustroje polityczne WOS (ściąga)
Ustroj polityczny, sady i trybunaly
ZUPP sciaga do druku, Zasady ustroju politycznego państwa
ArsLege-zasady-ustroju-politycznego-pastwa, prawo - studia
zasady ustroju politycznego panstwa i
SOCJOLOGIA OGÓLNA-konspekty, garlicki kultura polityczna, Erving Goffmann „Człowiek w teatrze
systemy polityczne państw, Ustroj polityczny Szwajcarii, Ustrój polityczny Szwajcarii

więcej podobnych podstron