Ustrój polityczny − struktura organizacyjna, kompetencje i określone prawem wzajemne zależności organów państwa. Określa przedmiot władzy państwowej, wytycza zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli, precyzuje formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych lub na tradycji. Współcześnie najczęściej określony jest konstytucyjnie.

Transformacje ustrojowe w Polsce:

1898r- porozumienie okrągłego stołu:

*powołano instytucję prezydenta oraz drugą izbę parlamentu

*z konstytucji usunięto zapis o kierowniczej roli Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej oraz ścisłej

zależności od ZSRR

*Przywrócono nazwę : Rzeczpospolita Polska

23 IV 1992 – uchwalenie ustawy o przygotowaniu i uchwaleniu Konstytucji RP

17 X 1992- Mała Konstytucja- ustawa konstytucyjna o stosunkach pomiędzy wł. ustawodawczą a wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym.

2 IV 1997- Nowa Konstytucja opracowana przez Komisję Konstytucyjną, przyjęta przez Zgromadzenie V 1997 – społeczeństwo polskie zaakceptowało konstytucję w ogólnopolskim referendum (53%)

17 X 1992 – podpisanie konstytucji przez prezydenta, konstytucja wchodzi w życie.

Wartości państwa:

Suwerenność, demokracja, sprawiedliwość, dobro, piękno, prawda, równość wobec prawa, współpraca z innymi państwami.

Zasady ustrojowe państwa:

*suwerenność narodu- posiada prawa i obowiązki, od niego wywodzi się władza RP

*republikańska forma państwa - wyklucza formy dziedziczenia władzy

*demokratyczność państwa prawnego- prawo jest najwyższą wartością wobec inny norm czy reguł politycznych i zwyczajowych

* reprezentacja polityczna- naród rządzi poprzez wybranych przedstawicieli

*podział władzy: trójpodział na ustawodawczą ,wykonawczą i sądowniczą.

* pluralizm polityczny- dopuszcza istnienie i działanie wielu partii
*decentralizacja władzy

*samorządność terytorialna

*niezawisłość sędziowska i niezależność sądów i trybunałów

*oparcie gosp. na społecznej gosp. rynkowej

*wolność i prawo człowieka i obywatela

SĄDY I TRYBUNAŁY

*Władza odrębna i niezależna od innych władz (niezawisłe)

*wydają sądy w imieniu RP

SĄDY:

*dwuinstancyjne

*sądy i sędziowie podlegają tylko prawu

*sędziów powołuje prezydent (dożywotnio)

*jawność postępowania

*Krajowa Rada Sądownictwa- stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Skład: Pierwszy Prezes SN, minister sprawiedliwości, prezes NSA os powołana przez prezydenta, 15 sędziów, 4 posłów i 2 senatorów

Podział:

Sąd Najwyższy- Skład: pierwszy prezes, prezesi oraz sędziowie. SN dzieli się na 4 izby: Cywilną; Karną; Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych; Wojskową.

Funkcje:

* sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania

*stwierdza ważność wyborów: do sejmu, senatu, na prezydenta oraz prawomocności referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego.

Sądy powszechne- rozstrzygają sprawy z zakresu prawa cywilnego, karnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Sędziów powołuje minister sprawiedliwości. Sądami kierują prezesi. Sądy te są dwuinstancyjne.

-I instancji- sądy rejonowe(powiatowe)- rozpatrują wszystkie sprawy z wyjątkiem dotyczących sądów okręgowych.

-II instancji- sądy okręgowe(wojewódzkie)- (przyjmują miano I-szej instancji w sprawach o zbrodnię, rozwód lub naruszenie dóbr osobistych)- rozpoznają odwołania od orzeczeń sądów rejonowych. Odwołania od orzeczeń SO rozpatrują sądy apelacyjne. Odwołania (kasacje) od SA rozpatruje Sąd Najwyższy.

Sądy szczególne:

-Sąd Lustracyjny- zajmuje się sprawdzaniem czy osoba ubiegająca się o stanowisko prezydenta, posła, senatora, prezesa Rady Ministrów lub innego kandydata na stanowisko państwowe w przeszłości nie była związana z władzami PRL. Do tego procesu potrzebny jest rzecznik interesu publicznego analizujący oświadczenia, zbierający informację, składa wnioski o wszczęcie postępowania w razie wątpliwości co do orzeczenia sądu.

-Sąd Administracyjny: (od 2004r.) dwuinstancyjny: I-sza inst. Wojewódzkie sądy administracyjne; IIga inst. Naczelny Sąd Administracyjny- rozpatruje odwołania od Iszej inst.

Funkcje:

*kontrola działalności administracji publicznej

*orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej

*rozstrzyganie sporów między obywatelem a organem administracji

*rozpatrywanie sporów kompetencyjnych pomiędzy organami administracji samorządowej i rządowej

-Sądy wojskowe- dwuinstancyjne: I- sądy garnizonowe; II- sądy okręgu wojskowego

Trybunały:

1. Trybunał Konstytucyjny- Skład: 15 sędziów (wyb. przez sejm na 9 lat), prezes i wice wyb. przez prezydenta. Sędziowie Trybunałów również są niezawiśli.

Funkcje:

*orzeka o zgodności ustaw z konstytucja i umowami międzynarodowymi

*orzeka w sprawach skarg konstytucyjnych

*orzeka w sprawach sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwa

Orzeczenia TK zapadające większością głosów mają moc powszechnie obowiązująca i są ostateczne. Orzeczenia ogłaszane w organie urzędowym lub zamieszczone w Dzienniku Urzędowym RP.

Do TK można wnieść skargę konstytucyjną o niezgodności którejś z ustaw.

2. Trybunał Stanu- Skład: przewodniczący (pierwszy prezes SN) , 2 zastępców, 16 członów orzeka w sprawach uchybień popełnionych przez przedstawicieli władzy w trakcie jej sprawowania; delikt konstytucyjny-naruszenie konstytucji lub ustawy). Działa w USA. Odpowiedzialność przed nim ponoszą: prezydent, prezes i Rada Ministrów, prezes NBP, NIK i członkowie KRRiT, posłowie i senatorowie