Wzrost gospodarczy, czynniki, mierniki, rozwój gospodarczy, wahania koniunkturalne.
Tematyka wzrostu gospodarczego jest bardzo ważna do pełnego zrozumienia funkcjonowania gospodarki rynkowej i stanowi jeden z głównych problemów polityki makroekonomicznej. Przed bardziej wnikliwą analizą tego zagadnienia warto uświadomić różnicę między pojęciami rozwój a wzrost gospodarczy. Zarówno w literaturze ekonomicznej, jak i w praktyce gospodarczej na ogół utożsamia się pojęcie „wzrostu” i „rozwoju” gospodarczego przede wszystkim ze względu na trudności oddzielenia ich od siebie i używania tych samych miar tzn. tempo dochodu narodowego oraz poziom dochodu narodowego na jednego mieszkańca. Oba te pojęcia mają jednak odmienne znaczenie. Wzrost gospodarczy jest to stałe zwiększanie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi. Inaczej mówiąc wzrost gospodarczy to ilościowe zwiększanie się z okresu na okres podstawowych wielkości ekonomicznych, a przede wszystkim dochodu narodowego na jednego mieszkańca.
Zdolności produkcyjne każdej gospodarki zależą przede wszystkim od ilości i jakości występujących w niej zasobów naturalnych, majątku trwałego, jak również od poziomu techniki produkcji oraz poziomu kwalifikacji pracy (wiedzy teoretycznej i doświadczenia produkcyjnego). Majątek i zatrudnienie to materialne i osobowe czynniki wzrostu, zaś produkcyjność majątku i wydajność pracy to powszechnie stosowane miary efektywności tych czynników produkcji, od których zależy wielkość wytwarzanego dochodu narodowego. Wzrost gospodarczy polega, więc na rozszerzaniu i ulepszaniu materialnych i osobowych czynników produkcji. Wymaga ciągłej akumulacji kapitału, dzięki gromadzonym oszczędnościom i inwestycjom, ciągłego doskonalenia ludzkich umiejętności i dokonywania postępu technicznego. Najważniejszymi elementami wzrostu gospodarczego są czynniki sprawcze powodujące zwiększanie strumieni dóbr i usług, stopa wzrostu gospodarczego, która jest podstawową wielkością strategiczną określającą tempo zmian, oraz suma dóbr i usług, a także ich jakość przypadająca na 1 mieszkańca w danej gospodarce.
Analiza wzrostu gospodarczego nie daje pełnej informacji o poziomie życia i zamożności społeczeństwa, a jedynie umożliwia charakterystykę zmian ilościowych. Wzrost gospodarczy może być osiągany dwoma sposobami:
a) W kraju może być wielu bezrobotnych oraz znaczna ilość niewykorzystywanego kapitału i ziemi. Jeżeli te czynniki wytwórcze zostaną zatrudnione, to produkt narodowy brutto wzrośnie. Takie zjawisko jest określane mianem wzrostu krótkookresowego, gdyż jeżeli inne warunki pozostaną nie zmienione, to od momentu osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia wymienionych czynników nie dalszego wzrostu.
b) Nawet jeżeli wszystkie czynniki wytwórcze są w pełni zatrudnione, to wzrost gospodarczy jest ciągle możliwy. Zwiększona podaż pracy i kapitału oraz wzrost efektywności wykorzystania czynników wytwórczych prowadzić może do wzrostu produkcji całkowitej.
Wówczas taki wzrost nazywa się wzrostem długookresowym. Czynniki wzrostu gospodarczego w systematyce czynników wzrostu gospodarczego wyróżnia się m. in. ujęcie historyczne, według którego głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego są kapitał, ziemia i praca oraz ujęcie modelowe, w którym jako główne czynniki bezpośrednie przedstawia się zatrudnienie i wydajność pracy, a jako czynniki pośrednie majątek produkcyjny i jego efektywność oraz inwestycje i ich efektywność.
Ziemia- rola tego czynnika jest szczególnie ważna w gospodarce o charakterze rolniczym. W tych krajach inwestycje w dziedzinie odwadniania, nawadniania i użyźniania, wykorzystywanie efektywniejszych, nowocześniejszych narzędzi rolniczych mogą zwiększyć zarówno obszary ziemi uprawianej, jak i jej jakość. Wzrost powierzchni ziemi uprawianej przypadającej na 1 zatrudnionego pozwala zwiększyć produkcję rolną. Natomiast rola ziemi jako czynnika produkcji nie jest tak istotna w krajach uprzemysłowionych i jest mniej ważnym źródłem wzrostu gospodarczego.
Wzrost gospodarczy zależy także od zatrudnionej w gospodarce siły roboczej. Na wzrost gospodarczy - wyrażony dochodem narodowym - mogą mieć wpływ z jednej rozmiary zatrudnienia siły roboczej z drugiej zaś stopień efektywności jej wykorzystania, czyli wydajności pracy. Z relacji tej wynika, że przyrost dochodu narodowego może nastąpić bądź dzięki przyrostowi zatrudnienia, bądź dzięki przyrostowi wydajności pracy.
Z powyższych założeń możemy wywnioskować więc, że tempo wzrostu gospodarczego zależy także od tempa wzrostu zatrudnienia i tempa wzrostu wydajności pracy oraz że wykorzystanie potencjalnych zasobów ludności zdolnej do pracy, a więc do pomnażania dochodu narodowego zależy m. in. od stopnia aktywności zawodowej ludności, poziomu i wykorzystania kwalifikacji pracowników.
Czynniki hamujące wzrost gospodarczy występują z różnym natężeniem. Zależą one od osiągniętego poziomu rozwoju kraju i same ten rozwój warunkują. Charakter i siła wpływu na tempo wzrostu są różne i niekoniecznie działają one jednocześnie.
Zdarza się tak, że nasilenie się jednego ograniczenia jest impulsem do uruchomienia skutecznych czynników przeciwdziałania mu, ale również tak, że może wywołać ono dodatkowe i bardziej skomplikowane utrudnienia wzrostu gospodarczego. Wymienione ograniczenia nie wyczerpują możliwych utrudnień wzrostu gospodarczego. mogą one dotyczyć dodatkowo np. trudności w zaopatrzeniu gospodarki w surowce czy energię, przestarzałej infrastruktury technicznej, zbyt słabo rozwiniętych pewnych dziedzin, jak np. rolnictwa Koszty wzrostu gospodarczego Maksymalizacja wzrostu produktu narodowego brutto nie może być głównym celem społeczeństwa gospodarującego choćby dlatego, że miernik ten nie odzwierciedla dobrze czystej wartości ekonomicznej dóbr i usług wytwarzanych w gospodarce.
W krajach wysoko rozwiniętych dość często słyszy się pogląd, że koszty wzrostu gospodarczego przewyższają płynące z jego korzyści. Istnieją stałe zasoby węgla, ropy naftowej, rud żelaza i innych cennych minerałów. Im szybciej te zasoby są zużywane (a wzrost gospodarczy powoduje zwiększenie ich wydobycia i zużycia), tym bliższy jest moment ich wyczerpania. Rozwój gospodarczy jest pojęciem szerszym niż „wzrost gospodarczy”.
Obejmuje on sferę działalności ludzkiej, która wiąże się z gospodarowaniem, a więc produkcją i podziałem dóbr i usług. W przeciwieństwie do ilościowego podejmowania procesu wzrostu, oznacza także zmiany jakościowe zachodzące w strukturze społeczno-gospodarczej kraju, zmiany w stosunkach ekonomicznych i metodach wytwarzania, zmiany jakościowe wytwarzanych dóbr i usług oraz zmiany ich struktury asortymentowej.
Najważniejszymi składowymi rozwoju gospodarczego są: majątek, struktura gospodarki narodowej, mechanizm jej funkcjonowania, ilość, jakość i dystrybucja dóbr i usług oraz stan środowiska naturalnego. Rezultatem rozwoju gospodarczego jest doskonalenie wszystkich jego elementów składowych oraz wzrost ilości i jakości dóbr i usług zaspokajających określone potrzeby. Rozwojowi gospodarczemu towarzyszy wewnętrzna transformacja społeczeństwa, zmiana jego struktury zawodowej i społecznej, która sprzyja stopniowej poprawie jego bytu materialnego i społeczno-kulturowego.
Różnica pomiędzy wzrostem a rozwojem gospodarczym wyraża się miedzy innymi w ich celu. Celem rozwoju gospodarczego jest nie tylko wzrost produkcji, ale i coraz lepsze zaspokojenie potrzeb gospodarczych społeczeństwa.
Zaspokojenie nie tylko wysokie, ale i trwałe. A więc nie tylko doraźny wzrost produkcji, a dzięki niej konsumpcji, lecz zabezpieczenie tego wzrostu na przyszłość, dla obecnego i przyszłych pokoleń.
Cykl koniunkturalny przejawia się okresowymi i w miarę regularnymi wahaniami produkcji i zatrudnienia czynników wytwórczych. Początek cyklu to okres, gdzie wielkość produkcji osiąga najniższy poziom, potem produkcja wzrasta aż do osiągnięcia boomu, po którym koniunktura się załamuje.