Teoria wzrostu gospodarczego.
Teoria rozwoju społeczno-ekonomicznego.
Wzrost gospodarczy - co to jest?
Wzrost gospodarczy – jest to ilościowe zwiększanie się z okresu na okres fundamentalnych wielkości ekonomicznych , w tym głównie Dochodu NARODOWEGO
Definicja rozwoju gospodarczego obejmuje swym zakresem nie tylko zmiany ilościowe , ale także jakościowe , które zachodzą w strukturze społeczno - ekonomicznej w metodach wytwarzania i stosunkach ekonomicznych
Miarą dynamiki wzrostu gospodarczego jest Stopa Wzrostu Dochodu narodowego
Rodzaje wahań koniunktury
Trend - wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań
Wahania cykliczne - powtarzające się ze względną regularnością zmiany aktywności gospodarczej, wyrażające się w fluktuacjach wokół trendu
Wahania sezonowe - zmiany aktywności gospodarczej występujące w ciągu określonego okresu (np. w tych samych porach roku)
Wahania przypadkowe – spowodowane jednorazowymi zdarzeniami o charakterze losowym
Cykle koniunkturalne
Krótkie (Kitchina)
Ok. 3-4 lata
Główna przyczyna – zmiana stanu zapasów, cen hurtowych, jak również z rozliczaniem operacji bankowych.
Łagodne zakończenie
Średnie (Jurgala)
Ok. 6-10 lat
Związane ze zmianami wydatków inwestycyjnych (zmiany wyposażenia technicznego produkcji), Produktu Narodowego Brutto, inflacją i bezrobociem
Często kończą się gwałtownie, nagłym załamaniem rynku, paniką na rynkach
Długie (tzw. fale Kondratiewa)
Ok. 45-60 lat
Związane z odkryciami lub ważnymi innowacjami technicznymi oraz procesem ich rozprzestrzeniania się, zmiany na rynku pieniądza, wydarzenia polityczne.
4 cykle Kondratiewa
| Cykle | lata | W tym faza wzrostu | Czas | Lider gospodarczy/innowacja |
|---|---|---|---|---|
| I | 1785-1843 | Do 1816 | 58 lat | Wielka Brytania/maszyna parowa |
| II | 1844-1893 | Do 1873 | 49 lat | Wielka Brytania/ kolej, elektryczność |
| III | 1894-1939 | Do 1919 Do 1929 |
45 lat | USA/samochód, chemikalia, plastik |
| IV | 1940-1985/2000 | Do 1973 | 45-60 lat | USA/ samolot, komputer, internet |
Cykl klasyczny - budowa
4 fazy
faza kryzysu
faza depresji
faza ożywienia
faza rozkwitu
2 punkty zwrotne
dno
szczyt
Cechy faz cyklu
1. Faza kryzysu:
nadwyżka podaży nad popytem, wzrost zapasów u producentów
spadek produkcji, przychodów, zysków i zatrudnienia
spadek cen (współcześnie zwolnienie tempa inflacji)
2. Faza depresji:
trend spadkowy produkcji , zatrudnienia , płac , cen , zysku , inwestycji i konsumpcji zanikają
przywrócona zostaje stabilizacja i równowaga na niskim poziomie
niski poziom cen , niska stopa zysku – zmusza firmy które przetrwały kryzys do poprawy rentowności
3. Faza ożywienia
wzrasta popyt (najpierw inwestycyjny)
wzrost produkcji, przychodów, zysków i zatrudnienia
rosną ceny
4. Faza rozkwitu
występuje, gdy aktywność gospodarcza osiąga najwyższy poziom tj. przekracza poziom aktywności podczas ostatniego szczytu
stabilizacja i równowaga na wysokim poziomie produkcji
(wysoka sprzedaż, wysoki poziom zatrudnienia, wysokie stopy zysku)
wysoki poziom cen
Cykl klasyczny - fazy
Cykl współczesny - budowa
2 fazy
faza spadku (recesji),
faza wzrostu (ekspansji)
Przyczyny zmian
wieloletnie i skuteczne oddziaływanie polityki stabilizacyjnej państwa
dynamiczna ekspansja sektora usług, który charakteryzuje się dużą odpornością na spadki koniunktury
istnienie bardziej wiarygodnych informacji o sytuacji gospodarczej i jej perspektywach
szybkość przepływu informacji
procesy globalizacji i internacjonalizacji
współczesny system bankowy i finansowy
Cykl klasyczny, a cykl współczesny
| Cykl klasyczny | Cykl współczesny |
|---|---|
| cykl czterofazowy: ożywienie, rozkwit, kryzys, depresja | cykl dwufazowy: faza wysokiej i faza niskiej aktywności gospodarczej |
| punkty zwrotne gwałtowne, ostre | punkty zwrotne łagodne |
faza pomyślnej koniunktury 4-6 lat faza spadkowej koniunktury 4-6 lat Cykl 8-12 lat |
faza pomyślnej koniunktury 2-3 lat faza spadkowej koniunktury 1,5-2 lat Cykl 3,5-5 lat |
| niska częstotliwość zmian | wysoka częstotliwość zmian |
Popytowe (keynesowskie) teorie wzrostu
Zwykle tzw. modele jednoczynnikowe
Np. modele Domara, Harroda, Kaleckiego
Głównym czynnikiem wpływającym na zwiększanie tempa wzrostu jest zwiększanie popytu globalnego i zmniejszanie bezrobocia.
Wzrost popytu stwarza bodźce do wzrostu inwestycji, a to oznacza wzrost produkcji i zatrudnienia.
Keynesiści opowiadają się za odpowiednią ingerencją państwa w procesy gospodarcze
Teorie neoklasyczne
W teoriach tych duży nacisk kładzie się na przeciwdziałanie i usuwanie interwencji instytucji publicznych w działanie rynku, a także likwidację jej negatywnych konsekwencji
Neoliberalizm
Monetaryzm
Nowa ekonomia klasyczna (teoria racjonalnych oczekiwań)
Ekonomia podaży
Klasycy ekonomii uważali, że wzrost produkcji zależy od nakładów pracy L i kapitału K, co opisuje się najczęściej za pomocą makroekonomicznej funkcji produkcji Roberta Solowa:
Q = f (L, K)
gdzie:
Q - wielkość produkcji
L - ilość siły roboczej
K - zasób kapitału
W wytwarzaniu produktu współdziałają 3 czynniki wzrostu (funkcja Cobba-Douglasa):
Y = f ( K, L, t)
gdzie:
L – zatrudnienie
K – kapitał
t – dany poziom technologii
Akumulacja kapitału uważana za motor wzrostu gospodarczego
Stałe tempo długookresowego wzrostu
Postęp techniczny (modele wzrostu gospodarczego)
Może mieć charakter:
egzogeniczny, czyli autonomiczny, nieucieleśniony i tym samym nie wymagający powstania nowych zasobów czynników produkcji. Oznacza to takie zdarzenie gospodarcze, w którym wystąpi wzrost produkcji przy takiej samej ilości zużywanych czynników produkcji.
endogeniczny, czyli ucieleśniony w kapitale rzeczowym bądź w kapitale ludzkim. Formą postępu technicznego endogenicznego jest postęp techniczny indukowany. Polega on na tym, że w pierwszym okresie zainstalowane maszyny nie osiągają potencjalnie maksymalnych efektów, co częsta jest uwarunkowane względami technologicznymi. W miarę upływu czasu następuje w wyniku procesu ‘learning by doing’ (uczenie się przez działanie) opanowanie procesu produkcji, dzięki czemu maszyny dają potencjalnie maksymalny efekt.
Czynniki wzrostu i rozwoju
Czynniki o charakterze ekonomicznym:
Wielkość i efektywność zasobów ludzkich
Rozmiary kapitału
Zasoby bogactw naturalnych
Poziom infrastruktury
Czynniki o charakterze techniczno – organizacyjnym:
Postęp naukowo –techniczny
Postęp w dziedzinie organizacji pracy i produkcji
Postęp w dziedzinie rozwoju technologii
Czynniki o charakterze społecznym:
Poziom oświaty i kultury
Ochrona zdrowia i opieka społeczna
Zabezpieczenia społeczne
Zasady podziału dochodu narodowego
Strategie wzrostu i rozwoju gospodarczego
ekstensywny wzrost gospodarczy, osiągany przez zwiększanie zasobów, np. wzięcie pod uprawę nowych areałów ziemi - typ wzrostu, którego podstawą są rosnące nakłady i stosunkowo wolne zmiany w wydajności czynników produkcji
intensywny wzrost gospodarczy, osiągany przez zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów, np. przez zwiększenie wydajności z hektara gruntów ornych. (zwiększająca się wydajność pracy, malejące wskaźniki materiałochłonności, energochłonności, kapitałochłonności)
Błędne koło ubóstwa
Niski poziom produkcji
(mała wydajność pracy)
Niski poziom przeciętnych dochodów
Niskie oszczędności i inwestycje
Niskie tempo akumulacji kapitału
Niski poziom konsumpcji
Strategie wzrostu i rozwoju
Liberalna: (monetarystyczna lub ortodoksyjna) – dąży ona do poprawienia alokacji zasobów dzięki zdaniu się na mechanizmy rynkowe oraz wskazówki, które on daje. Jej głównym polem zainteresowania są zagadnienia mikroekonomiczne. Ogromną rolę przypisuje sektorowi prywatnemu, a jej skrajne warianty przypominają zasady leseferyzmu. Nacisk kładziony jest na politykę pieniężną i budżetową oraz na reformy finansowe. Jej cele to: stabilizacja gospodarki, poprawa alokacji zasobów, dobre funkcjonowanie rynków, sprzyjanie wysokiemu poziomowi oszczędzania, zapewnienie bardziej efektywnego wykorzystania kapitału.
Strategia gospodarki otwartej: podobnie jak strategia liberalna uwagę skupia na rynkowej alokacji zasobów, czy też na sektorze prywatnym. Najważniejsze znaczenie przypisuje eksportowi. W strategii tej usiłuje się uzyskać korzyści komparatywne oraz wzrost stopy oszczędności, co przyspiesza akumulację kapitału, a tym samym wzrost. Strategia ta opowiada się za aktywną rolą państwa.
Strategia industrializacji: nacisk kładzie na ekspansję sektora przetwórczego. Jej celem jest podwyższenie stopy wzrostu gospodarczego, co można osiągnąć przez: rozwój produkcji dóbr przetwórczych, rozwijanie przemysłu dóbr kapitałowych oraz proeksportową orientację sektora przetwórczego. Opowiada się za interwencją władz publicznych.
Strategia rozwoju rolniczego: („zielonej rewolucji”) – dąży ona do osiągnięcia wzrostu produkcji rolnej. Kluczem do jej osiągnięcia jest postęp techniczny, co wiąże się z wprowadzaniem wysoko wydajnych kultur rolnych. Jest ona głównie stosowana w krajach Trzeciego Świata.
Strategia redystrybucyjna: jej celem jest poprawa podziału dochodu i bogactwa. Zaleca ona tworzenie miejsc pracy, redystrybucję części wzrostu dochodu narodowego na rzecz najuboższych, zwracanie uwagi na potrzeby podstawowe.
Consensus Waszyngtoński
Oparte na paradygmacie neoliberalnym podejście do reformy państw rozwijających się;
W pierwotnej wersji 10 punktów:
Utrzymanie dyscypliny finansowej
Ukierunkowanie wydatków publicznych na dziedziny, które gwarantują wysoką efektywność poniesionych nakładów i przyczyniają się do poprawy struktury podziału dochodów
Reformy podatkowe ukierunkowane na obniżanie krańcowych stóp podatkowych i poszerzanie bazy podatkowej
Liberalizacja rynków finansowych w celu ujednolicenia stóp procentowych
Utrzymywanie jednolitego kursu walutowego na poziomie gwarantującym konkurencyjność
Liberalizacja handlu
Likwidacja barier dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich
Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych
Deregulacja rynków w zakresie wchodzenia na rynek i wspierania konkurencji
Gwarancja praw własności
Warunki wstępne wzrostu i rozwoju
Pojęcia wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego używane są często zamiennie, ale mają one jednak nieco odmienne znaczenia. Wzrost gospodarczy jest to rozszerzenie sie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi. Ponieważ zdolności produkcyjne gospodarki zależą przede wszytskim od ilości i jakości występujących w niej zasobów, jak również od poziomu techniki, wzrost gospodarczy musi wziąć się z rozszerzaniem i ulepszaniem tych czynników produkcji. Szczególnie ważnymi czynnikami są także akumulacja kapitału dzięki oszczędnościom i inwestycjom, doskonalenie ludzkich umiejętności oraz postęp techniczny.
Na rozwój gospodarczy składaja się strukturalne oraz inne zmiany towarzyszące wzrostowi gospodarczemu. Obejmuje on, ale i wykracza poza doskonalenie techniki i umiejętności, a więc poza czynniki pobudzające wzrost gospodarczy.
Gospodarka może wykazywać wzrost gospodarczy bez gospodarczego rozwoju, ale nie odwrotnie. Kraj, którego dochód uzalezniony jest od eksportu ropy może zwiększyć wzrost gospodarczy zwiększając wydobycie tego surowca, ale jego rozwój gospodarczy może być minimalny – o ile nie zostaną stworzone nowe gałęzie przemysłu i gospodarki. Rozwój tych nowych gałęzi wymaga inwestycji, które muszą być sfinansowane poprzez wzrost eksportu ropy. Rozróżnienie pomiędzy wzrostem i rozwojem gospodarczym jest podobne do rozróżnienia pomiędzy wzrostem i rozwojem człowieka. Wzrost, ogólnie mówiąz oznacza przyrost wysokości oraz wagi. Rozwój oznacza natomiast zmiany zdolności do nauki, koordynacji fizycznej, lub zdolności przystosowania się do nowych warunków. Rozwój człowieka uzalezniony jest, zwłaszcza we wczesnym okresie, od jego wzrostu.
Występuje wiele warunków wstępnych ekonomicznego wzrostu i rozwoju. Większość krajów rozwiniętych spełnia co najmniej kilka spośród następujących:
Odpowiednia ilość i jakość pracy. Występowanie siły robocznej w dużej ilości samo w sobie nie gwarantuje jeszcze wzrostu i rozwoju – doskonałym przykładem są tutaj Indie. Siła robocza, aby mogła mieć do czynienia z nowymi produktami i metodami wytwrzania, musi posiadać odpowiednie wykształcenie i umiejętności zawodowe.
Odpowiednia ilość i jakość kapitału w postaci surowców, maszyn i wyposażenia. Podaż kapitału zależy od poziomu oszczędności, które stanowią różnicę pomiędzy dochodem a konsumpcją. W krajach, w których ludzie żyją na poziomie biologicznego minimum, różnica ta jest znikoma. W krajach niżej rozwiniętych występuje na ogół niewystarczająca podaż kapitału.
Odpowiednia ilość i jakość zasobów naturalnych. Czynnik ten jest pomocny, ale nie decydujący. Ogromne zasoby naturalne Stanów Zjednoczonych niewątpliwie przyczyniły się do ich rozwoju ekonomicznego. Ale dla odmiany Japonia, która posiada niewiele zasobów naturalnych, osiągnęła wysoki poziom wzrostu i rozwoju gospodarczego dzięki oszczędnościom i jakości posiadanej siły roboczej.
Odpowiednio wysoki poziom technologii (wiedzy o tym, jak przekształcić zasoby w towary i usługi). Technologia ma na ogół większe znaczenie dla efektywności produkcji niż dla wprowadzenia nowych towarów lub ulepszenia już istniejących. Odmienne kombinacje ziemi, pracy i kapitału wymagają jedynie odmiennego poziomu i rodzajów technologii.
Sprzyjające czynniki socjokulturalne. Powiedziano kiedyś, że protestancka etyka pracy nagradzająca trud, sumienność oraz zapobiegliwość, w pewien sposób przyczyniła się do ekonomicznego rozwoju Stanów Zjednoczonych.
Teoria klasyczna
Klasyczni ekonomiści końca XVIII i początku XIX wieku Adam Smith Dawid Ricardo Thomas Malthusi John stuart Mill jako klucz do rozwoju postrzegali postęp techniczny. Wzarstająca mechanizacja pozwalała na efektywny podział pracy pdonaszący wydajność pracy. Postep techniczny zalezal z kolei od akumulacji kapitalu, która uzależniona była od poziomu zysku.
Ekonomistów klasycznych niepokoił fakt iz w z zyskami zwiazany jest przyrost ludności. Wraz ze wzrostem zyskow wzrasta rowniez zatrudnienie oraz całkowita wielkosc plac co zacheca robotnikow do powiekszania rodzin. Wzrost liczby ludnosci powoduje absorbcje zyskow hamujac tym samym rozwoj gospodarczy. Aby wyzywić wzrastajaca liczbe ludnosci farmerzy musieliby zaczac wykorzystywac grunty marginalne lub zwiekszyc intensywnosc uprawy zeimi. MAlejace przychody krancowe spowodowałyby wzrost cen co podniosloby koszty pracy. Zyski obnizytlyby sie i zmniejszalaby sie akumulacja kapitalu. Aby wiec wyprzedzać przyrost naturalny, postep techniczny powinien być prosesem ciągłym
Teoria marksistowska
Karol Marks utrzymywał iż warunki ekonomiczne sa podstawowymi czynnikami ksztaltujacymi spoleczenstwo. W postepie technicznym widzial on główny czynnik sprawczy przeksztalcania sie sredniowiecznego feudalizmu w przmyslowy kapitalizm. Kapitalizm był jedynie kolejnym stadium ewolucji spoleczenstwa w kierunku formy ostatecznej: państwa komunistycznego.
Podobie jak ekonomiści klasyczni Marks wierzył że rozwój gospodarczy zależny jest od postepu technicznego, ktory uwarunkowany jest akumulacja kapitału i w ostatecznym rachunku zalezy od zyskow. klucz do do akumulacji kapitalu dostrzegal w niskim poziomie płac. Dowodził, iż praca jest jedynym żródlem wartosci, tworzonej w procesie prodkukcji. Kapitaliści beda usiłowali opłacać robotników na poziomie minimum egzystencji i przywłaszczać sobie wartosc dodatkowa. Doprowdzi to do obnizenia komsumpcju, co wywoła nawroty kryzysów gospodarczych. W koncu niestabilnosc gospodarcza zniszczy system kapitalistyczny. Robotnicy pwstaną przeciwko kapitalistom i zbuduja socjalizm. Procesy wzrostu i rozwoju gospodarczego ulegną przyspieszeniu, otwierając drogę ku społeczeństwu komunistycznemu.
Teoria startu Rostowa
Według Rostowa, kraje przechodzą przez pięć stadiów rozwoju gospodarczego.
Społeczeństwo tradycyjne. W tym pierwszym stadium wiekszość zasobów skoncentrowana jest w rolictwie.Nie występuje kumulujacy samowzmacniajacy sie proces postępu materialnego z ktorym mamy do czynienia w spoleczenstwach industrialnych. efektem tego jest niska mobilność społeczeństwa.
Przesłanki do startu. W stadium drugim pojawiaja sies przeslanki trwalych i systematycznych zmian. Przynajmniej część ludności społeczeńst tradycyjnych musi porzucić fatalistyczny stosunek do życia. Muszą zaistnieć przedsiębiorcy skłonni do poniesienai ryzyka w działalności finansowej i produkcyjnej. Uznanie społeczne musi być uzależnine od osiągnięc ekonomicznych niz od odziedziczonej pozycji. Wreszczeie wiadacy sektor- górnictwo, ropa naftowa lub jakaś inna gałaż wytwarzania - musi zinicjować tart.
Start. W tym stadium, ktore trwa od 20 do 30 lat, gwałtownemu przyspieszaniu ulega tempo znmian społecznych i ekonomicznych. Proces ten jest zasilany przez wzrost tej częsci PNB, która jest przeznaczona na oszczędności i inwestycje, a także przez umacnianie sie produkcji przemysłu przetwórczego.Obyczaje społeczne, formy i metody rządzenia oraz istytucje ekonomiczne ulegają dalszym ewolucjyjnym przemianom.
Osiągnięcie dojrzałości gospodarczej. Jest to okres samostymulującego się wzrostu PNB, zarówno w wymiarze absolutnym jak i w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W okresie tym, trwającym około 60 lat przemysł przyswaja najnowocześniejszą technikę. Producenci uzyskują możliwość wytwarzania wszelkich towarów. limitowani są jedynie ograniczeniami rynkowymi i dostępnością surowców.
Masowa komsumpcja. Ostatnim stadium gospodarczego rozwoju jest stadium masowej komsumpcji dóbr trwałego użytku oraz usług. Ich produkcja pozwala większości społeczeństwa osiągnąć wysoki standard życia.
Teoria ta jest krytykowana z kilku powodów . Niezbyt ściśle przustaje ona do faktów historycznych. Niektóre kraje nie przechodzą bowiem fazy gwałtownego sartu ale rozwijają sie stopniowo w długim okresie. Teoria ta jest także nie jasna w określaniu czynniku wzrostu działajacych w poszczegónych stadiach, jak i również w sprecyzowaniu cech odrózńiającyhc poszególne etapy od siebie. Mimo wszystko jednak teoria Rostowa dostarcza cennych analiz zmnai niezbędnych do tego, by naród będący w stadium społeczeństwa tradycyjnego mógł rozwinąć sie gospodarczo.
Inne teorie.
Na krótkie omówienie zasługują jeszcze dwie inne teorie rozwoju gospodarczego.Teoria wielkiego pchnięcia zawiera propozycje wyjścia z zaklętego kręgu niskiego dochodu niskich oszczędności niskich inwestycji, niskiej produktywnośćii w rezultacie niskiego dochodu. Istotę rozwiązanaia stanowi założenie, że nowe inwestycje podejmowane w różnych dziedzinach, początkowo przy wykorzystaniu źródeł zagranicznych, spowodują rozszerzenie rynków tworząc szereg gałęzi gospodarki wspierjąchych jej dalszy rozwój. Gdy poszczególne gałezię zaczną nabywać produkty wzajemnie od siebie, rozpocznie sie wzrost gospodarki, dochód i oszczędności zaczną rosnąć i w ten sposób błędne koło zostanie przełamane.
Teoria uzależnienia wiąże problemy krajów rozwijających się z kolonialnym statusem w przeszłości. Wiekszość z nich w przeszłości stanowiła posiadłość merkantylistycznych państw takich jak Hiszpania, Anglia, Francja, Holandia oraz Portugalia. Zasoby naturalne krajów rozwijających się były eksplaotowane przez metropolie uniemożliwiające im rozwój technologiczny. Kolonie uzyskały jednak niepodległość ale pozostały ekonomicznie i psychologicznie uzależnione od Europy. Dla przykładu można podać, iż wiele młodych krajów afrykańskich w dalszym ciągu polega na współpracy zagranicznych doradców wojskowych i finansowych.
W wielu krajach rozwijających sie rozwój przebiega wolno lub nie występuje wcale. PNB per capita jest nie tylko niski ale często nie rożnie. W niektórych krajach w pewnych okresach nawet uległ oniżeniu. Faktem jest, że rozwój gospodarczy okazuje się celem wyjątkowo trudno osiągalnym. Wśród najważniejszych przeszkód na drodze do jego realizacji wymienić należy przeludnienie.
Prawdopodobnie główną przeszkodą rozwoju gospodarczego omawianych tu krajów jest ludność. Ponieważ jest ona źródłem najważniejszego czynnika produkcji – pracy, można by sądzić, że wzrost liczby ludności powinien w sposób oczywisty prowadzić do wzrostu PNB. Opinia taka wymaga jednakże przyjęcia założenia o dostępności dużych ilości zasobów naturalnych oraz kapitału. Przyrost ludności oznacza nie tylko przyrost zasobu pracy i produkcji lecz również przyrost ilości osób, które trzeva wyżywić. Im wiecej ludzi tym mniej kapitału i zasobów naturalnych w przeliczeniu na mieszkańca. Niestety wiele krajów rozwijających sie doświadcza niekontrolowanego przyrostu.
W 1789 roku angielski ekonomista Thomas Malthus opublikował pracę pod tytułem „Prawo ludności”. Przyjął w niej pesymistyczny punkt widzenia i sformułował pogląd, iż liczba ludności świata wzrasta szybciej niż podaż żywności. Na podstawie dośc niesystematycznie zbieranych danych pochodzących również z kolonii północno-amerykańskich, Malthus obliczył, że liczbą ludności podwaja się w postepie geometrycznym co 25 lat podczas gdy zasoby żywności wzrastają w postępie arytmetycznym.
Swoją koncecję Malthus oparł na dwóch założeniach, które następnie zostały uznane za niesłuszne; po pierwsze, iż postęp techniczny nie może spowodowac szybszego wzrostu zasobów żywności niż wzrost liczby ludności; po drugie, że przyrost naturalny może być ograniczony tylko poprzez wzrost wskaźnika śmiertelności. Niemniej jednak w przewidywaniach Malthusa było i trochę prawdy. Wzrost liczby ludności Chin do 500 milionów dokonał się w okresie czterech tysięcy lat udokumentowanej historii tego kraju. Dalszy wzrost do jednego miliarda zajął już tylko nieco więcej niż trzydzieści lat. Prawdą jest, że niezależnie od rozmiarów państwa, jego zasobów naturalnych oraz poziomu rozwoju, duża liczba ludności i wysoki wskaźnik urodzeń będą w przeszłości źródłem rosnących probleów.
Tablica 38.7 prezentuje wskaźniki urodzeń i zgonów oraz czas wymagany do podwojenia się liczby ludności w wybranych krajach. Stany zjednoczone, ze wskaźnikiem urodzeń 16 na 1000 i wskaźnikiem zgonów 9 na 1000 podwoją swoja liczbę ludności w ciągu 99 lat. Meksyk, ze wskaźnikiem urodzeń 30 na 1000 i wskaźnikiem zgonów 6 na 1000 liczbę ludności podwoi w ciągu zaledwie 29 lat. Niemcy Zachodnie z ujemnym i Niemcy Wschodnie z zerowym wskaźnikiem przyrostu naturalnego nigdy nie podwoją liczby ludnośći o ile nie nastąpi zmiana wskaźników demograficznych. W skali swiata, czas podwojenia liczby ludności dla krajów rozwiniętych wynosi 120 lat, dla krajów rozwijających się – 38. Luka ta jest nawet większa jeśli porównamy Europę Zachodnią (398 lat) i Afrykę (24 lat). I znów dostrzegamy związek pomiędzy wzrostem gospodarczym, a wzrostem liczby ludności. W 1986 roku PNB per capita dla Afryki wynosił $620; dla Europy Zachodniej zaś - $11,380.
Problemy ludnościowe komplikowane są przez urbanizację związaną z przeludnieniem. Zatłoczenie miast rodzi zanieczyszczenie, bezrobocie oraz zwiększa zapotrzebowanie na usługi humanitarne. Wzrastający stres może powodowac choroby – nie tylko zakaźne jak gruźlica lecz również choroby serca, raka i inne dolegliwości związane z załamaniem się odporności organizmu. Urbanizacyjne problemy są szczególnie dokuczliwe w krajach niżej rozwiniętych, w których brakuje środków na lecznictwo.
Do końca bieżącego stulecia conajmniej 22 największe miasta na świecie osiągną liczbę mieszkańców większą niż 10 milionów. Sześćdziesiąt miast będzie mieć więcej niż 5 milionów. Większość z nich, jak miasto Meksyk, drugie obecnie co do wielkości miasto świata, zlokalizowanych jest w krajach rozwijających się.
Im większa liczba ludności danego kraju, tym wiekszy popyt na żywność. W większości przeludnionych krajów silny popyt na żywność pozwalał jedynie na niewielkie oszczędności i utrudniał rozwój przemysłu. Ludność wiejska konkuruje ze wzrastającą falą konsumentów z miast, o ograniczone zasoby produktów rolnych.
I tu znowu dostrzegamy w praktyce działanie błednego koła ubóstwa. Niemożnosć uprzemysłowienia ogranicza możliwości krajów rozwijających się do uzyskania dochodów z eksportu, które mozńa by przeznaczyć na import dodatkowej żywności. Niedobór żywności powoduje niedożywienie i w konsekwencji słabe zdrowie co obniża wydajność, efekty produkcji i dochód.
Infrastruktura jest pojęciem szerokim, obejmującym drogi, linie kolejowe, porty lotnicze, urządzenia kanalizacyjne, budownictwo mieszkaniowe, sieć usługowa stworzone w regionach rozwiniętych. Powstanie infrastruktury wpływa pobudzająco na rozwój zarówno ekonomiczny jak i społeczny. Ponieważ kraje rozwijające się nie posiadają infrastruktury, firmy przemysłowe zazwyczaj nie będą skłonne lokować swoich zakładów w tych krajach. Wynika to z faktu, że produkty na potrzeby konsumpcji masowej nie mogą byc rozprowadzone i wykorzystane bez zaplecza transportowego, łącznościowego, wykwalifikowanej siły roboczej oraz oczyszczanli ścieków i odpadów.
Zaplecze oświatowe stanowi kluczowy składnik infrastruktury regionu. Ponieważ oświata jest bezpośrednio związana z jakością życia, stanowi ona formę kapitału społecznego. Wysoki wskaźnik analfabetyzmu może opóźniać rozwój gospodarczy. Wysoki wskażnik alfabetyzacji natomiast będzie temu rozwojowi sprzyjał. Żaden kraj posiadający wysoko wykształcone społeczeństwo nie jest biedny.
Umiejętność czytania i pisania pozostaje bezpośrednio związana z poziomem rozwoju gospodarczego. Występuje dodatnia korelacja pomiędzy niskim standartem życia, a wysokim wskaźnikiem analfabetyzmu. Ocenia się, iż jedna trzecia ludności świata nie umie czytać i pisać, oraz, że większość analfabetów zamieszkuje kraje o wysokim wskaźniku urodzeń, dużej liczbie mieszkańców i niskich wydatkach na szkolnictwo. Ten generalny brak możliwości kształcenia wzmacnia podział na kraje posiadające i nie posiadające, utrwala róznice klasowe jak również osłabia tempo rozwoju gospodarczego.
System dróg ma zasadnicze znaczenie tak dla ekonomicznego jak i społecznego rozwoju. Bez dróg transport staje się o wiele droższy. Transport lotniczy jest dla wielu produktów zbyt kosztowny, a sieć kolejowa obsługuje jedynie ograniczoną liczbę głównych punktów dojazdowych.
Kraje biedne zazwyczaj nie posiadają środków na rozwój i utrzymanie odpowiedniego systemu dróg. Kapitał, którym dysponują jest niewystarczający do pokonania naturalnych przeszkód rozwoju transportu. Przykładowo, brak autostrad przecinających Sierra Madre oraz Andy przez długi okres hamował rozwój Meksyku i Ameryki Południowej na linii wschód-zachód. Rozwój transportu jest szczegónie trudny w krajach o dominacji terenów górskich, takich jak Boliwia i Peru.
Tamy, mosty, urządzenia pczyszczające ścieki i inne odpoady oraz sieć łączności stanowią majątek o nad wyraz istotnym znaczeniu, którego brakuje w krajach niżej rozwiniętych. Zapory wodne zapewniają wodę i energię elektryczną niezbędne dla rozwoju gospodarczego i społecznego. Mosty usprawniają transport tworząc bezpośrednie połączenia terenów oddzielonych wodą. Urządzenia utylizacji ścieków zapobiegają chorobom zakaźnym takim jak cholera czy tyfus, które mogą być roznoszone przez szczury i inne zwierzęta żywiące się odpadkami zalegającymi ulice miast. Wreszcie, siec łączności musi byc na tyle sprawna by umożliwić niezakłócone prowadzenie interesów. Tymczasem, w krajach niżej rozwiniętych państwowy system usług telefonicznych i telegrafcznych jest notorycznie niesprawny.
Sposoby przezwyciężania niedorozwoju gospoodarczego
Nie ma łatwych sposobów na to, by kraj biedny stał się bogatym. Wiele trudności wymaga przezwyciężenia, dotyczy to zwłaszcza problemu wzrostu liczby ludności. Niedostosowanie tempa przyrostu naturalnego do tempa wzrostu dochodu w wielu krajach rozwijających się działa hamująco ma rozwój gospodarczy.
Zmiany polityki gospodarczej i finansowej krajów rozwiniętych mogłyby rozwiązać niektóre trudności krajów rozwijających się. Handel zagraniczny może być instrumentem wzrostu. Jeżeli rządy krajów rozwiniętych zrezygnowały by z niektórych ograniczeń importowych, kraje rozwijające się mogłyby więcej zarobić. W ramach programów pomocy zagranicznej, kraje rozwinięte mogłyby pożyczyć krajom rozwijającym się fundusze na inwestycje.
Ponoc zagraniczna
Pomoc zagraniczna to transfer dochodu z krajów bogatych do biednych w celu pobudzenia ich rozwoju. Transfer taki może się odbywać na zasadzie pełnej darowizny lub pożyczek o zmniejszonych stopach oprocentowania i wydłużonych terminach spłat. Pomoc zagraniczna może także orzybierać różnorodną postać fizyczną od pomocy technicznej do dostawy żywnoścci. Dostawy wojskowe mogą być również traktowane jako zagraniczna pomoc chociaż jej wpływ na rozwój gospodarczy pozostaje przedmiotem kontrowersji. Zagraniczna pomoc nie jest lekiem na niedorozwój gospodarczy
Przykłady instytucji pomagającyhc krajom:
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju,
Międzynarodowe stowarzyszenie rozwoju,
Międzynarodowa korporacja Finansowa
Tworzenie nowej infrastruktury (drogi,elektrownie)
Inne rozwiązania.
Eksport podstawowego surowca bez rzeczywistego postępu na drodze uprzemysłowienia. Przykładowo kraje arabskie osiągnęły bardzo wysoki dochód na głowę mieszkańca właśnie dzięki eksportowi ropy naftowej.
Industializacja oraz protekcyjne taryfy i kontyngenty. Rząd meksykański dla przykładu pobudził rozwój produkcji dwoma sposobami. Bezpośrednio poprzez okreslenie rozmiarów inwestycji i handlu oraz pośrednio poprzez środki wpływające na ceny zasobów. Jednocześnie wprowadził restrykcje importowe, by zmniejszyc konkuręcje zagraniczną.
Uprzemysłowienie oraz eksport produktów przemysłowych. Ten model zastosowały kraje azjatyckie. Postawiły one głównie na wykorzystanie bodźców płynących z rynku przy ograniczonym kierowaniu i kontroli przez państwo. Głównym stymulatorem gospodarczego rozwoju były wówczas wysokie stopy inwestycji.
Pytania:
Opisz uwarunkowania kształcenia się cyklu koniunkturalnego.
Co to jest błędne koło ubustwa.
Jaka jest różnic pomiędzy wzrostem a rozwojem gospodarczym.
Opisz warunki wstępne wzrostu i rozwoju.
Teorie rozwoju gospodarczego.
Przeszkody rozwoju gospodarczego
Sposoby przezwyciężania niedorozwoju gospoodarczego
Opracowali:
Piotr Osłowski
Wiktor Perzynski
ID-MT-33