BHP
Seminarium 4
18.03.09r.

POLA I PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE- Wpływ na organizm

Widmo elektromagnetyczne



Widmo elektromagnetyczne

POLA ELEKTROMAGNETYCZNE

Pola elektromagnetyczne są bardzo zróżnicowanym czynnikiem środowiskowym - od pól statycznych (elektrostatycznych i magnetostatycznych), małej i wielkiej częstotliwości do promieniowania mikrofalowego (o częstotliwościach poniżej 300 GHz).
-pola stałe (f=0)
- pola ekstremalnie niskich częstotliwości ELF (0< f ≤300 Hz)
- pola częstotliwości pośrednich (300 Hz < f ≤ 100 kHz(30kHz)
- pola częstotliwości radiowych (100 kHz (30kHz)< f ≤ 300 GHz)

POLA ELEKTROMAGNETYCZNE
- Sposób i skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych, zarówno bezpośrednio na ciało człowieka jak i na materialne elementy środowiska pracy, zależą od ich częstotliwości i natężenia.
- Pola elektromagnetyczne w przeciwieństwie do wielu fizycznych czynników środowiska, jak np. hałas, nie są z reguły rejestrowane przez zmysły człowieka, dlatego niemożliwe jest intuicyjne dostosowanie sposobu postępowania człowieka do stopnia zagrożenia.

NATURALNE POLA ELEKTROMAGNETYCZNE
- Pole elektromagnetyczne (PEM) jest obecne w kosmosie od momentu jego powstania
- Istnieją teorie wskazujące, że zjawiska związane z elektrycznością miały wpływ na powstanie życia na Ziemi - (przypuszcza się, że wyładowanie atmosferyczne spowodowało reakcję powstania pierwszych białek w praoceanie)

NATURALNE POLA ELEKTROMAGNETYCZNE -źródła
PEM występuje w całym Wszechświecie. Począwszy od wszechobecnej częstotliwości 4.5 Hz (częstotliwości drgań własnych atomu wodoru), a skończywszy na niewyobrażalnie silnym źródle promieniowania gamma, jakimi są gwiazdy, których cykl „życia” zbliża się ku końcowi.

NATURALNE POLA ELEKTROMAGNETYCZNE -źródła
Naturalnymi źródłami PEM zakresu niejonizującego są :
- Kosmos - źródło PEM o praktycznie całym zakresie częstotliwości
- wyładowania atmosferyczne
- Ziemia (ruch obrotowy ziemi względem atmosfery i jonosfery)
- prądy i pływy morskie

Naturalne pole elektryczne (E) i magnetyczne (B,H) nad powierzchnią ziemi

POLA ELEKTROMAGNETYCZNE WYSOKIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI (NIEJONIZUJĄCE)
30 kHz-300GHz ( f. radiowe, mikrofale)
Sztuczne źródła:
- stacje radiowe i telewizyjne, systemy radarowe, stacje bazowe telefonii komórkowej
- urządzenia techniczne (np. piece indukcyjne do hartowania i topienia metali, zgrzewarki do łączenia materiałów plastycznych)
- diatermie długo i krótkofalowe, urządzenia do hipertermii, MRI
- kuchenki mikrofalowe, monitory komputerów, telewizorów, grzejniki indukcyjne, urządzenia alarmowe, telefony komórkowe.

POLA ELEKTROMAGNETYCZNE WYSOKIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI - ocena narażenia
30 kHz - 300MHz (10 km -1m) FALE RADIOWE
300 MHz - 300GHz (1m-1mm) MIKROFALE
strefa indukcji - Przestrzeń wokół źródła ograniczoną miejscem odrywania się fal, jej średnica jest porównywalna z długością fali.
Poza strefą indukcji rozpoczyna się strefa promieniowania.
Ocena narażenia
strefa indukcji - określa się natężenie pola elektrycznego w V/m i magnetycznego w A/m (lub w jednostkach strumienia pola magnetycznego - teslach).
strefa promieniowania, - ustalony stosunek natężenia pola elektrycznego do magnetycznego, wystarczy wyznaczyć gęstość mocy w W/m2.

PEM WYSOKIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI - działanie biologiczne
Organizm człowieka jest podatny na działanie PEM !
Centralny układ nerwowy w stanie czynności i spoczynku generuje prądy czynnościowe z zakresu 1-1000Hz
Działanie uk. hormonalnego i krążenia jest regulowane przez układ nerwowy
Ponieważ obiekty biologiczne zbudowane są z cząsteczek mających właściwości elektryczne - przebywając w polu elektromagnetycznym pochłaniają jego energię, co może powodować zmiany w ich funkcjonowaniu.
Również ciało człowieka dla pól elektromagnetycznych jest półprzewodnikiem i anteną odbiorczą

Działanie biologiczne PEM na organizm zależy od :
- Częstotliwości i natężenia pola
- Czasu ekspozycji człowieka

PEM WYSOKIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI - działanie biologiczne
- Każdy mechanizm pochłaniania energii prowadzi do efektu termicznego - jednak niekiedy przyrost temperatury jest tak mały, że można uznać go za pomijalny i nieistotny dla funkcjonowania organizmu.
- W takiej sytuacji za ewentualne skutki biologiczne będą odpowiadały inne (nietermiczne) efekty fizyczne towarzyszące pochłanianiu energii elektromagnetycznej.

Tempo pochłaniania właściwego (SAR)
- Pochłanianie energii elektromagnetycznej przez obiekt jest opisywane przez współczynnik SAR (Specific Absorption Rate) - tempo pochłaniania energii elektromagnetycznej), [W/kg].
- SAR (ilość energii pola pochłanianej przez jednostkę masy w jednostce czasu)
- Dla danego obiektu SAR zależy od natężenia pola oraz właściwości obiektu (gęstości i przewodności).
- Większość specjalistów przyjmuje, że wpływ PEM na organizm człowieka zależy od pochłoniętej energii elektromagnetycznej, więc SAR często stosuje się jako wskaźniki potencjalnego działania PEM.
- SAR =4 W/kg - wartość graniczna dla wystąpienia znaczącego fizjologicznie efektu cieplnego.

Działanie biologiczne PEM wysokiej częstotliwości
- Oddziaływania termiczne - czyli nagrzewanie tkanek oraz zmiany patologiczne i reakcje fizjologiczne uwarunkowane podwyższaniem temperatury tkanek i płynów ustrojowych
- Oddziaływania nietermiczne - czyli zjawiska zachodzące bez podwyższania temperatury lub niezależne od jej podwyższania.

Pole elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości łatwo przedostaje się do półprzewodzącego otoczenia jakim jest ciało człowieka, jest przez nie pochłaniane powodując intensywne nagrzewanie się ciała w całej jego objętości.
Energia pól elektromagnetycznych absorbowana bezpośrednio w organizmie powoduje powstawanie w nim elektrycznych prądów indukowanych oraz podgrzewanie tkanek.
Spotykane w praktyce wartości PEM nie powodują zbytniego obciążenia układu termoregulacyjnego

Pola wysokiej częstotliwości - efekt termiczny
Stopień wzrostu temperatury zależy od:
- Natężenia pola i częstotliwości,
- Skuteczności termoregulacji ( cecha osobnicza)
- Części ciała, która uległa ekspozycji.
Najwyższą temperaturę osiągają tkanki przy powierzchni ciała i najbliżej źródła PEM. Ciało ludzkie jest niejednorodne pod względem parametrów dielektrycznych ze względu na zmienną zawartość tłuszczu, białka, węglowodanów, elektrolitów (woda +sole mineralne) Najbardziej wrażliwe na przegrzanie są tkanki o słabej cyrkulacji krwi, wykazujące duże pochłanianie energii: soczewka oka, woreczek żółciowy, jądra, części układu pokarmowego

PROMIENIOWANIE RADIOWE (30kHz - 300MHz)
Efekt termiczny
Skutki biologiczne oddziaływania fal radiowych związane z efektem termicznym ( bad. na zwierzętach):
- uruchomienie mechanizmów termoregulacyjnych (rozszerzenie naczyń krwionośnych, redukcja produkcji ciepła metabolicznego)
- obniżenie liczby krążących leukocytów
- wzrost liczby neutrofilów i makrofagów
- wzrost poziomu kortykosteroidów w osoczu.
- obniżenie aktywności typu NK (natural kiler).
- wzrost wytwarzania przeciwciał przez limfocyty B w przebiegu pierwotnej odpowiedzi immunologicznej.
- zmiany w układzie krążenia ( wzrost częstości akcji serca i pojemności minutowej ( objętość krwi wyrzucana z komory w ciągu 1minuty)]
- pogorszenie wykonywania wyuczonych zadań
- zmiany w zapisie EEG i wzrost przepuszczalności bariery krew-mózg

Skutki biologiczne oddziaływania fal radiowych związane z efektem termicznym ( bad. na zwierzętach):
W badaniach na ciężarnych samiczkach szczurów, eksponowanych na duże natężenia (>100W/m2) pól elektromagnetycznych wielkiej częstotliwości, powodujących wzrost temp. ciała o więcej niż 1ºC, obserwowano:
- zaburzenia w implantacji i rozwoju zarodka
- opóźnienie wzrostu płodu
- zaburzenie laktacji u matek i postnatalne zmiany w zachowaniu noworodka.
Nieprawidłowości te były tym poważniejsze im wzrost temp. ciała samiczek był większy.
U samców w tych warunkach stwierdzano zmiany degeneracyjne w nabłonku nasiennym i zaburzenia spermatogenezy.

PROMIENIOWANIE RADIOWE A KANCEROGENEZA
Dotychczas brak jest jednoznacznych rozstrzygnięć wykluczjących lub potwierdzających wpływ p.radiowych na proces kancerogenezy.
W niektórych badaniach stwierdzano wzmożenie działania chemicznego kancerogenu pod wpływem ekspozycji na pola radiowe.
- Np. długotrwała ekspozycja myszy, którym wcierano chemiczny kancerogen na pola o częstotliwości radiowej prowadziła do progresji guzów sutka i nowotworów skóry.
- W badaniach in vitro stwierdzono wzmożenie transformacji komórkowych po ekspozycji na P.R., w hodowlach do których dodawano wcześniej chemicznego promotora.
- Wyniki tego typu badań uzyskiwane w różnych ośrodkach są często niezgodne.
- Z większości badań doświadczalnych na zwierzętach wynika, że ekspozycje na pola radiowe nie wywołujące wzrostu temperatury powyżej poziomu fizjologicznego nie są mutagenne.
- Jest również mało prawdopodobne zaburzanie męskiej płodności, czy rozwoju płodu pod wpływem nawet długotrwałych ekspozycji o poziomach nie powodujących wystarczającego wzrostu temperatury ciała czy gonad.

Skutki nadmiernych ( przypadkowych) ekspozycji na pola radiowe:
- Wśród osób eksponowanych na pola przekraczające 100 W/m2 około połowa miała podczas ekspozycji wrażenie ciepła. Po ekspozycji zgłaszały one takie objawy jak: bóle głowy, bóle w okolicy serca, nudności, duszności, ogólne złe samopoczucie.
- Przy częstotliwościach <100kHz prądy elektryczne indukowane przez pola elektromagnetyczne mogą pobudzać tkankę nerwową (jest ona wtedy najbardziej wrażliwa na indukowane prądy). U niektórych eksponowanych na pola 500 W/m2 obserwowano silne reakcje lękowe, zaburzenia pamięci, rozwój nadciśnienia
- Zaburzenia pobudzenia i hamowania w ośrodkowym układzie nerwowym, zmiany bioelektryczne, metaboliczne, strukturalne w tk. nerwowej mogą prowadzić do stanów nerwicowych i wystąpienia choroby nadciśnieniowej.

Oddziaływanie słabych pól radiowych, o natężeniach nie wywołujących efektu termicznego ( EFEKTY NIETERMICZNE).
Skutki oddziaływania takich pól są słabo poznane.
Głównym miejscem oddziaływania słabych pól radiowych jest błona komórkowa (elektryczny charakter).
Depolaryzacja błony komórkowej pod wpływem pól elektromagnetycznych, powoduje zmiany jej przepuszczalności i zmiany w przepływie jonów, co może wpływać na aktywność enzymów i powodować supresję niektórych odpowiedzi immunologicznych.

Obserwowano:
- wzrost wypływu jonów wapnia
- zmiana transportu jonów sodu i wapnia
Efekty wtórne do zaburzeń transportu błonowego →zmiany metabolizmu energetycznego, czynności proliferacyjnej i sekrecyjnej komórek.

Inne efekty:
-Działanie rezonansowe na cz. białek, polaryzacja cząsteczek w komórkach oraz drobnych zawiesin i komórek w płynach ustrojowych

MIKROFALE (300MHz-300GHz)
Specyficzny efekt termiczny - charakterystyczny w oddziaływaniu promieniowania mikrofalowego z tkankami. Częstotliwości rezonansowe różnych części organizmu mieszą się w obszarze mikrofalowym
Pod wpływem fal elektromagnetycznych dochodzi do niejednorodnego nagrzewania różnych części ciała (co jest spowodowane różnicami w pochłanianiu energii , właściwościami elektrycznymi tkanek i możliwością odpływu wytwarzanego ciepła (zawartością w nich wody, tłuszczu, stopniem ukrwienia).
Najbardziej zagrożone są organy słabo ukrwione i wykazujące duże pochłanianie, szczególnie oko.
- Soczewka oka w porównaniu z innymi tkankami ma mniejszą zdolność rozpraszania ciepła, ze względu na słabe ukrwienie, ograniczoną zdolność regeneracji i tendencję do akumulacji
- efektów mniejszych uszkodzeń.
- Przy dużych natężeniach (rzędu 200 W/m2), nawet krótkotrwała ekspozycja może powodować zmętnienie soczewki i rogówki.

KUCHENKI MIKROFALOWE
- Kuchenki mikrofalowe są źródłem pola elektromagnetycznego(promieniowania mikrofalowego) o częstotliwości 2,45 GHz.
- W otoczeniu kuchenek mikrofalowych, w zależności od rodzaju urządzenia i jego stanu technicznego, występują pola elektryczne o wartościach natężeń ze strefy zagrożenia i pośredniej.
- Pole elektryczne o wartościach natężeń ze stref ochronnych przy sprawnych technicznie kuchenkach sięga nie dalej niż 10-20 cm, a pole a natężeniu 0,1 wartości NDN nie dalej niż 20-50 cm od obudowy produkowanych obecnie kuchenek.
- Oznacza to, że ekspozycja człowieka na pola stref ochronnych może mieć miejsce jedynie, kiedy przebywa on bezpośrednio przy kuchence bądź opiera się o kuchenkę podczas załączonego procesu grzania.
- Wyciek mocy z nowoczesnych kuchenek mikrofalowych, może wzrastać w miarę jej zużywania, podczas nieprawidłowego użytkowania i powstawania w niej mechanicznych uszkodzeń.
- Niewielki wyciek mocy może mieć również miejsce poprzez ekran na wzierniku do kuchenki.
- Istnieją opisy przypadków nadmiernych ekspozycjach od uszkodzonych kuchenek mikrofalowych:
- Poparzenia dłoni, miejscowe uszkodzenie nerwów i w następstwie nieprawidłowe, przykre odczuwanie bodźców.

TELEFONY KOMÓRKOWE
Używane częstotliwości: 860-900 MHz oraz 1800-2200 MHz
Głowa użytkownika jest najbardziej narażoną częścią ciała. Istnieją podejrzenia , że używanie telefonów komórkowych może sprzyjać wystąpieniu raka mózgu. ( większość badań nie potwierdza jednak takiego wpływu). np. Bad. Kliniczno-kontrolne (New.Eng.J.Med 2001) badano osoby (782) hospitalizowane z powodu różnych rodz. złośliwych guzów mózgu, grupę kontrolną stanowiły osoby hospitalizowanez powodu chorób nienowotworowych (799), np. Nie stwierdzono zwiększonego ryzyka w przypadku osób rozmawiających przez telefon >= 60min dziennie lub regularnie przez 5 lat ani częst. wys. nowotworów po stronie , której trzymały telefon. W innych badaniach Zaobserwowano wzrost ryzyka zachorowania na neuroepithelial tumor ( rozrastający się od obrzeży mózgu do środka) oraz niezłośliwego guza nerwu słuchowego u osób korzystających z t. komórkowych dłużej niż 6 lat.

Program INTERPHONE koordynowany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) - badania kliniczno-kontrolne. Częściowe wyniki wskazują, że używanie telefonu komórkowego mniej niż 10 lat, nie powoduje wzrostu ryzyka zachorowania na glejaka i czerniaka Regularne używanie telefonu przez ponad 10 lat Badania szwedzkie [Lönn i wsp. 2005],duńskie [Christensen i wsp. 2005] i angielskie [Hepworth i wsp. 2006] - nie stwierdzono wzrostu ryzyka zachorowania Badania niemieckie - [Schüz i wsp. 2006] zaobserwowano wzrost ryzyka względnego zachorowania na glejaka. Inne bad, z poza programu INTERPHONE. Bad. szwedzkie [Hardell i wsp. 2006] - Stwierdzono zwiększone ryzyko zachorowania na oponiaka u osób używających ponad 10 lat telefonów komórkowych - zarówno analogowych jak i cyfrowych.
Pośród nowotworów występujących w głowie szczególne zainteresowanie, ze względu na położenie, budzi nerwiak nerwu słuchowego. Od kilku lat pojawiają się sygnały o zwiększeniu ryzyka zachorowania u osób używających telefonów komórkowych przez co najmniej 10 lat. [Lönn i wsp. 2004; Christensen i wsp. 2004] oraz możliwości zwiększonego ryzyka wystąpienia nerwiaka po tej stronie głowy, przy której trzymany jest telefon [Schoemaker i wsp. 2005]. Hipotezy o kancerogennym działaniu PEM emitowanych przez telefony komórkowe nie potwierdzają badania na zwierzętach. Nie obserwuje się wzrostu ryzyka zachorowania myszy i szczurów na różne nowotwory po 1-2 letniej ekspozycji (1-5 h/dzień) [Adey i wsp. 1999; Anderson i wsp. 2004; La Regina i wsp. 2003; Tillmann i wsp. 2007; Utteridge i wsp. 2002].
Nowoczesne systemy telefonii komórkowej mają możliwość automatycznej regulacji mocy nadajnika telefonu w zależności od warunków transmisji. Moc telefonu ustawiana jest na najmniejszym poziomie, który zapewnia jeszcze dobrą jakość transmisji. Bariery fizyczne, duża odległość od stacji bazowej zwiększa moc emitowaną przez telefon. Bliskość stacji powoduje , że tłumienie sygnału jest małe i nadajnik może pracować z mocą zbliżoną do 20 mW.

CYFROWA TELEFONIA KOMÓRKOWA
- Możliwe zakłócenie pracy stymulatorów serca.
- W bad. na młodych szczurach poddawanych działaniu p.elektromag. o częstot. i mocy emitowanej przez telefony kom. (2h/dziennie, 50 dni) - obserwowano uszkodzenie neuronów, wzrost przepuszczalności bariery krew mózg dla albumin.
(Wg autorów tych badań uszkodzenia tkanki nerwowej przez p.elektromag. mogą zwiększać ryzyko rozwoju ch. neurodegeneracyjnych w wieku późniejszym, w tym choroby Alzheimera.

Istnieją obawy związane z potencjalną większą wrażliwością dzieci na pola RF, z uwagi na większą podatność systemu nerwowego. Tkanka mózgowa dzieci charakteryzuje się też większą przewodnością przez większą zawartość wody i koncentrację jonów. Pochłanianie RF w przeliczeniu na rozmiar głowy jest większe. Tkanka głowy u dzieci szybciej wchłania energię RF o częstotliwościach telefonii komórkowej. Anatomiczny rozwój systemu nerwowego kończy się w okolicach 2 r.ż., gdy dzieci nie korzystają jeszcze z telefonów komórkowych. Rozwój funkcjonalny trwa jednak do czasu wejścia w dorosłość i pola RF mogą rozwój ten zakłócać. Ponadto, dzieci poddane będą dłuższej ekspozycji, przez całe życie.

STACJE RADIOWE I TELEWIZYJNE
Duże znaczenie dla zwiększenia ekspozycji ludności na PEM RF mają w chwili obecnej radiowe i telewizyjne nadajniki dużej mocy.
Badania angielskie korelacyjne [Dolk i wsp. 1997a].
Autorzy stwierdzili, że w promieniu do 2km od telewizyjnej stacji nadawczej wzrasta ryzyko zachorowania na białaczkę u dorosłych. Zauważyli również znaczący spadek ryzyka ze wzrostem odległości od anten (podobnie jak dla nowotworów skóry i pęcherza). Z szwedzkich badań korelacyjnych wynika, że częstości zachorowania na czerniaka wzrasta w otoczeniu wież radiowych i telewizyjnych [Hallberg i Johansson 2002]. Autorzy stwierdzili także istnienie korelacji pomiędzy częstością występowania czerniaka a liczbą stacji w danym kraju; W australijskich badaniach korelacyjnych, stwierdzono występowanie związku pomiędzy częstością dziecięcych białaczek [Hocking i wsp. 1996] oraz zmniejszeniem zdolności do przeżycia chorych dzieci [Hocking i Gordon 2003] a odległością od wieży stacji telewizyjnych. Podobne badania były wykonywane również dla masztów radiowych np. w badaniach koreańskich [Park i wsp. 2004] - autorzy zaobserwowali zwiększoną umieralność na wszystkie nowotwory i białaczki w niektórych grupach wiekowych, zwłaszcza w młodszych. Z uwagi na korelacyjny charakter przedstawionych wyżej badań, ich wyniki nie upoważniają do wyciągania zbyt daleko idących wniosków o związku pomiędzy ekspozycją na radiofale emitowane przez stacje radiowe i telewizyjne a zachorowalnością na nowotwory. Są jednak sygnałem do podjęcia dalszych badań epidemiologicznych.

Ekspozycja środowiskowa i zawodowa na pola RF/MF
Średnie natężenie pól RF/MF w otoczeniu jest zróżnicowane w zależności od typu obszaru. Maksymalne natężenie pól RF/MF obserwuje się w dużych miastach (do 30 mW/m²), na wsiach nie przekracza 0.3 mW/m², we wnętrzach domów nie przekracza 0.6 mW/m². Obecnie największy procentowo udział w emisji pól RF/MF mają stacje bazowe telefonii komórkowej (50-80%), chociaż intensywność pola emitowanego przez anteny stacji bazowych jest niska i zależna od odległości od anteny, a jej maksymalne wartości nie przekraczają 0.5 mW/m². W Polsce przepisy określają najwyższe dopuszczalne natężenie (NDN) PEM dla ludności na poziomie 0.1 W/m². (Dz. U. z dnia 14 listopada 2003 r.)
Generalnie ekspozycja środowiskowa ludności nie przekracza 0.05 W/m2, a tylko w sporadycznych przykładach stwierdzono natężenia przekraczające 0. 1 W/m2. Jedyną grupa eksponowaną na pola RF/MF o wyższej, niż środowiskowa, intensywności są pracownicy obsługujący urządzenia emitujące mikrofale. Zawodowo można spotkać się z ekspozycją na pola RF/MF o intensywności osiągającej wartości od 0.5 do 10.0 W/m² (maksymalnie do 100 W/m²).

Intensywność pola mikrofalowego w różnej odległości od anten nadawczych.




POLA ELEKTROMAGNETYCZNE WYSOKIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI (NIEJONIZUJĄCE), 30 kHz-300GHz ( f.radiowe, mikrofale)

NARAŻENIE ZAWODOWE I ŚRODOWISKOWE
U pracowników narażonych zawodowo na działanie fal elektromagnetycznych wysokiej częstotliwości oraz mieszających w pobliżu stacji nadawczych stwierdza się stosunkowo częste występowanie takich objawów jak :
- Bóle, zawroty głowy
- Zaburzenia snu
- Ogólne osłabienie
- Zaburzenia pamięci
- Wzmożoną potliwość
- Obniżenie potencji płciowej
- Bóle w okolicy serca i duszności
- Zmiany w zapisie EKG i EEG
- obniżone ciśnienie tętnicze
- zaburzenia błędnikowe.

Oddziaływania pośrednie
Gdy w polu E.M o częstotliwości niższej niż 100MHz znajdują się przedmioty metalowe np. samochody lub metalowe ogrodzenie indukuje się w nich ładunek elektryczny. W przypadku kontaktu ciała z takim przedmiotem może nastąpić ich rozładowanie i powstanie lokalnych prądów, mogących wywołać u człowieka szok elektryczny ( pobudzenie nerwów obwodowych) i poparzenia.

ZASTOSOWANIA MEDYCZNE:
Diatermie krótko i mikrofalowe stosowane są w celu ulżenia bólom (nagrzewanie tkanek); przy mięśniobólach, zwyrodnieniach stawów, chorobie reumatycznej oraz do cięcia i elektrokoagulacji tkanek (diatermie chirurgiczne)

U kobiet obsługujących diatermie (lub zgrzewarki) stwierdzano:
- skrócenie cyklu menstruacyjnego z wydłużonym czasem krwawienia
- podwyższoną częstość poronień
- podwyższoną częstość urodzeń wcześniaków i zgonów niemowląt w 1 roku życia.
- ponad 80% dzieci urodzonych przez kobiety wysoko eksponowane to dziewczynki.

U mężczyzn stwierdzano zwiększone ryzyko wystąpienia chorób serca.
Ograniczenie niepożądanej ekspozycji jest możliwe przez odpowiednie ekranowanie urządzeń na etapie ich projektowania i rozsądne planowanie zabiegów.

ZASTOSOWANIA MEDYCZNE: MAGNETYCZNY REZONANS JĄDROWY (NMR)
Metoda diagnostyczna wykorzystującą pola elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości. Podczas klinicznego obrazowania pacjenci eksponowani są na statyczne pola magnetyczne i radio-częstotliwościowe pola elektromagnetyczne. U osób obsługujących tomografy NMR nie stwierdza się niekorzystnych zmian w stanie zdrowia związanych z charakterem pracy. W czasie badania metodą NMR całe ciało znajduje się w obrębie pola magnetycznego i żadnej części ciała nie można osłonić (tak jak w przypadku prom. jonizującego).

PRZECIWWSKAZANIA DO BADANIA ZA POMOCĄ NMR:
Metalowe ciało obce np. w głowie może zakłócać wynik tomografii innego obszaru ciała, nawet bardzo odległego.
Metalowe odłamki, które przypadkowo dostały się do ustroju ( śrut, drobne odłamki metali) mogą być bardzo niebezpieczne. Szczególnie odnosi się to do odłamków śródgałkowych- przesunięciem odłamka przez pole magnetyczne może spowodować uszkodzenie oka, krwawienie do ciała szklistego i trwałą ślepotę.
Ryzyko dotyczy osób zatrudnionych przy obróbce metali.
pacjenci z metalowymi implantami (np. klipsy chirurgiczne, hemostatyczne)
Pod wpływem pola magnetycznego i fal radiowych wytwarzanych przez urządzenie może nastąpić ich przemieszczenie lub ogrzewanie.
Obawy te nie występują u osób posiadających wszczepy z materiałów nieferromagnetycznych (masy plastyczne, tantal, tytan, stal austeniczna).
Pacjenci z rozrusznikiem serca
- Pole magnetyczne tomografu może spowodować: przemieszczenie położenia rozrusznika w tkance. Może wystąpić również interferencja sygnału rozrusznika z sygnałem szybko zmieniających się impulsów fal elektromagnetycznych emitowanych przez urządzenie diagnostyczne.
- Nowoczesne rozruszniki serca posiadają specjalne filtry (ekrany) zabezpieczające w dużym stopniu przed zakłóceniami powodowanymi przez pola elektromagnetyczne.

EFEKTY NIETERMICZNE DZIAŁANIA NA KOMÓRKI FAL RADIOWYCH I MIKROFALOWYCH:
Efekty potwierdzone:
- Zmiana przepuszczalności błony komórkowej i transportu błonowego
a) wzrost wypływu jonów wapnia
b) zmiana transportu jonów sodu i wapnia
- Polaryzacja cząsteczek białek w komórkach, drobnych zawiesin i komórek w płynach ustrojowych

Efekty wymagające potwierdzenia:
- Hamowanie czynności komórek układu odpornościowego
- Synergizm działania z promotorami kancerogenezy
- Stymulacja sekrecji neurotransmiterów ukł.wegetatywnego
- Zmiany przewodnictwa nerwowego

Efekty wątpliwe, mało prawdopodobne:
- Uszkodzenie strukturalne komórek
- Mutacje genowe, aberacje chromosomalne
- Bezpośredni wpływ na proliferacje komórek

8

---