S A K R A M E N T O L O G I A O G Ó L N A

V kurs

ks. dr Bronisław Sieńczak CM

(do użytku wewnetrznego)

1. Traktat o Sakramentach

Nauczanie sakramentologii ogólnej w obecnej formie związane jest z zakończeniem procesu wyjaśniania doktrynalnego tajemnicy działania Chrystusa w Kościele poprzez ustanowione przez Niego znaki i powierzone Kościołowi. Od momentu ustanowienia sakramentów i posługiwania się nimi Kościół wyjaśniał ich znaczenie i skuteczność działania. Jednakże do obecnego statusu doktryny sakramentalnej w formie syntezy teologicznej biegła długa droga. Ostatecznie podstawy doktrynalne ogólnej nauki o sakramentach zostały sformułowane na Soborze Trydenckim. Polemika z protestantyzmem, który odrzucał dorobek średniowiecza w zakresie nauki o sakramentach, stąd wiara Kościoła znalazła ostateczny wyraz w sformułowaniach dogmatycznych w czasie obrad soborowych w Trydencie.

Sobór Watykański II przekonania Kościoła zawarł w Konstytucji o Liturgii (Sacrosanctum Concilium), a ostatnio w Katechizmie Kościoła Katolickiego Jana Pawła II.

2. Znak i symbol w życiu człowieka

Człowiek został stworzony jako istota cielesno-duchowa z przeznaczeniem do uczestnictwa w życiu Boga: „Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia”(Rdz 2, 7), a późniejszym historycznie opisie: „Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył (Rdz 1, 27). Z aktu stworzenia człowieka wynika jego przynależność do Boga, co zakłada „porozumiewanie” się z Nim, wezwanie do uczestnictwa w Jego życiu, które staje się podstawą bezpieczeństwa i komunii, podstawowych potrzeb, by człowiek mógł korzystać z pełni Bożego życia i korzystać z darów gwarantujących mu pokonanie zagrożeń z racji śmierci i grzechu.

„Stworzył mężczyznę i niewiastę” (Rdz 1, 27), „dlatego to mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się ze swą żoną tak ściśle, że stają się jednym ciałem” (Rdz 2, 24). W akcie stworzenia kobiety i mężczyzny Bóg wyposażył ich w możliwość porozumienia się poprzez ich cielesność, która to zdolność odnosi się do ich potomstwa i w ogóle życia społecznego.

„Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną (Rdz 1, 28). W tych słowach jest zawarta prawda o związku człowieka ze światem. Podbijanie ziemi, panowanie nad nią musi być rozumnym uczestnictwem. Człowiek jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo ziemi, a tym samym swoje własne. Dzisiaj jesteśmy świadomi skutków rabunkowego podbijania i uczestnictwa w życiu stworzonego świata, co stało się przyczyną zanieczyszczenia środowiska i stanowi za grożenie człowieka.

Na skutek grzechu pierworodnego porozumienie człowieka z Bogiem, z drugim człowiekiem i stworzonym światem stało się utrudnione i wieloznaczne. Człowiek o własnych siłach nie może Boga poznać i kochać ponad wszystko, nie jest w stanie poznać drugiego człowieka i określić swoją obecność w świecie w oparciu o dzieło stworzenia. Historia zbawienia pokazuje nam jak pierwszy grzech szybko oddalił człowieka od Boga, nastąpiła przyśpieszona reakcja łańcuchowa, co opisuje Biblia w wydarzeniach takich jak bratobójstwo Abla przez Kaina, potop i budowę wieży Babel. Jednakże Bóg postanowił, że doprowadzi człowiek do uczestnictwa w we własnym życiu, nauczy odpowiedzialności za życie drugiego człowieka i pomoże mu zrozumieć stworzony przez Niego świat. Powołanie Abrahama i wezwanie go wędrówki w poszukiwaniu ziemi obiecanej stało się zaproszeniem do budowania nowego świata w oparciu o obecność Boga w konkretnej historii, czyli w historii zbawienia, którą kieruje Bóg, a „kiedy nadejdzie pełnia czasów, przemówi przez Swego Syna” (Hbr 1, 1).

3. Człowiek twórcą kultury

Człowiek wierzący powinien być świadom, że jako istota cielesno-duchowa tworzy określone środowisko życia. Przychodząc na ten świat ze stworzoną przez Boga duszą zostaje wyposażony w niepowtarzalne dary i umiejętności, skłonności i preferencje, kształtowane zarówno przez „materiał” biologiczny (kod genetyczny), jak i przez otoczenie; zastaje wokół siebie jakby gotowy świat z jego przekonaniami, tradycją, wiarą, językiem i jest wezwany do uczestnictwa we związkach interpersonalnych, w konkretnej historii rodziny ludzkiej i świata. Jednym słowem człowiek zanurzony jest w środowisku życia, które określamy jako kulturę. Jeśli kultura stanowi fenomen bardzo złożony, to nie ulega wątpliwości, że jednym z jej podstawowych elementów stanowi język, przekonania, wiara, która wypowiada się poprzez symbole i znaki, co więcej - należy uznać, że człowiek nie ma innej możliwości uczestnictwa w środowisku rodziny ludzkiej jak poprzez znaki i symbole, wyrażającego jego przekonania i nadzieje.

Człowiek jako istota cielesno-duchowa sam w sobie stanowi znak, który zawiera i wskazuje na niepowtarzalną tajemnicę życia. Można powiedzieć, że człowiek jest sakramentem, ponieważ poprzez znaki, symbole, gesty, używanie języka, inne czynności i wznoszone dzieła komunikuje swoją tajemnicę, która nie była by dostępna dla innych, gdyby nie była przekazywana na wiele sposobów.

Można powiedzieć, idąc tym tokiem rozumowania, że dramat człowieka polega na tym, że skazany jest na szukanie adekwatnych znaków, aby przekazać innym swoją tajemnicę. Równocześnie musi się nauczyć rozumienia komunikatów, jakie przekazuje mu otoczenie, aby móc uczestniczyć w życiu drugiego człowieka i rodziny ludzkiej. Z drugiej strony - człowiek ma powody do dumy, że mimo wieloznaczności i nieporozumień, ewidentnych niepowodzeń

i niekończącego się teatru pomyłek, znajduje sposób, aby zakomunikować światu swój ból, opowiedzieć o swej miłości i przekonać do nadziei, która jest w nim. Można powiedzieć, że twórczość człowieka naznaczona jest brakiem i niemocą, a także niebywałymi osiągnięciami ludzkiego ducha. Człowiek czyni się zrozumiały, ponieważ wykorzystuje niezliczoną ilość możliwości komunikowania siebie, spotykając się równocześnie z umiejętnościami innych, którzy te sposoby potrafią odczytać. Dzieje się tak dlatego, że znaki komunikowania się posiadają swą obiektywną formę.

4. Historia zbawienia - Bóg objawia samego siebie

Bóg objawia samego siebie poprzez stworzony świat i poprzez historię, poprzez znaki i cuda. Wobec objawiającego się Boga człowiek oddaje Mu należny pokłon, czyni gest adoracji, składa ofiarę, wygłasza formułę błogosławieństwa dla podkreślenia swojej zależności od Stwórcy. W ten sposób rodzi się kult, który potwierdza możliwości uczestnictwa człowieka w życiu Boga.

Ojcowie Kościoła z wielką precyzją odczytywali znaki występujące w Starym Testamencie, które zapowiadały przyjście Chrystusa i Jego zbawcze dzieło. Akt Wcielenia sprawił, że Chrystus stał się znakiem i sakramentem Boga, narzędziem i organem naszego zbawienia. Tajemnica Paschalna stanowi istotny moment porozumienia człowieka z Bogiem przez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Sakramenty urzeczywistniają dzieło Chrystusa, znajdą swe dopełnienie w czasie eschatologicznym. W obecnej ekonomii zbawczej Kościół powołany przez Chrystusa jako Jego podstawowy znak kontynuuje Jego dzieło zbawcze.

5. Antropologia znaku

Św. Jan Chryzostom często mówi o „zstępowaniu Boga” (sinakatabasis). Historia zbawienia to historia dostosowywania się Boga do kultury człowieka (język, mentalność, przekonania, obyczaje), by potrafił on Jego zrozumieć. Człowiek posługuje się znakami po to, by poszerzyć swoje pole poznawcze, wziąwszy pod uwagę, że rzeczywistość duchowa wymyka się poznaniu bezpośredniemu i intuicyjnemu. Bóg wybrał „zstępowanie” czyli uniżenie (kenosis), by komunikować siebie.

Rodzaje znaków

„Znak - według św. Augustyna - to rzecz, która poprzez obraz, jaki ofiaruje zmysłom, prowadzi do innej rzeczywistości.

Wyróżniamy znaki naturalne, umowne (konwencjonalne), symboliczne; język jest sam w sobie znakiem.

Naturalne - te, które w sposób naturalny prowadzą do poznania innej rzeczywistości, np. dym wskazuje na ogień, ślad na zwierzę, mina na przeżycie i uczucie.

Umowne (konwencjonalne) - te, które w sposób umowny prowadzą do poznania innej rzeczywistości dzięki intencji, np. flaga państwowa, godło, znaki drogowe.

Symboliczne - te, które „uczestniczą” w rzeczywistości, jaką wskazują (pozostają do niej w pewnej proporcji), np. pocałunek, podanie ręki, obycie wodą.

Pojęciowe - słowo pisane, mówione i wszystkie inne znaki, za pomocą których człowiek wypowiada się na zewnątrz.

Afektywne - te, które wypowiadają uczucie, np. pieszczoty i pocałunki.

Operatywne (konstytutywne) - te, które tworzą nową rzeczywistość, np. rozkaz, polecenie.

Istnienie znaków znajduje uzasadnienie w naturze cielono-duchowej człowieka; Chrystus jest stał się znakiem i narzędziem zbawienia, stąd w Jego znaku urzeczywistnia się zbawienie. Istotną charakterystyką znaku jest jego obiektywność, która musi harmonizować z postawą subiektywną człowieka. Bóg kieruje do człowieka obiektywne SŁOWO, interpeluje go i przyciąga, następnie zwraca się do niego RYTEM. Same słowa pozostawałyby tylko teorią, zaś ryt bez słowa pozostałby magią i przesądem. Współczesna teologia uzasadnia, że Bóg zwracając się słowem, jednocześnie powoduje wydarzenie słowa, czyli powoduje określony skutek w człowieku.

Znak swoją siłę i moc bierze od intencji tego, kto go ustanowił, wypełnił go znaczeniem. Stąd znaki religijne przekształcają element materialny i zmysłowy w element sakralny, ponieważ zostają odniesione do Boga.

Poznanie abstrakcyjne charakteryzuje duży stopień trudności ze względu na nieobecność elementów emocjonalnych. Potęga znaków bazuje na charakterze sugestywnym, transcendentalnym, zmierzającym dalej niż znak słowny. Symbol zachowuje swą siłę intuicyjną, pobudza uczucia, przybliża umysłowi to, co istnieje i to, czego się doświadczyło.

Znak zachowuje moc jednoczącą ze względu na swój obiektywny charakter, zrozumiały dla wszystkich, sugestywny, obejmujący osobę indywidualną i społeczność.

Religie posługują się w wielu wypadkach wspólnymi znakami, ponieważ ich źródło znajduje się w naturze ludzkiej. Istnieją wspólne dla wielu religii:

- powrót cykliczny do początku (dnia) stworzenia, które się odnawia,

- zbiór płodów, pierwociny, pierwsze owoce…

- powrót do raju utraconego,

- święta uczta, biesiada.

Znaczenie społeczne znaków Starego Testamentu

Wybrane znaki służą podtrzymywaniu stałego kultu. Ponieważ kult ma charakter społeczny, stąd włączają do Ludu Bożego lub predestynują do sprawowania kultu. Podstawowe znaki to:

- obrzezanie (Rdz 17, 11; Wj 12, 44-48),

- uczta paschalna (uczestniczą tylko obrzezani),

- konsekracja kapłana lub króla, przeznaczonych do kierowania kultem (Wj 28,29).

Centralne miejsce zajmuje ofiara, która jest aktem społecznym (Wj 24, 4-8; 29, 10-46; Kpł 1, 1-16; 2, 1-13; 3, 1-17; 4, 1- 6, 1)

Oczyszczenia legalne

Człowiek żyje w świecie „brudnym”, stąd potrzebuje oczyszczenia; prorok Ezechiel zapowiada wielkie oczyszczenie narodu wybranego w proroctwie o wodzie (36, 25); istnieją przepisy odnoszące się do oczyszczenia (Kpł 15, 1-32; Pp 23, 11); kobieta, która urodziła podlega rytualnemu oczyszczeniu (Kpł 12, 1-8) - musi złożyć ofiarę z baranka lub synogarlicy (Kpł 15, 14-15).

Znaki służą wspomnieniu: chleb przaśny (Wj 13, 1-9) znakiem pospiesznego wyjścia z niewoli, podobnie jak wykup syna pierworodnego (Wj 13, 11-16).

Podsumowanie:

Znaki mają wartość pedagogiczną - przekazują doktrynę i są nośnikiem Bożego orędzia (prawdy);

Znaki posiadają wartość zbawczą − ekonomia Boża urzeczywistnia się przez znaki (wąż, arka)

Znaki stanowią podstawę kultu - woda, obłok, ogień, oliwa, zwierzę…

Rozdział III

Znaki liturgiczne

Znaki naturalne, umowne, symboliczne, cielesne (postawa ciała, gesty, ruchy) użyte w liturgii nabierają nowego znaczenia, które pochodzi od twórcy i gospodarza liturgii.

Znaki liturgiczne:

− są intencjonalne, z wyboru większości i zaakceptowane w swej symbolice i treści,

− znaczenie symboliczne nie jest owocem fantazji, lecz bazuje na autorytecie liturgicznym, np. Chrystusa lub Kościoła,

− fundamentem znaków jest Objawienie (Pismo św.), zawierające ciągłość między Starym a Nowym Testamentem; wiele znaków jest wspólnych wielu religiom,

− znaki charakteryzuje zdolność adaptacyjna, odnoszącą się do zmieniającego czasu i różnych kultur (S.C. 7),

− znaki zakładają autorytet, który je interpretuje i czuwa nad ich zrozumieniem. Znaki liturgiczne zawierają funkcję: kultyczną (wstępującą i zstępującą; cześć oddana Bogu i otrzymane uświęcenie), dziękczynną (eucharystyczną), ekspiacyjną (zadość czyniącą) i błagalną. Ponadto znaki liturgiczne zawierają przekonania dogmatyczne (argument dogmatyczny, ortodoksja) i dydaktyczno-pedagogiczne (wskazania moralne).

Podsumowują należy zauważyć, że znaki liturgiczne są znakami wspomnienia (signum commemorativum), wskazującymi na urzeczywistnienie się działania Bożego (signum indicativum lub demonstrativum) i zapowiadającymi przyszłe zbawienie (signum prognosticum − futurae gloriae nobis pignus datur).

Rozdział IV

Pojęcie sakramentu i jego znaczenie

Sakrament (sacrare - mentum) − oznacza coś świętego, co jest związane z Bogiem, świętym ze swojej natury. Pojęcie sakrament w ciągu biegu historii znalazło swoje zastosowanie.

Septuaginta używa pojęcia MISTERION, które Ojcowie Kościoła zaadoptują dla potrzeb teologicznych, które to pojęcie Tertulian odda w języku łacińskim jako sakrament. Misterion oznacza świętą czynność, jaka dokonuje się dzięki rytowi.

W Starym Testamencie misterion oznacza:

− ukrytą, niejasną enigmatyczną prawdę - chodzi o ukryty Boży plan zbawczy, związek mężczyzny i kobiety.

− znak, którego znaczenie pozostaje ukryte, zasłonięte. Daniel błaga towarzyszy, aby zwrócili się do Miłosiernego Boga z prośbą o wyjawienie znaczenia snu królewskiego (Dn 2, 18, 4, 6; Tb 12, 7).

W Nowym Testamencie:

− tajemnica objawiona podstawą prawdziwej nauki (Ef 3, 3; 3, 16) − „Wam dane było poznać tajemnicę Królestwa Bożego” - Mt 13, 11. Objawienie należy przyjąć w postawie zaufania.

− formuła wiary, wyznanie wiary, dogmat, istotna tajemnica (Ef 2, 9; 5, 32).

Często miejsce sakramentu zajmuje misterion: „Mówimy o Mądrości Bożej jako misterion=tajemnica” (1 Kor 2, 7) lub dogmat: „oto ogłaszam wam tajemnicę - wszyscy zmartwychwstaniemy” , „Jezus jest naszym zbawieniem” − oto podstawowa tajemnica (Rz 16, 25; Ef 3, 3; Kol 1, 26; 2, 2; 4, 3; I Tym 3, 16).

Sakrament w języku świeckim:

− elitarna ceremonia religijna (N.T nie zna tego znaczenia),

− przysięga żołnierska na chorągiew (flaga, sztandar, bandera) jako wyraz posłuszeństwa wodzowi;

− pieniądze złożone jako zastaw w świątyni w kwestiach spornych; kto przegrał tracił zastaw na rzecz świątyni.

Ojcowie Kościoła

Ojcowie wschodni używają pojęcia misteriom w szerokim znaczeniu. Ignacy Antiocheński tym pojęciem określa zarówno Boży plan zbawienia (ekonomia Boża), jak i posługiwanie diakona w czasie liturgii. Podobnie Orygenes, dla którego misteriom oznacza przede wszystkim świętą doktrynę, ale również liturgię, służbę diakona, ryty i sprzęty liturgiczne.

Dla Tertuliana sakrament oznacza w pierwszym rzędzie doktrynę wiary; pojęcie sakramentu zastosował do chrztu św. ze względu na przysięgę wierności Chrystusowi, nadając pojęciu znaczenie religijne, a także do Eucharystii ze względu na obowiązującą tajemnicę, dostępną dla katechumenów po okresie wtajemniczenia (arcanum fidei). Z dorobku Tertuliana korzystał z powodzeniem św. Cyprian.

Św. Augustyn korzysta z szerokiego znaczenia sakramentu jako tajemnicy wiary, jednocześnie koncentruje się na coraz powszechniejszym znaczeniu technicznym - sakrament to określone ryty Starego i Nowego Przymierza, które zawierają rzeczywistość niewidzialną. Sakrament stanowi znak święty, zaś skutkiem rytu jest RES SACRA: „Dlatego nazywają się sakramentami, ponieważ co innego się widzi, a co innego zawierają”. Augustyn wyróżnił jako element podstawowy słowo (elementum): „słowo łączy się z materią (woda) i tak powstaje sakrament”.

Dla św. Izydora najistotniejsza jest skuteczność sakramentów - „Dlatego nazywają się sakramentami, ponieważ w widzialnej czynności, moc Boża (Ducha Świętego) dokonuje tajemniczo zbawienia.”

Hugo od św. Wiktora kładzie akcent na ustanowienie: element widzialny uzyskuje skutek z racji ustanowienia, stąd zawiera łaskę powodującą uświęcenie.

Średniowiecze bazując na tezie św. Augustyna - sakrament to łaska niewidzialna przez widzialną formę (invisibilis gratiae visibilis forma) − formułuje pierwsze definicje. Św. Tomasz : sakrament jest znakiem rzeczy świętej, uświęcającej człowieka. Jan Duns Szkot:: „znak widzialny z ustanowienia Bożego, wskazujący na łaskę Bożą, przeznaczoną dla zbawienia człowieka pielgrzyma.”

Przekonania teologiczne przechodzą do doktryny Kościoła; w dekrecie dla Ormian (1439) sakramenty są nazwane świętymi rytami, które spotykamy w Starym i Nowym Testamencie. Te ostatnie zawierają łaskę. Podobnie Sobór Trydencki (DZ 1601).

Podsumowanie:

− sakrament w sensie szerokim oznacza ukrytą prawdę religijną (wiary),

− w sensie ścisłym oznacza znak powodujący uświęcenie; uświęcenie może być czysto legalne, stąd można je odnieść do znaków stosowanych w Starym Testamencie,

− w sensie najściślejszym sakrament jest znakiem symbolicznym łaski niewidzialnej i uświęcenie wewnętrznego, które powoduje.

Sakrament zawiera następującą strukturę:

1. ZNAK widzialny,

2. ŁASKA wewnętrzna powodująca skutek zbawczy,

3. USTANOWIENIE (pochodzenie) przez Chrystusa,

4. ZWIĄZEK szafarza i przyjmującego sakrament.

Sakramenty Starego Testamentu

Istnienie sakramentów w ST i NT zostało potwierdzone przez Sobór Florencki (Dekret dla Ormian) i Sobór Trydencki (DZ 1310, 1347, 1602). Według tych soborów różnica między sakramentami S T i NT nie polega tylko na różnicy rytów, jest znacznie istotniejsza.

Sakramenty w ST nie powodują łaski, lecz ją zapowiadają w związku z zapowiedzianym przyjściem Chrystusa na świat. Sakramenty NT zawierają łaskę i udzielają jej tym, którzy je przyjmują. Sakramenty ST straciły swe znaczenie odkąd przyszedł na świat Chrystusa i nie mogą być wykonywane bez winy (DZ 1348).

Św. Augustyn przeciwstawia sakramenty nowego Testamentu (niewielka liczba, łatwe do praktykowania, wyjątkowe co do znaczenia) sakramentom Starego Testamentu, które jedynie zapowiadały przyszłego Zbawcę. Nie zawierały łaski w sensie ex opere operato, lecz stanowiły okazję łaski i służyły wyznaniu wiary w Mesjasza. Św. Tomasz dostrzega podobieństwa między tymi sakramentami, i tak: obrzezaniu odpowiada s. chrztu, wieczerzy paschalnej - Eucharystia, oczyszczeniu - pokuta, rytowi konsekracyjnemu (uświęcenie) - kapłaństwo.

Obrzędy w S. Testamencie

1. Okres rajski − wg ś. Augustyna istniał sakrament drzewa i sakrament małżeństwa: „Bóg nie chciał, żeby człowiek żył w raju bez pośrednictwa materialnego duchowej rzeczywistości. Dlatego drzewo życia było sakramentem dla człowieka.” Św. Tomasz - w raju nie było potrzeba sakramentów.

2. Okres po rajski − ludzie mieli prawo naturalne w sercach (Rz 2, 14). Wcielenie obejmuje nie tylko przyszłość ale i przeszłość. W średniowieczu mówiono o sakramencie naturalnym pojednania z Bogiem.

3. Od Abrahama do Mojżesza − obrzezanie, baranek Wielkanocy, chleby pokładne, konsekracje kapłanów.

Obrzezanie urzeczywistniało przymierze zawarte z Bogiem (Rdz 17, 1-14, 23-27), włączało w społeczność narodu wybranego (Rdz 17, 14); zapowiadało przyjście Chrystusa (1 Kor 2, 11).

Według ojców Kościoła i teologów średniowiecza obrzezanie stanowiło środek przeciwko grzechowi pierworodnemu.

Podsumowując, należy stwierdzić, że obrzezanie jest sakramentem, ponieważ:

− stanowi znak włączenia do ludu i upoważniało do kultu,

− znak ustanowiony przez Boga (Rdz 17, 9-14) aż do czasu przyjścia Chrystusa,

− znak powodujący legalne uświęcenie,

− znak przyszłej łaski Chrystusa (signum prognosticum).

Sakrament prawa naturalnego

Ojcowie Kościoła zadawali sobie pytanie, czy istniała dla pogan jakaś możliwość zbawienia, czy Bóg ofiarował im odpowiednie środki, który zapewniałby im porozumienie z Bogiem. Na podstawie powszechnej woli zbawczej dochodzili do wniosku, że Bóg nie odmówił nikomu odpowiednich środków.

Św. Grzegorz : „to, co dla nas czyni woda chrztu, dla starożytnych: dla dzieci − wiara, dla dorosłych − moc ofiary; dla pokolenia Abrahama - obrzezanie.”

Św. Augustyn: „nie należy sądzić, że sługi Boga przed otrzymaniem obrzezania, gdy tylko wierzyli w Pośrednika, który miał przyjść, nie otrzymali pomocy ze strony sakramentu (nawet jeśli Pismo św. dla nieznanej przyczyny milczy o tym).”

Za istnieniem „sakramentu” dla pogan przemawiają następujące racje:

− był ofiarowany środek uzależniony od współpracy człowieka (trudno założyć, że wtedy łatwiej można się było zbawić niż po przyjściu Chrystusa),

− trzeba, aby to środek widzialny (obiektywny), np. ryty inicjacyjne,

− ten akt (znak) reprezentował łaskę Chrystusa (akt wiary rodziców w przyszłego Zbawcę),

− ustanowienie środka (znaku) przez Boga - Rz 2, 14,

− ustanowienie na czas nieokreślony aż do przyjścia Zbawcy.

Misteria pogańskie

Jakkolwiek jest to sprawa bardzo złożona, należy przyjąć wpływ misteriów pogańskich na słownictwo i interpretację sakramentów. Jednakże trzeba pamiętać, że:

− misteria miały na celu wpływ na bóstwo działaniami naturalnymi, brak łaski,

− mity są ponad czasowe, podczas gdy sakrament nawiązuje do faktu śmierci zbawczej Chrystusa,

− misteria stanowią mobilizację moralną, nie są wydarzeniem religijnym (brak idei Boga).

Hugo od św. Wiktora: potrójna materia sakramentu − rzecz, fakt, słowo - zalicza profesję zakonną do sakramentów, posypanie popiołem, poświęcenie wodą, obrzęd pogrzebowy.

Piotr Lombard: sakrament jest znakiem łaski Bożej i przekazaniem łaski niewidzialnej w ten sposób, że jest jej znakiem i przyczyną. W tym czasie pojawia się pojęcie OPUS OPERAND i OPUS OPERATUM. Ustala się liczbę 7 sakramentów, rozwija się nauka o intencji szafarza, definiowana jako to, co robi Kościół (quo facit Ecclesia), ustala się nauka o charakterze sakramentalnym, co pozwala na rozróżnienie sakramentu ważnego i owocnego.

W XIII w. wprowadza się pojęcia arystotelesowskie: materia i forma, słowa jako przyczyna wystarczająca i skuteczna sprawcza. Jan Duns Szkot wprowadza : materia proxima (element) et ramota (akcja, czyn). Dużo dyskutuje się o ustanowieniu sakramentów, np. Bonawentura twierdzi, że bierzmowanie i namaszczenie chorych ustanawiają apostołowie pod wpływem Ducha św. Św. Tomasz uznał pochodzenie wszystkich sakramentów od Chrystusa − Bóg przyczyną główną, sakrament narzędziową - w rękach Boga. W dyskusji o skuteczności franciszkanie mówią o skuteczności natury moralnej, tomiści o skuteczności fizycznej.

Rozdział V

Sakramenty Nowego Przymierza

Jezus Chrystus − Sakrament Podstawowy

Dwa problemy Jezus znakiem zbawienia i Jezus skutecznym narzędziem zbawienia (znak skuteczny)

W ostatnich czasach dużo się mówi o naturze sakramentalnej człowieczeństwa Chrystusa; ta myśl jest bardzo antyczna i posiada wręcz swój biblijny rodowód. Św. Augustyn: „nie ma innego sakramentu Boga poza Chrystusem” (Ep 187,11).

Jezus Chrystus znakiem zbawienia

Św. Łukasz mówi o znaku Jezusa położonego w żłobie przy narodzeniu. Stary Symeon nazwie go znakiem sprzeciwu, co oznacza ruinę bądź zmartwychwstanie dla wielu spośród Narodu Wybranego (Łk 2, 34). Spotkanie z Chrystusem jest równoznaczne ze zbawieniem dla tych, którzy Go przyjmują (J 1, 12); On działa w nich jak zbawca. Ci, którzy Go nie przyjmują, już są osądzeni (J 3, 18). Pojęcie znaku wskazuje na znak i znak skuteczny zbawienia. Jezus jest takim znakiem, który pozwala poznać Boga Zbawcę (Oblicze - Twarz Boga).

Jezus jest obrazem Boga, odbiciem Jego Chwały i znakiem , znamieniem Jego istoty (Hbr 1, 3) - obrazem Boga niewidzialnego (Kol 2, 15). To ostatnie stwierdzenie odnosi się do natury ludzkiej Chrystusa jako człowieka. Podobne stwierdzenia znajdujemy w 2 Kor 4,4: „blask Ewangelii Chwały Chrystusa, który jest obrazem Boga.”

W Jezusie „ukazała się dobroć (łaskawość) Boga i miłość (ku ludziom) zbawcy naszego Boga” (Tyt 3, 4); „Kto Mnie widzi, widzi tego, który mnie posłał” (J 12, 45); „kto widzi Mnie, widzi Ojca” (J 14, 9).

Św. Ambroży uczy, że Słowo pozostaje zjednoczone z Ojcem i Duchem św., stąd poznając Jezusa, który jest znakiem, poznaje się Zbawcę w Jego skutecznym działaniu.

W Ewangelii Jezus ukazuje się jako Objawiciel Ojca, właśnie Ojciec odsyła do Jego słowa − „Jego słuchajcie” (Mt 17, 5). Bóg przewidział, że prorok objawi Jego tajemnicę: „Położę moje słowa na jego ustach, ogłosi to, co mu rozkażę” (Pp 18,18). Jeśli słowa wyrażają ducha i myśli, Jezus jest zatem tym, który ujawnia myśl Boga (DV 2) − Jezus jednocześnie jest pośrednikiem i pełnią całego Objawienia.

Słowo niestworzone - w Tajemnicy Trójcy św. ad intra (gratia increata).

Słowo stworzone Jezus z Nazaretu - ad extra - objawienia.

Poprzez Tajemnicę Wcielenia mamy dostęp do Boga, „abyśmy poznając Boga w widzialnej postaci, zostali porwani do umiłowania rzeczy niewidzialnych” (prefacja na Boże narodzenie). Jezus jest rzeczywiście znakiem, który pozwala poznać Boga i Jego plany zbawcze. W stajence betlejemskiej zostaje uznany jako znak prostoty i ubóstwa (Łk 2, 12). Cuda są znakiem potęgi w odniesieniu do praw natury; panowanie Chrystusa rozciąga się na całe uniwersum, co jest potwierdzeniem misji mesjańskiej.

Jezus swoje ciało uznaje za świątynię Bożą (J 2, 19-21); zgodnie z przekonaniem Izraelitów, że świątynia jest znakiem widzialnym obecności niewidzialnego Boga. Różne znaki, wydarzenia zbawcze, znaki liturgiczne, które wywodzą się z historii zbawienia, jednoczą się w Chrystusie: Jezus - Kapłan, Jezus - Ofiara, Jezus - Ołtarz, Jezus − Świątynia, Jezus − Oblubieniec.

Jezus Chrystus znakiem skutecznym i narzędziem zbawienia

Syn Boży, stając się człowiekiem, stał się narzędziem naszego zbawienia. Sobór Watykański II (LG 8): „natura ludzka przyjęta przez Słowo służy Słowu jako żywy organ zbawienia.” S.C. 5: „człowieczeństwo Jezusa Chrystusa w osobie Słowa było narzędziem naszego zbawienia.” Dlatego w Chrystusie dokonało się doskonałe pojednanie z Bogiem, który został przebłagany i zostaliśmy włączeni w pełnię kultu Bożego… „To dzieło ludzkiego odkupienia zostało dopełnione w tajemnicy paschalnej: w śmierci, zmartwychwstaniu i chwalebnym wniebowstąpieniu, - tajemnicy, dzięki której Chrystus umierając zniszczył samego siebie, a zmartwychwstając przywrócił nam życie.” Faktycznie z boku Chrystusa, który zasnął na krzyżu, wytrysnął cudowny sakrament Kościoła” (Sakramentarz Wroński, prefacja o Zmartwychwstaniu Pańskim).

Skuteczność sakramentalna człowieczeństwa Chrystusa znajduje swe realizacje poprzez różne funkcje:

Człowieczeństwo Chrystusa - natura ludzka jest narzędziem, organem zbawienia, ofiarą, poprzez którą Chrystusa nas zbawił; Chrystus pełni funkcję kapłańską (dar i ofiarnik), prorocką, królewską (sądowniczą). Wszystko, co Jezus czynił, było zasługujące i posiadało skuteczność zbawczą, stąd czynności ludzkie są zbawcze. A ponieważ czynności ludzkie mają charakter widzialny, czyli sakramentalny, a ich moc pochodzi od osoby Słowa Wcielonego, stąd są skuteczne pod każdym względem.

Chrystus jest znakiem podstawowym, prasakramentem, czy sakramentem podstawowym. Pełnię swej sakramentalności przeniósł na Kościół, w którym Chrystus żyje na wieki.

Symbole sakramentalne NT: chrzest, chleb życia, włożenie rąk, odpuszczenie grzechów...

Rozdział VI

Symbolizm i charakter sakramentalny

1. Symbolizm u Ojców Kościoła: neoplatonizm, symbol wyraża uczestnictwo rzeczy widzialnej w treści niewidzialnej (tylko niewidzialna rzeczywista). Spory dotyczyły o potrzebę powtarzania chrztu, także kapłaństwa (donatyści). Okazało się, że chrzest jest ważny nawet u heretyków, a to z powodu niezatartego znaku.

Teofil z Antiochii: Bóg pobłogosławił tym, którzy narodzili się z wody, aby to stanowiło znak, że wszyscy ludzie otrzymali dar pokuty i odpuszczenia grzechów za pośrednictwem wody i świętego obmycia odradzającego; uzyskali przystęp do prawdy i zostali odrodzeni otrzymując błogosławieństwo od Boga.

Tertulian: Woda, z natury swojej, powoduje sakrament (tajemnicę) uświęcenia wówczas, gdy się wezwie Boga. Rzeczywiście Duch św. zstępuje z nieba i uświęca wodę swoją mocą; tak więc poświęcona woda otrzymuje moc uświęcenia… (De baptismo 4). Obmywa się ciało, co przynosi skutek duchowy - dusza zostaje konsekrowana, wzmocniona; włożenie rąk - to cień nad ciałem, aby duch przejrzał, został oświecony; odżywia się ciałem eucharystycznym, aby dusza została napełniona Chrystusem (De carnis resurrectione 8).

Cyprian: mówi o pokropieniu chorych - uważając, ze ta czynność jest skuteczna, bowiem zostaje udzielona łaska od Pana (Ep 69,12).

Nowacjan: Duch św. powoduje narodzenie z wody i z nasiona Bożego..”

Afraate: w chrzcie otrzymujemy Ducha chrystusowego; w momencie, w którym kapłani wzywają Ducha, niebo się otwiera i On zstępuje, spoczywa nad wodą i ci, którzy zostają ochrzczeni, oblekają się Duchem. Rzeczywiście, Duch jest daleko o tych, którzy narodzili się tylko cieleśnie, jeśli nie przystąpią do odrodzenia z wody; tylko wtedy otrzymują Ducha św. (Demonstratione 6, 14).

Cyryl Jerozolimski: Wodę wylewa się na zewnątrz, oblewając ciało, Duch obmywa całkowicie wewnętrznie. Dlaczego się temu dziwisz? Weź jako przykład ze świata rzeczy tak zrozumiały dla prostych. Jeśli ogień przenika przez twarde żelazo, sprawiając, że ono rozgrzewa się do czerwoności; jeśli ogień będąc czymś materialnym nie znajduje przeszkód, żeby przeniknąć żelazo (materię żelaza), dlaczego więc się dziwisz, że Duch św. przenika wnętrze duszy? Dalej: Jeśli chleb eucharystyczny po wezwaniu Ducha św. nie jest zwyczajnym chlebem, lecz Ciałem Chrystusa, tak samo olej święty po wezwaniu przestaje być zwykłym olejem… Tym olejem namaszczamy ciało i inne zmysły i podczas gdy ciało zostaje namaszczone widzialnie, dusza zostaje uświęcona przez Ducha ożywiającego i świętego (kat 17 i 21). O chrzcie: w tym samym momencie umieracie i rodzicie się, a woda zbawienna staje się dla was grobem i matką (Kat. 20).

Bazyli Wielki: O chrzcie: Rzeczywiście rodzi się z wody i Ducha, ponieważ ponieważ wodzie następuje śmierć a Duch daje życie… Stąd, jeśli w wodzie jest łaska, nie pochodzi on aod natury wody lecz z obecności Ducha (In Mt. Com. 84, 4).

Jan Chryzostom: W chrzcie przez rzecz materialną udzielony zostaje dar wody; lecz skutek natury duchowej: zrodzenie i odnowienie.

Grzegorz z Nazjanzu: Na początku chleb jest zwyczajnym chlebem, lecz gdy sakrament czyni go świętym, mówi się, że stał się Ciałem Chrystusa. Tak samo olej, wino, które jest mało warte przed błogosławieństwem, po poświęceniu pochodzącym od Ducha św. sprawia nadzwyczajne skutki: sama moc słowa czyni z kapłana godnym honoru. Bowiem ten, który wczoraj i wczoraj przeszłości był jednym z wielu, stał się nauczycielem, przewodnikiem, doktorem pobożności, szafarzem tajemnic ukrytych (De misteriis 5, 59).

Ambroży: Ponieważ człowiek jest złożony z 2 elementów, z duszy i ciała, widzialne jest uświęcone przez widzialne, a niewidzialne przez niewidzialne… Ponieważ woda obmywa ciało a Duch ś. Oczyszcza dusze z grzechów.. ( In Lc 2, 79).

Augustyn: O Eucharystii: to, co widzicie, to chleb i kielich, zresztą o tym mówią wam wasze oczy. Lecz na podstawie wiary, chleb jest ciałem, kielich Krwią Chrystusa. Jak to się dzieje, że chleb jest ciałem? A zawartość kielicha krwią? Dlatego, bracia, te rzeczy nazywają się sakramentami, ponieważ nich, co innego się widzi, a co innego rozumie. To, co się widzi, ma postać materialną, cielesną; to co się rozumie (pojmuje) jest owocem duchowym (Contra litteras Petiliani 2, 104).

Św. Augustyn wyraźnie odróżnia sakrament (znak symboliczny, materialny) od skutku sakramentu (virtus), czyli łaski i przyczyny wywołującej łaskę. Sakrament należy do rodzaju znaków widzialnych; wyróżnia 2 elementy konstytuujące znak sakramentalny: słowo i znak (słowo określa, determinuje znak) − „usuń słowo i czym będzie woda, jeśli nie wodą tylko? Słowo jednoczy się z wodą i tak powstaje sakrament, który w końcu także jest słowem (znakiem) widzialnym”.

Podsumowanie:

Ojcowie uznają święte symbole, które nazywają sakramentami. One wskazują na łaskę, jakiej udzielają. Widzą w nich źródło wytwarzające i skuteczne łaski.

2. Charakter

Charakter (od czasownika charadzein) - rzeźbić, wyciskać, wycinać -− czyli to, co został wyrzeźbione, odlane w formie, wyciśnięte, czyli znak, pieczęć, odlana moneta, posąg rzeźba itp. W tym znaczeniu Hbr 1, 3 mówi o Słowie Wcielonym (charakter tes hipostaseos autu) jako figura substantiae eius - obraz Boga.

Pojęcie charakteru obejmuje dwie idee: znak (figura, obraz) i trwanie (coś nieograniczonego w czasie, niezniszczalnego). To przypomina charakter psychologiczny człowieka, co stanowi specyfikę, niepowtarzalność i trwałość w człowieku, który jest stały w swym postępowaniu i w decyzjach. W życiu społecznym zasadniczą rolę odgrywa lider, przywódca, wódz, pozostawiający trwały znak w życiu wspólnoty.

Św. Tomasz: „znak poprzez który rzecz zostaje przeznaczona do określonego celu, tak jak pieniądze, które służą handlowi, lub żołnierz, który poprzez znak przynależy do wodza.”

Kontrowersje III i IV w.

Chrztu się nie powtarza, ponieważ pozostał trwały znak udzielonego sakramentu nawet przez heretyków i grzeszników (Chrystus sprawcą sakramentu).

Pismo św.

Ef 1, 19: „ W Nim także i wy − usłyszawszy głoszenie prawdy, Dobrą Nowinę waszego zbawienia, w Nim także − uwierzywszy − zostaliście opatrzeni pieczęcią − obiecanym Duchem św.”

Ef 4, 30: „Nie zasmucajcie Bożego Ducha św., którym zostaliście opieczętowani na dzień odkupienia.”

2 Kor 1, 22: „On (Bóg) też wycisnął na nas pieczęć i zostawił zadatek Ducha w sercach waszych.”

Ap 4, 2-8 … aż opieczętujemy na czołach sługi Boga naszego…

Ojcowie:

„Pasterz” Hermasa - pieczęcią jest woda chrztu świętego

Hipolit - chrzest - znak dany wiernym przez Chrystusa

Tertulian - znak obmycia (chrztu) znakiem wiary.

Św. Efrem: „olej jest umiłowany przez Ducha św… nim naznaczeni są kapłani i chorzy. Duchów. olejem wyciska znak na swoich owieczkach. Tak jak pierścień wyciska znak z wosku, tak pieczęć tajemnicza Ducha św. wyciska za pośrednictwem oleju w czasie chrztu…”

Cyryl Jerozolimski: Duch św. dał nam niebieski znak i w pewnym sensie boski (Ef 1, 13), przed którym drżą złe duchy…”

Średniowiecze

Papież Innocenty III po raz pierwszy oficjalnie rozróżnia łaskę (res) i charakter jako skutki chrztu. W XIII w. charakter znajduje swoją definicję.

Dionizy: znak święty jedności wiary (chrzest) i święceń kapłańskich, udzielany przez biskupa (szafarza) temu, kto przyjął te sakramenty.

Aleksander z Hales: znak odróżniający wyciśnięty przez charakter (sakrament) w duszy rozumnej, zawierający podobieństwo duszy do Trójcy św.; charakter odróżnia tych, którzy zostali naznaczeni.

Nauczanie teologów, zwłaszcza św. Tomasza, przechodzi do orzeczeń kościelnych - Dekret dla Ormian (DZ 1313) − „trzy sakramenty: chrzest, bierzmowanie i kapłaństwo wyciskają w duszy niezatarty charakter, tzn. pewien znak duchowy, który wyróżnia od innych sakramentów. Dlatego nie powtarza się tych sakramentów dla tej samej osoby.” Podobnie Sobór Trydencki (przeciwko Lutrowi DZ 1609, 1767, 1774), Sobór Watykański II (LG 22 - o biskupach).

Teologia charakteru

Sobór Florencki podkreślił, że jest to znak odróżniający wierzącego, podobnie jak obrzezanie w Starym Testamencie. Oceniając od strony wiary, charakter chrztu oznacza wiarę zrodzoną, bierzmowania - wiarę wzmocnioną, kapłaństwa - wiarę pomnożoną.

Według św. Tomasza fundamentem odróżnienia jest przeznaczenie do kultu, który angażuje cały kościół, kościół tym sensie charakter ma wymiar eklezjalny. Chrzest − uczestnictwo w powszechnym kapłaństwie Chrystusa i kulcie Kościoła; bierzmowanie - obrona kultu i wykonywanie urzędu prorockiego Chrystusa; kapłaństwo − wykonywanie funkcji kultycznych dzięki konsekracji.

Znak upodabniający (configuratio) do Trójcy św. i Chrystusa. Chrzest − członek ciała Chrystusa, konsekrowany (przeznaczony) do oddawania kultu z Chrystusem, podobieństwo do Chrystusa Głowy i Pasterza. Bierzmowanie − żołnierz Chrystusa, konsekrowany do obrony wiary i kultu, podobieństwo do Chrystusa Głowy i Chrystusa Proroka. Kapłaństwo - Chrystus szafarzem In persona, konsekracja dla świętych czynności, podobieństwo do Chrystusa najwyższego kapłana.

Znak dysponujący łaskę − charakter wymaga łaski i jest znakiem otwarcia (przygotowania ) na łaskę i jest znakiem zobowiązującym do służby w Królestwie Bożym.

Natura charakteru

Sobór Florencki i Trydencki mówią o charakterze jako o czymś realnym i rzeczywistym (natury duchowej), zatem jest to byt fizyczny, realny, który dotyczy podmiotu przyjmującego sakrament. Jest różny od łaski, stanowi podstawę ważności innych sakramentów. Charakter według teologów to jakość duchowa, nadprzyrodzona duszy (jako akcydens fizyczny duszy) i można sprowadzić go do drugiej kategorii jakości - potęga duszy. Charakter niezniszczalny przez całe życie.

Znaczenie charakteru

1. Odniesienie obiektywne do Chrystusa i Kościoła,

2. Wyraża niezmienność i wierność Boga,

3. Pozwala na obiektywne przyjęcie sakramentu,

4. Pozwala na odżywanie sakramentów.

Rozdział VII

Sakramenty - czynności Chrystusa

Sakramenty w swej rzeczywistości fizycznej i widzialnej wydają się być czynnościami szafarza, ponieważ posługują się znakami i wykonują czynności rytualne, aplikując intencję. Jednakże Pismo św. i Ojcowie Kościoła nie przypisywali sakramentów człowiekowi, lecz Chrystusowi. Stąd Ojcowie − wbrew przeciwnym argumentom − twierdzili w czasie kontrowersji, że sakrament udzielony przez heretyka jest ważny. Sakramenty aczkolwiek są czynnościami fizycznymi szafarza, to w sensie moralnym zawsze są czynnościami Chrystusa.

Św. Ambroży: „Nie obmył Damazy, nie obmył Piotr, nie obmył Ambroży, ani Grzegorz, ponieważ sakramenty nie są naszą posługą, lecz twoją. Rzeczywiście, o Panie, obdarować rzeczą świętą to nie sprawa ludzi, lecz darem twoim i Ojca.” W innym miejscu: „Kiedy przychodzi moment sakramentu, kapłan nie posługuje się swoimi słowami, lecz słowami Chrystusa. Zatem słowo Chrystusa powoduje sakrament”(O Sakr. 4, 4).

Św. Augustyn: „Tych, których chrzcił Jan Chrzciciel, zostali ochrzczeni przez Jana Chrzciciela; tych zaś, których chrzcił Judasz, zostali ochrzczeni przez Chrystusa. Zatem ochrzczeni przez pijaka, albo przez zabójcę, przez cudzołożnika, gdy był to chrzest Chrystusa, zostali ochrzczeni przez Chrystusa” (In Io tract. 6, 7). „Gdy chrzci Piotr, to faktycznie chrzci Chrystus; gdy chrzci Pweł, to chrzci Chrystus; gdy Judasz, to on także chrzci! - Chrystus chrzci w Duchu św. i nie przestał chrzcić, jak mówi Petiliano, lecz czyni to teraz, nie posługuje się ciałem, lecz czynem niewidzialnym swojej mocy. − Tak więc Chrystus uświęca; Chrystus obmywa i oczyszcza wodą poprzez słowo, chociaż wydaje się, że fizycznie czynią to szafarze.”

Św. Jan Chryzostom: kapłan jedynie wypożycza języka, wyciąga ręce…

Pismo św. mało wypowiada się na ten temat, chociaż znajdujemy wyraźny rozkaż Chrystusa − J 20, 21-23; Mt 28, 18-19, oraz Ef 5, 26.

Nauczanie Kościoła

W okresie średniowiecza myśl Ojców i teologów znajduje swe odzwierciedlenie w nauce urzędowej Kościoła: „Kapłan sprawuje sakrament (Eucharystię) in persona Christi” (S. Florencki − DZ 1321). Sobór Trydencki: „Chrystus pozostawił kapłanów swoich wikarych jako reprezentantów i sędziów, przez których zostają odpuszczone grzechy” (DZ 1679).O Eucharystii: „ Ten sam jest Ofiarnik, który ofiaruje się przez posługę kapłanów, ten sam złożył ofiarę na krzyżu, występuje tylko inny sposób ofiarowania się” (DZ 1743). Mediator Dei potwierdza, że sakramenty są czynnościami Chrystusa. Sobór watykański II w SC, 7: „Chrystus obecny własną mocą w sakramentach, tak że gdy się chrzci, to chrzci Chrystus.”

Prawda teologicznie pewna, chociaż nigdy nie definiowana.

Wyjaśnienie teologiczne

Św. Tomasz: biorąc pod uwagę, że Chrystus nie mógłby być obecny fizycznie wszędzie, stad wybrał szafarzy, poprzez których udziela sakramentów.

Szafarz - przyczyna fizyczna - działa in persona Christi, jako minister Chrystusa (reprezentant, wysłannik) i jako wikary Chrystusa (wartość moralna czynności jakby Chrystusa).

Chrystus − przyczyna główna moralna − zaś kapłan przyczyna narzędziowa, która swe wyniesienie zawdzięcza Chrystusowi. Skutek nie zależy od przyczyny narzędziowej, lecz od przyczyny głównej.

Sakramenty sprawowane przez heretyków, schizmatyków i grzeszników

Obiektywizm i pożytek wiernych

Kontrowersje III i IV w. dotyczące ponownego chrztu i święceń.

Wincenty z Lerynu (434): Agrypin sądził, że koniecznie trzeba chrzcić ponownie… Stefan przeciwstawił się… Jaki był rezultat? Zwyczajny i normalny: zachowało się antyczny (consuetudo) zwyczaj, a odrzuciło nowy…

Późniejsze nauczanie Kościoła

Papież Syrycjusz (385) - potwierdza regułę powołując się na wschód i zachód

Innocenty I (404), Leon Wielki, Pelagiusz I.

Grzegorz Wielki (601) - sakramenty ważne, jeśli został zachowany ryt i intencja.

Mikołaj (886) - chrzest ważnie udzielony przez Żyda (DZ 646).

Sobór Florencki − chrzest ważny udzielony przez poganina i heretyka (pod warunkiem zachowania formy i intencji - co robi Kościół: DZ 1315). Podobnie Sobór Trydencki − (W imię Ojca… - co robi Kościół DZ 1617).

Leon XIII (1896) orzeka o nieważności święceń w kościele anglikańskim (brak formy i intencji).

Z dokumentów magisterium wynika:

De FIDE − chrzest ważnie udzielony przez heretyka.

De FIDE − chrzest ważnie udzielony przez żydów i pogan.

Nauka Kościoła − święcenia ważnie udzielone przeze heretyków.

Nauka Kościoła pewna − każdy sakrament ważny (jeśli spełnione warunki) udzielony przez heretyka lub pozbawionego wiary…

Racje teologiczne:

− szafarz narzędziem (racja metafizyczna, przyczyna drugorzędna nie może wpływać na przyczynę główną lub ją ograniczać),

− pozytywna wola Chrystusa − nie żądał wiary (tak przekazuje tradycja), zachowanie pokoju i zaufania to dar Chrystusa,

− sakramenty są udzielane w relacji do Kościoła (co robi Kościół) - jest sakramentem Kościoła i wiara Kościoła uzupełnia braki szafarza.

Powtórzenie sakramentów - sub conditione - usprawiedliwione (ekumenizm).

Sakramenty sprawowane przez grzeszników

Tradycja jest przekonana, że Chrystus nie uzależniał ważności i skuteczności sakramentu od stany łaski.

Grzegorz z Nazjanzu twierdził, że pierścień zarówno złoty jak i żelazny wyciskają tę samą pieczęć, czyli osiągają ten sam skutek.

Jan Chryzostom świadom, że to szafarz wypożycza Jezusowi języka i rąk, był przekonany, że Bóg przede wszystkim odnosi zwycięstwo, poza tym dlaczego konsekwencje ma ponosić ten, kto przystępuje do sakramentu, skoro nie ma wpływu na szafarza.

Urząd Nauczycielski

Leon Wielki i spór z donatystami…

Anastazy (496) - twierdził, że promienie słońca nie brudzą się przechodząc przez szybę…

Potępienie Husa (DZ 1154 − potępiono opinię, według której biskup lub kapłan w stanie grzechu ciężkiego nie święci, nie konsekruje, nie chrzci…).

Zatem sakrament udzielony przez grzesznika jest ważny, jeśli zachował to, co trzeba do ważności sakramentu - de FIDE definita.

Warunki godziwości szafarza:

− WIARA PEŁNA (zgodność z tym, co wyznaje na zewnątrz - nie znajduje się w karach kościelnych.

− STAN ŁASKI (sprzeczność - jako kanał łaski) - pozwolenie Kościoła.

Grzech popełnia wtedy gdy:

− udziela sakramentu ( a nie sakramentaliów),

− ryt solenny (chrzest prywatny) jak przewiduje Kościół,

− szafarz przeznaczony święceniami do tego sakramentu (nie laik, który chrzci).

Rozdział VIII

Liczba i części konstytutywne sakramentów

W ewangeliach wyraźnie występują 3 sakramenty: chrzest, wieczerza Pąnska i pokuta. Studiując Nowy testament poznajemy bierzmowania (DzA 8, 17 i 19, 5), kapłaństwo (2 Tym 1, 6, 1 Tym 4, 14 i 5, 20) Problem umycia nóg (J 13, 1-15) i prawdopodobnie sakramentu małżeństwa (Ef 5, 32 i Mt 19, 3-9).

U Ojców Kościoła trudno znaleźć listę kompletną ze względu na charakter nauczania… Cyryl Jerozolimski − Katecheza mistatogiczna, św. Ambroży − De misteriis, mówią o trzech: chrzest, bierzmowanie i eucharystia (umycie nóg).

Tertulian wymienia: chrzest, bierzmowanie, eucharystia, namaszczenie chorych i pokutę.

Św. Augustyn: chrzest, eucharystia, bierzmowanie, małżeństwo, kapłaństwo (prawdopodobnie − namaszczenie chorych, pokuta).

Teologia średniowiecza

− potrzeba naukowa (historyzm),

− pierwsze wypaczenia (Berengariusz - sakrament to tylko znak).

Od XI w. wymieniane są 7 sakramentów (Magister Hermanus − Epitome theologiae christianae, Sententiae divinitatis); Mistrz Silone, Piotr Lombard - Sententiae. Św. Bernard utrzymuje, że umycie nóg jest sakramentem.

Wschód uznaje 7 sakramentów. Sporadyczne próby, by do sakramentów zaliczyć profesję religijną (Teodor Studyta − święty ubiór jak chrzest) Hiob, mnich − mówi, że sakramentów jest 8, jednakże namaszczenie olejem łączy się z pokutą, a osobny sakrament to święty ubiór (także święte i anielskie dziewictwo kobiet).

Urząd Nauczycielski

Liczba 7 znajduje się w Wyznaniu Wiary dla Waldensów (DZ 794), w Wyznaniu Wiary Soboru Liońskiego (DZ 802), w wyznaniu Wiary Michała Palegologa (DZ 860 - S. Lioński).

Sobór Florencki (Dekret dla Ormian) - 7 sakramentów (DZ 1310). Sobór Trydencki (s. VII) − DZ 1601. S.T właśnie uświęcił termin sakrament, nadał mu sens ścisły (nie mniej ni więcej tylko 7) - fides definita DZ 1864.

Wyjaśnienie teologiczne

Kościół orzekł, że sakramentów jest 7 i taka była pozytywna Wola Boża. Teologowie najczęściej powoływali się na argument de convenientia - czyli wypadało… jest rzeczą najbardziej stosowną, że człowiek znajduje pomoc w procesie swego rozwoju − sakramenty służą doskonałości życia jednostki i zapewniają rozwój społeczny. „Sakramenty Kościoła są przeznaczone dla dwóch celów: doskonalić człowieka w rzeczywistości kultu Bożego i służyć jako środek przeciwko skutkom grzechu. W obydwu wypadkach wypadało, aby ich liczba była 7. Według św. Tomasza człowiek rozwija się po linii ciała: rodzi się (chrzest), rośnie (bierzmowanie), odżywia się (Eucharystia). Ze względu na grzech potrzebuje pokuty i namaszczenia chorych. Po linii życia społecznego − kapłaństwo i małżeństwo.

Wszystkie sakramenty służą jak oręż w walce z grzechem:

Chrzest - środek na brak życia duchowego,

Bierzmowanie − środek na słabość życia duchowego,

Eucharystia − środek zabezpieczający przed grzechem,

Pokuta − środek na grzech popełniony po chrzcie św.,

Namaszczenie − środek przeciwko pozostałościom grzechu,

Małżeństwo − środek przeciwko pożądliwości, pokonanie śmierci biologicznej,

Kapłaństwo − środek przeciwko braku jedności.

Św. Tomasz podziela opinię Aleksandra z Hales, który sądził, że poszczególne sakramenty odpowiadają cnotom teologicznym i kardynalnym:

Chrzest − wiara, przeciwko grzechowi pierworodnemu,

Namaszczenie chorych − nadzieja, p. grzechom lekkim,

Eucharystia − miłość, p. pozostałościom grzechu,

Kapłaństwo − roztropność, przeciwko niewiedzy,

Pokuta − sprawiedliwość, skierowany p. grzechom ciężkim,

Małżeństwo − umiarkowanie, skierowany p. pożądliwości,

Bierzmowanie − męstwo, skierowany p. słabości.

Wschód:

7 gwiazd (Ap 1, 16)

7 kandelabrów (Ap 1, 13)

7 kolumn świątyni mądrości (Ap 9, 1-9)

7 darów Ducha św.

7 charyzmatów eschatologicznych: kapłaństwo − wiedza, pokuta − pokój, małżeństwo − pełnia, Eucharystia − nieśmiertelność, chrzest − sprawność, namaszczenie − delikatność, bierzmowanie − prawda uwielbienia, chwały.

Sakramenty są różne (nie są jednakowe) w swej godności

Sobór Trydencki: „Sakramenty nie są równe co do godności; wśród nich znajdują się takie, które mają większą godność z jakiegoś powodu, racji” (DZ 1603).

Protestanci: sakramenty podlegają subiektywnej ocenie

ST − obiektywizm

Św. Tomasz: „Mówiąc najprościej, Eucharystia jest najważniejszym sakramentem, najpierw dlatego ponieważ w niej znajduje się prawdziwe Ciało i Krew Chrystusa, podczas gdy w innych jest zawarta zdolność narzędziowa, w której uczestniczy Chrystus… (obecność realna i substancjalna)… Po drugie pierwszeństwo Eucharystii wynika z porządku, jaki panuje wśród sakramentów. Wydaje się, że wszystkie są podporządkowane jej jako ich celowi: to oczywiste, że kapłaństwo służy Eucharystii, chrzest - przyjmowaniu Eucharystii; w tym przyjmowaniu człowiek jest wspomagany przez bierzmowanie… Również przez pokutę i namaszczenie chorych człowiek przygotowuje się do godnego przyjęcia Ciała Chrystusa. Małżeństwo, przynajmniej w swej treści, dotyczy tego sakramentu ponieważ oznacza jedność Chrystusa z Kościołem, jedność, która jest przedstawiona w sakramencie Eucharystii.

Innym powodem godności Eucharystii, na który wskazuje św. Tomasz, jest fakt, iż wszystkie sakramenty kończą się komunią świętą.

Jeśli Eucharystia posiada największą godność, to chrzest należy do najważniejszych sakramentów ze względu na konieczność, ze względu na doskonałość, jaką zakłada i przekazuje, pierwszym sakramentem jest kapłaństwo (pokuta i namaszczenie chorych zajmują miejsce pośledniejsze - środki na braki człowieka - są sobie podporządkowane).

Materia i forma

Teologowie średniowiecza posłużyli się kategoriami arystotelesowskimi stosując je do terminologii teologicznej, które to pojęcia przeszły do nauczania urzędowego Kościoła, chodzi konkretnie o pojecie materii i formy, ułatwiające wyjaśnienie natury i elementów konstytutywnych sakramentu.

Materia - to część konstytutywna określana, determinowana przez formę.

Forma - to część konstytutywna określająca, determinująca.

W sakramencie chrztu część określana to czynność obmycia wodą ( obmycie mogłoby mieć wiele znaczeń: czyścić, prać, obmywać, bawić się wodą, żartować… Jednakże słowa JA CIEBIE CHRZCZĘ określają sens religijny obmycia, obmycie zewnętrzne oznacza obmycie (oczyszczenie z grzechów) wewnętrzne, stanowi konsekrację Trójcy św. Obmycie jest znakiem jako część określana przez słowo, które zawiera i wyraża treść i skutek czynności. Podobnie w innych sakramentach. Tylko sakrament pokuty i małżeństwa stwarzały trudności, rozwiązane po długich dyskusjach.

W końcowej fazie średniowiecza wprowadzono rozróżnienie między materią bliższą i dalszą (woda i obmycie, olej i namaszczenie), od czynności sakrament przyjmuje treść. Ryt liturgiczny nie może być dowolny, pozostaje w łączności ze znakami, jakich używa.

Materia i forma wspólnie jako byty fizyczne konstytuują całość sakramentu, stanowią złożoność, złożoność rzeczy samej jest to złożoność natury moralnej, ponieważ jedność materii i formy zależy od intencji szafarza i znaczenia religijnego, jakie szafarz pragnie przekazać.

Sakrament należy do znaku religijnego (święty) i wyraża go ryt zewnętrzny o treści i skutku natury religijnej ( na podobieństwo duszy i ciała w człowieku).

świecki

ZNAK

religijny

Ryt zmysłowy treść (znaczenie)

Materia forma

Materia dalsza bliższa

Pismo św. wskazuje na istnienie dwóch części sakramentu.

Ireneusz: kielich i chleb otrzymują słowo Boże i stają się Eucharystią.

Tertulian: „woda osiąga sakrament uświęcenia wraz z wezwaniem Boga.” „Wkłada się ręce dla błogosławieństwa, wzywając i zapraszając Ducha św… Prawo obmycia przepisane i nakazane: idźcie i nauczajcie…” (De bap. 4).

Św. Cyryl Jerozolimski: olej po wezwaniu Ducha św. staje się darem Chrystusa.

Św. Ambroży: „ Katechumen nie ochrzczony w imię Ojca… nie może otrzymać przebaczenia grzechów.” „Ten chleb jest tylko chlebem zanim zostaną wypowiedziane słowa sakramentu; w momencie gdy dołączy się konsekrację, chleb staje się Ciałem Chrystusa.”

Św. Augustyn: „Czym jest chrzest Chrystusa? Obmyciem wodą w Słowie (Ef 5, 26). Odejmij wodę, nie będzie chrztu; odejmij słowo, nie będzie chrztu” (In Io tract.). „Dlaczego się nie mówi: już jesteście czyści dzięki obmyciu, lecz się twierdzi: słowem, które ja wypowiedziałem (J 15, 4), czy nie dlatego, że tym co obmywa w wodzie jest słowo? Odejmij tylko słowo, a woda czymże zostanie, jak tylko wodą? Do elementu (wody) dochodzi słowo i tak powstaje sakrament” („Detrahe verbum, et quid est aqua nisi aqua? Accedit verbum ad elementum et fit sacraementum” (In Io tract. 80, 3).

Św. Augustyn miał wielki wpływ na średniowiecze. Jego obserwacje dotyczące chrztu rozciągnięto na inne sakramenty.

Hugo od św. Wiktora twierdzi, że ryty składają się z rzeczy, słów i czynności. W summa sententiarum twierdzi, że sakrament (ryt święty) składa się z trzech elementów nazwanych rzeczami, jak woda, olej itp., faktów (czynności), jak zanurzenie i słów, które zawezwaniem Trójcy św.

Piotr Lombard powie, że sakrament składa się z 2 elementów: słowa i rzeczy. Słowo jest wezwaniem Trójcy św., rzecz to woda, olej itp. Te spostrzeżenie odniesie do Eucharystii i bierzmowania. W XII i XIII w. res et verba w powszechnym użyciu. Wydaje się, że pojęcia materii i formy po raz pierwszy użył Hugo od św. Ciała.

Tomasz tę innowację udoskonalił: „ze słów i rzeczy powstaje jedność w sakramentach, tak jak z formy i materii, słowem doskonali się znaczenie rzeczy… Pod pojęciem rzeczy rozumie się czynności zewnętrzne, podpadające pod zmysły, jak polanie wodą, namaszczenie itp… w sakramentach słowa stanowią formę, a rzeczy widzialne materię. W sposób naturalny części istotne stanowią forma i materia….”

Magisterium Kościoła

Po raz pierwszy terminologia zostaje użyta w pytaniach zwróconych do zwolenników Wiclefa i Husa (DZ 1262).

W Dekrecie dla Ormian (1439) materia, forma i intencja (DZ 1312, BF 432).

Sobór Trydencki - materia i forma jako części istotne (DZ 1671); o pokucie mówi się jako quasi materia (DZ 1673 i 1704); o namaszczeniu materia remmota (olej) (DZ 1695).

Leon XIII problem ważności święceń anglikańskich rozwiązuje o pojęcie materii i formy (DZ 33 15).

Pius XII konstytucja: Sakramentum Ordinis określa materię i formę świeceń.

Paweł VI określa diakonatu, prezbiteratu i biskupa (materia i forma w: AAS 60, 1968) - nauka katolicka.

Wyjaśnienie teologiczne

Znak sakramentalny, który jest znakiem religijnym, stanowią słowa i czynności (Ojcowie Kościoła, Pismo św.).

Dla niektórych sakramentów trudno określić materię i formę (np. pokuta).

Św. Tomasz − materia albo quasi-materia (wyznanie, żal, zadośćuczynienie)

- forma − rozgrzeszenie (Sobór Trydencki)

- czynności penitenta są dyspozycją a nie materią; istotę stanowi rozgrzeszenie (rozgrzeszenie skuteczne bez wyznania grzechów... wojna, wypadek samochodowy, choroba…).

Skotyści − czynności penitenta (wyznanie, żal, zadośćuczynienie) stanowią warunek konieczny dla sakramentu, ale nie stanowią jego istoty.

Materia − pouczenie kapłana; forma - rozgrzeszenie.

Sakrament małżeństwa

Materia - ofiarowanie prawa do ciała (przekazanie); forma − przyjęcie wzajemne tej ofiary (skorzystanie z przekazania prawa).

Materia plus forma = sakrament plus intencja (akt ludzki) = sakrament, jednakże intencja stanowi warunek a nie cześć składową.

Wyjaśnienie dotyczące materii i formy:

Forma − słowna, bez powtórzeń przerw, moralnie złączona z czynnością sakramentalną (czas Ojcze nasz…), zaaplikowana przez 1 i tego samego szafarza…

Materia i forma − pewne (sacramenta sunt proprter homines)

− zmiana substancjalna materii powoduje nieważność (także formy),

− zmiana akcydentalna

Rozdział IX

Szafarz - kapłan - Liturg

Głównym szafarzem sakramentów jest Chrystus, narzędziem jest człowiek, który musi działać na sposób ludzki, czyli świadomie i dobrowolnie. Tylko żyjący Mozę sprawować sakramenty, niektóre wymagają władzy święceń (bierzmowanie, Eucharystia, pokuta, kapłaństwo, namaszczenie); chrzest powinien być sprawowany przez - w następującej kolejności - mężczyznę, kobietę, chrześcijanina, niewierzącego…

Szafarz może być konsekrowany lub nie konsekrowany; zwyczajny lub nadzwyczajny (bierzmowanie - kapłan nadzwyczajny, diakon - komunia, lektor, człowiek świecki); szafarz publiczny ( z urzędu, z władzy) i prywatny (laik - chrzest; kapłan − bez rytu uroczystego).

Intencja szafarza

Czyn ludzki domaga się wolności i świadomości, czyli działania ukierunkowanego intencją. Pismo św. nie daje wskazówek dotyczących intencji, dopiero w średniowieczu i w wiekach późniejszych problem został zauważony i szeroko dyskutowany.

Intencja (intendo - zamierzam) - to ruch woli ku przedmiotowi lub określonemu celowi; zatem jest to akt ludzki, poprzez który osoba pragnie dokonać (lub nie) czegoś , osiągnąć (lub nie) określony cel. Intencja jest aktem wewnętrznym, pochodzącym z wolnej woli, który zostaje uzewnętrzniony przez osobę w określony sposób, zakładając, ze jest szczera.

Intencja, jakiej wymaga się przy sprawowaniu sakramentów, dotyczy przynajmniej tego, co czyni Kościół - quo facit Ecclesia (pragnienie czynienia tego, co czyni Kościół). Chodzi o to, aby była to intencja ogólna, bez potrzeby uświadomienia sobie wyraźnie tego, co pragnie uczynić Kościół w związku z wykonaniem rytu. W związku z tym taką ogólną intencję mogą wzbudzić także ci, którzy znajdują się poza Kościołem i nie posiadają wiary: wystarczy, że chcą przez wykonanie rytu posłużyć innym zgodnie z oczekiwaniami Kościoła (skutek) lub pragną czynić to, co ustanowił Kościół. Dla urzeczywistnienia sakramentu wymaga się intencji niewyraźnej (implicite) - tego, co czyni Kościół.

Ewolucja historyczna

Dopiero w średniowieczu pojawił się problem intencji, pierwszy zwrócił uwagę na doniosłość zagadnienia Hugo od św. Wiktora, następnie Piotr Lombard. Wilhelm z Auxerre (1231r.) wprowadził sformułowanie techniczne − quo facit Ecclesia. Tę formułę przejęli wszyscy teologowie: Aleksander z Hales, Albert Wielki, św. Bonaventura, św. Tomasz, Duns Szkot i inni.

Magisterium

Innocenty III w wyznaniu wiary dla Waldensów (1208) domaga się intencji dla ważności konsekracji (DZ 794). Sobór w Konstancji w pytaniach do Wiclefa i Husa wyraźnie domaga się odpowiedzi pozytywnej − quo facit Ecclesia (DZ 1262).

Dekret dla Ormian (DZ 1312) - wyraźnie określa, ze intencja, materia i forma są konieczne dla urzeczywistnienia sakramentu.

Sobór Trydencki - w odpowiedzi na twierdzenia M. Lutra jakoby sakramenty służyły jedynie pobudzeniu wiary, a intencja zbyteczna (dla żartu, bez intencji rozgrzeszenie ważne, jeśli wzbudziłeś wiarę) − wymaga się od szafarza podczas sprawowania sakramentu przynajmniej (saltem = minimum) intencję - quo facit Ecclesia (DZ 1611).

Teologowie wyciągali wniosek, że sprawując ryt sakramentalny bardzo dokładnie, wykonuje się intencję Kościoła (quo facit E.). Papież Aleksander VIII potępia tego rodzaju opinie (DZ 2328). Leon XIII z powodu braku odpowiedniej intencji (jej „brak” był widoczny w użytym rycie) uznał święcenia anglikańskie za nieważne.

Racje teologiczne

− zgoda teologów (nauczanie Kościoła). Dyskusja, czy brak intencji u szafarza może uzupełnić wiara przyjmującego? Św. Tomasz odpowiada, że to dzieje się dzięki Kościołowi, który dopełnia braki i niedostatki.

− intencja jest konieczna do nadani treści rytowi, ona skierowuje uwagę na skutek czynności sakramentalnej,

− szafarz jest narzędziem drugorzędnym, podporządkowanym, także Kościołowi, chociaż jest to narzędzie myślące,

− Chrystus dał władzę udzielania lub nie udzielania sakramentu. Szafarz powinien ukierunkować przeznaczenie znaku sakramentalnego w stronę określonego skutku. Aczkolwiek niektóre wypowiedzi sugerują pewien rodzaj mechanistycznego działania sakramentów, jednak nigdy się nie wykluczało, że człowiek je sprawuje.

− materia i forma są konieczne dla zaistnienia sakramentu, zaś intencja stanowi jakby formę znaku (można go rozumieć jako warunek sine qua non).

Intencja „wewnętrzna” szafarza

W XVII w. pojęcie intencji zostało bardziej sprecyzowane − niektórzy sądzili bowiem, że wystarczy dokładnie wykonać ryt sakramentalny (zewnętrznie), inni uważali, ze chodzi o intencję wewnętrzna - pragnienie wykonania świętej czynności tak jak to czyni Kościół (formalnie, a nie tylko materialnie).

Wydaje się, ze tej pierwszej opinii sprzyjał św. Tomasz (oczekiwał, że wystarczy, aby szafarz nie manifestował wyraźnie czegoś przeciwnego).

W czasie Soboru Trydenckiego Ambroży Katarinus, Salmeron (s. VII) byli tego samego zdania. Teologowie z Louvain podobnie (powszechnie się przyjmuje, ze kto zewnętrznie…, zatem jego intencja ma swoją podporę wewnętrzną). Jednakże Aleksander VIII potępił taki ekstremizm (Dz 2328) − ekstrynsekizm skrajny. Dzisiaj przyjmuje się, że potrzebna jest intencja wewnętrzna.

Racja:

Jednakże, gdy pojawia się brak intencji wewnętrznej, pojawia się problem: ryt sakramentalny zostaje zdeterminowany, określony przez intencję wewnętrzną (jako czynność święta).

Chodzi przede wszystkim o czynność ludzką, wyznaczoną przez Chrystusa, którego szafarz reprezentuje.

Wskazania praktyczne odnoszące się do intencji:

Intencja może być aktualna lub wirtualna; aktualna − momencie czynności sakramentalnej; wirtualna − w momencie czynności sakramentalnej nieuświadomiona, ale obecna jako skutek mocą poprzedniej intencji In taka intencja wystarczy.

Nie wystarczy intencja habitualna − nieuświadomiona w momencie czynności, ale także nie wpływa na czynność; kiedyś powzięta, ale nie ponowiona. Do aplikacji np. intencji Mszalnej taka intencja wystarczyłaby (kiedy podpisuję…).

Intencja interpretatywna (objaśniająca) − byłbym konsekrował gdybym wiedział, że hostia jest blisko - taka intencja nie wystarczy…

Intencja co do przedmiotu:

− określona, gdy przedmiot określony, nie dwuznaczny (konsekruję hostię na korporale; rozgrzeszam penitenta przy konfesjonale),

− nieokreślona − gdy przedmiot nieokreślony (konsekruję 5 hostii z wielu) − nie może wystarczyć…

− wyraźna − kiedy wyraźnie znam intencję, np. za zmarłego,

− niewyraźna − nie wiem, jaka intencja, ale mówię „kolejna”, podpisana przeze mnie.

Intencje co do sposobu:

− niektóre sakramenty administruje się w sposób absolutny, niekiedy warunkowo. Warunek może być de praesenti, czyli aktualnie występujący (jeśli, żyjesz ja cię rozgrzeszam) albo de praeterito (jeśli nie jesteś ochrzczony, ja ciebie chrzczę…) - obydwie dozwolone, ponieważ jeśli warunek się spełnia, sakrament jest sprawowany w sposób absolutny). De futuro − jeśli pójdziesz na Mszę św., … nie można stosować…

Rozdział X

Łaska sakramentalna

Różnica między sakramentami ST a sakramentami NT polega na tym, że te ostatnie zawierają i udziela łaski, podczas gdy pierwsze ją zapowiadają czy stanowią jedynie jej okazję. Łaska nazywana była res sacramenti.

Każdy sakrament zawiera łaską specyficzną dla danego sakramentu, trzeba poznać łaskę poszczególnych sakramentów.

Skutki kultyczne

Na pierwszym miejscu trzeba mówić o skutkach kultycznych, gdy zamierza się mówić o skutkach poszczególnych sakramentów. Skutki te mają swój fundament we włączeniu w Ciało Mistyczne Chrystusa, w łączność z Najwyższym Kapłanem i Pośrednikiem i zapewniają uczestnictwo w kulcie liturgicznym.

− te walory ofiarują przede wszystkim sakramenty, które wyciskają charakter sakramentalny, który jest uczestnictwem w kapłaństwie Chrystusa. Każdy wierny jest przeznaczony do komunikowania tego, co przynależy do kultu Bożego.

− wszystkie inne sakramenty są czynnościami - aktami kultu (wstępujące - kult, zstępujące - uświęcenie).

Co się tyczy łaski sakramentalnej, to trzeba wyodrębnić jej specyfikę, w pierwszym rzędzie odróżniając ją od łaski uświęcającej (nabywaną przez cnoty i zasługi nadprzyrodzone).

Teologowie różnią się w swoich opiniach. Wielu twierdzi, że łaska sakramentalna obejmuje łaskę uświęcającą, i że ta ostatnia jest taka sama, tego samego rodzaju - usprawiedliwia i uświęca, czyniąc nas uczestnikami natury Bożej.

Różne opinie

Niektórzy twierdzą, że łaska sakramentalna dodaje do łaski uświęcającej zdolność nadprzyrodzoną (habitus), Dzięki za wszystko i której łaska uświęcająca powoduje skutki odpowiadające poszczególnym sakramentom (Capreolus).

Św. Bonawentura − łaska sakramentalna to łaska uświęcająca s dodatkiem różnych skutków uzdrawiających nasze słabości i pozostałości grzechu − te skutki odpowiadają naturze poszczególnych sakramentów.

L. Billot widzi w lasce sakramentalnej nowy stan łaski, rodzaj dyspozycji (habitu), która pomniejsza pożądliwość w jej różnych przejawach.

Kard. Gaetano w komentarzu do św. Tomasza (nie mówi o habitus): łaska sakramentalna odróżnia się od łaski cnót, aktów czy darów, tak jak pomoc Boża od darmowego daru zwyczajnego. Łaska sakramentalna obejmuje Boże pomoce, które zawiera każdy sakrament (podobnie Duns Szkot).

Domenico Banez: Łaska sakramentalna zawiera „coś” więcej; chodzi o skutek; trzeba widzieć pomoc specjalną zgodną z naturą poszczególnego sakramentu.

Wielu autorów nie widzi potrzeby wprowadzania dla łaski sakramentalnej nowego stanu, różniącego się od powszechnej łaski uświęcającej: łaska sakramentalna różni się od łaski uświęcającej, tym że daje PRAWO do pomocy. Ta linia myślenia − łaska sakramentalna jako PRAWO do łask aktualnych swej klasycznej postaci jest powszechnie przyjmowana. Potwierdzenie tego stanowiska znajdujemy w magisterium Kościoła (Pius XI Casti connubii). Łaska sakramentalna ma ścisły związek ze znakiem sakramentalnym i jego przeznaczeniem. PRAWO I POMOC (kairos) aktualna − to ma swój fundament fizyczny i prawny w wydarzeniu sakramentalnym - i różnorodności tej pomocy, jak poucza Dekret dla Ormian DZ 1311( rigeneratica, roborativa, nutritiva, unitiva, risuscitante , sanativa, potestativa i riproduttiva.).

Por. S. Trydencki DZ 1600, 1604 - 1607.

Opinia autora podręcznika

Łaska sakramentalna daje prawo do różnych łask aktualnych, jakich udziela przyjęty sakrament. Są różne sposoby pojmowania rzeczywistości łaski sakramentalnej.

Racje:

Pius XI w Casti connubii (łaska sakramentalna powiększona, inne dary; prawo do pomocy ze strony łaski.

Łaska sakramentalna dodaje coś nowego do łaski uświęcenia, ponieważ jest to łaska związana z sakramentem i jego przeznaczeniem. Łaska sakramentalna to pomoce aktualne zgodnie z potrzebami i funkcjami poszczególnych sakramentów. Łaska sakramentalna to łaska powszechna z prawem do łask i pomocy aktualnych. To prawo jest rzeczywistością moralną i prawną, która ma podstawę w fakcie fizycznym sakramentu.

Dekret dla Ormian

Chrzest i pokuta łaska odrodzenia (łaska pierwsza)

Sakramenty ważne ale nie owocne (bez przekazywania łaski)

Sakramenty ważne i nieważne, owocne i nie owocne, godziwe i niegodziwe, prawne i nieprawne (illecitus)

Przekazywanie łaski

Średniowiecze − sacramenta conferunt gratam

sacramenta conficiunt gratiam (powodują, zawierają, przekazują).

Ex opere operato … omnibus non ponentibus obicem.

Contenere - zawierać - wyrażenie, które w rzeczy samej nie wskazuje na przyczynę (wywołanie, wytwarzanie) łaski, lecz wskazuje na obecność łaski (jak naczynie wodę).

Conferre gratiam - przekazywać łaskę - sugeruje wytwarzanie łaski, która zostaje przekazana; zawiera przyczynę łaski w szerokim sensie.

Ex opere operato - na mocy samego sakramentu, niezależnie od godności i zasługi szafarza, ani od przyjmującego (w przeciwieństwie do opus operand).

Opus operatum - obiektywizm, co oczywiście nie oznacza, ze się wyklucza dyspozycję subiektywną podmiotu (wiara, intencja, żal itp.), aby urzeczywistnił się sakrament w tym, który go przyjmuje. Taka dyspozycja to warunek łaski, lecz nie przyczyna skuteczna łaski. Przyczyna bowiem wpływa rzeczywiście na skutek, podczas gdy warunek stwarza „okoliczności” (je się zakłada).Opus operatum nie wyklucza dyspozycji szafarza, aby sakrament został urzeczywistniony ważnie i godziwie − świętość bowiem szafarza wpływa − jako siła błagalna − że niektóre łaski otrzymują ci, którzy je przyjmują.

Skuteczność ex opere operato rozumieć należy w ten sposób: jeśli akcja sakramentalna została wykonana, (warunki spełnione), wówczas sakramenty przynoszą przewidywany skutek.

Przeszkoda (obex, obire, sprzeciwiać się) - kto stawia przeszkodę, ten nie otrzymuje łaski. Taką przeszkodą u dorosłych może być brak żalu, gdy chodzi o sakramenty umarłych (chrzest, pokuta, namaszczenie chorych) lub brak stanu łaski, gdy chodzi o sakramenty żywych.

Ewolucja pojęć w teologii średniowiecznej

Nowy Testament - nie zna terminologii, choć idea jest mu bliska. Ojcowie nie mają kłopotów…

Hugo od św. Wiktora: „każdy sakrament zawiera uświęcenie, zawiera bowiem łaskę i przekazuje ją tym, którzy mają być uświęceni.”

Summa Sententiarum: „sakrament jest formą widzialną łaski niewidzialnej, przez który ona jest przekazywana. W rzeczy samej nie tylko jest znakiem rzeczy świętej, lecz jest przyczyną skuteczną uświęcenia.”

Piotr Lombard: sakrament „jest znakiem łaski Boga i formą łaski niewidzialnej, stąd jest obrazem łaski i jej przyczyną.”

Piotr z Poitiers (+1215) pierwszy mówi o opus operatum.

Innocenty III rozróżnia opus operand (czynność kapłana), opus operatum (skuteczność sakramentalna).

Albert Wielki: „Dobre życie przynosi zbawienie ex opere operante, zaś sakrament ex opere operato.”

Biel uważał, ze sakramenty ST działały ex opere operante, zaś NT ex opere operato.

Magisterium Kościoła

Dekret dla Waldensów (BF 201), Innocenty III (BF 239), Dekret dla Ormian (DZ 1311).

Luter odrzuca opere operato, stąd Sobór Trydencki potępia Marcina Lutra jakoby sakramenty nie zawierały łaski (DZ 1605), a wzmacniały jedynie wiarę (BF 216/435) - jest to dogmat de FIDE divina et catholica (DZ 1606, 1608).

Pius II - sacramentum ordinis…

Modernizm (Pascendi, Lamentabili 1907).

Wyjaśnienie teologiczne

− wola Boża realizowana, sakramenty to czynności Chrystusa,

− analogia wiary: chrzest dzieci, które nie są zdolne do aktu personalnego i decyzji (Kartagina 418 - DZ 223-1514).

Magisterium Kościoła

Dekret dla Waldensów (BF 428), Innocenty III (BF 419);

Dekret dla Ormian (DZ 1311);

Kontekst wystąpienia Marcina Lutra - tylko wiara, jego sprzeciw przeciwko teologii średniowiecza.

Sobór Trydencki - potępia Lutra jakoby sakramenty nie zawierały łaski (DZ 1605) i zaprzeczenie jakoby sakramenty miały tylko wzmacniać wiarę (BF 216/435).

Orzeczenie dogmatyczne: sakramenty zawierają i przekazują łaskę (DZ 1606; Dz 1608) - de fide divina et catholica.

Leon XIII - o święceniach w kościele anglikańskim.

Modernizm (Pius X - Lamentabilis, Pascendi - 1907)

Pius XII - o święceniach

Wyjaśnienie teologiczne

• sakramenty są czynnościami Chrystusa, Wola Boża jest niezmienna...

• analogia wiary: praktyka chrztu dzieci, które nie są zdolne do jego przyjęcia na drodze decyzji personalnej (czyli łaska jest przekazana niezależnie od decyzji personalnej).

Odżywanie sakramentów:

Problem: czy sakrament ważnie udzielony, ale bez łaski może spowodować łaskę później, gdy przeszkoda zostanie usunięta? Odpowiedź pozytywna dla sakramentów zawierających charakter. Istnieją powody, by mówić o odżywaniu sakramentów przy namaszczeniu chorych i małżeństwie ( 1 raz w chorobie, 1 raz w życiu). Pokuta i Eucharystia nie odżywają, ponieważ można je powtórzyć w momencie usunięcia przeszkody. Przeszkoda to stan grzechu ciężkiego, którą usuwa się poprzez żal i spowiedź.

Ilość łaski - zgodnie z naturą sakramentu, im większa godność sakramentu, tym większa łaska. Poza tym na ilość łaski ma wpływ dyspozycja przyjmującego - por. Sobór TRYDENCKI : „secundum mensuram „quam S. Sanctus paritur singulis prout vult” (1 Kor 12, 11) et secundum propriam cuiusque dispositionem et cooperationem” (Dekret o Usprawiedliwieniu s. VI, rozdz. 7).

Przyczynowość sakramentów

Sobór Trydencki, idą za poprzednimi orzeczeniami, twierdził, że sakramenty zawierają i przekazują (udzielają) łaskę (DZ 1606) i to dzieje się mocą samego sakramentu (ex opere operato) - DZ 1608.

Dekret dla Ormian: Sakramenty Starego Testamentu nie są przyczyną łaski, zakładając niejako że Nowego Testamentu są przyczyną łaski. Sobór Trydencki o chrzcie mówi wprost: przyczyna narzędziowa łaski usprawiedliwienia (DZ 1529).

Odróżniamy przyczynę od warunku (sine qua non) i okazji.

Przyczyna jest tym, co wpływa na istnienie jakiejś rzeczy. Różne mamy przyczyny (materialna i formalna, celowa i wzorcza, narzędziowa i sprawcza, sprawcza i skuteczna). Przyczyna sprawcza i skuteczna to takie działania, któremu powstaje skutek różny od przyczyny działającej, zatem powstaje nowy byt.

Przyczyna sprawcza może być FIZYCZNA, gdy powoduje powstanie nowego bytu za pomocą czynności fizycznej. Przyczyna sprawcza może być także INTENCJONALNA, tzn. poznana na drodze rozumu:

1. moralna - racje i skuteczność działania tkwią w intencji;

2. prawna - w określonym znaku zostało zawarte prawo do konkretnej łaski.

Przyczyna sprawcza, gdy łączy się z inną, może stać się przyczyną główną lub narzędziową.

Warunek i okazja - to środowisko, założenia, okoliczności...

Opinie teologiczne

Teologowie mają do dyspozycji wypowiedzi urzędowe Kościoła... i Objawienie. Sobory mówią o sakramentach jako naczyniach zawierających łaskę...

Pismo św.: kiedy mówi o sposobie przekazywania łaski, posługuje się wyrażeniami, które wskazują na sakrament jako środek, narzędzia i zasada łaski (dia ek plus ablativus narzędziowy): „Odrodził nas poprzez (dia) obmycie odradzające” (Tyt 3, 50, „niech odżyje łaska, która jest w tobie poprzez (z powodu „dia”) włożenia rak” (2 Tym 1, 60, „jeśli ktoś odrodzi się za pośrednictwem - mocą wody i Ducha św. ( J 3, 5; Ef 5, 25) - „obmywając Kościół poprzez obmycie wodą za pośrednictwem słowa.”

Podobnie Ojcowie.

RÓŻNE SPOSOBY WYJAŚNIANIA PRZYCZYNOWOŚCI

1. PRZYCZYNOWOŚĆ FIZYCZNA

Św. Tomasz - przyczynowość fizyczna dysponująca (powoduje usposobienie), przyczynowość fizyczna doskonaląca - sakrament dotyka niejako skutku, czyli łaski jako przyczyna narzędziowa.

Racje:

• odpowiada realizmowi Pisma św. i Ojców.

• Odpowiada atrybutom Bożym, Jego potędze i wszechmocy działającej przez słabe narzędzia...

• manifestuje wyższość sakramentów Nowego Testamentu nad Starego Testamentu,

• analogia z człowieczeństwem Jezusa jako narzędzia złączonego ze Słowem.

Trudności:

odżywanie sakramentów (charakter)...

2. PRZYCZYNOWOŚĆ INTENCJONALNA

Przyczynowość intencjonalna bardziej odpowiada charakterowi znaku i symbolu - muszą być poznane, wtedy ukazuje się ich cel, intencja, znaczenie.

Według tej teorii, sakramenty powodują skutek, ponieważ są znane Bogu (On określa ich intencję i skutek) i ukierunkowują działania Boże: Bóg przekazuje łaskę fizycznie tym, którzy przystępują do sakramentów.

1. przyczyna moralna - to ta, która uświadamia motywy działania (rozum i wola) skłaniającego do działania fizycznego. Sakramenty są przyczyną moralną łaski dlatego, ponieważ Bóg tak postanowił; są to czynności Chrystusa, które skłaniają Boga do udzielenia łaski. Chrystus - przyczyna moralna główna; szafarz - przyczyna fizyczna.

2. przyczyna prawna - sakrament powoduje tytuł prawny udzielenia łaski.

Zwolennicy: Melchior Cano, Franciszek Wiktoria, Franzelin, Pesch - kierunek pierwszy (a); Kardynał Billot - kierunek prawny (b).

Racje:

• Chrystus jak przyczyna główna moralna (szafarz fizyczna),

• Chrystus (Jego wola) pragnie przekazać łaskę zbawienia,

• wyjaśnienie odżywanie sakramentów wydaje się być pełniejsze.

Inne teorie:

Temino Saiz - ponieważ każdy sakrament zawiera inny skutek, stąd przyczynowość jest inna; np. chrzest, bierzmowanie, kapłaństwo - przyczynowość pośrednia (poprzez charakter) i intencjonalna; pokuta - prawna bezpośrednia; Eucharystia - fizyczna bezpośrednia.

Przyczynowość symboliczno-narzędziowa - Edward Schillebeeckx. Punkt wyjścia - natura znaku i symbolu.

Kiedy Schilleebeckx mówi, że „poszczególne sakramenty są aktami osobistymi Chrystusa uwielbionego przez i w akcie Kościoła” i że „są w czynności eklezjalnej aktem odkupienia Chrystusa (przyczyna łaski), aktualizującego się w konkretnym człowieku” i że „będąc znakiem ego aktu zbawczego, sakramenty wytwarzają łaskę” - jednym słowem Schilleebeckx podkreśla, że sakramenty jako czynności Chrystusa są wyrażeniem Jego zbawczej woli w widzialny sposób w Kościele.

Stąd można powiedzieć, że Schilleebeckx mieści się w grupie teologów, którzy tłumaczą działanie sakramentów poprzez przyczynowość intencjonalną. Schilleebeckx unika tylko terminologii dotychczas przyjętej (p. fizyczna i intencjonalna).

Przyjmuje, że symbol sakramentalny - ryt zewnętrzny wypełniony aktem osobowym Syna Bożego, wolą zbawczą Uwielbionego i ludzką Chrystusa, która się wciela w ryt jak dusza w ciało... Sakramenty stanowią wyrażenie miłości Boga- Człowieka; ten gest „zmusza” niejako do odpowiedzi na poziomie egzystencjalnym, stąd w sakramencie może się realizować SPOTKANIE z Bogiem w akcie wiary i miłości.

Karl Rahner - podkreśla wartość znaku w sakramencie; zdaniem Rahnera sam znak może posłużyć za wyjaśnienie przyczynowości; sacramenta significando efficiunt gratiam - zdaniem Rahnera symbol odróżnia się realnie od tego, co symbolizuje, aczkolwiek stanowi część tego, co oznacza (uczestniczy), np. ciało jest znakiem umożliwiającym ujawnienie się duszy, przez ciało realizuje się esencja duszy... Tak dzieje się w sakramentach. Podstawowy sakrament to Kościół.

Czyni się zarzut Rahnerowi, że sakramenty są znakami z wyboru (intencjonalne).

Wyjaśnienie tomistyczne utrzymuje, że sakramenty są narzędziem Boga i bezpośrednio powodują łaskę. Znak nie zawiera formalnie łaski, lecz wirtualnie (w przyczynie) - woda przepływa przez rurę, idea urzeczywistnia się przez słowo, stąd tomiści wyjaśniają poprzez przyczynowość narzędziową (fizyczną).

Sobór Trydencki (DZ 849) sprzyjał wyjaśnieniu tomistycznemu, jak także liturgia.

Przyczynowość moralna - szkotyści i Jezuici - sakramenty wpływają moralnie na Boga - ich godność wynika z ustanowienia; łaska nie jest wytworem znaku lub przez znak, lecz znak ją reprezentuje (okazja).

Przyczynowość intencjonalna - kardynał Billot (szukający kompromisu miedzy narzędziową i moralną uważał, że sakramenty stwarzają dyspozycję (prawo) - to jest uzdalniają przyjmującego do przyjęcia łaski.

Rozdział XI

Pochodzenie sakramentów

Sakramenty chrześcijańskie i misteria pogańskie

Sakramenty ustanowione przez Chrystusa

Nauczanie Ojców

Panuje powszechne przekonanie, że sakramenty ustanowił Jezus Chrystus.

Justyn: „chleb eucharystyczny, który polecił Pan nasz Jezus Chrystus przygotować na pamiątkę swej męki, służy do oczyszczenia z nieprawości dusz ludzkich.”

Orygenes: mówi wyraźnie o ustanowieniu chrztu.

Św. Efrem: o ustanowieniu eucharystii.

Św. Ambroży: o ustanowieniu pokuty, chrztu: „zatem kto jest twórcą sakramentów, jeśli nie Pan Jezus?”

Św. Augustyn: mówi o chrzcie i ogólnie: Pan Jezus Chrystus, jak sam wyraża się w Ewangelii, nałożył na nas jarzmo słodkie i brzemię lekkie. Dlatego zgromadził społeczność nowego ludu za pomocą sakramentów, których liczba jest niewielka; łatwo je sprawować i posiadają wielkie znaczenie, tak jak chrzest, będący konsekracją w imię Trójcy, komunia w ciele i krwi i inne pozostałe, polecone w pismach kanonicznych, za wyjątkiem tych, które wyrażały poddaństwo dawnego ludu, przystosowane do ich serca i na czas proroków, o czym się czyta w 5 Księdze Mojżesza. O niektórych (sakramentach) nie zostało napisane i te zachowujemy, ponieważ zostały nam przekazane; one są zachowywane w całym świecie; możemy więc myśleć, że zostały polecone i ustanowione przez apostołów bądź przez sobory plenarne (synody), których powaga w Kościele jest bardzo zbawienna.”

Dla św. Augustyna sakramenty wypłynęły z booku Chrystusa: „Adam zasnął, ay powstała Ewa, Chrystus zasnął i jego bok został przebity włócznią, aby wypłynęły sakramenty, poprzez które buduje się Kościół” (In Io. tract. 9, 10 PL 35, 1465).

Pismo św.

Ojcowie odwoływali się do Pisma św., ponieważ:

• O niektórych sakramentach Pismo św. mówi wyraźnie i bezpośrednio: chrzest (Mt 28, 19), Eucharystia (Mt 26, 26-28); Mk 14, 22-24; Łk 22, 19... 1 Kor 11, 23-26; J 6, 50-58), pokuta (J 20, 21-23);

• O kapłaństwie wiemy, że zostało ustanowione przy ustanowieniu Eucharystii („To czyńcie na moją pamiątkę” - funkcja kapłańska-ofiarnicza). Sobór Trydencki (DZ 1740, 1752) orzekł, że nie tylko ustanowione zostało kapłaństwo, lecz także ryt w oparciu o Stary Testament (Licz 27, 18-23 i Pp 34, 9), bo nowy ryt pojawia się od początku (DzA 6, 6; 2 Tym 1, 6; 1 Tym 4, 14).

• O namaszczeniu chorych wiemy, że apostołowie namaszczali chorych (Mk 6, 13). Sobór Trydencki łączy Mk 6, 13 z Jk 5, 14. Karl Rahner: nie ma powodu odrzucanie apriori historycznego faktu ustanowienia tego sakramentu przez Chrystusa, co potwierdza Mk 6, 13. W starożytności namaszczano przy sakramencie pokuty.

• Małżeństwo - znak i symbol bazujący na prawie naturalnym, co zaakceptował Chrystus.

• Bierzmowanie (DzA 8, 16 i 19,5. Jezus zapowiedział Ducha (DzA 1, 5-8), Chrystus mógł wskazać także ryt - włożenie rąk.

Magisterium Kościoła

Teologia w oparciu o objawienie i naukę ojców Kościoła twierdzi, że Chrystus ustanowił wszystkie sakramenty. Z faktu, iż sakrament jest znakiem łaski Chrystusa, wynika jego ustanowienie przez Chrystusa. W ten sposób możemy powiedzieć, że Chrystus ustanowił sakramenty ponieważ:

• ustanowił skutek czyli specjalny owoc w postaci łaski,

• ustanowił konkretny znak (symbol) łaski,

• udzielił znakowi właściwej skuteczności, czyli znak powoduje łaskę.

Teologowie przypisują Chrystusowi te trzy elementy, wymagane do zaistnienia sakramentu. Wśród teologów występują różnice odnośnie sposobu ustanowienia i określenia znaku sakramentalnego. Chrystus określił łaskę odrodzenia poprzez chrzest, łaskę odżywiania duchowego poprzez Eucharystię, łaskę oczyszczenia przez rozgrzeszenie, łaskę pociech przez namaszczenie, łaskę jedności Kościoła - przez włożenie rąk przy przekazaniu władzy święceń.

Teologowie dyskutują nad sposobem ustanowienia znaków sakramentalnych i pytają się, czy udzielił władzy Kościołowi nad tymi znakami. Jedni twierdzą, że Chrystus ustanowił bezpośrednio znaki sakramentalne.

K. Rahner - Chrystus ustanowił explicite Kościół, natomiast sakramenty (znaki) implicite. Według Rahnera przyjmując tego rodzaju założenie twierdzimy, że w ustanowieniu implicite Kościoła Chrystus bezpośrednio ustanowił sakramenty.

Teologia protestancka: 3 sakramenty (chrzest, pokuta, Eucharystia); moderniści: bezpośrednio tylko chrzest, inne sakramenty ujawniły się w Kościele na drodze ewolucji pod wpływem misteriów.

Sobór Trydencki : DZ 1601 - 7 (przeciwko modernistom DZ 2088) = de fide definita.

Poszczególne sakramenty:

Eucharystia DZ 1637

Pokuta DZ 1670, 1701

Namaszczenie chorych

DZ 1695, 1716

Kapłaństwo DZ 1764, 1773

Małżeństwo DZ 1801

Chrystus twórcą sakramentów jako człowiek

Teologowie dyskutowali, czy sakramenty ustanowił Chrystus jako człowiek czy jako Bóg. Szkot i Biel sądzili, że Chrystus nie mógł z wyboru ludzkiego związać łaski czy przekazać sakramentowi, to należy do Boga i Jego Woli. Naturze ludzkiej należy jedynie przypisać wpływ na skuteczność łaski sakramentalnej jako przyczyna zasługująca.

Większość teologów utrzymuje, że twórcą sakramentów jest Chrystus Człowiek, stąd ich należy przypisać czynności ludzkiej.

Powody:

• Chrystus w człowieczeństwie otrzymał wszelką władzę na niebie i na ziemi (Mt 28, 18),

• Sakramenty należą do dzieła zbawczego Chrystusa i urzeczywistniają historię zbawienia, stąd należą do Chrystusa z racji Jego dzieła. Dzieło zbawcze dokonało się poprzez naturę ludzką.

• Chrystus jako człowiek jest założycielem Kościoła, który ustanowił bezpośrednio określając jego istotę. Sakramenty należą do kultu chrześcijańskiego Kościoła.

Zatem do Chrystusa jako człowieka należą sakramenty (communicatio idiomatum) - on posiada władzę nad nimi (potestas excellentiae); jest ich szafarzem pierwszorzędnym. Chrystus jak Bóg posiada władzę autorytatywną (potestas autoritaaria), czyli najwyższą w zakresie udzielania łaski.

Sakramenty i misteria

Misteria - eksluzywny charakter - przedstawiały historię bogów i herosów, np. śmierć Dionizjusza, porwanie Proserpiny. Misteria rozwijają się od V wieku p.Chr. do VII w.n.e. Złoty wiek rozwoju przypada na II-III w.n.e.

Droga duchowa:

I etap - oczyszczenie: post, abstynencja seksualna, obmycia, ofiary.

II etap - inicjacja: ryt, wspólny posiłek, święte zwyczaje.

III etap - kontemplacja: uczestnictwo w losie bogów, sceny z ich życia, dyscyplina, symbole płodności i urodzajności, orgie, śmierć i zmartwychwstanie...

Mit ma charakter pozahistoryczny (ucieczka od historii), podczas gdy zmartwychwstanie zakorzenione w faktach historycznych, stanowi zapowiedź zmartwychwstania cielesnego, co w Atenach staje się tezą nie do przyjęcia. Misteria rozwiązywały problemy seksualne, podczas gdy chrześcijaństwo stawiało wysokie progi moralne.

Sakramenty w II i III w. znajdują szerokie zastosowanie w życiu wewnętrznym Kościoła. Należy genezy sakramentów szukać w Starym Testamencie, natomiast sakramenty mogły wpłynąć na rozwój misteriów.

Męka i Śmierć Chrystusa - sakramenty - tego brakuje misteriom,

Brak idei odkupienia, odpuszczania grzechów i uwolnienie od zła moralnego, nie ma poczucia spożywania ciała Boga; ryt sakramentalny jest rytem rozumnym (czynność świadoma i wolna, intencja), w misteriach traktowany jest magicznie jako sposób wpływania na siły nadprzyrodzone.

Jak Chrystus ustanowił sakramenty?

Trzeba przypomnieć, że Chrystus bezpośrednio a nie przez Kościół przede wszystkim określił łaski (odrodzenia, odżywiania, oczyszczenia) - to historycznie pewne, namaszczenie chorych - dogmatycznie pewne, historycznie prawdopodobne.

Pytanie: czy Chrystus określił ryty?

Czy ustanowił ryty w sposób ogólny, czy też w sposób szczegółowy (materia i forma)? Czy też zostawił Kościołowi rozstrzygnięcie - specie mutabile (ryt szczegółowa zmienny) czy też bez zmian - specie immutabile?

Rzecz nie dotyczy chrztu, eucharystii i pokuty, które ustanowił Chrystus razem z ich rytami. Chodzi o kapłaństwo, małżeństwo i bierzmowanie.

Różne rozwiązania:

1-opinia: Chrystus określił skutek i w sposób ogólny znak sakramentalny, stąd Kościół wprowadził pewne dodatkowe elementy (namaszczenie przy bierzmowaniu, wręczenie kielicha przy kapłaństwie). Wedle tych teologów istota sakramentu nie polega na materii i formie, ale na tym, co określił Chrystus.

2-opinia: Chrystus nie tylko określił łaskę, lecz ryt esencjalny (in specie). Jednocześnie pozwolił Kościołowi wprowadzić niewielkie zmiany dla podkreślenia czy czytelniejszego wyrażenie skutku (specie mutabile).

3-opinia: Chrystus ustanawiając sakrament określił ryt esencjalny, czyli materię i formę sakramentu, pozwalając Kościołowi na określenie warunków ważności, np. namaszczenie przy bierzmowaniu - warunek Kościoła sine qua non...

4-opinia: Chrystus ustanawiając sakramenty określił ich ryt szczegółowy i esencjalny w sposób niezmienny, zatem materia i forma pozostają niezmienne, ponieważ są z ustanowienia Chrystusa. Najwięcej zwolenników.

Pius XII (sarcamentum ordinis) - to, co Chrystus ustanowił należy zachować.

Rozdział XII

Podmiot sakramentów

Kto może otrzymać sakrament?

Człowiek żywy (status vitae) na ziemi!

Sakramenty to środki, dzięki którym sprawiedliwość Boża się zaczyna, powiększa lub zostaje przywrócona, jeśli wcześniej została utracona (ST DZ 1600). Chleb aniołów - dla zaznaczenie pochodzenia; chrzest za umarłych - nieznana praktyka.

Warunki wymagane dla ważności

Chrzest - dla wszystkich innych sakramentów.

UŻYWANIE ROZUMU - nie dla wszystkich sakramentów; ważnie: chrzest, bierzmowanie, Eucharystia i kapłaństwo - są to dary Pana (infantes) - pokuta, namaszczenie chorych i małżeństwo. Gdy chodzi o godziwość: kapłaństwo; dla bierzmowania i Eucharystii Kościół wymaga określonego stopnia świadomości - dyskusje.

INTENCJA - nie wystarczy pasywność (brak odrzucenia). Intencja przynajmniej habitualna (chcę umrzeć jak inni chrześcijanie). Tam, gdzie brak intencji - sakrament nieważny.

WIARA - intencja (wybór) spowodowana przez jakiś walor, do którego dąży wiara, wiara pewna.

POKUTA - żal za grzechy; lecz chrzest, bierzmowanie, kapłaństwo małżeństwo, namaszczenie chorych są ważne nawet wtedy, gdy przyjmuje je grzesznik (odżywanie - charakter).

Wniosek praktyczny:

Ci, którzy mają wiarę, pozbawieni zmysłów mogą w niebezpieczeństwie śmierci otrzymać chrzest, bierzmowanie, pokutę, namaszczenie chorych, eucharystię, jeśli wcześniej przed utratą zmysłów, nie wzgardzili wiarą (intencja implicite).

Warunki wymagane co do godziwości

Sakramenty żywych - status gratiae.

Sakramenty umarłych - żal za grzechy.

Od kogo nie powinno się przyjmować sakramentów:

• kto udzielając sakramentów, grzeszy ciężko - cenzura (KPK 2261), kto żyje stale w grzechu (byłaby to współpraca w grzechu).

• w wypadkach koniecznych, ważniejszy jest sakrament, więc można zwrócić się do w/w szafarza.

• szafarza ekskomunikowanego można jedynie prosić gdy przyczyna jest słuszna; ekskomunikowanych vitandi tylko w niebezpieczeństwie śmierci.

Komu trzeba odmówić:

• niezdolnym do przyjęcia (nie ochrzczony, kobiecie święceń),

• niezdolnym przyjmowania (brak dyspozycji, stan grzechu) dla uniknięcia współuczestnictwa w grzechu, uniknięcia skandalu; badać - jeśli nie manifestuje czegoś przeciwnego, zakładam, że jest dysponowany,

• grzesznikom publicznym.

Symulacja - udawanie

Nie mylić z dysymulacją, która pozwala na uczynienie znaku podobnego do sakramentu, lecz jest to znak istotnie inny (błogosławię zamiast rozgrzeszać!), niby udziela się komunii, ale jej się nie udziela w porozumieniu z zainteresowanym.

Symulacja - wykonać znak sakramentalny bez intencji; użyć czegoś podobnego do wody (materii nieważnej), czego inni nie zauważą.

Symulacja formalna: celem zmylenie wiernych, wprowadzenie w błąd (nigdy godziwa, niedozwolona); symulacja we Mszy św. gorsza od komunii świętokradzkiej.

Symulacja materialna: nie zmierza do zmylenia wiernych, ale dopuszcza.

Obowiązek udzielania sakramentów:

Dotyczy duszpasterzy (pasce verbo, pasce exemplo, pasce sacramento) - miłość i sprawiedliwość (odmawia się skrupulantom i dewotom...). W wypadkach koniecznych ksiądz powinien narazić życie (necessitas extrema et necessitas gravis), zaś w przypadkach powszechnych i codziennych nie wymaga się...

Nie duszpasterze - miłość, w necessitas extrema - narazić życie.

SAKRAMENTALIA

To środowisko działania sakramentów (świat przeźroczysty na Boga). Pojęcie znajduje się już u Piotra Lombarda. Kościół broni sakramentaliów przeciwko Husowi a potem Lutrowi.

Człowiek jest świadom swego pochodzenia jako stworzenia - spotkanie ze stworzeniem rodzi podziw, zdumienie i dziękczynienie.

Problem desakralizacji świata (chrześcijanie oskarżeni o ateizm).

Świat neutralny? - czy to nie największe zagrożenie?

Wymiar chrystologiczny, pneumatologiczny, eschatologiczny... SACRUM.

Sacrosanctum Concilium 3, 60-61, 79

Pojęcie

Święta Matka Kościół ustanowił sakramentalia. Są to święte znaki, które z pewnym podobieństwem do sakramentów oznaczają skutki, przede wszystkim duchowe, a osiągają je przez modlitwę Kościoła. Przygotowują one ludzi do przyjęcia głównego skutku sakramentów i uświęcają różne okoliczności życia (SC 60).

• W konsekwencji z powyższego wynika:

1. znaki wskazują na skutek, jaki powodują, stąd są to znaki praktyczne.

2. Znaki święte, ponieważ należą do kultu Bożego a skutki przez nie wywołane są natury duchowej,

3. Znaki ustanowione na podobieństwo sakramentów (znak praktyczny i skuteczny); mogą być czynnościami czasowymi, przejściowymi lub trwałymi: woda święcona, kościół, osoby poświęcone = w ten sposób jest naśladowana trwała obecność Chrystusa w Eucharystii.

Sakramentalia przejściowe - posiadają materię i formę.

Błogosławieństwa albo egzorcyzmy - 1) słowne i 2) namaszczenia (konsekracje).

Błogosławieństwa konstytutywne (oznajmujące)

Błogosławieństwa inwokatywne (błagalne)

Błogosławieństwa uroczyste i proste

Błogosławieństwa zarezerwowane i niezarezerwowane.

4. Sakramenty udzielają łaski uświęcającej i gwarantują (PRAWO) do łask aktualnych, związanych z poszczególnymi sakramentami.

Sakramentalia udzielają bezpośrednio łask akualnych, a pośrednio łaski uświecającej poprzez czynności zaslugujące, które spełnia podmiot z okazji albo jako skutek sakramentaliów.

5. Łaski otrzymuje się poprzez (dzięki) pośrednictwo Kościoła na wskutek ex opere operantis Ecclesiae.

Podstawy biblijne:

Benedire - przekazywać dobro, chwalić, wysławiać = eulogein.

Bóg błogosławi - udziela dobra,

Człowiek w odpowiedzi wyznaje jego chwałę (wypowiada błogosławieństwo), adoruje, oddaje cześć.

Bóg udziela dobra- berakkah - shalom - pokój i zbawienie.

Błogosławieństwa rodzinne - Izaak, Jakub i Ezaw.

Błogosławieństwa kultyczne.

Władza Kościoła nad sakramentaliami

- Kościół jest dziedzicem dóbr duchowych (S.T i Nowego testamentu; synagoga),

- Chrystus przekazał 70 uczniom, a w nich Kościołowi władzę błogosławieństwa: Łk 10, 5-6: „Do jakiegokolwiek domu wejdziecie, mówcie: pokój temu domowi. Jeśli w im będzie syn pokoju, wówczas pokój wasz spocznie na nim.” J 14, 27: „Pokój zostawiam wam, pokój mój wam daję; nie tak jak świat wam daje, ale jak Ja daję wam.” J 20, 19 21- „pokój wam.. weźmijcie Ducha św… po Zmartwychwstaniu.

- Jezus błogosławi dzieci (Mk 10, 16; Mt 19, 15), apostołów i uczniów (Łk 24, 50); błogosławi chleb i ryby przy rozmnożeniu (Mt 14, 19, Mk 6,14).

- Jezus Chrystus przekazuje władzę nad demonami (Mt 10, 1, Łk 9, 1),

- Kościół jest Oblubieńcem Chrystusa, stąd jego modlitwa ma wielką moc.

Szafarz

Kapłan, alumn, laik (S.C. 79) - ziemie misyjne katechiści.

Konsekracje - bp (KPK 1147), kapłan (KPK p.2 1147)

Diakoni i lektorzy (KPK) - sanctissimum, ręką, małżeństwo.

Egzorcyzmy - przy obrzędzie chrztu szafarz.

Egzorcyzmy uroczyste - celem usunięcie zła,

Egzorcyzmy zwyczajne - zapobieżenie przed złem,

Egzorcyzmy publiczne - kapłan, za pozwoleniem bpa.

Skuteczność sakramentaliów zależy od wstawiennictwa Kościoła (ex opere operantis Ecclesiae): wiara kapłana, przyjmującego - wartość błagalna…

Sakramentalia udzielają łask i pomocy aktualnych.

Błogosławieństwa konstytutywne - zawsze osiągają skutek,

Błogosławieństwa błagalne - zależne od podmiotu, a przede wszystkim od Opatrzności Bożej.

Sakramentalia gładzą grzechy powszednie: pokropienie wodą, nałożenie popiołu, wyznanie grzechów…

Doktryna Soboru Watykańskiego II

- obecność Chrystusa Zmartwychwstałego Zmartwychwstałego Kościele i Liturgii (S.C. 7),

- sakramenty zanurzone w Tajemnicy Paschalnej (S.C. 5, 61)

- eklezjalny wymiar sakramentów (celebracja eklezjalna (S.C. 7, 26,; LG 11; i charakter kultyczny, LG 10),

- charakter dydaktyczny liturgii (S.C. 34, 59, 62 i 63).

Kościół Sakramentem

Wiara-Słowo-Sakrament

EKUMENIZM

Wschód:

- brak definicji dogmatycznych (misterion),

- 7 sakramentów (profesja zakonna, dziewictwo), Lion, Florencja

- ex opere operato zby jurystyczne wyjaśnienie,

- sakramenty SA nieważne poza kościołem greckim i rosyjskim,

- rozumienie epiklezy, chleb sfermentowany, komunia pod dwoma postaciami,

- 3 zanurzenia w obrzędzie chrztu,

- brak zadośćuczynienia (jedynie leczniczy charakter),

- nie uznają charakteru sakramentalnego,

- inaczej interpretują nierozerwalność małżeńską,

• namaszczenie dla zdrowia,

Protestanci:

- wiara i obietnica, odrzucają ex opere operato,

- liczba 7, a praktycznie 3: chrzest, eucharystia bez ofiary, pokuta

- sakrament znak przynależności do Kościołą (Zwingli),

- świadectwo pobożności i miłosierdzia Bożego (Kalwin),

Konferencja w Lozannie 1927, w Edynburgu 1937.

COMMUNICATIO IN SACRIS

Unitas et integratio (Dekret o Ekumenizmie)

Dekret o Kościołach Wschodnich

Dyrektorium Ekumeniczne 1964 r.

Kościół katolicki uznaje sakramenty Kościoła Wschodniego i pozwala do nich przystępować w określonych sytuacjach.

Protestanci mogą się zwrócić do Kościoła katolickiego w sytuacji koniecznej o 3 sakramenty, natomiast NIE MA WSPÓLNEJ EUCHARYSTII !

10

13

---