TURYSTYCZNE WALORY RZEŹBY POWIERZCHNI ZIEMI

Tematyka:

1. Istota geomorfologii

2. Rzeźba endogeniczna

3. Wietrzenie skał

4. Stok i procesy denudacyjne

5. Rzeźba fluwialna - rzeki i doliny rzeczne

6. Rzeźba lodowcowa

7. Rzeźba eoliczna

8. Rzeźba wybrzeży morskich

9. Podstawy waloryzacji rzeźby

1. Podstawy waloryzacji rzeźby powierzchni ziemi:

1. Zasoby i walory turystyczne:

• Zasoby turystyczne - występujące obiektywnie elementy środowiska geograficznego, które dopiero po dokonaniu przez turystę odpowiedniej oceny mogą stać się walorami turystycznymi zwane niekiedy „walorami potencjalnymi”.

• Walory turystyczne - kategoria subiektywna, oznaczająca całość elementów środowiska naturalnego i elementów pozaprzyrodniczych (kulturowych, antropogenicznych), które są przedmiotem zainteresowanina turystów, składają się na tzw. atrakcyjność turystyczną danego miejsca, miejscowości lub obszaru.

• Niektóre zasoby nie muszą być dla wszystkich turystów walorami

• Obok walorów turystycznych o atrakcyjności turystycznej analizowanego regionu decydują:

• Stan środowiska naturalnego,

• Ochrona środowisk a naturalnego,

• Dostępność komunikacyjna

1. Klasyfikacja walorów turystycznych

1. Walory przyrodnicze:

• Rzeźba terenu

• Sieć wód powierzchniowych

• Klimat szczególnie tzw. bioklimat rekreacyjny, tzn. bioklimat warstwy powietrza („warstwy rekreacyjnej”) sięgającej 2 m od powierzchni gruntu

• Szata roślinna

III. Istota geomorfologii - definicje:

1. definicja etymologiczna (od greckiego xródłosłowiu): „Nauka o formach powierzchni Ziemi”.

2. definicja nowoczesna ( w Polsce sformułowana przez M. Klimaszewskiego, R. Galona, S. Kozackiego) - dynamiczne traktowanie rzeźby: „Nauka o formach powierzchni Ziemi, kształtujących je procesach, ich genezie rozwoju”.

IV. Miejsce geomorfologii w systemie nauk o Ziemi.

1. główne dziedziny badań geomorfologii - wg. M. Klimaszewskiego:

• opis form powierzchni Ziemi - morfologia

• pomiar form powierzchni Ziemi - morfometria

• określenie pochodzenia form powierzchni Ziemi - morfogeneza

• oznaczenie wielu form powierzchni Ziemi - morfochronologia

wg. A. Gockiego:

• geomortometria i analiza map, głownie hipsometrycznych,

• badania podłoża geologicznego (właściwości fizyko - chemiczne materiału skalnego),

• badania ewolucji krajobrazów morfologicznych

wg. Kozackiego

• podejście historyczne ( w sensie przyrodniczym w skali geologicznej) - ewolucja rzeźby - podejście funkcjonalne (współczesne procesy morfogenetyczne i zachowanie podłoża geologicznego)

Inne kryteria wydzielonych kierunków badawczych

• geomorfologia strukturalna (struktura geologiczna)

• geomorfologia klimatyczna (reakcje na przeważający udział geologii)

V. Metodologia i metodyka badań geomorfologicznych:

1. Ogólna metodologia badań:

4. Ogólna formuła metodologiczna:

• Hipoteza (przypuszczenie naukowe, hipotezy robocze),

• Dowód (suma faktów),

• Teza (koncepcja, teoria);

5. Adekwatność koncepcji na podstawie sumy faktów

6. Losy hipotezy: rozbudowana modyfikacja, obalenie]

7. Postępowanie dedukcyjne i indukcyjne

2. Szczegółowa metodologia badań geomorfologicznych:

• Schemat badań w geomorfologii nawiązujący do 3 ogniw funkcjonowania środowisk morfogenetycznych:

• Czynnik geomorfologiczny,

• Proces geomo5rfologiczny ( morfologiczny, morfogenetycznych),

• Forma rzeźby (zespół form, krajobraz morfologiczny)

Proces podporządkowany czynnikowi przykładowo:

• Czynnik: woda (stały stan skupienia, lód, śnieg),

• Procesy geomorfologiczne ( erozja rzeczna, spłukiwanie, abrazja morska)

• Triada metodologiczna geomorfologii dynamicznej - sposób postępowania badawczego określany przez 3 podstawowe obiekty badawcze geomorfologii, tj.:

• Formy powierzchni ziemi (badanie formy),

• Osady /korelacje/ (badanie osadów),

• Proces geomorfologiczny (badanie procesów).

• Czas w geomorfologii:

• Zasada aktualizmu geologicznego Lyella (XIX w. teraźniejszość kluczem do badania przeszłości),

• Podejście badawcze: przeszłość (paleogeografia) - teraźniejszość - przyszłość,

• Analiza porównawcza

• Porównywanie stref morfoklimatycznych

• Planktologia porównawcza: porównywanie cech rzeźby planet i księżyców litą powierzchnią

Podstawowe metody badań geomorfologicznych - schemat

Podstawowe metody badań geomorfologicznych
Terenowe	Laboratoryjne	Kameralne	Terenowe
Obserwacja jakościowa	Analiza próbek terenowych	Analiza materiałów teledetekcyjnych
Pomiary terenowe	Eksperymenty laboratoryjne	Analiza i synteza danych terenowych
Eksperymenty polowe

VI. Procesy morfologiczne - morfogenetyczne

1. Źródła energii na ziemi:

• Energia słoneczna -tworzy strumień cieplny 7 tyś. razy większy, który dociera do powierzchni Ziemi, 47% docierającego promieniowania ulega absorpcji (wchłonięciu), decyduje o redystrybucji wilgotności,

• Energia grawitacyjna - stanowi wypadkową 3 sił:

• Energii przyciągania między Ziemią a innymi ciałami,

• Siła odśrodkowa - spowodowana ruchem obrotowym (siłą Coriolsa)

• Siła przyciągania innych obiektów - znajdujących się poza Ziemia

• Energia geotermiczna - napędza procesy wewnętrzne, uaktywnia wulkanizm, sejsmikę, ruchy tektoniczne, górotwórcze, to strumień cieplny powstały pod wpływem rozpuszczania pierwiastków promieniotwórczych

• Procesy wewnętrzne (endogeniczne) i zewnętrzne (egzogeniczne)

• Diastrofizm i jego skutki w ogólnym obrazie rzeźby powierzchni Ziemi

• Diastrofizm - ruchy skorupy ziemskiej prowadzące do powstania nierówności powierzchni Ziemi (deformacje trałe a nie czasowe odkształcenia, źródło ruchów - energia wnętrza Ziemi)

• Powolne ruchy skorupy ziemskiej, np. ruchy epejrogeniczne(lądotwórcze ruchy pionowe), ruchy talassogeniczne, ruchy gó®twórcze 9orogeniczne)

• Gwałtowne ruchy skorupy ziemskiej: trzęsienia ziemi, wulkaniz,

• Ruchy epejrogeniczne, górotwórcze i trzęsienia zimemi powoduja deformację mas skalnych

• Deformacje ciągłe:

• Fałdy 0 różne typy: stojace, obalone, izoklinalne i inne

• Fleksury,

• Płaszczowiny

• Deformacje nieciagłe

• Uskoki,

• Rowy tektoniczne - wklęsłe ruchy obniżające

• Zręby - hosty

Przeźrocza:

- zdjęcia lotnicze skośne (meander rzeki?) - Zbiornik Jeziorko - Warta przez wiele lat miła dziki charakter,

- zdjecie lotnicze skośne rzeki Amazonki, obniżenia wypełnione przez wody wezbraniowe,

badanie ilości zawiesiny w korycie rzecznym

- zdjecie Diastrofizm - środkowa część Apallachów, na mapie jako zwarta forma, a na zdjęciu to wiele pasm,

fragment Himalajów, ogrom pokrywy śnieżej, lodowce dolinne (błękitne pasma),

- duża dziedzina to ujścia rzeczne np. ujścia Gangesu, aktywna delta (czerwony kolor), część koryt to rozgałęzione ujścia, koryta rzecznego oraz koryta pływowe - odpływając zanieraja część osadów, delta rosnaca, palczasta rzeki Missisipi widać jasne pióropusze, a więc te drobne materiały; rzeka Mckenzie - M. Arktyczne, delta rozwinieta w pewnym ograniczeniu,

- fiordy - zatopione dolne odcinki dolin kształtnych, na terenie Norwegii, największe na Grenlandii (pd - wsch i pd - zach), wybrzeża Belize (Ameryka Śr.) zdominowane przez rafy koralowe, osady przy powierzchni zależą od typu skały, potrzebne są odsłonięcia, aby to zbadać, np. obszary terenu sfałdowanego, ukazuje dalsze spietrzenie warstw skalnych, warstwowanie w obrębie skał piaskowych - piekny widok!, lub odsłonięcie w mikroskali, np. fragment doliny warty, pochodzenie powodziowe

• Trzęsienia ziemi - efekty morfologiczno - strukturalne

• Nowe uskoki,

• Szczeliny ziejące,

• Przesuniecia poziome

• Wulkanizm

• Procesy powolne - głównie lawy zasadowe o niskiej lepkości 9np. bazaltowe), wulkany tarczowe, erupcje linijne (linearne) - trapy lub tarcze wulkaniczne,

• Procesy gwałtowne: głównie lawy kwaśne o dużej lepkości, wulkany stożkowe (stratowulkany), kopuły wulkaniczne,

Przeźrocza:

• Monoklina - jednolite nachylenie warstw skalnych, skały relatywnie bardziej odporne, wewnętrznie różna odporność, przypomina kwarcyt,

• Utwory granitowe - magmowo - głębinowe, zapadanie serii salnej, kiedyś olbrzymmi fałd, a teraz fragmenty skrzydeł; ściany skalne - dolomity (odsadowe),

• Synklina (nieckowate ugiecie) - charakterystyczne wgłębienie - dolina synklinalna, układ tektoniczny, odwrotnie bo skały synklinalny układ, ale w głębi wyniesienie - niezgodność morfotektoniczna np. Wyż. Łubelska (niecka), ale wyzyna

• Questa - układ monoklinalny,

• Wielki uskok św. Andrzeja (Kalifornia, USA) - kilka tyś. km, przez całą Kalifornię, siega wgłąb co najmniej kilka km.

• Związki pomiedzy procesami dystroficznymi np. Alpy,

• Iran, młode pasmo, system krótkich grzbietów - procesy spłukiwania,

• Fragment Sybrii wsch. Nakładaja się fragmenty, grzbiety poboczne, cała sieć dolinna,

• Efekt manipulacji barwnej, obszar na pd. od Himalajów, układ południkowy, są zapadliska związane z odparowaniem wód,

• Wysad skalny - Maroko - na powierzchni,

• Francja - basen franuski - wychodzenie skał wapiennych, winnice,

• Bliski Wschód - ukok lewantyński,

• Wulkanizm wygasły - nek wulkaniczny - to pozostałośc wulkanicznego komina, wypełnionego lawą bazaltową, uległy one zniczeniu i został jedynie czop - USA - Diabelska Góra; Park w USA - Kraterlake - jezioro kraterowe - wulkanizm eksplozywny, trapy wulkaniczne - obszar zach cześci USA, rzeka Columbia, w obrębie osdów lawy bazaltowej (miąższość przekracza 1000 m),

• Wulkanizm wygasły, ale częściowo aktywny - Góra św. Heleny - płaskie wulkany, ale też nie zawsze, są tez strome stożki 9zawieraja wiekszą ilość krzemionki); tam gdzie są wulkany mamy też diabelskie kotły

24.01.2005 r.

Wykład I

3

---