Aneksja Bośni i Hercegowiny
*konflikt bośniacki, od lat 70 XIX wieku najostrzejszy, podważył zasady ustalone na Kongresie Berlińskim, zagroził pokojowi w Europie
->burżuazja monarchii habsburskiej: brak możliwości rywalizacji z Francją i Anglią o zdobycze kolonialne-> możliwość ekspansji na Bałkanach; cel to ustanowienie kontroli Austro- Węgier nad zachodnią częścią Płw. Bałkańskiego [Serbia, Czarnogóra, Macedonia, Albania]; chęć zdobycia Salonik, ważnego portu na Morzu Egejskim + rozprawienia się z dążeniami wyzwoleńczymi Słowian płd: Chorwatów, Słoweńców, Serbów, Bośniaków. [-> wystąpienia tych narodów wspierało Królestwo Serbów i Bośniaków]
Bałkany to perspektywa wygodnych rynków zbytu i dostawy surowców
->dojście do władzy Karadjordjeviczów= pogorszenie stosunków Serbii i Austro-Węgier; Serbia zależna gospodarczo i finansowo [blisko 90% eksportu serbskiego szło do AW]-> 1906r. A-W zażądały, aby Serbia zaopatrzyła się w działa dla nowej armii w firmie `Skoda' ; Serbia odmówiła i złożyła zamówienie u firm francuskich-> wojna celna od 07.1906r do 1911r., tzw. świńska wojna [eksport serbski do A-W obejmował głównie nierogaciznę]; powoduje ona uwolnienie Serbii od gospodarczej dominacji A-W, bo zdołała ona zawrzeć umowy handlowe z innymi krajami
intrygi AW podkopuje wszelkie zbliżenia Serbii z innymi krajami bałkańskimi [rozbicie układów Serbii z Bułgarią i z Czarnogórą; skłócanie Słowian południowych, żyjących z Serbami w Królestwie Serbskim]
od 1906r. zaostrzenie kursu antyserbskiego; w rządzie austriackim zwolennicy aktywnej polityki na Bałkanach na czele z ministrem spraw zagr. Alojzym Aehrenthalem + wpływ przywódcy partii wojennej gen. Franza Konrada von Hotzendorfa [od 1906r. stanowisko szefa sztabu armii austr-węg.]; sprzyjająca sytuacja międzynarodowa-> Rosja osłabiona wojną z Japonią oraz rewolucją z lat 1905-1907
Projekty linii kolejowych
27.01.1908r: zapowiedź Aehrenthala, że AW chcą zrobić użytek z przyznanego im w Traktacie Berlińskim prawa do budowy kolei w sandżaku Novi Pazar [cel: połączyć budowę odcinka kolei Sarajewo- Uwac w Bośni z istniejącą już na terytorium tureckim linią Mitrowica- Skopje- Saloniki] + oświadczenie, że AW muszą zapewnić sobie trwały dostęp do Morza Egejskiego
Rosja wysuwa konkurencyjny plan budowy kolei- przecięcie Bałkanów od Dunaju do Adriatyku, od Rumunii przez Serbię, sandżak Novi Pazar i przez Czarnogórę do jej portu Bar/ przez Albanię do portu Szengjin Medowa
do realizacji projektów nie doszło [to po co tyle pisałam...]
projekty to pretekst do rozpoczęcia rozmów Rosji[ wówczas minister spraw zagranicznych to Aleksander Izwolski] i AW w sprawach bałkańskich
Dialog rosyjsko- austriacki
Izwolski: chciał otwarcia cieśnin dla rosyjskiej floty czarnomorskiej-> w wojnie z Japonią Rosja straciła flotę bałtycka i dalekowschodnią [dobrze im tak] i pozostała im tylko flota czarnomorska [hahaha], która z powodu zablokowania cieśnin dla okrętów wojennych była zablokowana na Morzu Czarnym [HAHAHA] ; poparcie dla AW w sprawie aneksji Bośni i Hercegowiny w zamian za poparcie pretensji do cieśnin
07.1908 wybuchła rewolucja młodoturecka; młodzi Turcy domagali się wybrania w Bośni i Hercegowinie [dalej: BiH] posłów do parlamentu tureckiego [warto wiedzieć azaliż ponieważ, że BiH była pod okupacją austriacką]-> postawa taka to zagrożenie dla Austrii
19.08.1908: wspólne posiedzenie ministrów austriackich i węgierskich, decyzja o aneksji bez ogłoszenia terminu jej przeprowadzenia / próba uzyskania poparcia Rumunii i Bułgarii-> postanowienie, że ogłoszenie aneksji odbędzie się tego samego dnia, co proklamowanie niepodległości Bułgarii i ogłoszenie księcia Ferdynanda królem-> aby odwrócić uwagę mocarstw i Turcji od sprawy aneksji [sprytnie, sprytnie:)]
Zjazd mężów stanu Ententy i Turcji w czeskich Karlovych Varach i Mariańskich Łaźniach na wypoczynek, okazja do dyskusji o tym i owym> rozmowy Izwolskiego i Aehrenthala w Buchlowie na Morawach [09.1908r] dot. Bałkanów, nie doszło do żadnego pisemnego porozumienia. Uzgodniono, że Rosja nie będzie robiła przeszkód AW w aneksji BiH pod warunkiem udzielenia gwarancji co do cieśnin + wycofanie wojsk austriackich z sandżaku Novi Pazar + udzielenie kompensacji dla Serbii i Czarnogóry + uchylenie art. 29 Traktatu Berlińskiego, który ustanawiał demilitaryzację i kontrolę austriacką wybrzeża czarnogórskiego nad Adriatykiem;
AW nie godzą się na kompensację- prowokują deklaracją, że nie będą przeszkadzały Serbii, jeśli ta będzie rozszerzać swoje granice na południe [kosztem ziem należących do Turcji]
Izwolski: przekonany, że aneksja BiH to sprawa odległa w czasie, rozpoczyna rajd po stolicach europejskich i stara się o poparcie w sprawie rewizji statusu cieśnin- nieśmiałe poparcie Włoch i Niemców, Francja uzależnia decyzję od Anglii, a Anglia się nie zgadza; Izwolski załatwia poparcie a tu zonk: Wiedeń ogłasza 7.10.1908r. aneksję BiH-> naruszenie prawa międzynarodowego, spreczna z uchwałami z Kongresu Berlińskiego
Równolegle z ogłoszeniem aneksji na Krecie i w Bułgarii miało miejsce:
-5.10.1908 książę Ferdynand proklamował niepodległość Bułgarii i ogłosił się królem
-7.10.1908r. parlament Krety podjął uchwałę o zjednoczeniu wyspy z Grecją [brak realizacji z powodu sprzeciwu Anglii]
Stosunek sojuszników Austro- Węgier do aneksji
Berlin: cesarz Wilhelm II i rząd niemiecki poprali decyzję AW pod naciskiem kanclerza Bernarda Bulowa
Włochy: władze pod wpływem opinii społeczeństwa zajęły postawę niechętną aneksji; min. Spraw zagr. Tommaso Tittoni [Diabolo Pomidoro] oficjalnie odmówił sankcjonowania aneksji [obawa przed wzmocnieniem wpływów austriackich w Czarnogórze i Albanii i wyparciem stąd wpływów włoskich]
Postawa państw sąsiednich i państw Trójporozumienia
Wrogie stanowisko Serbii, Czarnogóry, Turcji i Rosji;
rząd serbski domagał się przywrócenia BiH do poprzedniego stanu [okupacji] + zastrzegał sobie prawo do kompensacji [umocnienia swojej niepodległości, stworzenia dla narodu serbskiego warunków do scalenia się];
rząd turecki, nota z 10.1908: decyzja AW to naruszenie art. 25 Traktatu Berlińskiego, żadna zmiana nie może mieć miejsca bez zgody Turcji i pozostałych mocarstw
rząd czarnogórski: to naruszenie uchwał i w związku z tym Czarnogóra nie poczuwa się w obowiązku do przestrzegania postanowień kongresu o demilitaryzacji swoich wybrzeży :]
protestom rządów towarzyszyły fale wieców i protestów ze strony społeczeństwa
ludność Serbii, Czarnogóry, Turcji bojkotowała towary austriackie-> straty firm austriackich
koniec planów Serbii i Czarnogóry na poszerzenie granic kosztem BiH; koniec perspektywy zjednoczenia Słowian płd
Anglia, Francja, Rosja: stanowiska uwarunkowane własnymi interesami:
Francja-> kryzys marokański; kapitał francuski zaangażowany w gospodarce austriackiej = brak aktywnego występowania przeciw aneksji, gotowość zwołania międzynarodowej konferencji dla rozpatrzenia ewentualnego naruszenia Traktatu Berlińskiego przez AW [ale się szybko z tego wycofali]
Anglia-> już 7.10.1908r. stwierdziła, ze nie może się zgodzić na zmianę traktatów międzynarodowych bez porozumienia z ich sygnatariuszami [rewolucja młodoturecka= osłabienie wpływów niemieckich, wzmocnienie angielskich, stąd Anglia opowiada się za gabinetem tureckim; Anglia chce występować jako rozjemca sporów międzynarodowych]
Zabiegi dyplomacji rosyjskiej
Najenergiczniej sprzeciwiała się Rosja-> posunięcie AW to zagrożenie dla wpływów na Bałkanach; próba rozwiązania konfliktu drogą dyplomatyczną [Rosja osłabiona ], propozycja Izwolskiego zwołania konferencji mocarstw dot. aneksji i kompensacji dla Serbii i Czarnogóry [ brak poparcia ze strony mocarstw co do wynagrodzenia SiCz]
Rosja działa na rzecz zbliżenia państw bałkańskich, marzy jej się powołanie uległej Rosji federacji państw bałkańskich z udziałem Turcji-> dochodzi do zbliżenia między Serbią i Turcją oraz między Serbią i Czarnogórą-> podpisanie 24.10.1908r układu o przyjaźni, który przewidywał wzajemną pomoc wojskową
Bułgaria: po ogłoszeniu niepodległości problemy z Turcją , która żądała wysokich odszkodowań; Bułgaria zwraca się o pomoc do mocarstw-> na arenę polityczną wkracza Rosja, proponuje Turcji, że zrezygnuje z części kontrybucji, która nie została wpłacona w związku z wojną z 1877-78r. w zamian za zrzeczenie się pretensji do Bułgarii; Turcja wyraża zgodę : 16.03.1909r. podpisuje porozumienie z Rosją, 19.03.1909r. z Bułgarią; odtąd Bułgaria miała wypłacać przez 75 lat po 4 mln lewów rocznie do skarbu rosyjskiego jako odszkodowanie
Zaostrzenie kryzysu i zakończenie
Zima 1908-1909: zaostrzenie stosunków austriacko- serbskich, groźba wybuchu wojny, bo :
-przeprowadzono mobilizację armii serbskiej i wojsk austriackich na pograniczu Serbii z Czarnogórą
Serbia zbliża się do Rosji [ do Petersburga udają się takie osobistości jak: ks. Jerzy i premier Nikola Pasic]; jednak Rosja odmawia poparcia wojskowego dla Serbii [ze względu na niechęć Anglii i Francji]
Pod naciskiem Niemiec AW podejmują w 01.1909 rozmowy z Turcją -> 26.02. zgoda na podpisanie porozumienia w sprawie bośniackiej; zgoda na aneksję BiH w zamian za płacenie jej odszkodowania przez AW [2,5 mln funtów ang]
Porozumienie to zmienia postawę Anglii, Francji i Włoch wobec aneksji: gotowe są zaakceptować krok austriacki; Anglia i Francja dają do zrozumienia rządom ros. i serb., że nie będą walczyć o pretensje terytorialne Serbii.
waleczność oddziałów albańskich; duże zasługi dla Turcji; mimo to Turcy wyzyskują ludność albańską w takim samym stopniu jak chrześcijańską; uciążliwość podatków państwowych: aszar- płacony w wysokości 1/10 plonów i agnam- płacony od owiec, niemal połowa ich wartości
Narodowy ruch albański
Aktywniejszy, nowoczesny ruch narodowy w Albanii od 1878r,aż do rewolucji młodotureckiej 1908r. miał on charakter głownie oświatowy i kulturalny
1878r, Turcja popiera powołanie Ligi Albańskiej w Prizrenie-> protestowanie w imieniu Albańczyków przeciw decyzjom Kongresu Berlińskiego, który część ziem albańskich oddał Czarnogórze i Grecji; Liga szybko się usamodzielniła-> 1881r rozwiązano ją; kierownictwo ruchem narodowym dla stowarzyszeń powstałych w latach 80. i 90. XIX wieku emigrantów albańskich w Turcji, Bułgarii, Rumunii, Włoszech-> szerzenie oświaty
Za przykładem młodotureckiego komitetu „Jedność i Postęp” zaczęły w 1907r. powstawać albańskie komitety rewolucyjne, w których najbardziej wpływowy był komitet w Monastirze [Bitola]
Przywrócenie Turcji w 1876r konstytucji umożliwiło Albańczykom prowadzenie legalnej działalności w interesie narodowym [kluby polit., stow. literackie, szkoły z albańskim językiem wykładowym]
11.1908r pierwszy zjazd w Monastirze albańskich klubów polit. z udziałem emigrantów z Egiptu, Włoch, Bułgarii, Rumunii i Ameryki
Nieudany zamach na Abdul Hamida II-> niezadowolenie Albańczyków, przywódcy komitetu „Jedność i Postęp” postanowili zwołać kongres albańskich klubów polit., aby uzyskać poparcie Albańczyków dla polityki młodotureckiej [zjazd w Dibrze 23.07.1909r. w rocznicę ogłoszenia konstytucji w Turcji]
Osobny zjazd postępowych działaczy klubów, broniących interesów albańskich; 08.1909r w Elbasanie-> pierwszoplanowe zadanie to rozwój szkół i przemysłu
Powstanie w 1910r.
Jesień 1909r. parlament turecki podjął uchwałę o zakazie działalności klubów polit. + inne ograniczenia godzące w prawa Albańczyków [powszechny obowiązek służby wojskowej, zakaz posiadania przez Albańczyków broni]
Protesty Albańczyków na wiecach i zebraniach; 04.1910r wystąpienia zbrojne; powstanie w płn. Albanii[ wilajety skadarski i kosowski]; tłumione przez oddziały Torgut paszy; ludność uchodzi w góry lub przekracza przez granicę do Czarnogóry; 07.1910r upadek powstania
Powstanie w 1911r. i stosunek do niego państw ościennych
Tajne komitety narodowe-> wzywanie ludności do uchylania się od płacenia podatków i od poboru rekruckiego; duży napływ uchodźców-> rząd czarnogórski występuje z postulatem, aby mocarstwa wpłynęły na Turcję i wymogły na niej zgodę na powrót uchodźców do Albanii
Mocarstwa stosują zasadę nieinterwencji
03.1911r. ponowne powstanie uchodźców, którzy na łaskę Turcji wrócili do Albanii
Pacyfikacja przez oddziały Torgut paszy
Przyjęcie uchodźców przez Czarnogórę Turcja uznała za akt nieprzyjazny-> starcia wojsk tureckich i czarnogr.
Włochy: decyzja o nieoficjalnej pomocy powstańcom, którzy podjęli walkę w 06.1911r w śrdk Albanii
Podobnie AW występuje w roli protektorów Albańczyków
Obietnice tureckie i żądania albańskie
11.06.1911r. spotkanie sułtana Mehmeda V i wielkiego wezyra (premiera) Hakki paszy z ludnością albańską: zaofiarowanie Albańczykom 30 tys. lirów tureckich + pełna amnestia dla powstańców
Brak zaufania ze str przywódców powstania, formułują żądania 25.06.1911r., wręczyli memorandum posłowi tureckiemu: postulat prawa narodu albańskiego do istnienia na równi z innymi narodami, swobody wybierania posłów albańskich do parlamentu tureckiego, odpowiednio do liczby mieszkańców, uznania szkół z wykładowym j.albańskim, administracji albańskiej,, używania j. albańskiego przez urzędników tureckich służących w Albanii, itp.
-porozumienie między przywódcami powstania w płn. części Albanii
-odwołanie Torguta paszy, dowództwo wojskowe Albanii dla Essada paszy
Powstanie 1912r.
Turcja zwleka ze spełnieniem obietnic
Wiosna 1912r., wybory do parlamentu tureckiego, przekupstwo, terror, żaden z opozycyjnych działaczy albańskich nie został wybrany do parlamentu
04.1912r. powstanie, powołanie Centralnego Komitetu Powstańczego, w czerwcu obejmuje całą Albanię; włączają się nawet nastrojeni dotychczas proturecko bejowie albańscy;
Rozdźwięki wśród młodoturków-> tworzą tajne stow.”Obrony Ojczyzny” i występują przeciwko kierownictwu komitetu „Jedność i Postęp”
Przywódcy powstania nawiązują do swoich żądań z tzw. Czerwonej Księgi z 1911r.; żądanie przede wszystkim autonomii
Turcja godzi się na rozszerzenie samorządu Albanii [Turcja była wówczas zajęta wojną z Włochami o Trypolis]
Proklamowanie niepodległości
10.1912r I wojna bałkańska, zmiana postawy bejów, zwycięstwa sojuszu bałkańskiego, dążenie do podziału europejskich posiadłości Turcji, w tym Albanii; bejowie zrywają związki z Turcją
Ismail Kemal, bej, który był inicjatorem ogłoszenia niepodległości
28.11.1912r zwołanie do miasta albańskiego Vlora kongresu narodowego Albańczyków; uroczyste proklamowanie niepodległości [Ismail był później premierem Tymczasowego Rządu Albańskiego]
I WOJNA BAŁKAŃSKA
9 października 1912 - 30 maja 1913
sojusz bałkański (Bułgaria, Serbia, Czarnogóra, Grecja) vs. Turcja
[Bułgaria, Serbia i Grecja rościły sobie prawo do Macedonii i Albanii; do Albanii -Czarnogóra, a Serbia miałaby dostęp do Morza Adriatyckiego; negowano ruch narodowy albański po to, aby mieć uzasadnienie do roszczeń terytorialnych]
1911r- wybuch wojny włosko-tureckiej o Trypolis-> dogodne okoliczności do wystąpienia przeciwko Turcji
Przyczyny:
roszczenia terytorialne państw bałkańskich wobec Turcji
zawiązanie się sojuszu państw bałkańskich w 1912 (najpierw tajny układ między Bułgarią a Serbią [marzec], potem dołączają do niego Grecja [maj] i Czarnogóra [lipiec])
przegrana Turcji w wojnie z Włochami (wojna trypolitańska 1911-1912)
bezpośrednia przyczyna : odrzucenie przez Turcję propozycji przyznania szerokiej autonomii europejskiej części jej imperium (był to jedynie pretekst)
Przebieg:
październik 1912 - wojnę Turcji wypowiada Czarnogóra. Dziesięć dni (19.10) później dołączają do niej pozostałe państwa sojuszu bałkańskiego
do końca 1912 - wojska sojuszu zajmują : Trację, Macedonię Grecką, Kretę, Epir
(wojska sojuszu były ponad dwukrotnie liczniejsze niż tureckie!)
grudzień 1912 - zawieszenie broni, rozmowy pokojowe w Londynie.
Brak jednak porozumienia, w międzyczasie ma miejsce nacjonalistyczny przewrót w Turcji.
luty 1913 - wznowienie walk.
W ciągu następnych tygodni Turcja odnosi klęskę za klęską (padają twierdze w Adrianopolu i Janinie).
maj 1913 - wznowienie rokowań pokojowych w Londynie.
Ostatecznie pokój zawarty 30.05.1913, na mocy którego:
Turcja zrzekła się prowincji powyżej linii łączącej miasto Enez nad Morzem Egejskim i miasto Midye nad Morzem Czarnym.
Serbia zajęła większość Macedonii i wraz z Czarnogórą podzieliła ziemie sandżaku nowopazarskiego.
część Macedonii otrzymały także Bułgaria i Grecja, która uzyskała również kontrolę nad Kretą i zachodnią Turcją.
II WOJNA BAŁKAŃSKA
Serbia + Grecja, Czarnogóra, Rumunia i Turcja vs. Bułgaria
Przyczyny:
wzrost znaczenia Serbii
ingerencje austriackie umożliwiające Serbii szerszy dostęp do Morza Adriatyckiego
niezadowolenie Bułgarii z decyzji podziału Macedonii
bezpośrednia przyczyna > zerwanie przez cara Bułgarii, Ferdynanda pertraktacji z Serbią na temat nowego podziału Macedonii.
Przebieg:
czerwiec i lipiec 1913 - uderzenie Bułgarii na Serbię, po której stronie stanęły > Grecja, Czarnogóra, Rumunia i Turcja.
Przez trzy tygodnie wojny walki niekorzystne dla Bułgarii, nastąpiło zawieszenie broni i nastąpił - dzięki mediacjom strony rosyjskiej - rozejm
sierpień 1913 - podpisano w Bukareszcie traktat pokojowy, na mocy którego:
Rumunia przejmowała południową Dobrudżę
Serbia dotychczasową część Macedonii bułgarskiej
Grecja utrzymała Macedonię południową
Osobny układ między Bułgarią i Turcją (zawarty we wrześniu 1913) przewidział zwrot części terenów tureckich, które przypadły Bułgarii po I wojnie bałkańskiej. Turcja odzyskała m.in. Adrianopol.
SKUTKI WOJEN BAŁKAŃSKICH:
zdecydowane wzmocnienie pozycji Serbii - jako najsilniejsze państwo regionu, które coraz mocniej zaczynało wchodzić w konflikt z Austro-Węgrami
późniejszy udział Turcji i Bułgarii (a więc dwóch poszkodowanych) podczas I wojny światowej po stronie Państw Trójprzymierza
sytuację zawieruchy wykorzystali m.in. Albańczycy, do proklamowania niepodległości (1912)
turecka przegrana podczas I wojny bałkańskiej, jej słabość, jedną z przyczyn rewolty nacjonalistycznej w Imperium Otomańskim
powiększenie podziałów, uprzedzeń i antagonizmów na Bałkanach
5