Systemy polityczne świata

1. Systemy polityczne

• różnice między rządem, a systemem politycznym,

• system polityczny: sieć powiązań, przez które rząd wytwarza „wyjścia”

w odpowiedzi na „wejścia”, np. żądania i poparcie pochodzące od społeczeństwa

2. Przyczyny klasyfikowania systemów politycznych

• analiza (metoda komparatystyczna),

• ocena. Utopia: idealny ustrój politycznych oparty na sprawiedliwości, solidarności i równości

3. Utopia

• renesans: krytyka chrześcijańskich wizji eschatologicznych,

• próba sprowadzenia Raju na ziemię,

• Utopia (1516, T. Morus), Państwo Słońca (T. Campanella), Nowa Atlantyda

(F. Bacon),

• Karl Mannheim: jeśli literackie utopie zostają wdrażane w życie, zamieniają się

w groźne dla aktualnego porządku społecznego ideologie,

• „paradoks polityki”: terror stosowany z miłości do ludzi, wojny prowadzone w imię świata bez wojen, kłamstwa mające utorować drogę do „Królestwa Prawdy”

4. Typologie ustrojów

• Arystoteles,

• teoretycy suwerenności: J. Bodin (Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej), T. Hobbes (Lewiatan),

• liberałowie: J. Locke (Dwa traktaty o rządzie), Ch. Montesquieu (O duchu praw),

• republikanizm konstytucyjny (USA),

• radykalny demokratyzm (Francja),

• rządy parlamentarne (Wielka Brytania),

• XX w.: nowe formy rządów: rządy autorytarne oraz rządy totalitarne

5. Autorytaryzm i totalitaryzm

• pojęcia pejoratywne,

• brak swobód społecznych i politycznych,

• militaryzm,

• prześladowania,

• osoba dyktatora,

• antyindywidualizm,

• monopartia,

• cenzura

6. Autorytaryzm

• z łac. auctoritas („władza”, „powaga moralna”),

• przeciwieństwo demokracji: władza naczelna w innych rękach niż parlament,

• ideologia zastąpiona przez mentalność lub osobowość przywódcy,

• „Rządy autorytarne to rządy niepodlegające jakiejkolwiek kontroli społecznej , oparte na bezwzględnym posłuchu wobec władzy” (Słownik Języka Polskiego, 1978),

• „Autorytaryzm oparty jest na koncepcji niekontrolowanego przywództwa”

(J. Turowski)

7. Trzy aspekty autorytaryzmu (J. Gould, W. Kolb)

• aspekt psychologiczny,

• aspekt instytucjonalny,

• aspekt aksjologiczny

8. Aspekt psychologiczny autorytaryzmu

• charakter autorytarny,

• władca: poczucie nieomylności i wyjątkowości, nietolerowanie krytyki,

• poddani: psychiczna dyspozycja do gorliwego posłuszeństwa wobec przełożonych

9. Aspekt instytucjonalny autorytaryzmu

• sposób administrowania,

• centralizacja władzy w jednym ośrodku,

• apodyktyczny porządek z zagrożeniem karą

10. Aspekt aksjologiczny autorytaryzmu

• kult przywódcy,

• ideologia (skłania do przyjęcia rządów autorytarnych, wychwala je jako wzór),

• potrzeba silnej i hierarchicznej władzy,

• absolutyzowanie porządku i zasad podporządkowania,

• odrzucenie demokracji

11. Przykłady autorytarnych przywódców

- Mustafa Kemal Atatürk (1923-1938),

- Józef Piłsudski (1926-1935),

• António de Oliveira Salazar (1932-1968),

• Francisco Franko (1936-1975),

• Turkmenbasza Saparmurat Nijazow (1991-2006)

12. Totalitaryzm

• od. łac. totus („cały”) i średniowiecznego terminu totalis („całkowity”),

• po raz pierwszy: Benito Mussolini w 1925 r.,

• System oparty na nieograniczonych kompetencjach władzy centralnej („wszystko w państwie, nic poza państwem, nic przeciwko państwu”),

• H. Arendt: totaliaryzm to zupełnie nowy rodzaj rządów. Najbardziej charakterystyczne: nie opieranie się na normach prawnych (zamiast tego aparat terroru). Wzorcowy obywatel: ateista, który nie potrafi samodzielnie myśleć

13. Totalitaryzm cd.

• cel: stworzenie idealnego państwa, społeczeństwa,

• często posługiwanie się ideologią spisku,

• rzeczywistość staje się areną walk miedzy „idealnym” państwem a „siłami podstępnego wroga”

• wróg nie tylko zewnętrzny, ale również wewnętrzny (III Rzesza: Żydzi, homoseksualiści, komuniści; ZSRR: wrogowie klasowi, wrogowie władzy ludowej),

• pietyzm w sferze językowej: Stalingrad, Leningrad, Stalinogród, Hitelerjugend, Leibstandarte Adolf Hitler,

• permanentny strach,

• wszechobecna i organizująca życie ideologia,

• permanentna indoktrynacja: stworzenie nowego człowieka

14. Cechy totalitaryzmu (C. Friedrich, Z. Brzeziński)

- totalitarna ideologia (wszelkie przejawy aktywności społecznej, „uformowanie”

idealnego społeczeństwa),

- monopartia (na czele z wodzem),

- rozbudowana tajna policja (likwidowanie wszelkich form sprzeciwu),

- monopolistyczna kontrola środków przekazu,

- monopolistyczna kontrola sil zbrojnych,

- scentralizowane zarządzanie

15. Przykłady państw totalitarnych

- III Rzesza (1933-1945),

- Chińska Republika Ludowa w okresie rządów Mao Tse-Tunga (1949-1976),

- Kambodża w okresie rządów Pol Pota (1975-1979)

16. Różnica między autorytaryzmem, a totalitaryzmem

• ideologia,

• stopień nasilenia represji,

• pluralizm polityczny, gospodarczy, kulturowy (w autorytaryźmie jest ograniczony, ale istnieje),

• stopień indoktrynacji społeczeństwa

17. Charakterystyka poszczególnych państw autorytarnych i totalitarnych

	Niemcy	ZSRR	ChRL	Włochy	Hiszpania
Przedział czasowy	1933-45	1922-53	1949-76	1922-43	1936-39
Potoczna nazwa	nazizm	komunizm	maoizm	faszyzm	frankizm
Przywódca	A. Hitler	J. Stalin	M. Tse-Tung	B. Mussolini	F. Franco
Tytuł przywódcy	Führer	Generalissimus	Przewodniczący	Duce	Caudillo
Sytuacja przed	kryzys gosp. I WŚ	I WŚ	wojny	kryzys gosp.	zwyc. Frontu Ludowego (1936) zamieszki
Sposób przejęcia władzy	wybory	zamach stanu wojna domowa	wojna domowa	“Marsz na Rzym”	wojna domowa
Nazwa partii	NSDAP	Wszechzwiąz. Komun. Partia (bolsz.)	Komun. Partia Chin	Narodowa Partia Fasz.	Falanga Espanola
Działalność innych partii	zakazana	zakazana	zakazana	zakazana	zakazana
Główni deklarowani przeciwnicy	Żydzi komuniści liberałowie	kapitaliści obszarnicy imperialiści	kapitaliści imperialiści	komuniści kapitaliści	komuniści republikanie
Własność ziemi	prywatna	państwowa	państwowa	prywatna	prywatna
Stosunek do religii	raczej negatywny	ateizm walka z religiami	ateizm walka z religiami	pozytywny katolicyzm religią państw.	pozytywny katolicyzm religią oficj.
Policja polityczna	Gestapo	gł. NKWD	bardzo silna	niewielkie znaczenie	niewielkie znaczenie
Rozgrywki w łonie władz	„Noc długich noży”	masowe czystki b. współprac. Lenina	śmierć Lin Piao (1971)	stała rywalizacja między radykałami, a umiarkowanymi	stała rywalizacja między republikanami, a zwolennikami gen. Franco
Cele polityki zagranicznej	podbój Europy Lebensraum	rozszerzenie komunizmu	mało aktywna	podbój Bałkanów Afryki Płn.	współpraca z Włochami i III Rzeszą
Pierwsze ofiary agresji	Austria Czechosłow. Polska	Polska kraje bałt. Finlandia	Tybet	Etiopia Albania Grecja	brak
Losy przywódcy	samobójstwo	śmierć naturalna?	śmierć naturalna	rozstrzelany	śmierć naturalna
Dalsze losy państwa	klęska w II WŚ RFN i NRD	stopniowe łagodzenie reżimu	stopniowe łagodzenie reżimu	przewrót (1943) po II WŚ republika	stopniowa demokratyzacja

17. Ustroje państw współczesnych

• poliarchie zachodnie,

• nowe demokracje,

• ustroje Azji Wschodniej,

• ustroje islamskie,

• ustroje wojskowe

---