1. Najważniejsze pojęcia

PRAWO EUROPEJSKIE - odnosi się zarówno do prawa tworzonego w ramach Unii Europejskiej oraz w ramach innych zachodnioeuropejskich organizacji międzynarodowych (np.: Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Rady Europy, Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz Unii Zachodnioeuropejskiej).

PRAWO WSPÓLNOTOWE - prawo tworzone w ramach I filaru Unii Europejskiej, tzn. Wspólnot Europejskich. Obejmuje przepisy zawarte w traktatach oraz działania podejmowane na ich podstawie, stosowane i interpretowane zarówno przez wymiar sprawiedliwości w państwach członkowskich jak i przez Trybunał Sprawiedliwości.

PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ - obejmuje swoim znaczeniem zarówno prawo wspólnotowe, jak też akty prawne wydawane w ramach II i III filaru UE.

acquis communautaire - "dorobek wspólnotowy", na który składa się całe dotychczasowe prawo wspólnotowe (czyli zarówno prawo pierwotne jak i pochodne), jak również zwyczaje i wartości tkwiące u podstaw funkcjonowania UE . Dorobek ten stale jest poszerzany o nowe akty i coraz prężniej rozwijające się orzecznictwo. Każde nowo przystępujące do UE państwo zobowiązuje się przyjąć całe acquis communautaire, według stanu obowiązującego w chwili jego przystąpienia.

2. Źródła prawa wspólnotowego

PRAWO PIERWOTNE:

- pochodzi od państw członkowskich,

- stanowi podstawę prawa Wspólnot Europejskich,

- może być zmienione tylko za zgodą wszystkich państw członkowskich,

- nie podlega kontroli legalności przez ETS,

- stoi najwyżej w hierarchii źródeł prawa wspólnotowego.

Traktaty założycielskie wraz ze wszystkimi protokołami i deklaracjami jakie zostały do nich dołączone, a które były przyjęte za wspólną zgodą państw członkowskich.

Traktaty nowelizujące powyższe akty.

Traktaty akcesyjne podpisywane z państwami przystępującymi do UE. W tych traktatach, jak również w aktach akcesyjnych, obok postanowień określających warunki przystąpienia danego państwa, znajdują się bowiem postanowienia zmieniające przepisy traktatów założycielskich, np. dotyczące liczebnego składu organów oraz wymagań większości głosów niezbędnych do podjęcia uchwał.

Tak więc do wspólnotowego prawa pierwotnego zaliczamy:

• Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (podpisany 18 kwietnia 1951, wszedł w życie 23 lipca 1952)

• Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej (podpisany 25 marca 1957, wszedł w życie 1 stycznia 1958),

• Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (podpisany 25 marca 1957, wszedł w życie 1 stycznia 1958),

• Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA (podpisana wraz z traktatami 25 marca 1957, weszła w życie 1 stycznia 1958),

• Traktat o Fuzji Organów (podpisany 8 kwietnia 1965, wszedł w życie 1 lipca 1967),

• Jednolity Akt Europejski (podpisany 17 i 28 lutego 1986, wszedł w życie 1 lipca 1987),

• Traktat o Utworzeniu Unii Europejskiej (podpisany 7 lutego 1992, wszedł w życie 1 listopada 1993),

• Traktat Amsterdamski (podpisany 2 października 1997, wszedł w życie 1 maja 1999),

• Traktat z Nicei (podpisany 26 lutego 2001, wszedł w życie 1 lutego 2003),

• Traktaty o przystąpieniu nowych członków:

- Dania, Irlandia, Wielka Brytania (od 1 stycznia 1972),

- Grecja (1 stycznia 1981),

- Hiszpania, Portugalia (1 stycznia 1986),

- Austria, Finlandia, Szwecja (1 stycznia 1995),

- Czechy, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa, Węgry, Malta, Polska, Słowenia, Słowacja (1 maja 2004).

Źródła o charakterze niepisanym:

• ogóle zasady prawa wspólne wszystkim systemom prawnym państw członkowskich - nie jest wyrażone wprost w tekstach Traktatów ani w aktach prawa pochodnego; jest formułowane przez ETS, który na mocy art. 220 TWE został zobowiązany do czuwania nad poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu Traktatu; do ogólnych zasad prawa należą np.:

- zasada posłuszeństwa prawu

- zasada dobrej wiary

- prawa i wolności fundamentalne

- prawo zwyczajowe

• ogólne zasady prawa międzynarodowego - pojęcie "prawa" użyte w art. 220 TWE odnosi się do całego sytemu prawa międzynarodowego, w skład którego chodzą nie tylko umowy ale również zwyczaj i "ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane". Trybunał w swoich orzeczeniach brał pod uwagę takie normy prawa międzynarodowego jak np.: zakaz odmowy przez państwo prawa wjazdu swojemu obywatelowi,

• prawa podstawowe - uznanie praw podstawowych jako części wspólnotowego porządku prawnego znalazło swoje odzwierciedlenie w Traktacie o UE, który w art. 6 ust. 2 nakłada na Unię obowiązek poszanowania nie tylko praw gwarantowanych przez Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950, ale również praw wynikających ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich.

Te części TUE, które zawierają postanowienia dotyczące formy współpracy międzyrządowej (wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, współpraca w dziedzinie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości), stanowią - podobnie jak preambuła JAE i TUA - umowę międzynarodową i nie wchodzą w skład prawa wspólnotowego.

Niektóre postanowienia Rady mogą również być traktowana jako prawo pierwotne, ponieważ ich moc obowiązująca jest uzależniona od zatwierdzenia ich przez państwa członkowskie. Należą do nich między innymi uchwała o ustanowieniu Sądu I instancji, czy też akt dotyczący bezpośrednich wyborów do Parlamentu Europejskiego.

PRAWO WTÓRNE:

- obejmuje akty tworzone przez organy Wspólnot na podstawie traktatów założycielskich,

- może być podejmowane jedynie w ramach kompetencji przyznanych organom i instytucjom Wspólnoty i tylko w zgodzie z postanowieniami Traktatu i innymi normami prawa pierwotnego,

- w ramach prawa wtórnego o miejscu danego aktu w hierarchii decyduje nie jego forma, lecz w większym stopniu treść i cel,

- pierwszeństwo przed aktami prawa wtórnego mają również umowy międzynarodowe zawierane przez Wspólnotę, które są wiążące dla jej instytucji, jak również dla państw członkowskich.

ROZPORZĄDZENIA:

• mają zasięg ogólny, wiążą w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich (art. 249 TWE),

• adresatami są wszystkie państwa należące do Unii, a także ich obywatele, a więc osoby fizyczne i prawne,

• wywołują skutek prawny w stosunku do ogólnych i abstrakcyjnie ujętych kategorii podmiotów oraz mogą być zastosowane w nieokreślonej liczbie przypadków,

• niepotrzebna jest ich transformacja, inkorporacja, adaptacja ani upoważnienie do stosowania wewnątrz państwa,

• państwo członkowskie nie może wprowadzać ich do prawa krajowego za pomocą własnych aktów normatywnych, gdyż mogłoby to rodzić nieporozumienia co do ich charakteru prawnego, czy też momentu wejścia w życie

• nie pozostawiają państwom członkowskim wyboru sposobu czy formy realizacji celu w nich określonego

• nie mogą być w żaden sposób modyfikowane przez państwa członkowskie,

• regulują takie dziedziny jak:

- polityka celna

- polityka handlowa

- polityka rolna

- polityka transportowa

- prawo o konkurencji

DYREKTYWY:

• wiążą każde Państwo Członkowskie, do którego są kierowane,

• w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiają organom krajowym swobodę wyboru formy i środków (art. 249 TWE),

• adresatami dyrektyw są wyłącznie państwa, nie mogą one być kierowane do innych podmiotów prawa (osób fizycznych i prawnych) i nie mogą być źródłem ich praw i obowiązków,

• nie obowiązują bezpośrednio w wewnętrznych porządkach prawnych,

• do swej skuteczności wymagają inkorporacji do krajowego porządku prawnego państw członkowskich za pomocą wydania odpowiedniego aktu prawa wewnętrznego,

• w przypadku, gdy państwo wcześniej stworzyło uregulowania odpowiadające wymogom danej dyrektywy i w takim wypadku nie będzie już potrzeby dokonywania jakichkolwiek zmian,

• dopuszczalna jest modyfikacja dyrektywy w zakresie wyraźnie wskazanym w niej samej, z tym, że nie mogą one naruszać jej postanowień,

• zawierają termin, do którego państwa są zobowiązane podjąć odpowiednie kroki w celu realizacji ich postanowień - państwa członkowskie nie mają możliwości niezastosowania się do tego terminu ze względów na trudności wewnętrzne lub postanowienia ich własnych porządków prawnych, które są sprzeczne z dyrektywą,

• niedotrzymanie przez państwo obowiązku wynikającego z dyrektywy w odpowiednim terminie jest naruszeniem zobowiązań traktatowych i może być podstawą do wszczęcia postępowania w trybie art. 226 lub 227 TWE, a nawet może rodzic odpowiedzialność odszkodowawczą tego państwa wobec jednostek,

• ich zadaniem jest:

- harmonizacja prawa krajowego

- regulacja zagadnienia swobody przepływu usług, kapitału i prowadzenia działalności gospodarczej.

DECYZJE:

• wiążą w całości adresatów, do których są kierowane,

• nie mają charakteru ogólnego, lecz są zawsze kierowane do określonego podmiotu lub podmiotów,

• adresatami mogą być zarówno państwa jak i osoby fizyczne i prawne podlegające ich jurysdykcji - mogą oni być wyraźnie określeni w tekście decyzji albo też ustala się ich w sposób pośredni,

• nie wymagają inkorporacji do wewnętrznego porządku prawnego lecz są samodzielnym źródłem prawa,

• wszystkie akty prawa wewnętrznego, niezgodne z decyzją muszą zostać uchylone, ze względu na prymat prawa wspólnotowego,

• jeżeli decyzja jest sformułowana w sposób bezpośredni, imperatywny i jednoznaczny to dopuszczalna jest jej bezpośrednia skuteczność,

• mają za zadanie ustalenie ścisłych reguł postępowania w konkretnych przypadkach.

ZALECENIA I OPINIE:

• nie mają mocy wiążącej,

• ich adresatami mogą być zarówno państwa jak i osoby fizyczne i prawne, a nawet same organy Wspólnot,

• zalecenia wydawane są przez instytucje Wspólnot w przypadkach, gdy nie mają one prawa wydawania aktów o charakterze wiążącym lub jeśli - według ich oceny - nie zachodzi potrzeba wydawania takiego aktu,

• opinie mają na celu wyrażenie stanowiska organu wspólnotowego co do określonego zagadnienia lub w konkretnej sprawie,

• sądy krajowe zobowiązane są do brania pod uwagę tychże aktów podczas rozwiązywania sporów, szczególnie jeśli wyjaśniają one dokładniej postanowienia prawa wewnętrznego lub uzupełniają wiążące postanowienia Wspólnoty.

AKTY SUI GENERIS (AKTY NIENAZWANE):

• np.: uchwały nienazwane, rezolucje, programy, memoranda, plany, projekty, komunikaty, deklaracje, decyzje nominacyjne i budżetowe,

• niektóre z nich wywołują skutki prawne, a nawet mogą mieć moc wiążącą, inne mają charakter zbliżony do opinii czy zaleceń i zaliczane są do tzw. soft law,

• podlegają, jak wszystkie inne akty wydawane przez instytucje WE, ogólnym zasadom praworządności, tak więc muszą one być zgodne z prawem wspólnotowym, muszą być ogłoszone i generalnie powinny być uzasadnione,

• o charakterze i mocy prawnej danego aktu decyduje jego treść i cechy jakie przejawia,

• akty nienazwane, które posiadają charakter wiążący podlegają kontroli legalności dokonywanej przez ETS na zasadzie art. 230 TWE,

• najczęściej spotykanymi aktami nienazwanymi mającymi wiążący charakter są uchwały podejmowane przez Radę - na mocy takiej uchwały Rada wprowadzała czasem zmiany w Traktacie i podejmowała istotne decyzje, np. o utworzeniu Sądu Pierwszej Instancji, czy o zatwierdzeniu umów międzynarodowych.

UMOWY MIĘDZYNARODOWE ZAWIERANE PRZEZ WE:

- osobna kategoria źródeł prawa, obok prawa pierwotnego i pochodnego,

- z chwilą wejścia w życie stają się integralną częścią wspólnotowego porządku prawnego i nie ma konieczności ich inkorporowania w drodze wydawania wewnętrznych norm prawnych,

- mają pierwszeństwo przed aktami prawa pochodnego i prawem krajowym państw członkowskich,

- do tej grupy aktów zaliczyć można:

• umowy zawierane przez WE jako podmiot prawa międzynarodowego:

- zawierane z państwami trzecimi, nie będącymi członkami Unii oraz z innymi organizacjami międzynarodowymi,

- wiążą z chwilą ich wejścia w życie wszystkie instytucje i organy wspólnotowe oraz państwa członkowskie (art. 300 ust. 7 TWE ),

- mogą być zawierane na mocy wyraźnego upoważnienia traktatowego, jak np. umowy w sprawie wspólnej polityki handlowej oraz na podstawie kompetencji dorozumianych (implied powers),

- podlegają jurysdykcji ETS, którego rozstrzygnięcia są wiążące dla państw członkowski i instytucji wspólnotowych, ale nie dla państw trzecich i innych organów międzynarodowych.

• umowy mieszane:

- przedmiot umowy mieści się zarówno w zakresie kompetencji WE jak i państw członkowskich np. umowy stowarzyszeniowe zawierane z państwami kandydującymi do członkostwa w Unii, czy też umowy o partnerstwie i współpracy (z państwami byłego ZSRR),

- stronami są jednocześnie Wspólnota i państwa członkowskie,

- Wspólnota i państwa członkowskie są zobowiązane do ścisłej współpracy zarówno w czasie negocjacji i zawarcia umowy, jak i w trakcie jej wykonywania,

- aby umowa mieszana weszła w życie konieczne jest wyrażenie zgody przez państwo trzecie.

UMOWY ZAWIERANE PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE w sprawach wskazanych w art. 293 TWE:

- ochrona osób,

- zniesienie podwójnego opodatkowania wewnątrz Wspólnoty,

- wzajemne uznanie spółek,

- utrzymanie osobowości prawnej w przypadku przeniesienia siedziby z kraju do kraju,

- możliwość łączenia spółek podlegających ustawodawstwu różnych krajów

- uproszczenie formalności dotyczących wzajemnego uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych i arbitrażowych np. konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych z 1968 r.

3. Zasady wspólnotowego porządku prawnego

ZASADA PRYMATU PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

- dotyczy wszelkiego rodzaju norm prawa wspólnotowego, bez względu na ich usytuowanie w systemie prawa Wspólnot,

- obowiązuje bez względu na rangę normy prawa krajowego,

- w przypadku niezgodności prawa wspólnotowego z krajowym absolutną i bezwzględną nieważność mają normy prawa krajowego, które zostają wyłączone lub zawieszone,

- zasada ściśle związana z zasadą bezpośredniego skutku - doktryna bezpośredniego skutku zmierza do zagwarantowania, że z przepisów wspólnotowych wynikają przysługujące jednostce prawa, zaś doktryna pierwszeństwa ma na celu „zapewnienie, że bezpośrednio skuteczne prawa mają pierwszeństwo przed jakimkolwiek przepisem prawa krajowego lub krajową praktyką”.

- została wykształcona przez orzecznictwo Trybunału i nie znajduje wyraźnego poparcia w tekstach przepisów Traktatu.

26/62 Van Gend en Loos

STAN FAKTYCZNY: spółka Van Gend en Loos przewoziła w 1960 r. pewną substancję chemiczną z RFN do Holandii. Holenderski urząd celny nakazał spółce uiścić podwyższoną opłatę celną. Spółka odmówiła zapłaty, wskazując na sprzeczność przepisów celnych z ówczesnym art. 12 TWE. Rozpatrujący sprawę holenderski sąd apelacyjny przedstawił ETS pytanie, w którym chodziło o wyjaśnienie, czy art. 12 TWE powinien być bezpośrednio stosowany na gruncie prawa krajowego i czy sądy krajowe powinny chronić powstałe na podstawie tego przepisu prawa podstawowe.

TEZY ORZECZENIA:

„EWG stanowi nowy porządek prawa międzynarodowego, na rzecz którego państwa członkowskie przekazały część swoich suwerennych praw, zaś jego postanowienia wiążą nie tylko państwa członkowskie, ale także ich obywateli”. (teza 3)

6/64 Flaminio Costa vs. ENEL

STAN FAKTYCZNY: w 1963 r. Włochy dokonały nacjonalizacji w zakresie produkcji i dystrybucji energii elektrycznej - utworzono organizację ENEL, na którą przeniesiono aktywa przedsiębiorstw działających na rynku energii elektrycznej. Pan Costa - odbiorca energii elektrycznej - był jednocześnie wspólnikiem jednej ze znacjonalizowanych spółek. W sporze sądowym pan Costa podniósł zarzut, że nacjonalizacją naruszyła przepisy TWE. W związku z tym sąd włoski skierował do ETS odpowiednie pytanie. Rząd włoski oświadczył, że pytanie prawne w tej sprawie było niedopuszczalne, gdyż sąd narodowy powinien stosować prawo krajowe.

TEZY ORZECZENIA:

„[…] Traktat ustanawiający EWG powołał do życia własny system prawny, który z dniem wejścia w życie postanowień Traktatu, stał się integralną częścią systemu prawnego państw członkowskich i który jego sądy mają obowiązek stosować. Powołując na czas nieokreślony Wspólnotę […] poprzez wyposażenie jej w rzeczywiste uprawnienia wynikające z ograniczenia suwerenności przez państwa członkowskie i przekazania kompetencji na rzecz Wspólnoty, państwa członkowskie ograniczyły swoje suwerenne prawa i w ten sposób stworzyły system prawny, który wiąże zarówno te państwa jak i ich obywateli. Wprowadzenie do systemu prawnego każdego państwa członkowskiego przepisów wydawanych przez Wspólnotę (…) uniemożliwia

państwom członkowskim przyznanie pierwszeństwa jednostronnym lub późniejszym przepisom prawa krajowego przed systemem prawnym przyjętym przez nie na zasadzie wzajemności”. (teza 3)

UZASADNIENIE WYROKU:

„Obowiązki wynikające z postanowień Traktatu nie byłyby bezwarunkowe, gdyby mogły być zmieniane przez późniejsze akty prawne sygnatariuszy”. (teza 11)

„Pierwszeństwo prawa wspólnotowego potwierdza art. 249 TWE, zgodnie z którym rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. To postanowienie, nie podlegające zastrzeżeniu, byłoby pozbawione znaczenia, gdyby państwo mogło jednostronnie wyłączyć jego skutki za pomocą aktu prawnego, który miałby pierwszeństwo przed prawem wspólnotowym”. (teza 12)

106/77 Simmenthal

TEZY ORZECZENIA:

„[…] postanowienia traktatów i bezpośrednio obowiązujące akty prawne organów Wspólnot […] stanowią hierarchicznie wyższą część składową porządku prawnego obowiązującego na terytorium każdego państwa członkowskiego”. (teza 3)

„[…] postanowienia traktatów i bezpośrednio obowiązujące akty prawne organów Wspólnot poprzez samo swe wejście w życie uniemożliwiają stosowanie każdego przepisu prawa wewnętrznego z nimi sprzecznego […]”. (teza 3) - zasada pierwszeństwa czyni automatycznie niestosowalnym przepisy prawa krajowego pozostające w sprzeczności z przepisami Traktatu i bezpośrednio stosowalnymi przepisami prawa wtórnego.

„(…) wejście w życie nowej normy prawa wewnętrznego jest niemożliwe w takim zakresie, w jakim byłaby ona sprzeczna z normami wspólnotowymi”. (teza 3) - ustawodawca krajowy ma tworzyć prawo zgodne z prawem wspólnotowym;

„Sąd państwowy […] jest zobowiązany do dbałości o pełną skuteczność norm prawa wspólnotowego, co przejawia się również w konieczności niestosowania każdego, również późniejszego postanowienia prawa wewnętrznego, bez konieczności wnioskowania lub czekania na uchylenie danej normy […]”. (teza 4) - czekanie na orzeczenie innego organu naruszałoby efektywność i skuteczność prawa wspólnotowego i byłoby niezgodne z jego podstawami i charakterem; stwierdzenie e przez sąd konfliktu prawa krajowego ze wspólnotowym nakłada na władzę prawodawczą obowiązek usunięcia danej normy z systemu prawnego.

Konsekwencją przyjęcia zasady pierwszeństwa stosowania jest to, iż dana norma niezgodna z prawem wspólnotowym nie może być stosowana jedynie w sprawach wynikających z członkostwa państwa w Unii Europejskiej. Ta sama norma natomiast może być stosowana poza zakresem obowiązywania prawa wspólnotowego. Przykładowo: norma dyskryminująca pracowników pochodzących z innych państw, jako sprzeczna z postanowieniami TWE nie może być stosowana do obywateli państw członkowskich UE, może natomiast znaleźć zastosowanie w odniesieniu do pracowników pochodzących z państw trzecich.

C - 285/98 Tanja Kreil vs. RFN

PYTANIE PREJUDYCJALNE:

„[…] sąd odwoławczy zapytuje w istocie czy dyrektywa sprzeciwia się stosowaniu przepisów krajowych, takich jak rzeczone przepisy prawa niemieckiego(…)”.

STANOWISKA STRON:

„Tanja Kreil utrzymuje, że wyłączenie to stanowi bezpośrednią dyskryminację sprzeczną z dyrektywą. Uważa bowiem, że niedopuszczalne jest w świetle prawa wspólnotowego aby ustawa lub rozporządzenie zabraniały kobiecie dostępu do zawodu, który pragnie wykonywać”.

„Rząd niemiecki, uważa, że prawo wspólnotowe nie sprzeciwia się przedmiotowym przepisom SG i SLV, zgodnych z niemiecką konstytucyjną zasadą zabraniającą kobietom pełnienia służby z bronią w ręku”.

TEZY ORZECZENIA:

„Dyrektywa […] wyklucza stosowanie przepisów krajowych, takich jak istniejące w prawie niemieckim […]”. - każde źródło prawa wspólnotowego stoi wyżej niż normy konstytucyjne państwa członkowskiego.

ZASADA SKUTKU BEZPOŚREDNIEGO

- wywołuje tzw. skutek pionowy (wertykalny) polegający na tym, iż normy wspólnotowe są skuteczne w stosunkach pomiędzy państwem i obywatelem,

- wywołuje tzw. skutek poziomy (horyzontalny) , którego konsekwencją jest możliwość powoływania się na prawo WE w stosunkach pomiędzy jednostkami.

BEZPOŚREDNIE OBOWIĄZYWANIE - oznacza, że normy prawa wspólnotowego od dnia ich wejścia w życie, stają się automatycznie częścią porządku prawnego obowiązującego w państwach członkowskich, obok prawa krajowego, bez potrzeby ich inkorporacji.

BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE - oznacza, że organy krajowe zobowiązane są do działania na podstawie norm prawa WE, które może stanowić podstawę podejmowanych przez nie decyzji.

BEZPOŚREDNI SKUTEK - oznacza, że normy wspólnotowe tworzą prawa i obowiązki wprost dla obywateli i mogą oni się na nie powoływać w postępowaniu przed organami wewnętrznymi.

26/62 Van Gend en Loos

TEZY ORZECZENIA:

„[…] prawo wspólnotowe może nie tylko nakładać obowiązki na podmioty indywidualne, ale także może przyznawać im prawa, które stają się częścią ich statusu prawnego. prawa te powstają […] również na podstawie jasno sformułowanych obowiązków, jakie traktat nakłada na podmioty indywidualne, państwa członkowskie oraz instytucje Wspólnoty”. (teza 3)

„Fakt, że art. 225 i 227 TWE pozwalają Komisji oraz państwom członkowskim na wnoszenie przed ETS skarg […] nie pozbawia jednostek prawa do dochodzenia wypełnienia tych obowiązków przed sądem krajowym”. (teza 4)

UZASADNIENIE WYROKU:

„Art. 12 TWE zawiera jasny i bezwarunkowy zakaz […] Charakter tego przepisu sprawia, że może on wywoływać bezpośrednie skutki w stosunkach prawnych pomiędzy państwami członkowskimi a ich obywatelami”. (teza 13)

„Realizacja art. 12 Twe nie wymaga jakiejkolwiek interwencji legislacyjnej ze strony państw”. (teza 14)

Z powyższych tez wynika, iż norma prawa wspólnotowego, aby miała bezpośredni skutek dla jednostek musi być:

- jasna i precyzyjna - da się z jej treści wywnioskować prawa i obowiązki dla jednostek

- bezwarunkowa

- zupełna - nie trzeba przenosić jej do prawa krajowego ani podejmować żadnych kroków legislacyjnych

Wśród przepisów natomiast, które ETS uznał za spełniające warunki bezpośredniej skuteczności wymienić można takie artykuły Traktatu jak np.:

- art. 12 (zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo),

- art. 23 i 25 (zniesienie ceł między państwami członkowskimi),

- art. 28 i 29 (zakaz ograniczeń ilościowych w handlu wewnątrz Unii),

- art. 39 (zniesienie ograniczeń swobody przepływu pracowników),

- art. 43 (zniesienie ograniczeń swobody zakładania przedsiębiorstw),

- art. 49 i 50 (zniesienie ograniczeń w świadczeniu usług),

- art. 81 i 82 (polityka konkurencji),

- art. 90 (zakaz dyskryminacyjnego opodatkowania wewnętrznego),

- art. 141 (równa płaca dla kobiet i mężczyzn).

43/75 Defrenne vs. Sabena

STANOWSIKA STRON:

Rząd brytyjski zwrócił uwagę na fakt, że przyznanie bezpośredniej skuteczności art. 119 mogłoby mieć katastrofalne skutki dla funkcjonowania prawa wewnętrznego, przede wszystkim w związku z niebezpieczeństwem zgłaszania roszczeń retroaktywnych. Poza tym stwierdził on, że prawa wynikające z art. 119 mogą być bezpośrednio skuteczne wyłącznie w stos. między jednostkami i państwami członkowskimi, a nie między jednostkami.

TEZY ORZECZENIA:

„Na bezpośredni skutek art. 119 nie można powoływać się w przypadkach roszczeń płacowych dotyczących okresu poprzedzającego wydanie niniejszego orzeczenia”. (teza 3) - określanie zakresu czasowego stosowania prawa wspólnotowego leży wyłącznie w kompetencji Trybunału Wspólnot, a nie sądów wewnętrznych.

Trybunał uznał tzw. skutek horyzontalny art. 119 Traktatu podkreślając, że można powoływać się nań także w stosunkach między dwoma jednostkami lub osobami prawnymi nawet jeśli przepis ten adresowany jest do państw członkowskich.

SKUTEK ROZPORZĄDZEŃ

- art. 249 TWE stanowi, że są one "stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich" - przepis ten nie mówi o bezpośrednim skutku, lecz o "stosowaniu", jednakże ETS uznał, iż zasady te są ze sobą tak ściśle powiązane, iż w związku z bezpośrednim stosowaniem rozporządzeń przypisać im można automatycznie bezpośredni skutek, i to zarówno w układzie pionowym jak i poziomym .

93/71 LEONESIO

PYTANIE PREJUDYCJALNE:

„czy przepisy rozporządzenia […] są bezpośrednio skuteczne we włoskim porządku prawnym oraz […] czy nadają one jednostkom indywidualne prawa, które sądy krajowe są zobowiązane chronić”. (teza 1.)

MOTYWY WYROKU:

„[…] ze względu na charakter i funkcję [rozporządzenia] w systemie źródeł prawa wspólnotowego, ma ono skutek bezpośredni i może, jako takie, stwarzać prawa indywidualne, które sądy krajowe są zobowiązane chronić”. (teza 5)

„[…] prawa te powstają, kiedy spełnione są warunki przewidziane w rozporządzeniu i nie jest możliwe. na poziomie krajowym, uzależnienie ich wykonania od innych przepisów wykonawczych […]”. (teza 6)

„[…] państwa członkowskie podejmują wszelkie właściwe środki ogólne lub szczególne w celu zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z niniejszego Traktatu […]”. (teza 21) - gdyby sprzeciw rządu włoskiego został podtrzymany rolnicy tego państwa znaleźliby się w sytuacji mniej korzystnej niż ich odpowiednicy w innych państwach członkowskich, co byłoby pogwałceniem zasady wymagającej jednolitego stosowania rozporządzeń w całej Wspólnocie.

„Rozporządzenia wspólnotowe, by były stosowane z jednakową mocą w odniesieniu do obywateli wszystkich państw członkowskich, stają się częścią systemu prawnego stosowanego na terytorium krajowym […] w ten sposób, że jednostki mogą się na rozporządzenia powoływać bez przeszkód spowodowanych przepisami lub praktykami wewnętrznego porządku prawnego”.

(teza 22)

„Art. 10 rozporządzenia uprawnia Komisję do upoważnienia państw członkowskich do nakładania warunków dodatkowych w celu otrzymania wspomnianej premii […] wymagając by państwa członkowskie powiadamiały Komsję, w stosownych przypadkach, o przepisach przyjętych przez nie w wykonaniu tego artykułu […] Włochy nie wykorzystały tej możliwości […]”. (teza 17) -

Nie wszystkie postanowienia rozporządzenie muszą mieć skutek bezpośredni, niektóre bowiem mogą wymagać przyjęcia środków wykonawczych. Trybunał stwierdził jednak, że państwo członkowskie nie może przyjąć krajowych środków wykonawczych, jeśli postanowienie jest samo w sobie bezpośrednio skuteczne.

34/73 Variola (przepisywanie rozporządzeń)

PYTANIA PREJUDYCJALNE:

„Czy rozporządzenia mogą zostać wprowadzone do systemu prawa krajowego środkami krajowymi reprodukującymi postanowienia wspólnotowe”. (pytanie 1) - wówczas prawo wspólnotowe staje się prawem krajowym i w związku ze zmianą swego charakteru przestaje podlegać jurysdykcji ETS.

„Czy postanowieniem prawa krajowego przyjętym po wejściu w życie rozporządzenia […] państwo członkowskie może zmienić datę, od której zakaz staje się skuteczny […]”. (pytanie 3)

TEZY ORZECZENIA:

„[…] rozporządzenie skutkuje natychmiastowo […] jego wejście w życie i stosowanie […] jest niezależne od wszelkich środków recepcyjnych prawa krajowego […]”. (teza 3) - rozporządzenie staje się automatycznie częścią prawa krajowego bez potrzeby jakiejkolwiek ingerencji tego systemu.

„Postanowienie prawa krajowego reprodukujące treść bezpośrednio skutecznego postanowienia prawa wspólnotowego nie może w żaden sposób wpływać na bezpośrednią skuteczność lub jurysdykcję Trybunału”. (teza 3)

„Postanowienie prawa krajowego nie może być ustanowione przeciw bezpośredniemu stosowaniu w porządku krajowym […] swoboda państw członkowskich, bez upoważnienia do różnicowania daty, od której dana norma wspólnotowa wchodzi w życie, jest wyłączona z powodu konieczności zapewnienia jednolitego i równoczesnego stosowania prawa wspólnotowego w całej Wspólnocie”. (teza 5) - celem rozporządzenia jest to, żeby wchodziło w życie w tym samym czasie we wszystkich państwach członkowskich; państwo ma prawo do podjęcia TYLKO takich kroków, jakie są zawarte w samym rozporządzeniu.

C-253/00 Munoz

PYTANIE PREJUDYCJALNE:

„[…] czy poszanowanie postanowień rozporządzeń może być egzekwowane za pomocą postępowania sądowego cywilnego wszczętego przez przedsiębiorcę przeciwko konkurentowi/innemu przedsiębiorcy”. - pytanie dotyczy zakresu bezpośredniego skutku norm rozporządzenia w stosunkach horyzontalnych między podmiotami prywatnymi.

TEZY ORZECZENIA:

„[…] przestrzeganie przepisów […] powinno być zabezpieczone możliwością wszczęcia procesu (cywilnego) przez jednego przedsiębiorcę przeciwko przedsiębiorcy konkurencyjnemu […] umożliwienie takiego działania […] uzupełnia działania instytucji powołanych przez państwa członkowskie […] i przyczynia się w efekcie do zapobiegania często trudnym do wykrycia praktykom zakłócającym swobodna konkurencję”.

Omawiane orzeczenie potwierdza zasadę bezpośredniego skutku rozporządzeń w stosunkach horyzontalnych. Trybunał stwierdził w nim, że jednostki mogą wywodzić indywidualne uprawnienia nawet z postanowień ustanawiających obowiązki w interesie ogólnym.

SKUTEK DECYZJI

- jeżeli decyzja jest sformułowana w sposób bezpośredni, imperatywny i jednoznaczny to dopuszczalna jest jej bezpośrednia skuteczność.

9/70 GRAD (Austria nie była wtedy członkiem Wspólnoty)

STANOWISKO TRYBUNAŁU:

Fakt, iż decyzja wiąże w całości tylko adresatów, do których jest kierowana, nie oznacza, że inne podmioty nie mogą wywodzić z niej praw dla siebie. Chociaż art. 189 TWE przewiduje bezpośrednią skuteczność tylko dla rozporządzeń, nie można na tej podstawie wnosić, że inne kategorie aktów prawa wspólnotowego nie mogą wywierać podobnych skutków. Podstawą tego rozumowania jest tzw. zasada efektywności - w celu jej zwiększenia wskazane jest, by poszczególne podmioty mogły powoływać się przed sądami na wiążące akty prawne Wspólnot.

Oceniając skutki prawne decyzji należy wziąć pod uwagę jej:

- charakter

- cel

- zobowiązania

C-224/97 ERICH CIOLA

PYTANIA PREJUDYCJALNE:

„[…] czy prawo wspólnotowe wymaga, by w stosunku d usługodawcy […] zakaz ustanowiony na mocy indywidualnej decyzji administracyjnej przyjętej w 1990 r. nie był stosowany prze austriackie sądy i organy administracyjne po 1stycznia 1995 r.”.

TEZY ORZECZENIA:

„[…] indywidualna decyzja administracyjna, mająca charakter ostateczny, powinna zostać pominięta, gdy ocenia się legalność grzywny nałożonej za niewywiązanie się z tego zakazu po dacie przystąpienia”. (teza 2) - uchylenie ogólnokrajowego prawa obowiązuje tylko wobec pana Ericha Cioli.

W orzeczeniu Trybunał stanął na stanowisku, iż decyzja administracyjna sprzeczna z prawem WE, choćby została wydana przed wejściem w życie Traktatu, nie może być egzekwowana wobec jej adresata w postępowaniu, w którym jest on stroną. Tak więc zakres zasady pierwszeństwa obejmuje nie tylko akty krajowe o charakterze abstrakcyjnym i generalnym (jak np.: ustawa czy rozporządzenie) ale również akty indywidualne i konkretne (takie jak decyzje administracyjne i to niezależnie od tego jaki organ je wydał - państwowy czy samorządowy) sprzeczne z prawem wspólnotowym.

BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW

Do swej skuteczności wymagają inkorporacji do krajowego porządku prawnego państw członkowskich za pomocą wydania odpowiedniego aktu prawa wewnętrznego. Problem bezpośredniej skuteczności pojawia się w razie niewykonania przez dane państwo obowiązku implementacji lub też, gdy jest ona nieterminowa lub niepełna. Wyłączenie możliwości powoływania się bezpośrednio na zapisu nieimplementowanej dyrektywy, byłoby nie do pogodzenia z jej wiążącym charakterem. Obowiązek nałożony na państwa przez art. 249 TWE, stałby się iluzoryczny, gdyby przyjąć, iż państwa członkowskie mogłyby uchylić się od postanowień zawartych w dyrektywach poprzez ich nieimplementowanie.

C-41/74 Van Duyn

Norma prawa wspólnotowego, aby miała bezpośredni skutek dla jednostek musi być:

- jasna

- bezwarunkowa

- zupełna - nie trzeba przenosić jej do prawa krajowego ani podejmować żadnych kroków legislacyjnych.

Z uwagi na fakt, iż dyrektywa do swej skuteczności wymaga inkorporacji do krajowego porządku prawnego państw członkowskich za pomocą wydania odpowiedniego aktu prawa wewnętrznego, nie może ona wywoływać skutku bezpośredniego, gdyż nie spełnia przesłanki zupełności.

Problem bezpośredniej skuteczności pojawia się natomiast w razie niewykonania przez dane państwo obowiązku implementacji lub też, gdy jest ona nieterminowa lub błędna. Trzeba wtedy odpowiedzieć na pytanie, czy obywatele mają możliwość powoływania się na dyrektywę jako źródło swoich uprawnień przed sądami i innymi organami państwowymi.

UZASADNIENIE WYORKU:

„[…] na mocy art. 189 TWE rozporządzenia są […] bezpośrednio skuteczne, brak jest podstaw do wyciągania wniosku, że pozostałe kategorie aktów prawnych wymienionych w TWE nie będą mogły nigdy wywierać podobnych skutków […]”. (teza 12)

„[…] zasada pewności prawa wymaga, aby zainteresowane podmioty mogły powoływać się na przedmiotowy obowiązek, pomimo że został on ustanowiony a akcie prawnym, który nie jest całkowicie i automatycznie bezpośrednio skuteczny”. (teza 13)

TEZY ORZECZENIA:

„Wykluczenie możliwości powołania się zainteresowanych osób na obowiązek wynikający z dyrektywy byłoby sprzeczne z wiążącym skutkiem przyznanym dyrektywie na podstawie art. 189 TWE […] Wspólnoty za pomocą dyrektywy nakładają na państwa członkowskie obowiązek określonego zachowania, skuteczność tego obowiązku zostałaby osłabiona, gdyby podmioty indywidualne nie mogły powoływać się na jego treść przed sądami krajowymi […]”. (teza 2) - obowiązek nałożony na państwa przez art. 189 TWE, stałby się iluzoryczny, gdyby przyjąć, iż państwa członkowskie mogłyby uchylić się od postanowień zawartych w dyrektywach poprzez ich nieimplementowanie. Natomiast bez prawa powoływania się na dyrektywę jako źródło swoich uprawnień przed sądami i innymi organami państwowymi obywatele państw członkowskich nie mieliby żadnego realnego sposobu wyegzekwowania przed organami krajowymi, przysługujących im praw.

„Art. 177 TWE, który upoważnia sądy krajowe do przedkładania Trybunałowi pytań dotyczących kwestii ważności i interpretacji wszystkich aktów wydanych przez instytucje wspólnotowe, wskazuje, że powyższe akty mogą być powoływane przez podmioty indywidualne przed sądami krajowymi”. (teza 2)

Argumenty ETS za bezpośrednim skutkiem dyrektyw są następujące:

- wiążący skutek dyrektyw przyznany na podstawie art. 189 TWE,

- zasada efektywności i pewności prawa wspólnotowego,

- przyznanie przez art. 177 sądom krajowym prawa do przedkładania ETS pytań dotyczących wszystkich aktów wydanych przez instytucje wspólnotowe.

148/78 Tullio Ratti

PYTANIE PREJUDYCJALNE:

Czy jednostka może powołać przeciwko państwu bezpośrednio skutkujące postanowienia dyrektywy przed upływem okresu, w którym państwa członkowskie muszą dostosować się do niej dostosować?

TEZY ORZECZENIA:

„Państwo członkowskie […] nie może powoływać przeciwko jednostkom własnego niewykonania obowiązków określonych w dyrektywie […] sąd krajowy wezwany przez osobę, która zastosowała się do dyrektywy, do niestosowania postanowień prawa krajowego niezgodnych z dyrektywą, która nie została inkorporowana do prawa krajowego, musi uznać to żądanie […]”. (teza 12)

„[…] po upływie okresu wskazanego dla wykonania dyrektywy, państw członkowskie nie może stosować do takiej osoby swojego prawa wewnętrznego […]”. (teza 12)

„[…] do czasu, aż nie upłynie okres wskazany dla państw członkowskich dla inkorporowania postanowień dyrektywy do ich prawa wewnętrznego dyrektywa nie może skutkować bezpośrednio […]”. (teza 12)

Aby dyrektywa mogły być uznana za bezpośrednio stosowalną muszą zajść następujące okoliczności:

- brak implementacji do krajowego porządku prawnego odpowiednim terminie,

- implementacja jest niecałkowita lub też nie realizuje dokładnie wymogów zawartych w dyrektywie.

Ponadto dyrektywa musi być:

- bezwarunkowa - ustanawia obowiązek, który nie jest związany żadnym warunkiem i do realizacji, którego nie jest potrzebny żaden inny akt prawa wspólnotowego lub krajowego,

- wystarczająco dokładna - wyraźnie wskazują: krąg podmiotów, którym przyznane są prawa, treść tych praw oraz na kogo nałożony zostaje obowiązek.

8/81 Becker

TEZY ORZECZENIA:

„[…] państwo członkowskie, które w odpowiednim czasie nie podjęło środków wykonawczych przewidzianych przez dyrektywę, nie może powoływać się w stosunku do jednostek na zobowiązania, których nie wykonało. Jeżeli tylko przedmiot dyrektywy określony jest bezwarunkowo i wystarczająco precyzyjnie można powoływać się na jej postanowienia przeciwko przepisom prawa wewnętrznego niezgodnym z nią […]”. - państwo nie może uzyskiwać korzyści z faktu niewypełnienia przez nie zobowiązań, dlatego też należy przyjąć, że jednostki mogą polegać na jej postanowieniach i dochodzić wynikających stąd praw.

152/84 Marshall

TEZY ORZECZENIA:

„Dyrektywa nie może nakładać obowiązków na jednostkę i nie może stanowić podstawy roszczeń przeciwko jednostce”. - dyrektywy nie mogą wywoływać horyzontalnego skutku bezpośredniego. Nie można rozciągać bezpośredniego skutku dyrektyw na jednostki lub osoby prawne (dyrektywa nie może nakładać obowiązków na jednostki), które nie są emanacją państwa. Omawiany skutek dyrektywy mogą wywoływać jedynie w układzie pionowym, tzn. w stosunkach między jednostką a państwem i to tylko w jednym kierunku. Dopuszczalne jest bowiem jedynie powoływanie się na postanowienia dyrektyw przez obywateli w sporze z państwem.

„Powołanie przez jednostkę dyrektywy przeciwko państwu możliwe jest niezależnie od tego, czy państwo działało jako władza publiczna lub pracodawca”. - w jednym i drugim przypadku trzeba zapobiegać czerpaniu korzyści przez państwo wynikających z niewykonania zobowiązania wspólnotowego.

W cytowanej sprawie Trybunał stworzył pewną „niesprawiedliwość”, dychotomiczny podział na jednostki państwowe i prywatne. Wynikało z niego że np. wszyscy nie zatrudnieni przez państwo są w gorszej sytuacji, ponieważ nie mogą opierać się na niewykonanej dyrektywie.

C-188/89 Foster vs. British Gas

TEZY ORZECZENIA:

„[…] postanowienia dyrektywy mogą być powoływane przeciwko organizacjom lub ciałom, które podlegają władzy lub kontroli państwa […] mogą one być powoływane przeciwko ciału, niezależnie od jego formy prawnej, które stało się odpowiedzialne, na podstawie środka przyjętego przez państwo, za wykonywanie zadań służby publicznej pod kontrolą państwa i wyposażone zostało w specjalnej uprawienia […]”. - szerokie rozumienie organu państwa i instytucji publicznej.

Zgodnie z orzeczeniem za podmiot państwowy można uznać podmiot, który:

- podlega władzy lub kontroli państwa,

- posiada szczególne kompetencje wychodzące poza zakres uprawnień wynikających ze zwykłych norm stosowanych w stos. między jednostkami,

- wykonuje zadania służby publicznej pod kontrolą państwa.

POŚREDNI SKUTEK DYREKTYW

Gdy dana dyrektywa nie spełnia warunków przyznania jej cechy bezpośredniej skuteczności, nie oznacza to, iż w razie nieimplementacji nie będzie ona wywierała żadnych skutków - sądy dokonując interpretacji prawa krajowego muszą brać pod uwagę postanowienia takiej dyrektywy i stosowana przez nie wykładnia powinna zmierzać do realizacji jej postanowień.

14/83 Von Colson

STANOWISKA STRON:

Rząd niemiecki zauważył, że art. 189 TEWG pozostawia państwom członkowskim margines swobody w stosunku do określenia konsekwencji naruszenia zasady jednakowego traktowania kobiet i mężczyzn.

Komisja zauważyła, że aczkolwiek intencją dyrektywy jest pozostawienie państwom swobody w określaniu sankcji, to transpozycja dyrektywy musi być efektywna. zasada efektywnej transpozycji wymaga, aby sankcje stanowiły stosowną kompensację dla dyskryminowanego, a w stosunku do pracodawcy były środkiem zmuszającym go do respektowania zasady jednakowego traktowania.

TEZY ORZECZENIA:

„Wynikające z dyrektywy zobowiązanie do osiągnięcia skutku poprzez nią zamierzonego oraz obowiązek […] do podjęcia wszystkich właściwych środków […] dla zapewnienia wykonania tego zobowiązania, wiążą wszystkie organy państwa członkowskich, włączając w sprawach leżących w ich jurysdykcji sądy. Wynika z tego, że stosując prawo wewnętrzne […] sąd krajowy powinien tak dalece jak jest to możliwe, interpretować prawo wewnętrzne, w świetle treści i celu dyrektywy, aby osiągnąć skutek zamierzony w art. 189”. (teza 1) - doktryna przychylnej interpretacji; sąd krajowy jest zobowiązany do zapewnienia skuteczności dyrektywie.

„[…] dyrektywa nie zawiera żadnego bezwarunkowego i wystarczająco precyzyjnego postanowienia, które w braku przyjęcia w przypisanym czasie środków wykonawczych mogłoby być powołane przez jednostkę, aby uzyskać odszkodowanie na podstawie dyrektywy […]”.

(teza 2)

„Do sądu krajowego należy interpretacja i stosowanie prawa przyjętego dla wykonania dyrektywy w zgodzie z wymogami prawa wspólnotowego, tak dalece jak pozwalają sądowi uprawienia nadane mu w prawie wewnętrznym”. (teza 2)

C-106/89 Marleasing S.A.

TEZY ORZECZENIA:

„[…] stosując prawo krajowe, uprzednie lub późniejsze w stosunku do dyrektywy, sąd krajowy powinien, tak dalece jak to możliwe, interpretować prawo krajowe, w świetle treści i celu dyrektywy, aby osiągnąć skutek w niej zamierzony […]”. (teza 1) - obowiązek przychylnej interpretacji dotyczy prawa wewnętrznego uprzedniego lub późniejszego stosunku do dyrektywy.

„[…] sąd krajowy […] zobowiązany jest do interpretowania swojego prawa krajowego w świetle celu i treści dyrektywy tak, aby wykluczyć możliwość uznana za nieważną umowy spółki na innych podstawach niż te przewidziane w art. 11 dyrektywy”. (teza 2)

GRANICE SKUTKU DYREKTYW

80/86 Kolpinghuis

TEZY ORZECZENIA:

„[…] sądy krajowe mają obowiązek interpretować prawo krajowe w świetle litery i celu dyrektywy […] Jednakże, obowiązek ten ograniczają ogólne zasady prawa, które tworzą część prawa wspólnotowego, w szczególności zasady pewności prawa i nieretoraktywnego działania prawa”. - granicą skutku bezpośredniego dyrektywy i zasady przychylnej interpretacji są ogólne zasady prawa.

„[…] dyrektywa nie może sama z siebie i niezależnie od praw krajowego […] stanowić podstawy odpowiedzialności karnej lub zaostrzać odpowiedzialności karnej osób naruszających jej przepisy”. - kiedy może to dla jednostki skutkować maksymalnym ograniczeniem praw, nie można do tego doprowadzać tylko interpretacją prawa krajowego w świetle prawa wspólnotowego. Interpretacja nie może doprowadzić do powstania lub zaostrzenia odpowiedzialności karnej, ponieważ byłoby to niezgodne z zasadą pewności prawa - nie ma kary bez ustawy.

W przypadku, gdyby dyrektywa była implementowana przed popełnieniem wykroczenia można by ją było bezpośrednio stosować.

Gdyby dyrektywa przyznawała maksymalne korzyści dla jednostek można by ją bezpośrednio stosować nawet, gdyby nie została ona wcześniej implementowana.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA PAŃSTWA

Skarga z tytułu naruszenia prawa wspólnotowego umożliwia karanie państw członkowskich za nieprzestrzeganie tego prawa i to nie tylko Traktatu, lecz także w przypadku naruszenia norm prawa wtórnego, a nawet zasad ogólnych prawa WE.

Naruszenie może polegać na działaniu państwa, np. poprzez wydanie aktu sprzecznego z prawem wspólnotowym, lub na bezczynności polegającej na braku wymaganego przez Wspólnotę zachowania. Nie ma znaczenia, czy wynika ono z błędu popełnionego w dobrej wierze lub czy inne państwo lub instytucja wspólnotowa nie uchybiła swoim obowiązkom. Państwa nie mogą również tłumaczyć niewywiązania się z obowiązków powołując się na krajowe przepisy lub praktyki administracyjne (np. na fakt, że kryzys polityczny lub powolność procedury parlamentarnej przeszkodziły w terminowym wykonaniu dyrektywy ) lub na trudności o charakterze ekonomicznym czy społecznym.

Jeżeli Trybunał uzna skargę za zasadną może wydać jedynie orzeczenie o charakterze deklaratoryjnym, stwierdzające zaistnienie naruszenia, natomiast to do państwa należy podjęcie kroków w celu jego usunięcia. ETS nie może w żadnym wypadku sam unieważnić przepisów krajowych, ani nawet nakazać państwu przedsięwzięcia odpowiednich działań, czy też wydania konkretnego przepisu prawa. Deklaratoryjność orzeczenia Trybunału nie oznacza oczywiście, że jest ono pozbawione mocy wiążącej. Wręcz przeciwnie, obowiązuje ono nie tylko władze państwowe (które są zobowiązane względem Wspólnoty wykonać to orzeczenie), ale także sądy i organy administracyjne, które moją obowiązek natychmiast zaprzestać stosowania aktu i, w razie potrzeby, naprawić szkody w związku z tym powstałe. Również sądy innych państw członkowskich muszą przestrzegać wykładni prawa wspólnotowego wynikającej z orzeczenia w sprawie naruszenia.

C-6/90 i C-9/90 Francovich i Bonifaci

PYTANIA PREJUDYCJALNE:

Czy na mocy prawa wspólnotowego jednostka może dochodzić odszkodowania od państwa z tytułu niewypełnienia przez nie obowiązku wynikającego z dyrektywy?

TEZY ORZECZENIA:

„Pełna efektywność norm wspólnotowych byłaby wyłączona, a ochrona praw przez nie uznanych osłabiona, jeżeli jednostki nie miałyby możliwości uzyskania odszkodowania w sytuacji, gdy ich prawa są naruszone przez pogwałcenie prawa wspólnotowego […]”. (teza 3) - zasada efektywności stanowi, iż państwo jest zobowiązane do zapewnienia odpowiedniej procedury dochodzenia w prawie krajowym roszczeń opartych na prawie WE.

„Zobowiązanie państwa członkowskiego do naprawienia szkód znajduje również podstawę w art. 5 TWE, na mocy którego są one zobowiązane do […] likwidacji nielegalnych skutków naruszenia prawa wspólnotowego”. (teza 3) - zasada lojalności.

„Jeżeli odpowiedzialność państwa członkowskiego […] jest narzucona przez prawo wspólnotowe, warunki dochodzenia odszkodowania zależą od charakteru naruszenia prawa wspólnotowego, które leży u podstawy wyrządzonej szkody”. (teza 4) - Trybunał rozróżnił podstawy i warunki odpowiedzialności organów Wspólnoty i państw członkowskich, uzależniając je

przede wszystkim od charakteru naruszonego zobowiązania i od faktu naruszenia praw jednostki, pozostawiając na boku kwestię charakteru prawnego aktu naruszającego prawo.

„W przypadku braku regulacji wspólnotowej, obowiązek naprawienia skutków wyrządzonej szkody powstaje w ramach prawa wew. Przesłanki materialne i formalne określone przez ustawodawstwa narodowe nie mogą być mniej korzystne niż te, które dotyczą podobnych roszczeń o charakterze wewnętrznym […]”. (teza 4) - zasada niedyskryminacji - rozczepia oparte na prawie wewnętrznym i wspólnotowym muszą być rozpatrywane równorzędnie i nie mogą zawyżać odpowiedzialności państwa.

W przypadku nieimplementacji dyrektywy, pełna skuteczność tej normy zakłada prawo do uzyskania odszkodowania, jeżeli spełnione są łącznie trzy warunki:

- rezultat przewidziany przez dyrektywę obejmuje przyznanie praw na rzecz jednostek,

- treść tych praw może być określona na podstawie przepisów dyrektywy - nie chodzi o bezpośrednią skuteczność,

- istnieje związek przyczynowy między naruszeniem prawa przypisanym państwu i szkodą poniesioną przez osoby poszkodowane.

C-46/93 i C-48/93 Brasserie

Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa powstaje:

- z naruszenia jakiejkolwiek normy prawa wspólnotowego - „[…] nie może zostać wyłączona, jęli naruszenie dotyczy bezpośrednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego”.

- z naruszenia PW przez jakikolwiek organ państwa członkowskiego - „[…] ma zastosowanie we wszystkich przypadkach naruszenia PW przez państwo członkowskie, bez względu na to, jaki organ państwowy pogwałcił normy wspólnotowe […]”.

Poszkodowane jednostki mają prawo do odszkodowania gdy:

- norma prawa wspólnotowego nadaje im pewne uprawnienia,

- naruszenie jest wyraźne,

- istnieje bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem i szkodą poniesioną przez jednostkę.

Ujednolicenie warunków na jakich ponoszona jest odpowiedzialność za naruszenie prawa wspólnotowego i wyrządzenia szkody jednostkom:

- zasada efektywności - państwo jest odpowiedzialne za skuteczność uprawnień, które daje jednostce; „[…] uzależnienie wypłacenia odszkodowania od uprzedniego stwierdzenia przez ETS naruszenia prawa byłoby niezgodne z zasadą efektywności PW […]”.

- zasada lojalności - „[…] państwo ma obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej w wyniku naruszenia prawa wspólnotowego w ramach swego wewnętrznego uregulowania odpowiedzialności […]”.

W przypadku oceny czy nastąpiło naruszenie, istotne znaczenie ma jedynie proste, obiektywne stwierdzenie niezgodności z prawem WE, natomiast okoliczności towarzyszące nie mogą mieć wpływu na jego ocenę - „[…] jeżeli chodzi o jednoznaczne stwierdzone naruszenie PW, to decydującym kryterium jest w tym przypadku oczywiste i poważne przekroczenie przez państwo członkowskie przyznanych mu granic swobody oceny […]”; „[…] sąd krajowy nie może w ramach stosowanego przezeń ustawodawstwa narodowego uzależnić zasądzenia odszkodowania od winy umyślnej lub będącej wynikiem zaniedbania po stronie organu naruszającego prawo […]”.

Sąd rozpatrujący sprawę naruszenia PW powinien uwzględniać:

- stopień jasności i precyzyjności naruszonej normy,

- zakres swobody oceny pozostawionej przez naruszoną normę organom państwowym lub wspólnotowym,

- zamierzony lub niezamierzony charakter popełnionego czynu,

- dopuszczalny lub niedopuszczalny błąd co do prawa,

- możliwość ewentualnego przyczynienia się przez ograny wspólnotowe do naruszenia,

- przyjęcia lub utrzymywania przez władze państwowe praktyk sprzecznych z prawem wspólnotowym.

„[…] naruszenie prawa wspólnotowego jest oczywiste, jeżeli było utrzymywane pomimo orzeczenia ETS stwierdzającego naruszenie prawa wydanego w trybie powództwa o naruszenie prawa, w orzeczeniu prejudycjalnym, bądź pomimo wcześniej ustalonego orzecznictwa w podobnych sprawach […]”.

„Odszkodowanie ze strony państwa naruszającego prawo za szkodę spowodowaną przez naruszenie powinno być odpowiednie do wyrządzonej szkody. Wobec braku odpowiednich przepisów wspólnotowych, określenie kryteriów koniecznych dla ustalenia zakresu odszkodowania należy do prawa wewnętrznego […]”.

„[…] obowiązek wypłaty odszkodowania […] nie może być ograniczony do szkód poniesionych w okresie następującym po wydaniu przez ETS orzeczenia stwierdzającego naruszenie prawa”.

---