„Charakterystyka rodziny Trydownikowatych”

Spis treści:

1. Charakterystyka roślin trędnikowatych………………………………...………… str. 4

2. Tabela z 65 rodzajów skupiających 1700 gatunków rodziny……………..……… str. 5

3. Naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora)………………………………..…. str. 7

4. Przetacznik ożankowy………………………………………………………….… str. 8

5. Lnica pospolita, pantofelki Matki Boskiej (Linaria vulgaris)………………......….str. 10

6. Łuskiewnik różowy (Lathraea squamaria)…………………………….………...str. 11

7. Dziewanna fioletowa……………………………………………………………. str. 12

WSTĘP

Rośliny Trędownikowate (Scrophulariaceae Juss.) to rodzina roślin należąca do rzędu jasnotowców (Lamiales). W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych (np. w systemie Cronquista z 1981) do rodziny tej zaliczano 275 rodzajów liczących około 5 tysięcy gatunków roślin. Zastosowanie badań molekularnych w poznaniu filogenezy spowodowało odkrycie polifiletycznego charakteru tak szeroko wydzielanej rodziny. Współcześnie systemy klasyfikacyjne roślin okrytonasiennych kompilowane przez członków Angiosperm Phylogeny Group (APG) wyróżniają w obrębie tej rodziny już tylko 65 rodzajów z 1700 gatunkami. Pozostałe rodzaje zaliczane są do babkowatych (Plantaginaceae), zarazowatych (Orobanchaceae) i kilku mniejszych rodzin.

Zasięg przedstawicieli trędownikowatych obejmuje niemal cały świat z wyjątkiem okolic biegunów i zachodniej Afryki^[1]. We florze Polski znajdują się jedynie trzy rodzaje w aktualnym ujęciu systematycznym trędownikowatych: trędownik (Scrophularia), dziewanna (Verbascum) i namulnik (Limosella).

Całkowita liczba gatunków: ok. 5000, w Polsce: 101

1. Charakterystyka roślin Trędnikowatych

Do trędownikowatych należą najczęściej rośliny zielne. U form prymitywnych (np. dziewanna, przetacznik) kwiaty są prawie promieniste, pięciopłatkowe i jest 5 pręcików. U form bardziej zaawansowanych ewolucyjnie pojawiają się kwiaty grzbieciste, czteropłatkowe, tylko z 2 lub 4 pręcikami. W tej rodzinie jest wiele półpasożytów (szelężnik, pszeniec, świetlik, gnidosz, zagorzałek) i pasożyty (łuskiewnik). Najnowsze badania pokazują, że trędownikowate to grupa polifiletyczna, czyli stworzona sztucznie i można w niej wyróżnić grupy roślin, które nie są ze sobą blisko spokrewnione i powinny należeć do innych rodzin.

Liczba rodzajów w Polsce: 18 (dziewanna, lnica, wyżlin, trędownik, kroplik, konitrut, namulnik, lindernia, przetacznik, naparstnica, tocja, pszeniec, świetlik, zagorzałek, bartsja, szelężnik, gnidosz, łuskiewnik)

Charakterystyka

Pokrój

Są to rośliny przeważnie zielne, ale są wśród nich krzewy i pnącza.

Liście

Liście pojedyncze, ogonkowe; blaszki niepodzielone, ząbkowane.

Ulistnienie

Skrętoległe, czasem naprzeciwległe, rzadko okółkowe.

Kwiaty

Obupłciowe, o symetrii grzbiecistej, dwuwargowe. Słupek górny, zbudowany z 2 owocolistków.

Owoce

Wielonasienne torebki, rzadko jagody lub pestkowce.

2. Tabela z 65 rodzajów skupiających 1700 gatunków rodziny

Do rodziny zalicza się 65 rodzajów skupiających 1700 gatunków:

Agathelpis Choisy Alonsoa Ruiz & Pav. Androya Antherothamnus N.E.Br. Anticharis Endl. Aptosimum Burch. ex Benth. Bontia Buddleya C.A.Mey. Camptoloma Benth. Capraria Chenopodiopsis Hilliard & B.L.Burtt Colpias E.Mey. ex Benth. Cromidon Compton Dermatobotrys Bolus Diascia Link & Otto Diclis Benth. Dischisma Choisy Emorya Eremogeton Standl. & L.O.Williams Eremophila Freylinia Colla Glekia Hilliard Globulariopsis Compton Glumicalyx Hiern Gomphostigma Gosela Choisy Hebenstretia L. Hemimeris L.f. Jamesbrittenia Kuntze Leucophyllum Bonpl. Limosella - namulnik Lyperia Benth.

Manulea L. Manuleopsis Thell. ex Schinz Melanospermum Hilliard Microdon Choisy Myoporum Nemesia Vent. Oftia Omania S.Moore Oreosolen Hook.f. Peliostomum Benth. Phygelius E.Mey. ex Benth. Polycarena Benth. Physocalyx Pohl Picria Lour. Picrorhiza Royle ex Benth. Pierranthus Bonati Platypholis Maxim. Poarium Desv. Polycarena Ranopisoa J.-F.Leroy Scrophularia L. - trędownik Selago L. Stemodiopsis Engl. Strobilopsis Hilliard & B.L.Burtt Sutera Roth Teedia Rudolphi Tetraselago Junell Trieenea Hilliard Verbascum L. - dziewanna Walafrida E.Mey. Zaluzianskya F.W.Schmidt

3. Naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora)

Jest to roślina należąca do rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae. Jest to bylina osiągająca wysokość od 30 cm do 120 cm. Łodygę ma słabo rozgałęzioną, u dołu nagą, u góry gruczołowato omszoną. Liście naparstnicy są podłużnie lancetowate, na brzegach i nerwach orzęsione, nieregularnie piłkowane.

Duże, przypominające naparstek kwiaty, długości 3-4,5 m osadzone są na gruczołowato owłosionych szypułkach, zebrane w luźne jednostronne grona. Kwiaty mają koronę koloru ochrowo-żółtego, brzuchatą, wewnątrz z brązowymi
żyłkami i plamkami.

Kwitnie od czerwca do lipca.

Owoc stanowi jajowata, owłosiona torebka.

Naparstnica jest rośliną trującą, a zarazem leczniczą. Jej liście zawierają glikozydy stosowane w kardiologii.

Rośnie w rozproszeniu w wilgotnych, widnych lasach, zwłaszcza górskich, na suchych zboczach, w zaroślach na niżu, na glebach luźnych i żyznych.

4. Przetacznik ożankowy

• Pora kwitnienia: kwitnie wiosną, kwitnie latem

• Barwa kwiatów: niebieskie

• Barwa liści/igieł: zielone

• Stanowisko: słoneczne

• Wilgotność: gleby suche, gleby średnio wilgotne

• pH gleby: gleby obojętne

• Rodzaj gleby: lekkie, piaszczyste, żyzne

• Mrozoodporność: w pełni mrozoodporna

• Osiągana wysokość: do 0,5m

• Zastosowanie: okrywowa, rabaty mieszane, ogrody skalne, wrzosowiska

• Podstawowe walory: ozdobne kwiaty, miododajne

Opis: To gatunek byliny z rodziny przetacznikowatych o pełzającym kłączu, wytwarzającym rozłogi. Wąskie kłosy mocno niebieskich kwiatów z białym oczkiem wyrastają z kątów liści od maja do sierpnia. Ta miododajna roślina nadaje się na skalniaki. Liście owalne lub trójkątne o dł. Do 2,5 cm są nierówno ząbkowane, szarozielone. Dorasta do wys. 15 cm, szer. 30 cm. Jest ekspansywny.

Wymagania: Odpowiada im każda lekka gleba z dodatkiem kompostu. Stanowisko słoneczne lub półcieniste. Kępy należy dzielić co 2-3 lata.

Rozmnażanie: Przez podział kęp jesienią lub wczesną wiosną ale lepiej przez półzdrewniałe sadzonki z niekwitnących pędów pobrane latem.

Szkodniki i choroby: Mączniak może atakować liście przetaczników.

Przetacznik ożankowy

5. Lnica pospolita, pantofelki Matki Boskiej (Linaria vulgaris)

Lnica pospolita, pantofelki Matki Boskiej (Linaria vulgaris), bylina z rodziny trędownikowatych występująca w Europie i Azji Zachodniej. W Polsce rośnie na stanowiskach suchych, na polach, przy drogach, kamienistych zboczach i nieużytkach. Posiada do 60 centymetrów wysoką łodygę, rozgałęzioną i gęsto ulistnioną. Liście wąskie, lancetowate, naprzemianległe, czasem z odcieniem niebieskozielonym. Kwiaty w gęstych gronach, na krótkich szypułkach, grzbieciste z ostrogą, korona jasnożółta w gardzieli pomarańczowa. Owocem jest torebka otwierająca się, z ząbkami, zawierająca nasiona w kształcie krążka.

Surowcem jest ziele czyli górne części łodyg z liśćmi i kwiatami, zbierane podczas zakwitania. Ziele zawiera glikozydy flawonowe, kwasy organiczne, fitosterol, sole mineralne i inne związki. Napary z ziela lnicy pospolitej stosuje się wewnętrznie w leczeniu przewlekłych zaparć oraz stymulacji lepszego trawienia i przyswajania pokarmów. Lnica działa łagodnie przeczyszczająco i moczopędnie. Zewnętrznie napary stosuje się w leczeniu stanów zapalnych skóry i błon śluzowych oraz przemywania oczu przy zapaleniu spojówek.

Lnica pospolita

6. Łuskiewnik różowy (Lathraea squamaria)

Łuskiewnik różowy (Lathraea squamaria), bezzieleniowy pasożyt z rodziny trędownikowatych, żyjący na korzeniach drzew liściastych` i szpilkowych.

Na wiosnę wydaje nadziemny pęd kwiatowy koloru różowego, pokryty mięsistymi łuskami. Łuskiewnik występuje niezbyt często w lasach liściastych na niżu i w niższych położeniach górskich, a także w lasach świerkowych w górach.

Łuskiewnik różowy

7. Dziewanna fioletowa

Dziewanna fioletowa jest gatunkiem rośliny z rodziny trędownikowatych.

Roślina ta występuje w Europie Południowej i Środkowej oraz na znacznej części obszaru Azji (Kaukaz, Turcja, Zachodnia Syberia, Kazachstan, Kirgizja, Chiny). W Polsce jest rzadka, występuje na niżu, z wyjątkiem północnej części. Najliczniej występuje w południowej i wschodniej części niżu. W Karpatach znana jest tylko z jednego stanowiska na Pogórzu Wielickim. Znajduje się ono na południowym, podszytowym stoku wzgórza Babia Góra. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy, według niektórych opracowań prawdopodobnie kenofit.

Zazwyczaj roślina dwuletnia, hemikryptofit, czasami tylko roślina jednoroczna. W pierwszym roku wegetacji tworzy przy ziemi różyczkę liści, a dopiero w drugim roku wyrasta łodyga z kwiatostanem. Rośnie na słonecznych i suchych miejscach, na wzgórzach, łachach nadrzecznych, nasypach kolejowych. Preferuje gleby wapienne. Liczba chromosomów 2n = 32. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnychgatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Festucetalia valesiacae.

Łodyga

Wzniesiona, pojedyncza, o wysokości do 1 m. Jest cała omszona, a w obrębie kwiatostanu gruczołowato owłosiona.

Kwiaty

Pojedynczo wyrastają na głównej osi kwiatostanu. Oś kwiatostanu oraz jego gałązki i szypułki kwiatów są gruczołowato owłosione. Szypuki kwiatów są 3-4 razy dłuższe od ogruczolonego kielicha. Kwiaty fioletowe, grzbieciste o średnicy korony do 25 mm. Wszystkie nitki pręcików są wełniście owłosione fioletowymi włoskami. Czasami (rzadko) zdarzają się okazy o kwiatach białych lub żółtych.

Liście

Dolne liście zebrane w różyczkę liściową, liście łodygowe wyrastają skrętolegle. Mają krótkie ogonki, są jajowate lub eliptyczne, o brzegach grubo karbowanych lub wycinanych.

Owoc

Jajowatostożkowa torebka.

Dziewanna fioletowa

1

---