1.Prawa Starożytnego Bliskiego Wschodu (główne cechy, Kodeks Hammurabiego prawo żydowskie).Kodyfikacja justyniańska.

A-główne cechy : Egipt i Mezopotamia-pomniki prawne 2 despotii wschodnich; obraz archaicznego porządku prawnego, regulującego stosunki społeczne, panujące w warunkach rozległej terytorialnie gospodarki rolniczej i handlu lądowego, gdzie prawo, przepełnione elementami sakralnymi i wyobrażeniami religijnymi zgodnie z teokratycznym charakterem władzy monarszej podporządkowywało całkowicie jednostkę państwu. Egipt-najważniejszy organizm polityczny; Mezopotamia- II po Egipcie region geograficzny kształtowania się wielkich organizmów państwowych o ustroju demokratycznym;

-pod względem techniki prawniczej owe pomniki przedstawiały określone konkretne przypadki
( kazuistyka-czyli posługiwanie się opisem szczegółowych przypadków zamiast ujęć generalizujących). -prawo hebrajskie- 1 wielki system prawa religijnego ówczesnej cywilizacji ( znaczenie prawa hebrajskiego przez chrześcijaństwo- w dziejach europejskiej kultury prawniczej średniowiecza i czasów nowożytnych było doniosłe).B- Kodeks Hammurabiego: a- najważniejszy i najlepiej zachowany do naszych czasów zbiór pochodzący z czasów państwa starobabilońskiego, wydany przez Hammurabiego, króla I dynastii babilońskiej, panującego ok. 1728-1686 r. p. n. e.;
b- zawiera pełny tekst w języku akkadyjskim wyryty w bloku diorytu w 1902 roku w Suzie- uznawany za najważniejsze źródło poznania prawa archaicznego; c- w tekście kodeksu Hammurabiego znajduje się prolog wywodzący prawo z pewnego wiecznego i niezmiennego porządku ustanowionego przez bogów; d- nie był ułożony według ścisłych kryteriów systematyzacyjnych; e- brak norm o charakt., ogólniejszym czy też prób operowania pojęciami abstrakcyjnymi; f- charakterystyczna cechą była kazuistyka-posługiwanie się opisem szczegółowych przypadków zamiast ujęć generalizujących; g- obowiązywanie zasady talonu -czyli sposobu zachowania idealnej równowagi między przestępstwem, a karą polegającą na powtórzeniu wobec sprawcy dolegliwości, która została przez niego zadana (oko za oko, ząb za ząb),zasada ta mogła mieć zastosowanie tylko wobec osób równych stanowiskiem społecznym co dowodzi że prawo archaiczne ochronę prawną poszczególnych członków społeczeństwa uzależniało od ich statusu społecznego, a wysokość kary od miejsca zajmowanego przez pokrzywdzonego i sprawcę w społecznej hierarchii, z przepisów kodeksu wynika, że niewolnik nie był uważany za osobę, lecz za przedmiot, część inwentarza, zabicie go równało się zabiciu zwierzęcia pociągowego, powodując tym samym obowiązek wynagrodzenia szkody jego właścicielowi, przestępstwo popełniane przez niewolnika kwitowano obcięciem ucha;
h- charakterystycznym sposobem karania było stosowanie kar odzwierciedlających mających na celu unaocznienie sposobu popełniania przestępstwa, np. „jeżeli syn uderzy swojego ojca utną mu rękę”(par.195).Ta sama kara spotykała również lekarza za nieumiejętne przeprowadzenie
operacji. C-Prawo żydowskie: a- Państwo Izrael - konsolidacja polityczna plemion semickich na Półwyspie Synaj i w Palestynie za czasów króla Salomona (X w. p.n.e.) - kolebka pierwszego systemu monoteistycznego → z niego powstaje chrześcijaństwo i islam (zawarty w Piśmie Św. Starego Testamentu, czyli Biblii, którego pewne części stanowiły zbiór praw; przepisy Starego Testamentu były odzwierciedleniem przemian, jakim uległy plemiona izraelskie w długotrwałym procesie przechodzenia od wspólnot koczowniczych do scentralizowanego org. Państwowego - przepisy poch. Z różnych okresów historii Izraela) b- Rdzeń prawa judaistycznego to Pięcioksiąg (Księga Rodzaju (Genesis), Wyjścia (Exodus), Kapłańska (Leviticus), Liczb (Numeri) i Powtórzonego Prawa (Deuteronomium)) → okres talmudyczny - obok prawa pisanego Tory rozwija się dzięki rabinom ustna Tradycja tworząc system Talmudu. wg. tradycji Pięcioksiąg powstał z objawienia Boga Mojżeszowi, wodzowi plemiona Lewii z XIII w. p.n.e. Jemu przypisuje się autorstwo dzieła, choć wg. niektórych badaczy Pisma Św. pewne fragmenty zawierające powtórzenia, przeróbki i uzupełnienia pierwotnego tekstu dokonane są zostały prawdopodobnie przez kapłanów w dobie niewoli babilońskiej (VI-V w p.n.e.)

• Prawo - powiązanie prawa z religią, brak systematyki, ewolucja systemu kar od zasad krwawej zemsty do publicznego wymiaru sprawiedliwości (sąd złożony z kapłanów), tworzenie azylu, zasada talionu, łagodzenie w Biblii dawnych rygorów niewoli za długi, zakaz lichwy.

Przepisy prawne Starego Testamentu stały się wzorcem dla wielu rozwiązań prawa kanonicznego, czy prawa muzułmańskiego. D- Kodyfikacja justyniańska: a- 527 r. n.e. - Justynian I obejmuje rządy; chciał zjednoczyć Cesarstwo. b- 528 r. n.e. - powołuje komisję do zebrania konstytucji cesarskich - codex vetus - wiele sprzeczności c- 530 r. n.e. - powołuje nowe komisje (na czele Trybonian - minister sprawiedliwości) Cesarz upoważnił komisję do dokonywania zmian → interpolacje / emblemata Triboniani d- 533 r. n.e. - stworzyli Digesta - wybór pism prawników, głównie dotyczą prawa prywatnego, Institutiones - podręcznik do nauki prawa, wzorowany na instytucjach Gaiusa. Opracowany przez Tryboniana i profesorów prawa. Księgi podzielone na tytuły, a w średniowieczu podzielone na paragrafy. e- 534 r. n.e. - stworzyli Codex - zawiera konstytucje od cesarza Hadriana po konstytucje Justyniana. 12 ksiąg podzielonych tematycznie na tytuły, które zawierają konstytucje podzielone na tytuły. f- Justynian wprowadził zakaz komentowania prawa, kazał spalić wszystkie zakazane prace → w praktyce nie stosowano g- Novellae - nowe konstytucje wydane po kodyfikacji → prywatne zbiory nowel justyniańskich, np. Epithome Iuliani. h- Parafraza Teofila - grecki przekład Instytucji, sporządzony prawdopodobnie przez Theophilusa. i- Ekloga - przeróbka prawa sporządzona z inicjatywy cesarza Leona III w VIII w. uwzględniała prawo zwyczajowe j- Procheiron - podręcznik prawa powstały pod koniec IX w. (879 r.) k- Bazyliki - przeróbki z Digestów, Kodeksu i Nowel, uzupełniane licznymi nowelami cesarskimi i komentarzami - podstawowy zbiór prawa bizantyj­skiego. l- Hexabiblos - dzieło sędziego Hermanopulosa z Salonik, złożony z 6 ksiąg zbiór - wyciąg z
Procheironu. Obowiązywał w Grecji do 1946 r. ł- ustawodawstwo Juliana obowiązywało we wschodnim cesarstwie do jego upadku (1435 r.), choć w zachodniej części popadło w zapomnienie.

2.Cechy charakterystyczne prawa feudalnego, treść prawa feudalnego, główne nurty.

A-Cechy charakterystyczne pr. feudalnego: A-prymat prawa zwyczajowego nad stanowionym: a-prawo zwyczajowe-historycznie 1-wsze; b- dominowało, gdy aparat władzy był słabo rozwinięty, jak w monarchiach wczesnofeudalnych czy podczas rozdrobnienia feudalnego; c-władza nie miała jeszcze środków na wydawanie i egzekwowanie aktów prawnych; d- zwyczajowi nadawano sankcje, nie przez akty prawne, ale przez praktykę stosowania go przez organy państwowe- głównie sądy; początkowo przekazywane ustnie, spisywane zostały przez upowszechnienie się pisanych wyroków i aktów czynności prawnych. Z czasem spisywano je jako reguły ogólnie, a nie jako jednostkowe (początkowo pisanych wyroków i aktów czynności prawnych); e- początkowo akty prawotwórcze, to zmiany lub uzupełnienia prawa zwyczajowego. WAŻNE! ->zmiana następuje w XIII w.- nowa ideologia prawodawstwa- teoretyczne uzasadnienie prawotwórczej działalności władców ( papieża - zajeli się legiści- kanoniści na gruncie prawa rzymskiego/kanonicznego, które dawały uzasadnienie mocy stanowienia praw przez władcę). -> związany z tym problem wzajemnego stosunku „zwyczaju” i „ustawy”- obawa przed wzmocnieniem władzy królewskiej ( nadrzędność prawa zwyczajowego w interesie monarchów - prymat ustawy nad zwyczajem- odrodzenie arystotelesowskiej koncepcji państwa- prawo jako twór prawodawczy. -> 3 etapy przechodzenia od prawa zwyczajowego do prawodawstwa państwowego: # powstanie prywatnych spisów prawa zwyczajowego; # potwierdzenie autentyczności prawa zwyczajowego przez władzę; # intensywne prawodawstwo królewskie- cel: ustanowienie nowych norm prawnych; -> w XVI-wiecznej doktrynie postglosatorów- obok postulatów możliwie najpełniejszych regulacji życia prawnego normami prawa stanowionego, postulaty dot. formalnej strony procesu ustawodawczego - rozszerza się krąg organów stanowionych prawo. ->ustrój absolutyzmu- aspiracje do objęcia swoim prawodawstwem całości życia politycznego i prawnego, głównie dot. to sfery publicznoprawnej, ale też prawa sądowego, a w szczególności procesu sądowego i prawa karnego; ->brak absolutyzmu, np. Polska- prymat prawa zwyczajowego;

B- partykularyzm prawa - a- związany z pozycją prawa zwyczajowego i jego niepowszechnością;
b- partykularyzm personalny przerodził się w stanowość; c- partykularyzm terytorialny uległ pogłębieniu w dobie rozdrobnienia feudalnego; d- od XIII w. inicjatywy unifikacji lokalnych praw zwyczajowych - czynnikiem integrującym stają się prawo rzymskie i kanoniczne ( prawo powszechne (ius commune))- stosowane w przypadkach luk w prawie miejscowym czy rozbieżności między prawami partykularnymi + walor praw „uczonych”) oraz prawo stanowione; e- stopniowo gromadzono prawa w celu lepszego ich poznania; f- wraz z postulatem pewności prawa powstaje dążenie do spisywania prawa zwyczajowego, reformowania i zastępowania prawem stanowionym - w dobie Odrodzenia powstaje postulat racjonalnej systematyzacji. C- stanowość i korporacyjność prawa- a- wykształcenie praw odmiennych i oddzielnych dla poszczególnych stanów (szlachta, duchowieństwo, mieszczanie, chłopi);
b- w dobie monarchii stanowej- niejednolite unormowanie niektórych instytucji prawnych, represji karnych, stanowość sądownictwa; c- prawa stanów uprzywilejowanych miały formę przywilejów lub umów; d- w ramach jednego stanu ( głównie mieszczanie) możliwe były uregulowania ze względu na organizacje kupieckie czy cechowe - charakter korporacyjny;
e- w okresie monarchii absolutnej tendencje do unifikacji prawa, to m.in. również tendencje do ograniczania partykularyzmu personalnego na rzecz powszechnie obowiązujących praw;
B- Treść prawa feudalnego: wieloznaczne i nieadekwatne dla wielu urządzeń, obejmujące okres od prymitywnej fazy wspólnot rodowo - plemiennych, aż do czasów państw nowożytnych;
C- Główne nurty : Rola nauki i nauczania prawa. : a- Głównymi ośrodkami nauki prawa i skupiskami uczonych prawników były uniwersytety - głównie Bolonia → glosatorzy (szkoła zajmująca się analizą tekstów części kodyfikacji justyniańskiej).b- Podstawą studiów prawniczych było prawo rzymskie (ius civile - legiści) i kanoniczne (ius canonicum - kanoniści), dzięki czemu nabrały one charakteru uniwersalnego. c- Odrodzenie zainteresowań prawem rzymskim wiązało się z działalnością szkoły glosatorów, a prawem kanonicznym z dziełem mnicha Gracjana, który zebrał normy prawa kanonicznego. → doktor obojga praw (utriusque iuris) d- Sposób nauczania - do XIV w. metoda scholastyczna (kult autorytetów, brak swobodnej interpretacji, drobiazgowa egzegeza, jałowe spory o słowa) → szkoła glosatorów. Od XIV w. nowy kierunek tzw. komentatorów → nadal oparte na metodzie scholastycznej, ale w połączeniu z metodą dialektyczną = każdy problem przedstawiany był słuchaczom w formie określonego zagadnienia prawnego, z którego wydobywano drogą dedukcji coraz bardziej szczegółowe kwestie. Te z kolei rozstrzygane były przez przytaczanie wszystkich możliwych argumentów za i przeciw oraz pełne zestawienie dotych­czasowych poglądów.

• włoski sposób nauczania - rozpowszechnił się na uniwersytetach. e- Czasy humanizmu i reformacji → powstanie francuskiej metody nauczania (szkoła w Bourges, włoski prawnik Andreas Alciatus), choć nie przyjęła się w innych państwach, to podjęta przez nią krytyka rozpowszechniała się. Metoda ta oparta była na krytyce ujmowania prawa jako całościowego, logicznego systemu, na postulatach systematyzacji według określonego racjonalnego porządku w sposób jednolity i syntetyczny, oparty na nowych założeniach konstrukcyjnych. f- Wiek XVI był „złotym wiekiem" dla hiszpańskiej nauki prawa (Salamanca) → prekursorzy nowożytnej szkoły prawa natury - podstawy ideologiczno-doktrynalnej ruchu kodyfikacyjnego w XVIII w. i współczesnego prawa prywatnego. Metoda zwana późną scholastyką, ze względu na jezuitów wykładających tam. g- Doba renesansu - wzrost znaczenia prawników i fakultetów prawa, którym w niektórych krajach przyznawano prawo wydawania w trudniejszych sprawach sądowych wiążących opinii (communis opinio doctorum) stanowiących podstawę wyroków. h-W Polsce → na ogół model włoski, choć wraz z wykładającym na Akademii Krakowskiej Hiszpanem Piotr Rojzjuszem (uczeń Alcjata) styl francuski pojawił się i w Polsce. Prawo rzymskie pojawiło się dzięki Janowi Konarskiemu i Piotrowi Tomickiemu.

3.Leges barbarorum - charakterystyka.

A- Leges barbarorum- czyli prawa, a właściwie ustawy barbarzyńców; nazwa „ustawa” nie jest tu ścisła, ponieważ punktem wyjścia i podstawą spisów było prawo zwyczajowe
a- personalnoścć prawa i związana z nią professio iuris (oświadczenie pod jakim prawem ma być osoba sądzona) oraz wielość praw zwyczajowych, doprowadziła do powstania zasady terytorialności i tworzenia lokalnych praw zwyczajowych (consuetudines loci) , dla rozwiązywania kolizji miedzy prawami zwyczajowymi plemion. b- Lex Salica (Pactus Legis Salicae) - pochodzi z początku VI w.; spis prawa zwyczajowego Franków salickich. Pochodził z początków państwa Franków, brak wpływu rzymskiego, zbiór czysto germański, z licznymi pozostałościami dawnej organizacji rodowo-plemiennej. Spisana prymitywną łaciną, z licznymi zwrotami starogermańskimi. Późniejsze redakcje nie zmieniały tego zbioru, ale je poprawiały pod kątem formalnym, w związku z czym stawał się coraz bardziej nieprzystający ( np. Recensio Karolina powstała za czasów Karola Wielkiego) c- Spisy praw zwyczajowych Franków rypuarskich, Alamanów i Bawarów:-Lex Ribuaria - opracowany w VIII w, zbliżona pod względem treści do prawa salickiego, wpływy ustawodawstwa królewskiego, Kościoła i pewne oddziaływanie prawa rzymskiego. -Lex Alamanorum - zredagowany na początku VIII w., duży wpływ duchowieństwa na jego powstanie (pierwsza część dot. ochrony interesów Kościoła, a 2 kolejne sprawom świeckim). -Lex Baiuvariorum - powstały w 1-wszej poł. VIII w., wzorowany na prawie alamańskim (systematyka), na prawie wizygockim, przyjmował podział na trzy części, z których pierwsza odnosiła się do spraw kościelnych. d- Spisy powstałe za czasów Karola Wielkiego -Lex Saxonum - spis prawa Sasów dokonany w początkach IX w. i nadany pobitemu szczepowi Sasów; -Ewa Chamaworum - spis prawa Franków Chamawskich ( w postaci niedokończonej); -Lex Frisionum - prawo Fryzów ( w postaci niedokończonej); -prawo Anglów i Warnów, zwanych także Turyngami (od Turyngii).

4.Leges romanae barbarorum - charakterystyka.

A-Zgodnie z zasadą osobowości prawa, ludność rzymska zamieszkała w państwie frankońskim rządziła się własnym prawem, tj. prawem rzymskim. Z trzech omówionych wyżej germańskich spisów prawa dla ludności rzymskiej, tj. wizygockiego, burgundzkiego i ostrogockiego, obowiązującego również i ludność germańską, dla których przyjęta została ogólna nazwa Leges Romanae, w państwie frankońskim prawem ludności rzymskiej była Lex Romana Visigothorum, czyli Breviańum Alarici, które stało się w ten sposób głównym źródłem prawa rzymskiego na zachodzie Europy w dobie średniowiecza. B-Prawem rzymskim posługiwała się również w państwie frankońskim organizacja kościelna, w myśl zasady Ecclesia vivit lege romana. Natomiast poszczególni duchowni, stosownie do zasady osobowości prawa, podlegali jeszcze wówczas prawu swego pochodzenia.

5. Źródła prawa frankońskiego - charakterystyka ogólna. charakter źródeł prawa frankońskiego został zdeterminowany specyficznymi warunkami kształtowania się państwowości Franków i wielkim znaczeniem politycznym, do jakiego doszło państwo frankońskie w ciągu wieków; w skład państwa frankońskiego wchodziły terytoria należące do dawnego Imperium rzymskiego, jaki również tereny leżące poza terenem rzymskim, zamieszkane przez ludność rdzennie germańską; przyjęto zasadę personalności prawa- utrzymano w mocy prawa szczepów i związków plemiennych -> duża różnorodność praw ( od romańskich, poprzez germańskie zromanizowane do czysto germańskich); pomniki prawa od okresu kształtowania się państwowości do okresu monarchii wczesnofeudalnej -> odzwierciedlenie przemian społecznych, postęp w zakresie techniki legislacyjnej;

6.Żródła prawa w Niemczech: źródła prawa ziemskiego, źródła prawa miejskiego.

utrzymała się dominacja prawa zwyczajowego; nikła działalność władców w skali ogólnej ;

-ustawy o pokoju ziemskim (Landfrieden, constitutiones pacis) - cel: zabezpieczenie ładu wewnętrznego przez ograniczanie wojen prywatnych; - tendencje unifikacyjne w XVI w. - ogólnoniemieckiego kodeksu karnego (Carolina). W dziedzinie prawa prywatnego - recepcja prawa rzymskiego (czynnik integrujący w dziedzinie prawa prywatnego);

B- Źródła prawa ziemskiego. Zwierciadło Saskie:

brak oficjalnych spisów prawa zwyczajowego ziemskiego; posługiwano się prywatnymi pracami;

- Zwierciadło saskie (1220- 1235) - prawo zwyczajowe wschodniej Saksonii (XIII w.); Autor: Eike von Repgov (ławnik sądowy); Napisana początkowo po łacinie, potem po niemiecku; Składała się z 2 części: prawo ziemskie (Landrecht) i prawo lenne (Lehnrecht); uwzględnienie ustaw cesarskich i przepisów prawa kanonicznego → wyższość władzy cesarskiej nad papieską → m.in. przepisy o niedopuszczal­ności wyklęcia cesarza przez papieża oraz o nieuznawaniu prawa papieża do stanowienia praw sprzecznych z prawem ziemskim → potępienie w 1375r. przez papieża Grzegorza 14 artykułów Zwierciadła jako heretyckich (w wielu redakcjach opuszczano te art); Część pirwsza zyskała „nie małą” popularność poza granicami państwa Niemiec; tłumaczona w wielu krajach, m.in. w Polsce (wywarła ogromny wpływ na kształtowanie się prawa w miastach polskich, gdzie w 1535 r. uznana została za oficjalny zbiór prawa obowiązującego w sądach miejskich i wiejskich); Zwierciadło Szwabskie (cesarskie prawo ziemskie i lenne) - koniec XIII w.; zbiór prawa zwyczajowego płd. Niemiec; → prawo zwyczajowe płd. Niemiec, prawo rzymskie i kanoniczne. Autor: duchowny → wyższość papiestwa nad władzą świecką; popularność również poza granicami Rzeszy; C- Źródła prawa miejskiego: przywileje i dokumenty lokacyjne → praktyka nadawania prawa miast już istniejących (powiązanie miast - powstanie miast macierzystych, jak Magdeburg(miasto na którym wzorowała się również większa część miast polskich)) → system filialny spowodował powstanie takich źródeł prawa miejskiego jak: pouczenia prawne; orzeczenia sądowe miast macierzystych (ortyle); wilkierze (w miastach posiadających samorząd); prejudykaty - wyroki sądów miejskich; Statuty miejskie → oficjalne zbiory praw miejskich, ujednolicane i układane systematycznie. Zbiory prywatne jak np. Weichbild Saski, czyli Magdeburski (ius municipale), oparty m.in. na Zwierciadle Saskim i pouczeniach prawnych (głównie dla Wrocławia);

7.Recepcja prawa rzymskiego na terytoriach I Rzeszy Niemieckiej.

A- 2 fazy: wczesna recepcja (recepcja teoretyczna) - od ok. XIII w. za pośrednictwem glosatorów i duchownych stosujących na terenie Cesarstwa w sądach kościelnych obok prawa kanonicznego, prawo rzymskie recepcja pełna (właściwa) - od drugiej połowy XV w. - bez pośrednictwa kanonistyki; oficjalnie uznano prawo rzymskie za prawo obowiązujące, B- Przyczyny: materialne: stosunki gospodarcze (miasta) i społeczne (szlachta - usankcjonowanie stosunków feudalnych) oraz coraz silniejsza potrzeba ujednolicania i uzupełniania partykularnych praw zwyczajowych. formalne: uznanie prawa rzymskiego nie jako prawo obce, ale prawo poprzedników, określane jako prawo cesarskie (legenda o Lotharze (XVI w.) - nakazał stosowanie prawa rzymskiego) C- 2 drogi przenikania prawa rzymskiego: Sąd Kameralny Rzeszy (Reichskammergericht) - jedyny wspólny dla całej Rzeszy organ sądowy (sprawy cywilne) powołany w XV w. Miał opierać się w wyrokowaniu na ustawach Rzeszy oraz na „prawie powszechnym", czyli rzymskim. stosowano posiłkowo też w innych sądach. uznano, że strona powołująca się na przepis prawa rzymskiego, nie musiała udowadniać istnienia danego przepisu (fundata intentio) → domniemanie prawne powagi norm prawa rzymskiego.Działalność fakultetów prawnych - związane z przesyłaniem trudnych spraw po communis opinio doctorum. D- Przedmiotem recepcji → część kodyfikacji justyniańskiej (głównie Digesta), będące przedmiotem zainteresowań glosatorów i komentatorów i w ich interpretacji; nie tylko konkretne instytucje, ale i pojęcia wytworzone przez rzymską jurysprudencję, niemiecka doktryna prawnicza przystosowała wzory romanistyczne do aktualnych potrzeb → prawo powszechne (Gemeines Recht) - posiłkowe w stosunku do partykularnych praw zwyczajowych, stworzyło od XVII w. cały rozbudowany system określany jako usus modernus pandectarum;

8.Constitutio Criminals Carolina- szczegółowa charakterystyka kodeksu.

A- uchwalenie przez Sejm Rzeszy ogólnoniemieckiej kodyfikacji karnej ogłoszonej przez Karola V w 1532 r., nazwanej właśnie Constitutio Criminals Carolina, która była jedynym ważniejszym efektem prób przełamania partykularyzmu w dziedzinie prawa sądowego w warunkach politycznego rozbicia Niemiec; B- kodyfikacja złożona z 219 artykułów, dot. procesu karnego oraz prawa karnego materialnego -wzorowana na ustawie karnej biskupstwa bamberskiego z 1507 r. autorstwa kanclerza J.Schwarzenberga; C- Kilka istniejących wstępnych redakcji Caroliny odrzucał kolejno Sejm Rzeszy z powodu: wysuwane przez władców obawy, aby ogólnoniemiecki kodyfikacja nie pomniejszała samodzielności prawnej terytoriów Rzeszy, co było przyczyną zamieszczenia w ostatnim tekście kodeksu tzw .klauzuli salwatoryjnej, która nadała ustawie moc posiłkową w stosunku do praw partykularnych;D- odegranie ogromnej roli w dziele ujednolicenia i unowocześnienia prawa karnego materialnego i procesu karnego w całej Rzeszy; E- inspiracja dla powstania wielu ustaw terytorialnych, jak np. ordynacji karnej Styrii z 1574 r. itp. F- miała zastosowanie m.in.. w niektórych kantonach szwajcarskich, w Mediolanie, w sądach miejskich w Polsce; G- początek XVII w.- Carolina przedmiotem wykładów uniwersyteckich, a także wielu prac naukowych i komentarzy ;

9.Żródła prawa we Francji ( obszary prawne, spisy prawa zwyczajowego, ustawodawstwo królewskie, ordonanse, badanie prawa rzymskiego).

A- Obszary prawne feudalnej Francji: szczególny partykularyzm - blisko 700 lokalnych praw zwyczajowych, zróżnicowane geograficznie na płn. i płd. Francję; Kraje prawa zwyczajowego - Francja płn. - ok. 360 lokalnych praw zwyczajowych (określanych jako germańskie);Kraje prawa pisanego - Francja płn. - prawa zwyczajowe oparte na prawie rzymskim (traktowane jako pisana racja); ok. 340 lokalnych praw zwyczajowych;Stopniowo zróżnicowanie to zaczęło zanikać.;Podział na dwie strefy prawne utrzymał się aż do czasów rewolucji 1789 roku;B- Spisy prawa zwyczajowego. (Próby unifikacji.) :zasięg terytorialny bardzo niejednolity (płn. - mały zasięg, zach. i centrum - większy);prywatne spisy prawa zwyczajowego ;-tzw. Najstarszy spis prawa zwyczajowego Normandii - ok. XIII w, napisany najpierw po łacinie, potem po starofrancusku → zastąpiony przez Wielką Księgę Prawa Zwyczajowego Normandii - która w praktyce uzyskała charakter obowiązującego zbioru prawa (do dziś stosowana jako prawo posiłkowe na wyspach anglonormandzkich, np. Jersey); -Spis prawa zwyczajowego okręgu Clermont - XIII w, najdoskonalszy. Autor: Filipa de Beaumanoir; Wpływ prawa rzymskiego i kanonicznego; Próby unifikacji -> w poł. XV w. ordonans Karola VII nakazywał dokonanie oficjalnych spisów praw lokalnych w baliwatach (dokonywane przez baliwów, przy pomocy miejscowych prawników i notabli, przesyłane potem do Paryskiego Parlamentu) -> procedura została uproszczona w XVI w. -> rezultaty - początkowo mało, ale stopniowo zaczęły pojawiać się spisy prawa, np. orleańskiego, paryskiego, , normandzkiego, niverneńskiego, z Poitou i innych -> najważniejszy Coutume de Paris - stanowił prawo posiłkowe w innych coutume'ach, co stało się podstawa unifikacji prawa -> stopniowo pojawiają się postulaty unifikacji prawa w skali całego państwa (dzieła prawników). Poszukiwania wspólnych elementów w prawach zwyczajowych prowadziło do powstawania pojęć ogólnych i prób tworzenia ogólnej systematyki prawa;C-Prawo rzymskie we Francji: brak oficjalnej recepcji prawa rzymskiego z powodów politycznych → prawo rzymskie miało walor nie ustawy ale pisanej racji.;spowodowało to aprobatę papieża (w tym czasie prawo rzymskie zwalczane jako prawo pogańskie → król fr. uzyskał bulle zakazującą nauczania prawa rzymskiego na uniwersytecie w Paryżu → w XIII w. św. Tomasz z Akwinu „ochrzcił prawo rzymskie".);w związku z takim podejściem do prawa rzymskiego zainteresowanie nim było czysto naukowe, a nie praktyczne → mos gallicus - nowy kierunek badań nad prawem rzymskim (Cujacius, Hugo Donellus, Dionizy Gothofredus Starszy, Jakub Gothofredus) w szkole w Bourges. Badali źródła również greckie, badali interpolacje, zniekształcenia;D- Ustawodawstwo królewskie. Wielkie ordonanse.do XVII w. głównie zajmowały się ustrojem politycznym, a prawo sądowe pozostawiały countume'om, jedynie je zatwierdzając. (XVI w. - nieliczne ordonanse dot. prawa sądowego - ordonanse z Villers-Cotterets i z Moulins) wg. ideologii absolutyzmu (Jan Bodinus) prawo tworzenia i znoszenia prawa to podstawowa funkcja władcy - też w sferze prawa sądowego. Działalność ustawodawczą z tego zakresu podzielić można na 2 grupy: wielkie ordonanse Ludwika XIV wydane z inicjatywy Colberta → kodyfikacja prawa sądowego:Ordonans o postępowaniu cywilnym z 1667 r..Ordonans o postępowaniu karnym z 1670 r., - tez prawo karne materialne.Ordonans o handlu z 1673 r. (Kodeksem Savary'ego,) - podstawa XIX-wiecznej kodyfikacji.Ordonans o marynarce z 1681 r.Czarny kodeks (code noir) z 1685 roku - ordonans regulujący stanowisko prawne Murzynów w koloniach. tzw. ordonanse kanclerza Daguesseau, wydane za czasów Ludwika XV - trzy, fragmentaryczne ordonanse dot. prawa prywatnego, wszystkie wykorzystane w pracach nad Kodeksem Napoleona.Ordonans o darowiznach (1731); Ordonans o testamentach (1735); Ordonans o substytucjach fideikomisarnych (1747);Wszystkie wyżej trzy wymienione Ordonanse prawie w całości zostały wykorzystane w pracach kodyfikacyjnych, podjętych za czasów Napoleona.

10. Źródła prawa w Anglii (system common low, equity low, rola sądów królewskich).

A- Źródła prawa w okresie anglosaskim: prawa zwyczajowe Anglów, Sasów i Jutów - niski szczebel rozwoju, bez wpływów rzymskich, ustawodawstwo królewskie - regulowały m.in. kwestie związane z sądownictwem, związane z jednoczeniem się państewek. ustawa wydana ok. 600 r. przez króla Heptarchii - dotyczyła prawa karnego i rodzinnego. kodyfikacja króla Wessexu - koniec IX w.; wydana dla całej Anglii, oparta na dotychczasowych prawach i Piśmie Świętym, najpełniejsza co do treści. ustawa Kanuta Wielkiego z ok. 1030 r.Ustawy królów angielskich → nie odbiegały co do treści od kontynentalnych Leges barbarorum, ale były spisane w języku staroangielskim. Od X w. znaczny wpływ prawa frankońskiego. Dopiero za czasów anglonormandzkich rozwój prawa angielskiego poszedł w innym kierunku niż kontynentalny.

B- Powstanie systemu common law: Choć prawo zwyczajowe w dalszym ciągu dominuje, to w praktyce sądów królewskich (w szczególności westministerskich) zaczyna wykształcać się jednolity system prawa, oparty na poprzednich wyrokach w podobnej sprawie (precedensach). Opieranie się na precedensach stopniowo doprowadziło do zaniku różnych praw zwyczajowych i do wykształcenia się w XIII w. prawa zwanego prawem powszechnym (powstało nie w drodze zwyczaju, ale dzięki świadomemu nawiązywaniu w orzecznictwie do precedensów) → zerwanie z partykularyzmem. termin common law miał kilka znaczeń: jako określenie prawa zwyczajowego, w odróżnieniu od prawa stanowionego (statute law); jako prawo dla całej ludności w odróżnieniu od przywilejów i aktów o charakterze indywidualnym; jako rodzime prawo powszechne w odróżnieniu od innych praw o charakterze „powszechnym", tj. prawa rzymskiego i kanonicznego.

Choć na uniwersytetach angielskich prawo rzymskie i kanoniczne było wykładane, miały one niewielki wpływ na common law. → przyjmowano elementy metody prawniczej, zasady ogólne, ale odrzucano treść pozytywną → miały na to wpływ następujące czynniki: w czasach gdy prawo rzymskie wpływało na kulturę prawną innych państw, w Anglii już był system prawa powszechnego; kształcenie sędziów odbywało się nie na uniwersytetach, ale w korporacjach o charakterze szkół zawodowych, tzw. gospodach prawniczych (Inns); nowym potrzebom gospodarczym sprostał system rozstrzygania według zasad słuszności; niechęć Anglików do zmiany praw i obawa przed wzrostem siły sądownictwa kościelnego. Dopiero w późniejszych czasach wpływ prawa rzymskiego zaznaczył się w sferze prawno-ustrojowej (prawna argumentacja dla absolutystycznych dążeń władców angielskich);C- Equity law: system common law był bardzo sztywny (jego treść jak i forma) → konieczność uelastycznienia i dostosowywania w XV w. → Sąd Kanclerski; uprawnienia kanclerza do samodzielnego rozstrzygania petycji skierowanych na jego ręce do króla; brak związania common law; procedura znacznie uproszczona; kierował się względami słuszności → łagodzenie systemu common law, z czasem dając ochronę nowym instytucjom prawnym (podobnie jak działalność pretorów);

dzięki orzecznictwu Sądu Kanclerskiego wykształcił się nowy system prawa - equity law. → dwutorowość prawa, zachowana do dnia dzisiejszego, o głównych różnicach w procedurze sądowej systemu common low i equity low; D- Rola sądów królewskich: a- wpływ sądów królewskich na tworzenie się jednolitego, powszechnego systemu prawa dla całej Anglii (przy „udziale” różnorodnych lokalnych praw zwyczajowych wraz z prawem zwyczajowym Normandów); b- precedensy sądowe, czyli orzeczenia uprzednio zapadłe w podobnych sprawach - źródło rozstrzygnięć dla sądów królewskich (walor precedensów miały szczególnie wyroki centralnych sądów królewskich (sądów westministerskich), takich jak: Sądu Ławy Królewskiej - sprawy karne, Sądu Spraw Pospolitych - sprawy cywilne, Exchequeru - sprawy skarbowe.) c- doprowadzenie do stopniowej likwidacji partykularnych odrębności praw zwyczajowych i do wykształcenia się (XIII w.) jednolitego prawa dla całego Królestwa, zwanego powszechnie common low poprzez opieranie się w wyrokowaniu na precedensach sądowych.

11. Źródła prawa na Rusi Kijowskiej i w Rosji (Ruska Prawda, wpływ Bizancjum, ustawodawstwo ogólnorosyjskie w XV-XVII w.) A- Najdawniejsze źródła prawa na Rusi.

Pierwsze dane o źródłach prawa na Rusi pochodzą z kroniki ruskiej (XII w.) „Powieść doroczna” → min. wiadomości o traktatach Rusi z Bizancjum (dynastia Rurykowiczów po wojnach z bizancjum) → istotne źródło poznania najdawniejszego prawa ruskiego (przepisy z dziedziny prawa prywatnego, karnego, procesu, a także normy prawa międzynarodowego, np. zniesienie prawa nadbrzeżnego, przepisy o ochronie życia rozbitków, zakaz zaboru mienia z rozbitego statku, zasady wykupu jeńców, ekstradycji jeńców i niewolników);Powołano się w traktatach na tzw. Zakon ruski, co może świadczyć o istnieniu systemu prawnego na Rusi; B- Ruska Prawda: Prawo zwyczajowe - główne źródło prawa w państwie kijowskim; Pojawia się ustawodawstwo książęce - obok uwzględnianych praw zwyczajowych, też prawa nowe. Z czasem zebrano te ustawy, a zbiór ten uzyskał nazwę Ruskiej Prawdy (XI i XII w.); napisana w języku ruskim;

porównywana z frankońskimi leges barbarorum ze względu na podobny poziom rozwoju prawa; Znane są dwie redakcje Ruskiej Prawdy: tzw. Krótka Prawda i Obszerna Prawda. Krótka Prawda - przepisy głównie z dziedziny prawa karnego i procesu. 2 części: tzw. Prawda Jarosława (30'te XI w.) oraz tzw. Prawdy Jarosławiczów (50-70'te XI w., charakter prawa-przywileju, zróżnicowanie stanowe norm). Obie na podstawie prawa zwyczajowego, usatw książęcych i praktyki sądowej (tylko 2 część); Obszerna Prawda - XII w., przepisy Krótkiej Prawdy, zmienione i uzupełnione przez wnuków Jarosława Mądrego, oraz Statut Włodzimierza Monomacha.; Skrócona Prawda - XV w., wyciąg z redakcji Prawdy Obszernej z pewnymi przeróbkami, ale nie odegrała większej roli. Ukazała jednak, że przepisy Ruskiej Prawdy były nadal w użyciu;C- Ustawy cerkiewne. Prawo bizantyjskie. wydawane przez książęta w celu regulowania spraw kościelnych, szczególnie sądownictwa duchownego → ważny wpływ władzy książęcej na Kościół wschodni; Statut księcia Włodzimierza o sądach cerkiewnych; Włodzimierz jako pierwszy władca przyjął chrzest w obrządku greckim i stworzył podstawy organizacji kościelnej; Pierwotny tekst nieznany;

Statut księcia Jarosława (mądrego, syna Włodzimierza) - dot. sądów kościelnych - m.in. rozszerzał zakres spraw podległych sądownictwu duchownemu; Duży wpływ praw bizantyjskiego na prawo ruskie → ustawy cesarzy bizantyjskich (zwane nomokanonami — od słów nomos (ustawa świecka) i canon (ustawa kościelna)) tłumaczone na język staroruski (rozpowszechnione w praktyce sądownictwa cerkiewnego); min. zbiór Jana Scholastyka, późniejszego patriarchy Konstantynopola z poł. VI w., systematyczna kolekcja prawa kościelnego, oparta na ustawodawstwie synodalnym i listach kanonicznych św. Bazylego; Nomokanon 50 rozdziałów - najważniejszy, będący wyciągiem z kodyfikacji justyniańskiej, autorstwo przypisywano też Janowi Scholastykowi, a przetłumaczył go św. Metody; Zbiór Focjusza - (IX w.) najobszerniejszy, obowiązujący do dziś źródłem prawnym Kościoła Wschodniego, autorstwo wątpliwe, przypisywane późniejszemu patriarsze; Nomokanon 14 rozdziałów (VII w), największe zastosowania, od XIII w. pod nazwą Księgi Wytycznej, do której weszły potem inne zbiory prawa bizantyjskiego (Ekologa, Procheiron, Zakon ; Sudnyj Liudem); D- Ustawodawstwo ogólnorosyjskie w XV-XVII w. Po zjednoczeniu ziem po zrzuceniu jarzma tatarskiego nastąpił proces zjednoczenia państwa, wraz z koniecznym procesem ujednolicenia praw; Sudiebnik - w 1498 r., pierwszy ogólnorosyjski zbiór. Opierał się częściowo na prawie zwyczajowym, Ruskiej Prawdzie, przywilejach terytorialnych (tzw. Ustawnych Gramot), ale w większości zawierał rozwiązania nowe; regulował organizację sądów i postępowanie sądowe, w niniejszym zakresie dotycząc prawa materialnego prywatnego i karnego. Wyrażał wzrost polityczny nowej kategorii właścicieli ziemskich, tzw. dworiaństwa, które stało się podporą władzy monarszej w opozycji do bojarów; Carski Sudiebnik z 1550 r., w miejsce poprzedniego, zawierający wiele nowych postanowień, głównie z dziedziny sądownictwa i procesu; Sobornoje Ułożenije z 1649 r. (obowiązywał prawie 200 lat), opracowany przez specjalną komisję i przyjęty przez Sobór Ziemski. Opierało się m.in. na Sudiebnikach, ukazach (ustawach) carskich, na prawie bizantyjskim i III Statucie Litewskim. Stał wyżej od poprzednich pod względem techniki ustawodawczej, obejmował przepisy prawa państwowego, administracyjnego, karnego, cywilnego i procesu. Szeroko znany poza granicami Rosji;

12.Prawo prywatne w średniowieczu - ogólna charakterystyka (prawo osobowe, prawo małżeńskie, prawo rzeczowe, prawo zobowiązań, prawo spadkowe).

A- Prawo osobowe i małżeńskie: Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych. Zdolność prawna - zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków. Ograniczenia: wolność - ludzie niewolni z reguły pozbawieni byli zdolności prawnej i traktowani jako rzeczy nieruchome (osadzone na gruncie) lub ruchome. Mogli jednak czasem posiadać pewne rzeczy ruchome. stan - przynależność do określonego stanu wiązała się z przynależnością stanową.przynależność państwowa - początkowo cudzoziemcy nie mieli w ogóle podmiotowości prawnej, dopiero wraz z rozwojem kontaktów międzypaństwowych powstałą opieka panującego (wykształciła się zasada tzw. gościnności → gospodarz goszczący przybysza miał obowiązek ochraniać go, a w razie wyrządzenia mu krzywdy, obowiązek ścigania sprawcy) przy pewnych ograniczeniach, jak tzw. ius albinagii. Żydzi - specyficzna pozycja (szczególnie dobra w Polsce - servi camerae). dobra sława - utrata przy wykonywaniu hańbiących czynności/zawodów (kat, rakarz) czy orzeczona przez sąd. Z tego powodu ograniczenie zdolności prawnej dzieci małżeńskich. płeć - kobiety w zakresie dziedziczenia dóbr nieruchomych czy możności sprawowania opieki. stan zdrowia - czasem nie uznawano za osoby kalek, karłów, potworków, np. w prawie longobardzkim trędowaci nie mieli zdolności prawnej. Ważny był również stan zdrowia psychicznego. Nabycie - nie poprzez urodzenie, ale wraz z przyjęciem do rodziny (forma symboliczna - podniesienie dziecka przez ojca). Warunek - dziecko musiało urodzić się żywe (od otwarcia oczu do kilku dni przeżytych po porodzie). Nasciturus nie miał zdolności prawnej, ale z reguły był szczególnie chroniony. Utrata - z chwilą śmierci fizycznej i poprzez śmierć fikcyjną (zwaną później śmiercią cywilną) → następstwo wyjęcia spod prawa (wywołania). Czasem utrata zdolności prawnej następowała wskutek wstąpienia do klasztoru. Zdolności do czynności prawnych - możność nabywania praw i zaciągania obowiązków mocą własnego działania. Ograniczenia: Wiek - warunek - dojście do dojrzałości fizycznej (oględziny), czasem (demokracja wojenna) zdolność do posługiwania się bronią. W późniejszych czasach dojście do określonego wieku (między 12 a 15 rokiem życia). Płeć - kobiety z reguły przez całe życie miały ograniczoną zdolność do czynności pranych (opieka przez ojca, opiekuna bądź męża). Czasem wdowy miały bardziej samodzielne stanowisko (np. w Polsce) lub też były poddawane opiece (np. najstarszego syna u Germanów lub jako tzw. ludzie cerkwi na Rusi). Kobieta ze względu na słabość urodzenia podlegała w/w ograniczeniom, ale też z tego powodu miała szczególną ochronę (gł. karną). zdrowie fizyczne lub psychiczne - np. marnotrawcy.

B- Małżeństwo.

Świeckie formy zawarcia małżeństwa:

Porwanie - pierwotna forma zawarcia małżeństwa (świadczą o tym liczne zakazy porywania i kary za to) Kupno żony - w drodze umowy między rodzinami mężczyzny i kobiety → oddanie narzeczonej (z pewnymi symbolicznymi formalnościami), a narzeczony dawał rodzinie dary (uznano to za cenę kupna żony). Kupno władzy (opieki) nad kobietą od ojca/opiekuna → cena nabycia żony przekształciła się w opłatę zwaną wieno (wiano, Wittum, meta), która z czasem zaczęła przypadać kobiecie na wypadek owdowienia. W drodze dwóch umów: zmówin i zdawin Zmówiny - wstępna umowa ślubna regulująca warunki i termin zawarcia małżeństwa. Narzeczony dawał ojcu cenę kupna lub zadatek i otrzymywał obietnicę zawarcia małżeństwa i przedmiot symbolizujący podjęcie zobowiązania (np. laskę). Czasem zmówin dokonywano wraz z osobą trzecią (dziewosłębem). Zdawiny - uroczysta czynność prawna, której towarzyszył szereg symbolicznych działań. Zazwyczaj zdawinom towarzyszyły przenosiny oraz pokładziny. Początkowo wola kobiety nie była brana pod uwagę, z czasem stała się niezbędna.

Kościelna forma zawarcia małżeństwa: początkowo kapłan błogosławił parę (nie miało to znaczenia dla istnienia związku) stopniowo od XI w. kościelna forma przyjmowała się wśród warstw wyższych, ale nie podważało to istnienia małżeństwa zawieranego na sposób świecki (szczególnie rozpowszechnione u chłopów) od Soboru Trydenckiego (1545-1563) Kościół nie wymagał określonej formy zawarcia małżeństwa, ale zgodnej woli stron (małżeństwa umowne = małżeństwa tajemne). zmówiny przekształciły się w zaręczyny (oświadczenie zamiaru zawarcia małżeństwa w przyszłości). od Soboru Laterańskiego (1215 r.) Kościół starał się rozpowszechnić zapowiedzi w celu wykrycia przeszkód małżeńskich (przeszkody zrywające i przeszkody wzbraniające) przeszkoda po­krewieństwa - w linii prostej bez ograniczenia, a w linii bocznej różnie początkowo opierano się na komputacji rzymskiej (wg liczby urodzeń), ale z czasem przyjął komputację kanoniczną, opierając się na germańskim systemie parantel (wg liczby pokoleń, np. rodzeństwo w 1 stopniu) → rozszerzenie kręgu zakazanych małżeństw (przyjęte w X w. do 7 stopnia, na soborze Laterańskim do 4) przeszkoda powinowactwa, przeszkody pokrewieństwa sztucznego (adopcji), pokrewieństwa du­chowego (pomiędzy rodzicami chrzestnymi a chrześniakami) przeszkoda różnicy wiary - przyjęta zwyczajowo. przeszkoda różnicy pochodzenia - wprowadzona przez prawo świeckie Przeszkody kanoniczne przejmowane były przez ustawodawstwo świeckie w celu zwalczania różnych niepożądanych stanów (np. ślubu małoletniego syna z dorosła kobietą, wtedy ojciec małoletniego utrzymywał bliższe stosunki z synową - tzw. świekrostwo, snochactwo) a - Rozwiązanie małżeństwa: śmierć jednego z małżonków, za obopólną zgodą lub jednostronnie (z reguły mógł tylko mąż z określonych powodów jak zdrada, próba zabójstwa) → oddanie żony do domu ojca. Porzucenie bez ważnych powodów - obowiązek zapłaty określonej sumy, Stopniowo Kościół wprowadzał zasadę niemożności zawarcia małżeństwa za życia poprzedniego małżonka, potem bezwzględnej nierozerwalności. Niechętnie patrzono na małżeństwa wdów (w czasach pierwotnych zwyczaje grzebania zon wraz z mężem) → ograniczenia w postaci nakazu zapłaty na rzecz rodziny zmarłego współmałżonka, długie okresy żałoby. Kościół określał małżeństwa wdów jako rodzaj bigami (→ utrata majątku, bo nie wstąpiła do zakonu - często spotykane).b - Stosunki osobiste dominującej pozycji męża, władza i opieka męża (mundium) → obowiązek wierności, wspólnego zamieszkania z mężem i posłuszeństwa, prawo karcenia przez męża żony (correctio maritalis).

lepsza pozycja z reguły wśród stanów wyższych (np. kobieta szlachcianka miała prawo kierowania gospodarstwem i damską czeladzią - tzw. prawo klucza, czasem własne źródła dochodu)

c-w XIII w. sprawy małżeńskie powszechnie podlegały jurysdykcji sądów duchowych.

Stosunki majątkowe małżeńskie. Wyprawa (gerada, szczebrzuch) - początkowo przedmioty osobistego użytku (szaty, ozdoby, przedmioty gospodarstwa domowego). Wraz ze wzrostem praw spadkowych kobiet w skład wyprawy wchodziła część spadkowa. Wyprawa stanowiła własność żony (samodzielny zarząd). Posag - początkowo nie był wyodrębniony, ale stanowił część wyprawy. Na terenach wpływu praw rzymskiego utrzymał się posag, jako określony majątek na pokrycie ciężarów małżeństwa. Z czasem (wraz z prawem kobiet do spadku) posag stawał się ich częścią spadkową (traciły prawo do spadkobrania po rodzicach). Posag to najczęściej pieniądze, czasem nieruchomości. Wiano - pierwotnie cena kupna żony. W germańskich prawach jako zabezpieczenie na wypadek owdowienia lub jej porzucenia. Zwyczaj ten szczególnie silny na terenach z wpływem prawa rzymskiego (donatio ante nuptias). ustanawiane w ruchomościach, potem też w dobrach nieruchomych. jego wysokość - ustalona z góry w przepisach prawnych lub staniwiła określoną część majątku męża. wraz z upowszechnieniem się posagu przyjęło się, że wiano stanowi odpowiedź na posag (oprawa posagu) i odwdzięczenie się. (w Polsce 2 część - 1 - oprawa, 2 - wiano właściwe, przywianek) → zazwyczaj więc 2xposag. wiano zapisywano w księgach sądowych (listem wiennym/wzdannym) Specjalne dary ofiarowywane żonie w związku małżeńskim podarek poranny (wynagrodzenie za dziewictwo) → czasem razem z wianem stanowił zabezpieczenie żony. podarek poślubny - płacony jednorazowo lub corocznie, jako wyraz szczególnej miłości do żony. Systemy majątkowe (wśród wyższych warstw pozycja kobiety coraz lepsza) pełnej wspólności majątkowej - cały majątek (sprzed i w trakcie małżeństwa) stawał się wspólną własnością. Ruchomościami mąż dysponował swobodnie, nieruchomościami z reguły musiał mieć zgodę żony. W razie śmierci jednego całość przechodziło na drugie. ograniczonej wspólności majątkowej - kwestia umowna jaka część majątku pozostaje ograniczona (z reguły posag i wiano, nieruchomości). Mąż miał swobodny zarząd nad majątkiem swoim i żony, ale potrzebował zgody żony do dysponowania jej majątkiem. jedność zarządu majątkowego - żona pozostawała właścicielką całego swojego majątku, a maż mół nim tylko zarządzać, bez prawa dysponowania bez jej zgody (lub jej krewnych). tzw. rząd posagowy - odmiana z płd. Francji → prawo własności wszystkich nieruchomości, ale bez prawa ich alienacji i obciążania długami. (podobnie w Polsce). Zasady majątkowego prawa małżeńskiego mogły być zmieniane przez umowy małżeńskie, np. dożywocie (zapis dożywotniego użytkowania majątku ruchomego i nieruchomego) Jurysdykcja sądów świeckich

Rodzice i dzieci.

Początkowo przyjmowane pokrewieństwo podobne do agnacyjnego (krewni w linii męskiej od wspólnego przodka), ale stopniowo znaczeniu uzyskał tzw. ród kognacyjny → rody wielkie (obejmujące kilka pokoleń pod władzą ojca-patriarchy) oraz rodziny małe (rodzice i dzieci)

Władza ojca nad dziećmi - ius vitae ac necis, choć stopniowo ograniczana

Usamodzielnienie się synów - w demokracji wojennej - gdy uznany był za zdolnego do noszenia broni. Potem, często uważano za samodzielnego, gdy usamodzielnił się gospodarczo (np. dostał wydział) → utraudniały to istniejące niedziały ojcowskie.

Dzieci nieprawe - początkowo nie miały tak złej sytuacji (np. przyznano bastardom, dzieciom z konkubinatu, prawo do tronu w dynastii Merowingów). Stopniowo pod wpływem Kościoła sytuacja prawna tych dzieci ulegała pogorszeniu (odmawiano im zdolności do czynności prawnych, odsunięcie od urzędów, godności, itp., spokrewnione tylko z matką, a nie z ojcem)

Pokrewieństwo sztuczne - opierające się na akcie prawnym. Adopcja - uroczysty akt, wiele symbolicznych czynności. Nabycie praw potomka prawnego → z czasem przestaje być instytucją familijno-prawną, staje się instytucją majątkową, umożliwiającą spadkobranie (adopcja na wypadek śmierci) → ważne ze względu na ograniczenia testowania.

Opieka - opieka nad małoletnimi pierwotnie sprawował ją ród (jeden z jego członków) - opiekun przyrodzony, a ród zatrzymywał opiekę zwierzchnią, z prawem zmiany tutora.

W czasach późniejszych opiekunem stawał się król. opieka ojcowska - wyznaczona przez ojca (też z pośród osób trzecich) opiekun urzędowy - wyznaczony przez władze. z reguły wykluczano od opieki kobiety (w Polsce opiekę nad małoletnimi sprawowały wdowy, czasem babka. Takiej opiekunce dawano współopiekuna)

C- PRAWO RZECZOWE

Pojęcie rzeczy. Ruchomości i nieruchomości.

Prawo rzeczowe - normy dot. praw podmiotowych bezwzględnych Rzecz - początkowo rzeczy materialne. Dopiero wraz z odrodzeniem prawa rzymskiego zaczęła b- ponownie kształtować się konstrukcja rzeczy niematerialnych. rzeczy ruchome (rzecz ruchoma, rzecz licha) i nieruchome (szczególna ochrona) ruchomości unieruchomione (np. ryby w stawie) zboże przed ścięciem - nieruchomość; czasem ważna ilość - Mazowsze - konie do 10 - ruchomość, powyżej 10 - nieruchomość; ruchomości ściśle związane były z osobą → poszukiwać zaginionej rzeczy musiała osoba, która ostatnia była ich posiadaczem (np. detentor); nieruchomości - dobra dziedziczne/rodowe (duże ograniczenia w obrocie) i dobra nabyte (nadanie i kupno)

Posiadanie — własność.

treść prawa własności historycznie zmienna (zależna od stosunków społeczno-gospodarczych).

brak ścisłego rozgraniczenia między posiadaniem a własnością (ze względu na warunki nie było takiej potrzeby) → każde władztwo nad rzeczą było określone jako prawo do niej. (różne terminy: tenuta (trzymać), inwestytura (ubierać), gewere (pilnować), sezyna (objęcie), dzierżenie, possessio); Posiadanie - brak definicji rzymskiej (brak rozróżnienia dwóch elementów - faktycznej detencji i woli zatrzymania) → w średniowieczu wystarczyło w przypadku ruchomości samo dzierżenie rzeczy (mieściło w sobie też intencję). W przypadku nieruchomości ważne było nie dzierżenie rzeczy, ale pobieranie z niej pożytków → stąd możliwość posiadania nieruchomości przez wiele osób naraz (posiadacz bezpośredni i pośredni) konstrukcja własności podzielonej. Własność - początkowo nie stanowiła odrębnej kategorii prawnej, ale jako najwyższy stopień posiadania. Brak rozgraniczenia na własność i prawa do rzeczy cudzej. Pojęcie to nabrało cech konkretnych w drodze praktyki sądowej poprzez wyliczenie uprawnień (używanie, ciągnięcie korzyści, dysponowanie). Początkowo używano terminów dotyczących posiadania z dodatkowym terminem określającym wieczysty czy dziedziczny charakter. Dopiero później pojawiał się termin dominium bądź proprietas. (w Polsce dopiero w XVI w, a w Rosji w XVIII w.). Odróżnienie własności od posiadania nieruchomości → najpierw w procesie sądowym (elementy posesoryjne - zarzut bezprawnego posiadania i petytoryjne - wykazanie praw; w procesie o wyzucie z nieruchomości) → Z czasem ze względu bezpieczeństwa prawnego wykształcił się (pod wpływem prawa rzymskiego i kanonicznego) specjalny środek do ochrony posiadania już w XIII w → podstawa rozwoju odrębnego procesu posesoryjnego wprowadzenie odrębnych procesów posesoryjnych i petytoryjnych umożliwiło ścisłe wyodrębnienie posiadania od własności.

Geneza feudalnej własności ziemi.

Kształtowanie się feudalnej własności ziemi poprzez: stopniowe popadanie w zależność wolnych chłopów od możnych i rycerstwa z powodu wzrastających ciężarów na rzecz państwa, obowiązku służby wojskowej, braku bezpieczeństwa → komendacja, oddanie gruntu na własność panu, prekarium, renta feudalna. Też poprzez utrzymanie kolonatu, z powodu długów. postępujące zróżnicowanie w ramach samej własności feudalnej oraz jej warunkowy charakter → nadania władcy powodowały zróżnicowanie wśród feudałów, co powodowało komendację zubożałych rycerzy w zamian za nadanie ziemi - początkowo beneficja (nadania czasowe), stopniowo dziedziczne (lenna) → forma własności podzielonej. inaczej w Polsce - nie doszło do powstania hierarchii lennej, a do przekształcenia się we własność bezwarunkową (alodialną).

Cechy feudalnej własności ziemi.

związana ze stanową strukturą społeczeń­stwa → szlachta jako główny właściciel. wiązała się z władztwem o charakterze publiczno­prawnym (renta, administracja, sądownictwo). własność podzielona co do treści między kilka podmiotów (senior zachowuje własność zwierzchnią, wasal-lennik - własność podległa (użytkowa), czasem też wykształcał się stosunek między właścicielami ziemskimi a bezpośrednimi jej użytkownikami, np. mający lepsze prawo do ziemi). → konstrukcja (nazwa) dziełem glosatorów. utrzymanie niedziałów rodzinnych, tak wśród feudałów jak i wśród chłopów → rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej sprzyjał indywidualizacji własności ziemskiej. związanie własności feudalnej licznymi ograniczenia i zależnościami między jej podmiotami (najważniejsze - ograniczenia alienacji ziemi).

Własność w doktrynie wieków średnich.

W doktrynie Kościoła krytyka własności pod kątem nauk o przyszłym królestwie ubogich → potem, choć łagodzona krytyka własności (rzeczami należy się posługiwać, nie delektować - św. Augustyn), pozostała wśród duchownych. Z czasem (wraz z bogaceniem się wyższych warstw duchowieństwa) następuje podział w patrzeniu na własność - wyższe warstwy mają do niej stosunek pozytywny, niższe warstwy (często jako ruchy heretyckie - albigensów, waldensów) krytykowały bogactwo, nawołując do życia z jałmużny, własnej pracy, wspólnoty dóbr. Św. Tomasz z Akwinu - kompromis → własność prywatna jest prawem wynikającym z praw natury (Bóg dał władzę nad tworami przyrody człowiekowi), pod warunkiem uwzględnienia potrzeb innych członków społeczeństwa - czyli własność tak, ale z obowiązkami względem biednych → uzasadnienie pomnażania bogactwa w szczytnym celu pomagania biednym w przyszłości sformułowano na tej bazie teorię własności jako funkcji społecznej (doktryna Kościoła w XIX w.)

Ograniczenia alienacji nieruchomości.

przyzwolenie najbliższych krewnych na alienację dóbr nieruchomych (czynność nieważna bez tej zgody, możliwość odebrania ziemi bez oddania ceny kupna, wyjątki - np. alienacja z powodu nędzy) i prawo wyczekiwania - zakaz uszczuplania możliwości spadkowych najbliższych krewnych → z czasem łagodzono te ograniczenia (tylko dobra rodowe). prawo bliższości: prawo retraktu (tzw. wykupu) rodzinnego (przez najbliższych krewnych w określonym czasie) odkup sprzedanej nieruchomości za zwrotem zapłaconej ceny prawo pierwokupu krewnych Ograniczenia wynikające z tytułu sąsiedztwa - np; najbliżsi sąsiedzi mieli prawo retraktu nieruchomości sprzedanej osobom spoza sąsiedztwa. Prawo retraktu lennego - przysługiwało seniorowi w wypadku alienacji przez wasala dóbr lennych (o ile alienacja lenn była dopuszczalna). Ograniczenia z tytułu regale.

Nabycie własności.

sposób pierwotny:zawłaszczenie (polowanie i rybołówstwo), znalezienie rzeczy, łupy wojenne, własność rzeczy wyrzuconych na brzeg z rozbitego okrętu z tytułu prawa nadbrzeżnego, zawłaszczania ziemi niczyjej poprzez karczunek i trwałą uprawę gruntu → forma prawna - zapowiedź (zakaz wstępu i korzystania innym osobom; znaki graniczne, obchodzenie/objeżdżanie granic), zasiedzenie - w czasach gdy sprecyzowano różnicę między posiadaniem a własnością.

sposób pochodny:

kupno - sprzedaż, darowizna, zamiana, w przypadku ruchomości - poprzez fizyczne wręczenie rzeczy Przeniesienie własności nieruchomości składało się początkowo z dwóch aktów prawnych

umowa realna między zbywcą a nabywcą (sala, traditio, wzdanie) czasem wraz z wywiązaniem się zbywcy. Szereg czynności symbolicznych, słów, gestów, przekazania symbolicznych przedmiotów (oszczepu, noża, rękawiczki, woda zrzeczenia) oraz wręczenie cny kupna (charakter realny) → istota przeniesienie władzy nad rzeczą. wejście w posiadanie (wwiązanie) - również szereg symbolicznych czynności (w celu ukazania i upamiętnienia objęcia w posiadanie gruntu, często wraz z litkupem, targaniem za uszy i in.). początkowo obie czynności dokonywane razem. stopniowo wzdanie dokonywane przed władcą, urzędnikiem (sporządzenie dokumentu), a wwiązanie dokonywane później na gruncie → cel: odformalizowanie procesu, ułatwienie dowodu. za sprawą Kościoła upowszechnił się sposób przenoszenia władzy nad ziemią poprzez wręczenie przy świadkach dokumentu, stwierdzającego przeniesienie na nabywcę gruntu (przekazanie też przedmiotów symbolizujących grunt) → „dematerializacja” przenoszenia władztwa nad rzeczami (przejęta z prawa rzymskiego). Fikcyjne procesy między kontrahentami w celu uzyskania pewnego prawa do nieruchomości. Wyrok sądowy nakazujący dokonanie wzdania i wwiązania oraz stosowny dokument sądowy były dowodem nabycia nieruchomości. → poprzedziło to sądowe przenoszenie własności nieruchomości.

D- ZOBOWIĄZANIA

Źródła zobowiązań. Umowy.

w prawie średniowiecznym często nie przestrzegany rozdział miedzy prawem rzeczowym a zobowiązaniowym → instytucje o charakterze zarazem rzeczowym i obligacyjnym, m.in. z prawa kanonicznego instytucja ius ad rem, prawa do rzeczy, jakie posiadał np. wasal w stosunku do lenna, którego nie objął jeszcze w posiadanie, a otrzymał już symboliczną inwestyturę. dorobek rzymskiej jurysprudencji w zakresie zobowiązań pełne zastosowanie miał dopiero w warunkach rodzącego się kapitalizmu.

Źródła zobowiązań:

czyny niedozwolone (delikty) bez odróżnienia skutków karnych i cywilnych (pomieszanie odszkodowania z karą); umowy - początkowo pod wpływem symboliku, sensualizmu, szukania sił nadprzyrodzonych; umowy formalne - dokonywana drogą uroczystego przyrzeczenia (ślubowania wiary) wraz z symbolicznymi gestami oddającymi go w razie niewypełnienia przyrzeczenia w moc wierzyciela (np. przybicie ręki, wręczenie laski, lub innego przedmiotu związanego z dłużnikiem, zwane wadiacją), będącymi jednocześnie dowodem zawarcia umowy.; umowy realne - powstawało, gdy zobowiązanie się jednej ze stron do świadczenia wynikało z faktu przyjęcia świadczenia (otrzymania rzeczy) od drugiej strony. Np. kupno-sprzedaż, przyjęcie zadatku, zamiana, darowizna (długo jako zobowiązanie do wręczenia dary wzajemnego, niekoniecznie równego) Odpowiedzialność z tytułu zobowiązania. Zakres odpowiedzialności → początkowo odpowiedzialność na osobie dłużnika, który zawierając umowę i składając przysięgę, w razie nie wypełnienia jej stawał się krzywoprzysięzcą. Wierzyciel mógł go wtedy zabić, ale najczęściej dłużnik popadał w zależność od wierzyciela i odpracowywał dług. W razie śmierci dłużnika wraz z nim ginął dług. Stopniowo zastępowana jest odpowiedzialność osobowa, odpowiedzialnością majątkiem, choć subsydiarnie długo się utrzymuje. Rozdzielenie długu i odpowiedzialności - dług powstawał w momencie umowy, ale odpowiedzialność powstawała w momencie dokonania utwierdzenia umowy, dokonanego w odpowiedniej formie (przysięga, wręczenie festuki, ale też osoba trzecia - rękojemca). Sposoby zabezpieczenia wierzytelności.

Utwierdzenie umowy ≠ Umocnienie umowy (sposób dający wierzycielowi gwarancję wypełnienia zobowiązania); Zakładnictwo - osoba trzecia stawała się zakładnikiem w domu wierzyciela, do czasu wypełnienia zobowiązania. Zakładnik utrzymywany był na koszt wierzyciela i nie mógł być zmuszany do pracy. W razie nie wypełnienia zobowiązania zakładnik wchodził pod władze wierzyciela, który mógł go zabić, sprzedać, wziąć do niewoli); Rękojemstwo - osoba zwana ręczycielem (rękojmią), który ręczył za dłużnika swoją osobą i majątkiem, ale pozostawał na wolności. W razie nie wypełnienia zobowiązania ręczyciel dostawał się pod władzę wierzyciela, a jeśli spłacił dług, mógł się go domagać od dłużnika. z czasem poręczyciel stał się pośrednikiem między wierzycielem a dłużnikiem - ustanawiany w drodze wadiacji (przez wręczenie festuki wierzycielowi przez dłużnika i ręczycielowi przez wierzyciela) - jego obowiązkiem było pilnowanie interesów wierzyciela → niewypłaconego dłużnika i zajęte przedmioty oddawał wierzycielowi, zwalniając się z rękojemstwa i też rękojemstwo własne (dłużnik jedną ręką dawał festukę i drugą ja odbierał)

Zastaw jako prawo na rzeczy cudzej i jako zobowiązanie.Ustanowienie:zastaw umowny (dany); zastaw wzięty (ciąża, grabież) → pozostałość samopomocy; zastaw ustawowy; zastaw sądowy Zastaw ruchomości - zawsze zastaw ręczny z dzierżeniem. Zastaw na upad - zastaw w którym w razie nie spełnienia świadczenia na wierzyciela przechodziła własność rzeczy. Funkcje: zabezpieczenie wierzytelności, zakład jako forma kary w przypadku niewypełnienia świadczenia, jako zabezpieczenie pożyczek na procent (tylko Żydzi) Zastaw nieruchomości: Zastaw z dzierżeniem - przeniesienie własności na zastawnika, a po spłacie własność powracała do zastawcy. → Zastaw użytkowy - na zastawnika przechodziło jedynie użytkowanie (nie było wywiązania u zastawcy). Zastaw antychretyczny - gdy zastawnik miał prawo pobierania pożytków. → początkowo nie zaliczane na spłatę długu (zastaw użytkowy czysty) - pożytki te spełniały formę procentów nie zakazanych. Zastaw do wydzierżenia - gdy pożytki zaliczane były na poczet spłaty długu (polecane min. przez ustawodawstwo kościelne). Zastaw bez dzierżenia - na zach. od XII w, a Polsce pod koniec XVI w. wraz z rozwojem gospodarki towarowo-pieniężnej. Załoga i łajanie

E- SPADKOBRANIE

Pojęcie spadkobrania. Dziedziczenie beztestamentowe. początkowo brak swobody testowania - jedynie dziedziczenie beztestamentowe. początkowo przedmiotem spadkobrania były przedmioty ruchome (odzież i ozdoby kobiece - córki i siostry, oręż, konie, uprząż - synowie, krewni męscy). Różne zasady dotyczące porządku dziedziczenia. Cechy wspólne:

ograniczenie kobiet w dziedziczeniu ziemi - czasem dziedziczyły w braku synów (prawo longobardzkie, alamańskie, saskie) albo jakichkolwiek krewnych męskich (prawo rypuarskie), w prawie salickim całkowicie były wykluczone. Nieraz dziedziczyły cześć macierzystą. Czasem szlachcianki mogły dziedziczyć ziemię, a chłopki nie (Ruska Prawda); porządek dziedziczenia zależny od bliskości pokrewieństwa ze zmarłym. Najbliżsi (wyłączając pozostałych) byli synowie (w równych częściach albo niedział braterski). Początkowo nieznane było prawo wyobrażenia (spadkobiercy zmarłego syna wchodzili w jego miejsce). w zwyczajach pojawia się tendencja do rozszerzania kręgu krewnych dopuszczonych do spadku, ze względu na unikanie tzw. kaduka w prawie frankońskim - system dziedziczenia według parantel - krąg osób wywodzących się od wspólnego przodka do coraz wyższego szczebla (I - zstępni zmarłego, tj. dzieci, wnukowie i prawnukowie; II - krewni wywodzący się od ojca, III - krewni wywodzący się od dziada) Krewni bliżsi wykluczali dalszych w obrębie parantel i w ogóle. Zwierciadło Saskie - dwa koła: ściślejsze (potomkowie, rodzice, rodzeństwo spadkodawcy, przy czym potomkowie wyłączali pozostałych krewnych tej grupy) i obszerniejsze (inni krewni do 7 stopnia komputacji rzymskiej). inaczej w przypadku systemów w których dobra rodowe pozostawały w rodzinie, z której się wywodziły → odmienne spadkobranie dóbr ojczystych i macierzystych - prawo powrotu do krewnych tej linii z której się wywodzili. długo brak dziedziczenia przez współmałżonka, jedynie posag czy wiano oraz dóbr nabytych w czasie trwania małżeństwa. Nabycie spadku: poprzez śmierć spadkodawcy, z czasem powstają formalne sposoby objęcia spadku, sądowe wwiązanieDziedziczenie testamentowe. Początkowo prawo wyczekiwania uniemożliwiało swobodę testowania. Jedynie w przypadku osób bezdzietnych możliwa była fikcyjna adopcja w celu przekazania spadku.

Do rozwoju swobody testowania przyczynił się Kościół - stopniowo uznano, że część majątku jest do swobodnego testowania (z reguły taka cześć jak jeszcze jeden syn) → zapisy „dla zbawienia duszy” i adoptio Christi.

Dało to początek istnieniu testamentu. Pierwsze testamenty w Polsce w XIII w, podobnie na Rusi (wraz z zapisami na cerkiew).

Przedmiotem testamentu początkowo tylko ruchomości, z czasem dobra nabyte. Dobra dziedziczne późno dopuszczone do dziedziczenia testamentowego i to pod warunkiem uwzględnienia dziedziców koniecznych.

W przeciwieństwie do testamentu rzymskiego - brak wymogu ustanowienia dziedzica, możliwość deysponowania tylko częścią spadku lub pewnymi przedmiotami.

Szczególne rodzaje sukcesji. Dziedziczenie lenn.

Zasada niepodzielności lenn → sukcesja jednostkowa → prawo niemieckie - najstarszy syn, prawo francuskie - najstarszy syn zostawiał sobie największą część, a młodszym braciom dawał podlenno - na zewnątrz nadal jako jednolite lenno. zasada ta związana z potrzebą istnienia dużego lenna, umożliwiającego odpowiednią służbę wojskową.

Dziedziczenie lenn przez męskich potomków, a kobiety tylko w razie braku synów/męskich krewnych.

Odsuwanie krewnych wstępnych by lenna i związane z nimi obowiązki nie dostały się w ręce osób starszych → zasada „lenno nie idzie w górę" → często stosowana w dziedziczeniu, nie tylko lenn.

13.Recepcja prawa rzymskiego, przyczyny, skala recepcji, skutki. Corpus iuris civilis.

A- Przyczyny:

a- Prawo rzymskie odpowiadało potrzebom znalezienia norm prawnych odpowiadających potrzebom rosnącego obrotu gospodarczego, których w istniejącym prawie longobardzkim nie znajdowano, gdyż prawo rzymskie było najdoskonalszą formą prawa opartego na własności prywatnej, pierwszym światowym prawem społeczeństwa produkującego towary z jego niedoścignionym, ścisłym opracowaniem wszystkich istotnych stosunków prawnych między zwykłymi posiadaczami towarów (nabywca i sprzedawca, wierzyciele i dłużnicy, umowa, zobowiązanie itp.) b- badania nad prawem rzymskim ( podążające za wzorem interpretatorów prawa longbardzkiego) prowadzone przez glosatorów ( prawników szkoły w Bolonii), na podstawie odkrytych przez papieża Grzegorza VII biblotecznych poszukiwań źródeł prawa kanonicznego - „Digestów justyniańskich” (glosatorowi stosowali scholastyczną metodę objaśniania poszczególnych słów, zdań i ustępów drogą operacji logiczno-językowej, a także dokonywali prób sformuowania ogólniejszych twierdzeń i zasad prawnych). B- Skala recepcji : recepcją prawa rzymskiego objęta zstała cała Europa, mianowicie: Niemiecka Rzesza ( „przede wszystkim”- prawo rzymskie powinno mieć moc obowiązującą na wszystkich terytoriach, nad którymi rozciąga się panowanie cesarzy niemieckich, a posługiwanie się prawem rzymskim było uważane za przejaw przynależności do Rzeszy ). C- Skutki : a- powstanie szkoły glosatorów, która zdobyła międzynarodową renomę - studi8m w Bolonii przyciągało mnóstwo studentów z całej Europy; b- Glosa ordinaria ( twórca Accarius - dzieło w którego celem było zebranie los własnych i swych poprzedników) - zyskanie rozgłosu w sądownictwie; c- powstanie nowego kierunku (reprezentowanego przez komentatorów) badań nad prawem rzymskim, który zasłynął z umiejętności praktycznej modernizacji norm prawa rzymskiego zgodnie z potrzebmi czasu; d- twórczośc postglosatorów zapoczątkowała powstanie nowych dziedzin prawa, takich jak: prawo handlowe czy międzynarodowe prywatne; e- przenikanie prawa rzymskiego w (interpretacji konsyliatorów) jako prawo powszechne ius commue w charakterze czynnika ujednolicającego, do wielu partykularnych systemów prawnych Europy; D- Corpus iuris civilis: zbiór składający się z 4 częsci, mianowicie: „Kodeksu”, „Digestów”, „Instytucji” i „Nowel” (nowy kształt kodyfikacji Justyniańskiej nadany przez włoskich glosatorów); oraz nowele dawne podzielone na 9 grup + 2 nowe: 10 i 11 ( spis longobardzkiego prawa lennego oraz ustawy cesarzy niemieckich Fryderyka I i II; nazwa zbioru użyta 1 raz w genewskim wydaniu zbioru justyniańskiego- 1583 rok ( Dionizy Gothoferdus).

14. Prawo kanoniczne - źródła, znaczenie. Korpus iuris canonici. A- Źródła: a- Pismo Św. Starego i Nowego Testamentu ( 1-wszy nie stanowił źródła prawa w sensie właściwym, ecz jako źródło wzorcowe dla niektórych instytucji kościelnych, jak Rawo azylu, dziesięciny, niektóre przeszkody małżeńskie; a 2-gi stanowił gówne i szczególne źródło prawa kanonicznego jako wyaz nauk Chrystusa); b- Pisma Ojców Św.( bezpośrednich uczniów apostolskich: św. Ignacy Klemens rzymski,Polikarp oraz Dktorów Kościoła: św. Ambroży, Tomasz z Akwinu itp c- Istawodastwo synodalne, a wszzcególności postanowienia soborów powszechnych i ustawodawstwo papieskie - źródła gromadzone w postaci kompilacji o charkterze prywatnym, do których należał zbiór pt. Collectio Tripartita oraz zwany apokryfem zbór z poł. IX w. pt. Pseudo-Izydora. d- Dekret Gracjana - stanowił podwalinę dla rozwoju nauki pawa kanonicznego, jako samodzielnej dyscypliny naukowej, wybębnionej nie tylko z teologii, ale także z prawa rzymskiego;Gracja był 1-wszym wykładowcą prawa kanonicznego, a owy zbiór był bardzo długo wyłącznym źródłem znajomości tego ów prawa; e- Dekretały ( nowo powstające ustawodawstwo papieskie)- papieże czuwali nad ich zachowaniem i inspirwai prace nad ch komplikowaniem, podając je naukowej egzegezie przez zawców kanonistyki (powstawały liczne prywatne zbiory dekretałów, np.: kompedum sporządzone schyłku XII w. przez Bernarda z Pawii-obejmowały kolejno kwestie źródeł i hierarchii, sądów i procesu, duchowieństwa, małżeństwa, prawa i post. Karnego); B- Znaczenia : pawo kanoniczne nurtem pawnym o charakterze powszechnym, który oddziaływał w jakimś stopniu na systemy rawne wielu krajów Eropy; prawo kanoniczne po 1-wsze, pochodzilo wyłącznie od władzy kościelnej a po 2-gie-mogło dot. nie tylko stosunków kościelnych, ale i spraw świeckich; było nie tylko podstawą studiów, ale prawem przenikającym z prawem rzymskim do praktyki z udziałem nauki prawa oraz systemem, który stosowany był także w wymiarze sprawiedliwości przez działalność sądów duchowych;wpływ pr. kanonicznego nie ograniczał się tylko do spraw duchownych, ale również do tych spraw świeckich, które podlegały jurysdykcji duchownej; C- Corpus iuris canonici : wspólna nazwa, którą określano następujące zbiory: Dekret Gracjana, Dekretały Grzegorza IX, Liber Sextus, Clementinae , jak również 2 zbiory Extravgantes; Owa nazwa po raz 1-wszy użyta została oficjalnie przez Grzegorza XIII w papieskim breve zatwierdzającym edycję tego zbioru przez zwanych ów korektorów rzymskich;

15.Prawo karne okresu wczesnego średniowiecza - ogólna charakterystyka, przestępstwa publiczne i prywatne, pojęcie przestępstwa, odpowiedzialność. Kary państwowe, kary prywatne, system kar kompozycyjnych. A- Ogólna charakterystyka: Pojawienie się kategorii czynów, które dotykały nie tylko interesów jednostki bądź rodu lecz stanowiły zagrożenie dla całej społeczności i ścigane były środkami przymusu państwowego. Funkcje rodu w dziedzinie prawa karnego są wciąż poważne, ale odnoszą sią do czynów naruszających interesy rodu i jego poszczególnych członków.Podział przestępstw na te, które naruszały ogólny porządek społeczny i takie które naruszały interesy jednostki i jej rodu stanowił najwcześniejszy i najbardziej doniosły podział dla przyszłego rzwoju prawa karnego.Przestępstwa naruszające interesy ogółu ( szkodliwe dla społeczeństwa) powiązane były z powstaniem organizacji państwowej oraz potrzeb ochrony całej zbiorowości.Do tej kategorii przestępstw zaliczano wg. Tacyta: zdradę kraju, zbiegostwo z wojska (oba narażały społeczeństwo na szkody). Do przestępstw przeciw ogółowi zaliczano: zbrodnie natury religijnej (np.krzywoprzysięstwo, świętokradztwo)-przestępstwa sądzone na zgromadzeniach ludowych( tzw.wiecach). Głównym celem nie było to, aby kara symbolizowała charakter przestępstwa, ale to aby miejsce wykonywania kary było wybierane ze wzg. Na to, że wdg. Miejscowych wierzeń stanowiło siedzibę bóstw, bowiem kara miala charakter sakralny ( jej celem było przebłaganie bóstwa przez złożenie ofiary z przestępcy. Istniało przekonanie,
że przestępca swoim czynem, łamał mir( pokoj publiczny), za co grozilo wygnanie ze społeczności-wygnany z rodu nosił głowę wilka, którego należało tropić i zabic jak dzikie zwierzę.Odróżniano przestępstwa naruszające interesy jednostki i ej rodu-pokrzywdzonuy i jego ród mogli zawrzeć ugdę (przy lżejszych przewinieniach) lub wybrać drogę samopomoc (zemsta rodowa-popierana, np.wobec mężów). Uznawanie pomsty jako obowiązku wobec duchów zmarłych (krwawa pomsta).Zadośćuczynienie występowało w postaci , np.okupu ( środek wykupienia się od zemsty). B-Pzestępstwa publiczne i prywatne: a-publiczne: przestępstwa silniejszego oddziaływania prawa rzymskiego, dotykały najważniejszych interesów grup rządzących, a także podstaw ustanowionego w państwie porządku prawnego ( ścigane przez organy aparatu państwowego i zagrożone karami państwowymi). Ściganie owych przestępstw opierane było na koncepcji złamania miru, czyli pokoju publicznego.Na straży pokoju powszechnego stał panujący, który przejmował f. publicznego mściciela wobec gwałcących pokój powszechny, którzy stawali się krzywdzicielami całej zbiorowości jaka stanowilo państwo.Wraz z rozwojem władzy państwowej wzrastała liczba przestępstw podciągana pod pojęcie czynów zagrażających pokojowi powszechnemu.Wykształciły się różne rodzaje miru: mir miejscowy-odnosił się do miejsc, polegał na zapewnieniu szczególnej ochrony pewnym miejscom, np.drogom publicznym, targom, kościołom (popełnienie przestępstwa w takim miejscu było złamaniem miru i ścigane było przes władzę państwową, jako przestępstwo publiczne); mir osobowy : polegał na przyznaniu szczególnej ochrony przez panującego pewnym osobom, np.kobietom, duchownym, sierotom ( zamach na takie osoby był uważany za złamanie miru i ścigany przez organy królewskie, a sprawca ponosił również karę państwową) o przestępstw o charakterze publicznym zaczęto zaliczać: czyny godzące w interesy materialne władzy państwowej, jak naruszenie przysługujących monarsze regaliów, fałszerstwo monety itd.. ale do najwyższych zaliczano przestępstwa przeciw religii i stjącemu na jej straży Kościołowi. B- prywatne- przestępstwa naruszające interesy osób prywatnych których dchodzenie i karanie było pozostawione samemu pokrzywdzonemu lub jego krewnym. Należały do nich m.in. czyny, które zaliczane SA obecnie do przestępstw, jak zabójstwo, zranienie, kradzież, czy też czyny będące nauszeniem prawa prywatnego, jak np. nieoddanie długu w terminie. Przestępstwa przeciw interesom jednostki mogły być dochodzone na drodze sądowej lubrozstrzygane w drodze samopomocy, środkami sięgającymi tradycji ustroju rodowego i zasad pierwotnej moralności ( zemstę, zaspokojenie żądzy odwetu, na której miejsce wchodziła dea okupu, jako sposobu wykupienia się od zemsty, na której podstawie wykształcił się system kar pieniężnych-kompozycyjnych).
C- Pojęcie przestępstwa, odpowiedzialnośc: przestępstwo był to fakt wyrządzenia szkody, niezależnie od ego, czy powstała ona ma skutek działania, które obecnie kwalifikujemy jako naruszenie prawa karnego ( kradzież, zabójstwo), czy też była skutkiem niewypełnienia zobowiązania.ożna więc powiedzieć, że zarówno zbrodnia jak i nieoddanie długu w terminie były w pomnikach prawnych ujmowane jednolicie jako krzywda, której dochodzono droga samopomocy bądź procesu sądowego. Odpowiedzialność: obiektywna (za zewnętrzne przejawy) bez uwzględnienia innych okoliczności > odpowiedzialność bez uwzględniania stopnia winy i bezkarność usiłowania.;tendencje do subiektywizacji pod wpływem prawa rzymskiego i doktryny Kościoła (ujęcie przestępstwa jako grzechu - zawinionego złamania prawa boskiego);np. czasem odmienna kara za przypadkowe czy nieświadome działanie jak w Edykcie Rotara obowiązek przyjęcia okupu w określonej wysokości bez możliwości wróżdy ;

zaczątki uwzględniania okoliczności popełnienia przestępstwa jak umyślność w przypadku próby ukrycia przestępstwa zagrożona wyższą karą lub instytucja początku zwalniająca z odpowiedzialności (np. Ruska Prawda - oczyszczenie się przysięga po dokonaniu przestępstwa w odpowiedzi na początek), bezkarność zabójstwa w czasie legalnej wróżdy, wywołańca, czy nocnego złodzieja o ile został ten czyn ujawniony przez sprawcę (ciało wystawione na drodze publicznej, obwieszczenie sąsiadom); pozostałości odpowiedzialności zbiorowej - np. opole, nakaz zapłacenia okupu za przestępstwo przodka, odpowiedzialność rodziny przy niektórych przestępstwach jak zdrada;stopniowa indywidualizacja kary dzięki wpływom prawa rzymskiego i doktryny Kościoła; Przejawem obiektywnego charakteru odpowiedzialności → ta sama kara za współsprawstwo i poplecznictwo; Brak odpowiedzialności za usiłowanie lub możliwość odpowiadania za bardzo wczesne stadia czynu o ile były dostrzegalne; Nie znano konstrukcji usiłowania, choć pewne przestępstwa były uznawane za przestępstwa sui generis, jak “zadanie trucizny” w prawie salickim, Edykcie Rotara, czy za wyciągnięcie miecza z zamiarem ugodzenia kogoś, nawet bez dokonania czynu w prawie burgundzkim, czy “naradzanie się na czyjeś życie” w prawie longobardzkim. D- Kary państwowe: a-kara śmierci: wykonywana poprzez powieszenia, kamienowania, łamania kołem, spalenia na stosie, utopienia w bagnie stosowanego głównie wobec kobiet - służyć miały odstraszeniu innych od popełniania dalszych przestępstw, czyli prewencji szczególnej, jako prewencji generalnej. b- kary mutylacyjne: kary okaleczenia, polegające na odcinku kończyn, nosa, języka, uszu, kastracji; stosowane były mając charakter odzwierciedlający kary samoistne, lubjako kary dodatkowe, zaostrzające karę śmierci, albo jako kary zastępcze,np. w przypadku darowania komuś kary śmierci; c- wyjęcie spod prawa: inaczej zwana proskrypcją, oznaczające możnośc zabicia bezkarnego sprawcy; skutkiem było zaoczne skazanie na śmierć, które także oznaczało koniec egzystencji danej jednostki jako osoby w rozumieniu prawa;
d- wygnanie z kraju: kara stosoawan szczególnie wobec właścicieli ziemskich w razie darowania im kary śmierci; kara wygnania połączona była z konfiskatą lub zniszczeniem majatku skazanego;
e- „potok i rozglabnije”: wg. redakcji „Ruskiej Prawdy” najcięższa z kar pulicznych, tj. wygnanie przestępcy wraz z rodziną połączone z zaborem całego miasta; f- złupienie: grabież całego dobytku oraz zniszczenie domostwa skazanego; E- Kary prywatne: a-kara kompozycyjna: składała isę z 2 elementów: I- głowszczyzny: suma płacona na rzecz pokrzywdzonego lub jego rodziny, występująca najczęściej bądź w postaci okupu za zabicie kogoś bądź okupu za uszkodzenie ciała zwanego pokutnem lub nawiązką; jej dopełnieniem była opłata na rzecz władcy za naruszenie pokoju powszechnego, stanowiąca formę publicznej kary pieniężnej (cena uzależniona była przede wszystkim od stanowiska społecznego ofiary, w czym ujawniał się stanowy charakter norm średniowcznego prawa karnego, np.za zabicie Rzymianina wg. prawa halickiego 100 solidów,a wg. Księgi Elbląskiej za zabójstwo np. rycerza lub kupca główszczyzna wynosiła 50 grzywien, wysokość główszczyzny zależała od płci i wieku ofiary; w niektórych prawach główszczyzna kobiety była wyższa niż mężczyzny, np. prawo rypuarskie); II-okup na rzecz państwa- uiszczenie przez sprawcę także zapłaty za naruszenie swym czynem pokoju powszechnego, a więc kary o charakterze państwowym przypadającej władcy lub sądowi; fredus w prawach germańskich stanowił on określoną cz. Główszczyzny lub wyznaczany był w pewnej stałej sumie pieniędzy, np. na Rusi okup na rzecz księcia zwany wirą, który stanowił 1-wszy przejaw obejmowania przez państwowy system karania przestępstw przeciwko interesom osób prywatnych. F- System kar kompozycyjnych: Możliwość zapłaty okupu - system kar kompozycyjnych - rozwija się wraz z zanikiem samopomocy → połączenie elementów kary z odszkodowaniem; Z czasem państwo coraz bardziej wnika w wysokość kar - tworzenie taryf kar (często bardzo kazuistycznie); Elementy kary - główszczyzna lub pokutne/nawiązka + część dla władcy jako publiczna kara.; Główszczyzna zależna od statusu ofiary i sprawcy, płci i wieku; Nawiązka - wysokość zależna też od stopnia zranienia, rodzaju uszkodzenia.; Część publiczna (zwana fredus w prawie germańskim) była albo stała, albo stanowiła część kary prywatnej.; Obowiązek zapłaty mógł przechodzić na krewnych, lub sprawca płacił głową jeśli sam nie mógł się wykupić > prawo salickie - zwyczaj rzucania grudki ziemi przez sprawcę na kolejnych krewnych od najbliższych by go wykupili. Jeśli nikt nie może/chce, wtedy płaci głową.
16. Zmiany w prawie karnym póżnego średniowiecza ( klasyfikacja przestępstw, nowa klasyfikacja kar). A- klasyfikacja przestępst: a- klasyfikacja przestępstw zarówno publicznych jak i prawnych- podział ze względu na wagę czynu: sąd właściwy do rozpatrywania spraw; wyodrębnił się podział na tzw.causae maiores- przestępstwa większe oraz causa minores- sprawy mniejszej wagi; b- wyodrębnił się podział na zbrodnie i przekroczenia- kryteria podziału bywały różne- czasami była to wielkość wyrządzonej czynem szkody, czasami stopień naruszenia porządku publicznego, a czasami charakter grożącej za nie kary; (w Zwierciadle Saskim próba określenia tego kryterium za pomocą elementu subiektywnego- woli dokonania przestępstwa);
c- w prawie francuskim póżnego średniowiecza obok podziału na wielkie i małe- istniał podzial nagardłowe i niegardłowe- w zależności od rodzaju sankcji karnej; d- w prawie angielskim specyficzny podział przestępstw według sposobu karania ( XIIw.): zbrodnie (felony) i wykroczenia (misemeanour) pociągał skuek, ze w przypadku popełnienia zbrodni sędzia prawie zawsze musial orzec karę śmierci w raz z konfiskatą mienia, podczas gdy przysądzeniu występku istniał duży zakres swobody sędziego w wyborze środka karnego (grzywna, chlosta) i spośród kategorii zbrodni wyodrębnił się w XIII w. osobny jej rodzaj, czyli zbrodnia zdrady (treason) karana wyłącznie śmiercią, przy czym cięższą odmianą tego przestępstwa zdrada główna (hight treason), podegająca zawsze kwalifikowanej karze śmierci; w póżnym średniowieczu (źródła) istniały próby wewnętrznej systematyzacji poszczególnych rodzajówprzestępstw, np.podział uszkodzen ciała na proste uderzenia (nie pozostawiające śladów) i uderzenia suche pozostawiające guzy i sińce), rany krwawiące (vulnera cruenta) i rany sine ( vulnera livida) e- przestępstwa przeciw interesom państwa- crimen leasae maiestatis- najcięższa, zbrodnia obrazy majestatu- obejmowało wszelkie zamachy na osobę i interesy monarchy; f- przestępstwa przeciwko interesom skarbowym państwa, np. fałszerstwo monet. g- przestępstwa przeciw władzom i sądom, np. wyciągnięcie broni w obecności urzędnika królewskiego bądź w sądzie; h- sekty religijne-z dziedziny przestępstw religijnych, zwalczane przez Kościół i władze świeckie (rozpowszechnione na płd. Francji- sekty katarów, albigensów, waldensów), herezja zaliczana do obrazy majestatu bosiego i karane konfiskata majątku i spaleniem żywcem; i- przestępstwa naruszające interesy jednostki- grupa przestępstw przeciw czci-czynna (spoliczkowanie, używanie niepoprawnych słów) oraz potwarz polegająca na zarzuceniu komuś przestępstwa;
B- nowa klasyfikacja kar: a- kary na gardle i ręku- stosowane za przestępstwa zaliczane do zbrodni (naczej kary śmierci i okaleczenia-mutylacyjne, kara śmierci stosowana w sposób okrutny,np. łamanie kołem, zakopanie żywcem, gotowanie na oliwie- jej rozpowszechnienie w Europie wiązało się z zaostrzeniem konfliktów społecznych i zwalczaniem anarchii) b- kary na skórze i włosach- wymierzane za przekroczenia (uznawane za kary hańbiące, np. chłosta, czasem łączona z obcięciem włosów, noszenie kamieni).c- kary na czci- stosowane wobec szlachty, najpoważniejszą z tych kar była infamia- powodowa ła np. utratę czci szlacheckiej;stosowano ją za najcięższe przestępstwa, jak krewnobójstwo, herezja czy rabunek na drodze. Do tej kategorii kar zaliczano również zwyczaj odwoływania zniewag przez tzw. odszczekanie „pism głosem”
d- kay pieniężne- stosowane jako sposób wykupienia się od kary cielesnej, jeżeli to było dopuszczalne lub jako kary samoistne; e- kary majątkowe- grzywna lub konfiskata; f- odszkodowanie majatkowe na rzecz osoby poszkodowanej ( cywilnoprawne);

17. Prawo karne od XVI do XVIII wieku (zwycięstwo zasady publicznoprawnej, subiektywne przesłanki odpowiedzialności, wina, przyczyny bezkarności, obrona konieczna, formy popełnienia przestępstwa, usiłowanie, system kar, publicznoprawny charakter przestępstwa, katalog kar). A- zwycięstwo zasady publicznoprawnej: rozpowszechnienie zasady publicznoprawnej-uznawanie każdego przestępstwa za czyn naruszający w jakiejś mierze interesy ogólu przez sam fakt zakłocenia ustalonego przez państwo porządku publicznego, tendencja ta wiązała się z najściślej z ogólnym wzrostem siły i znaczenia czynnika państwowego w poszczególnych republikach miejskich .Zwalczanie wszelkich naruszeń ustalonego porządku,pewna część przestępstw pozostawiona była w zakresie dochodzenia sprawiedliwości inicjatywie samyc bezpośrednio zainteresowanych, a władze ograniczały się tylko do pośredniczenia między przestępcą, a pokrzywdzonym lub jego bliskimi w celu doprowadzenia do pojednania.Prawo karne staje się jednym z najważniejszych instrumentów zabezpieczania ustalonego przez rządzących ładu;wymierzenie kary winowajcy sprawą władzy państwowej-z zasem jej wyłącznym atrybutem.Przed karą publiczną nie może uchronić pojednanie między sprawca,a pokrzywdzonym lub jego rodziną.Wkracza rzymski system kar cielesnych - na życiu i ciele, które przy cięższych przestępstwach staja się obligatoryjne, bez możliwości wykupienia się.Przestępstwa dzielono na najcięższe, ciężkie i lekkie (klasyfikacja przestępstw oparta na kryterium wielkości grożącej za nie kary).Podział na przestępstwa zwyczajne i przestępstwa nadzwyczajne ( podział w zależności od tego, czy dane przestępstwo było przewidziane w przepisach czy nie). B- Subiektywne przesłanki odpowiedzialności, wina: a- uznanie strony podmiotowej (czynniki subiektywne - wewnętrzne nastawienie sprawcy) przestępstwa za podstawę odpowiedzialności sprawcy, a nie stronę przedmiotową (skutek) → z prawa rzymskiego (reguła Hadriana - należy patrzeć na wolę, a nie rezultat) i w prawie kanonicznym (grzech);
b- Brak sformułowania definicji winy umyślnej (dolus - świadome działanie, też przewidywanie skutku) i nieumyślnej (culpa - mniejszy wymiar kary), ale katalog tych przestępstw wskazuje na odróżnianie jednych od drugich.c- zaczątki winy nieumyślnej w longobardzkim Edykcie Rotara, ale brak rozróżnienia nieumyślnego działania od przypadku (niemożność przewidzenia skutku, nawet przy zachowaniu staranności) → dopiero w prawie włoskim zaczęto odróżniać przypadek, za który z reguły nie ponosił odpowiedzialności.d- Ograniczenie odpowiedzialności zbiorowej → pozostały gdzieniegdzie odpowiedzialność ojca za domowników czy gromady w przypadku nie ujęcia sprawcy.e-Zrównanie pozycji kobiety z pozycją mężczyzny w podejściu do winy, różnice w wymiarze kary; f- Nieletni - wprowadzenie przesłanek odpowiedzialności, ustalenie, że nie można mu przypisać takiej samej winy co dorosłemu, brak ścisłych granic wieku.g- Brano też pod uwagę stopień rozwoju umysłowego; C- przyczyny bezkarności, obrona konieczna: a- a- Powstanie powodów bezkarności - reguły gdy dany czyn nie nosił znamion przestępstwa i nie podlegał karze; b- brak rozstrzygnięcia czy przyczyną bezkarności były braki w elemencie subiektywnym, a więc okoliczności wyłączające winę, czy też braki w elemencie obiektywnym przestępstwa, tj. okoliczności wyłączające bezprawność; * obrona konieczna - przejęte prawie w całości z prawa rzymskiego. Obrona umiarkowana - tj. 1 - rzeczywiście w obronie przed napaścią, a nie jako zemsta, 2 - reakcja natychmiast, 3 - środki odpowiadające. * pomoc konieczna - pomoc napadniętemu, uznawane za działanie w granicach obrony koniecznej;
* pomoc własna - samopomoc niedopuszczalna → wyjątek - zemsta na złodzieju złapanym nocą w domu. * działanie w afekcie - stan silnego wzburzenia umysłu, ograniczający odpowiedzialność sprawcy, jak zabójstwo cudzołóżcy schwytanego na gorącym uczynku, czy kradzież z nędzy (w czasie głodu i w celu zaspokojenia natychmiastowej potrzeby); * Inne jak: zabicie wyjętego spod prawa, działania osób sprawują­cych funkcje urzędowe, działanie na rozkaz przełożonego, lekkie uszkodzenie cielesne dokonane w czasie gry czy zabawy. D- Formy popełnienia przestępstwa. Usiłowanie : a- zamiar- np. sprawca podjął wszelkie działania, aby zamierzony skutek osiągnąć, kiedy z niezależnych przyczyn sutek nie nastąpił. Uważano że pomimo nie osiągnięcia skutku przestępca powinien ponieść odpowiedzialność; b- usiłowanie- oryginalne osiągnięcie doktryny włoskiej; w XVI w. rozwinęła się nauka na postawie prawa statutowego o różnych stopniach usiłowania, będących w zasadzie stadiami czynu przestępnego, które składały się na pojęcie karalnego usiłowania; dziełem prawników włoskich było odróżnienie poszczególnych stadiów czynu przestępneo ( w tym czasie rozwinęła się nauka o 3 elementach składających się na pojęcie karalnego usiłowania; były to: sam zamysł, zły zamiar, przystąpienie do działania, czyli czynności przygotowawcze, oraz niedoprowadzenie do skutku - rozwinięcie się nauki o 3 stopniach usiłowania: usiłowanie oddalone, bliskie i najbliższe;), zły zamiar- usiłowanie karalne; E- System kar: a- uznanie publicznoprawnego charakteru kary → nauka o celu kary - w doktrynie Kościoła jako poprawa grzesznika i odwet, czasem jako pokuta. b- stopniowe wypieranie kar kompozycyjnych (2 części - kompozycja dla ofiary i bannus czyli grzywna dla władzy) przez kary cielesne (początkowo subsydiarne), ale już od XII w pojawiają się pierwsze przypadku obligatoryjnej kary cielesnej lub tzw. kary rzymskiej (okrutne kary śmierci z Digestów); # zwiększa się zakres przestępstw z wykluczonym wykupieniem i pojednaniem nie chroniącym sprawcy → zakaz wykupienia przy mężobójstwie (pod wpływem kościoła - konstytucje Egidiańskie 1357 r.); # wzmożenie represji karnej wraz ze wzmocnieniem aparatu władzy → karanie jako przejaw omnipotencji władzy, a funkcja kary odstraszająca (np. władca Mediolanu z karą „wielkiego postu” - 40 dni udręczania); F- Publicznoprawny charakter przestępstw: a- dzięki Carolinie ugruntowanie zasady, ze każde przestępstwo narusza porządek publiczny; Carolina - brak możliwości wykupienia, a pojednanie, ugoda między sprawcą a pokrzywdzonym nie uwalniała od odpowiedzialności → najszybsza recepcja tej zasady w absolutystycznej formie rządów.G- Katalog kar: a- Carolina - wszystkie kary publiczne, brak kar prywatnych - ich cel - odstraszanie (prewencja generalna).; * Bardzo surowa represja karna; * Duże rozbudowanie katalogu kar - kara sprawiedliwa to kara ściśle dopasowana do rodzaju przestępstwa i jego wagi (kary talionu, odzwierciedlające) → min. 8 rodzajów kary śmierci, kary mutylacyjne, chłosty, wygnania, konfiskaty, ale też pojawienie się kary więzienia (nie jako kara samoistna, ale jako dodatkowa obok kary śmierci, albo jako przetrzymywanie przed wyrokiem); b- Katalog kar publicznych rozpowszechnił się w Europie i uzupełniany był miejscowymi karami (np. galera we Francji, bicie knutem w Rosji, zesłania na Syberię/Kaukaz, katorga, tj. zesłanie wraz z robotami);

18. Proces sądowy w średniowieczu-ogólna charakterystyka. Brak różnicowania bezprawia karnego od cywilnego znalazł w postępowaniu sądowym, gdzie zarówno czyny nazywane dzisiaj naruszeniem prawa karnego, przestępstwem, jak i krzywdy o charakterze prywatnoprawnym były dochodzone w tym samym trybie i zmierzały do tego samego celu jakim było ukaranie sprawcy.Charakterystyczne dla procesu średniowiecznego był brak odrębności postępowań cywilnych jak i karnych. Każdy proces był w swej istocie procesem karnym.Wiek XIII wprowadził podział skarg na cywilne i karne-ale ostatecznie nastąpiło to w czasach nowożytnych.W dziedzinie procesu sądowego wyodrębniono rozróżnienie przestępstw naruszających interesy ogółu od przestępstw naruszających interesy jednostkowe.Reakcja wobec przestępstw przeciw ogółowi była ujmowana jako gniew władcy, potrzeba zemszczenia się na winnym ze strony samego monarchy, który uosabiał ogół członków społeczeństwa i występował w ich interesie.Działania władcy w tym zakresie miały charakter w arbitralny. Wykształciły się specjalne formy postępowania z urzędu-przed obliczem króla jak i przed jego urzędnikami w postaci procesu rugowego. Postępowanie zwyczajne- najszerzej stosowana forma dochodzenia sprawiedliwości.

19.Cechy procesu zwyczajowego i jego przebieg, środki dowodowe, nagana wyroku, proces rugowy, egzekucja wyroków. A-

---