Konkurencja doskonała (nazywana także wolną konkurencją) jest modelem teoretycznym opisującym jedną z form konkurencji na rynku; cechą charakterystyczną konkurencji doskonałej w odróżnieniu od innych jej form jest przekonanie zarówno kupujących jak i sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową; rynek, na którym panuje konkurencja doskonała zapewnia optymalną alokację zasobów w sensie Pareta.

Charakterystyka doskonale konkurencyjnego rynku [edytuj]

Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest "dana przez rynek" - kształtuje się w wyniku działania mechanizmu rynkowego, jako wypadkowa ofert kupujących i sprzedających. Oznacza to, że żaden z podmiotów nie jest w stanie indywidualną decyzją zmienić ceny.

Podmioty nie mają także bodźców do tego, by zmieniać swoją ofertę cenową, ponieważ każda jej zmiana będzie powodowała straty dla danego podmiotu. Jeżeli producent podniesie cenę swojego produktu, wówczas nie uda mu się go sprzedać, ponieważ nabywcy będą mieli dostępną wystarczającą ilość produktów konkurentów po niższej cenie. Obniżając natomiast cenę producent również traci, gdyż otrzymuje niższą zapłatę za produkty, które byłby w stanie sprzedać po wyższej cenie danej z rynku.

Warunkiem utrzymania się na rynku konkurencyjnym w krótkim okresie jest uzyskanie przeciętnych kosztów zmiennych poniżej ceny rynkowej, a w długim okresie przeciętnych kosztów całkowitych poniżej ceny rynkowej.

Założenia [edytuj]

Aby na danym rynku zaistniała konkurencja doskonała, muszą zostać spełnione cztery założenia:

• Duża liczba sprzedających i kupujących - dzięki temu każdy podmiot ma bardzo mały udział w globalnym popycie lub globalnej podaży i tym samym pojedyncze decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową; także ewentualne zmowy producentów są na tyle utrudnione, że nieopłacalne;

• Jednorodność produktu - produkty poszczególnych producentów są identyczne, w związku z czym nabywcom jest wszystko jedno od kogo kupią produkt;

• Doskonała informacja rynkowa - zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o samym produkcie, jak i jego cenie - tak obecnej jak i w przyszłości;

• Swoboda wejścia i wyjścia do branży - nie istnieją żadne bariery wejścia ani wyjścia z branży; dzięki temu przy większym zapotrzebowaniu ze strony kupujących producenci będą mogli swobodnie rozpocząć dodatkową produkcję, zwiększając tym samym podaż, a przy zmniejszonym zapotrzebowaniu wycofać się nie ponosząc dodatkowych strat.

Wśród dodatkowych założeń, jakie się wymienia, znajdują się:

• Brak interwencji państwa - oznacza, że wyłącznie mechanizm rynkowy ma wpływ na relacje między kupującymi a sprzedającymi, w tym na cenę;

• Zerowe koszty transakcji - podmioty nie ponoszą dodatkowych kosztów związanych z zawarciem umowy kupna sprzedaży, jak np. uprzednie rozeznanie rynku.

• Produkt posiada bliskie substytuty - dzięki temu nabywcy mogą łatwo zastąpić produkt innym, gdyby jego podaż była niewystarczająca.

Przykłady [edytuj]

W rzeczywistości spełnienie tych założeń jest bardzo trudne, dlatego też niewiele jest rynków charakteryzujących się doskonałą konkurencją. Niektórzy wskazują na rynki niektórych płodów rolnych, jako przykłady bliskie doskonałej konkurencji, ze względu na dość dużą liczbę producentów, stosunkowo nieelastyczny popyt i niemal doskonałą możliwość substytucji produktu. W praktyce gospodarczej jednak rynki rolne podlegają głęboko posuniętej regulacji w postaci ustalania cen minimalnych i skupów interwencyjnych, a także dopłat do produkcji, co stoi w sprzeczności z założeniami doskonałej konkurencji.

Inni wskazują na Giełdę Papierów Wartościowych jako przykład doskonałej konkurencji. Istotnie wiele z założeń jest spełnionych, jeśli rynek jest rozpatrywany w kontekście pojedynczego waloru, będącego przedmiotem obrotu. W przypadku jednak obrotu papierami wartościowymi duże znaczenie ma spekulacyjny motyw zakupu, a więc oczekiwania kupującego, co do przyszłego kształtowania się ceny waloru. Oznacza to niedoskonałą informację rynkową co do przyszłych cen. Wykonanie odpowiednich analiz, które pozwalają ograniczyć ryzyko związane z przyszłym kształtowaniem się cen waloru stanowi poważne koszty transakcji i stoi w sprzeczności z założeniami modelu.

GŁÓWNE STRUKTURY RYNKU

Główne struktury rynku to: konkurencja doskonała, monopol, oraz konkurencja niedoskonała: konkurencja monopolistyczna i oligopol.

cecha	konkurencja doskonała	monopol	konkurencja niedoskonała
liczba sprzedających	duża	jeden	niewielka w oligopolu, średnia w konkur. monopolistycznej
liczba kupujących	duża	duża	duża
znajomość rynku przez konsumenta	wysoka	średnia	średnia
standaryzacja produkcji	produkcja jednorodna	jeden produkt, nie posiada nawet zbliżonego substytutu	wiele produktów
bariery wejścia / wyjścia	brak	bardzo silne	silne w oligopolu, zróżnicowane w konkurencji niedosk.
szczególne zasady ustalania cen	wyłącznie oddziaływanie popytu i podaży	monopolista ustala ceny lub ilość produktu na rynku	w oligopolu - zależy m. in. od decyzji konkurentów

Modele konkurencji

• konkurencja doskonała

• konkurencja monopolistyczna

• oligopol

• monopol

Konkurencja monopolistyczna oraz oligopol bywają zaliczane jako struktury konkurencji niedoskonałej.

Rodzaje konkurencji

• ze względu na liczbę firm:

• Monopol - jedna firma mająca decydujący wpływ na przebieg warunków rynkowych

• Oligopol - od dwóch (duopol) do kilku (czasem przyjmuje się, że np. siedmiu) firm tej samej branży działających na rynku

• O zbliżonym udziale w rynku - od piętnastu do dwudziestu firm, gdzie każda z nich jest na tyle silna, że utrzymuje się na rynku obok innych równie silnych firm konkurencyjnych.

• Układ wolnej (pełnej) konkurencji - duża liczba firm o niewielkim udziale w rynku (około 1 - 2%), niemających większego wpływu na kształtowanie cen rynkowych, gdyż to rynek je kształtuje

• ze względu na stopień substytucyjności (wprowadzony przez Philipa Kotlera):

• W ramach marki produktu - firmy produkujące bardzo podobne produkty, różniące się jedynie nazwą, tzw. strategia półki sklepowej

• W ramach kategorii produktu - bierze się tu szerszy zakres potrzeb, np. klient chce kupić coś słodkiego i dokonuje wyboru pomiędzy różnymi kategoriami typu: czekolada, baton, cukierek, itp.

• W ramach formy - to jeszcze szerszy zakres, np. słodycze kontra inne produkty

• Ogólna (generycompetation) - w ramach ograniczonego budżetu konsumentów

• konkurencja sektorowa według Michaela Portera:

• Bezpośrednia - firmy, które zaspokajają potrzeby w podobny sposób (oferując podobne produkty).

• Ze strony substytutów - inne rodzajowo produkty mające zdolność zaspokajania tej samej potrzeby.

• Potencjalna, tzw. nowe wejścia, czyli firmy, których nie ma dziś, ale mogą być jutro.

• Nabywcy.

• Dostawcy.

Formy konkurencji

• cenowa

• pozacenowa oparta o:

• jakość dóbr i usług

• gwarancję

• dodatki

• atrakcyjność produktu

• sposób prezentacji

• markę

• lojalność

• czas świadczenia usługi

• funkcjonalność

• niższe koszty eksploatacji

• formę zapłaty

• asortyment

• specjalizację

• informację na produkcie

• normy bezpieczeństwa

Konkurencja monopolistyczna - powszechnie występująca forma rynku (inne to konkurencja doskonała, oligopol, monopol) wyróżniona ze względu na możliwość kształtowania ceny przy jednoczesnej dużej liczbie podmiotów na rynku i gdzie producenci próbują odróżniać się od swoich konkurentów.

Rynek ma postać konkurencji monopolistycznej, jeżeli:

• występuje na nim ograniczona lecz stosunkowo duża liczba producentów (znacznie mniejsza niż przy konkurencji doskonałej, ale wyraźnie większa niż przy oligopolu) i wielka liczba kupujących,

• dostawcy próbują się odróżniać i wytwarzają zróżnicowane (choć podobne) produkty - produkt jest niejednorodny

• krzywe popytu są wysoce elastyczne, więc zmiana rozmiarów produkcji ma wpływ na poziom ceny.

W konkurencji monopolistycznej istnieje konkurencja zarówno cenowa jak i na polu cech produktu. Każdy produkt ma określone cechy, których nie ma inny. Producent ma ograniczoną kontrolę nad ceną. Konkurencja odbywa się głównie na poziomie reklamy, promocji, także przez doskonalenie wyrobów, różnicowanie wyglądu, sprawność obsługi i napraw. Wejście na rynek nie jest łatwe, potrzebny jest duży kapitał do promocji.

Oligopol - forma struktury rynkowej, różna od doskonałej konkurencji, gdzie występuje znaczna ilość małych konkurentów, oraz od czystego monopolu, gdzie istnieje tylko jedna potężna firma; dominująca forma w krajach rozwiniętych; sytuacja na rynku, w której występuje tylko kilku dużych producentów danego dobra czy też dostawców usługi.

Charakterystyczną cechą dla oligopolu jest brak konkurencji cenowej między uczestnikami takiego rynku. Rywalizacja przedsiębiorstw odbywa się na innych płaszczyznach (jakość, reklama, usługi dodatkowe itp.). Zachowania uczestników oligopolu próbuje się tłumaczyć przy użyciu teorii gier. Istnieją tutaj duże bariery wejścia i wyjścia. Oligopol jest formą konkurencji niedoskonałej, charakteryzuje się najwyższym stopniem monopolizacji.

Teoria gier bada jakie strategie powinni wybrać gracze żeby osiągnąć najlepsze wyniki

Barieria wejścia - w ekonomii jest to istotny koszt (niekoniecznie finansowy), który musi ponieść przedsiębiorstwo aby zacząć działalność w danym sektorze, tzn. w grupie przedsiębiorstw obsługujących ten sam rynek.

Przykładami barier wejścia mogą być:

• budowa sieci nadajników (np. dla firmy z branży telefoni komórkowej),

• konieczność uzyskania koncesji lub zezwolenia,

• potrzeba posiadania wysokowykwalifikowanego zespołu ludzi,

• kosztowna technologia, którą trzeba zakupić.

Istnienie różnorodnych barier wejścia jest zazwyczaj korzystne dla już działających na danym rynku przedsiębiorców (ogranicza konkurencję umożliwiając wyższe zyski) i niekorzystne dla konsumentów (ograniczona konkurencja wiąże się z wyższymi cenami bądź innymi niedogodnościami dla klienta).

Barieria wyjścia - w ekonomii jest to istotny koszt (niekoniecznie finansowy), który musi ponieść przedsiębiorstwo przy zaprzestaniu działalności na danym rynku.

Przykładami barier wyjścia mogą być:

• długoletnie kontrakty, z dostawcami, klientami, dystrybutorami,

• konieczność likwidacji dużych inwestycji,

• niemożliwość odzyskania dużej części poniesionych nakładów (szczególnie w przypadku tzw. dóbr specyficznych np. wysokospecjalistycznego sprzętu),

• presja rządu, władz lokalnych,

• presja związków zawodowych.

Monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się:

• występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców;

• występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp.);

Monopol może mieć charakter:

• państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);

• wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują;

• naturalny - wynikający z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np: koleje żelazne, dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).

W przypadku monopolów naturalnych i wymuszonych w wielu krajach świata tworzone jest specjalne prawodawstwo które reguluje zmonopolizowany rynek, w sposób sztuczny tworząc na nim warunki do powstania i rozwoju konkurencji.

Monopolista produkuje tyle, dopóki jego koszt krańcowy nie zrówna się z przychodem krańcowym.

Monopson to taka forma rynku, na którym istnieje tylko jeden odbiorca (przedsiębiorstwo pośredniczące w handlu) oraz wielu dostawców pewnego towaru lub usługi.

---