Postępowanie administracyjne pozwala wprowadzić w życie normy materialnego prawa administracyjnego. Postępowanie administracyjne jest to procedura administracyjna. regulująca postępowanie przed organami administracji publicznej w należących do właściwości tych organów spraw indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnych (czyli reguluje sferę zewnętrzną administracji).
Sprawy administracyjne obejmują również wydawanie zaświadczeń, załatwianie skarg i wniosków, a także rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy organami administracji rządowej a organami administracji samorządowej. Tryb i zakres podejmowanych przez organy administracji publicznej w postępowaniu administracyjnym jest regulowany przez proceduralne prawo administracyjne.
Właściwość organu administracji publicznej jest to zdolność tego organu do rozpoznawania i rozstrzygania określonego rodzaju spraw w postępowaniu administracyjnym. Właściwość poszczególnych organów administracji publicznej jest określana w ustawach i rozporządzeniach.
Właściwość rzeczowa organów administracji publicznej oznacza, że na ten organ został nałożony obowiązek załatwienia określonych spraw. Właściwość rzeczowa jest ustalana na podstawie przepisów materialnego prawa administracyjnego
Ustalenie właściwości rzeczowej nie wskazuje jeszcze konkretnego organu, który powinien zajmować się określoną sprawą. Po ustaleniu właściwości rzeczowej organu administracji publicznej należy ustalić, czy organ jest właściwy miejscowo do załatwienia sprawy. Ustalenie właściwości miejscowej polega na sprawdzeniu, czy sprawą powinien zajmować się organ administracji publicznej działający na określonym obszarze (np. gminy, powiatu czy województwa). Zasady ustalania właściwości miejscowej organów administracji publicznej zostały zapisane w kodeksie postępowania administracyjnego:
w sprawach dotyczących nieruchomości właściwy jest ten organ administracji, na którego terenie działania znajduje się nieruchomość (jeżeli nieruchomość położona jest na obszarze właściwości dwóch lub więcej organów, orzekanie należy do organu, na którego obszarze znajduje się większa część nieruchomości),
w sprawach dotyczących prowadzenia zakładu pracy właściwy jest ten organ, na którego terenie działania zakład pracy jest, był lub ma być prowadzony,
w innych sprawach - właściwy jest ten organ, na terenie którego mieszka lub ma siedzibę strona lub jedna ze stron postępowania administracyjnego, jeżeli jednak strona nie ma w kraju miejsca zamieszkania lub siedziby, to właściwość miejscową ustala się na podstawie miejsca pobytu. W przypadku, gdy żadna ze stron nie ma w kraju ani miejsca zamieszkania (siedziby), ani miejsca pobytu to właściwość miejscową ustala się według miejsca ich ostatniego zamieszkania (siedziby) lub pobytu w kraju,
jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej w wyżej opisany sposób, to sprawa należy do organu właściwego dla miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące wszczęcie postąpowania, albo w razie braku ustalenia takiego miejsca - do organu właściwego dla obszaru dzielnicy Śródmieście w Warszawie.
Postępowanie administracyjne można podzielić na:
Postępowanie administracyjne jurysdykcyjne (rozstrzygające) - jest to postępowanie administracyjne, które kończy się wydaniem decyzji. W ramach tego postępowania wyróżnia się:
postępowanie administracyjne ogólne (uniwersalne) - normuje tryb powstawania zewnętrznych indywidualnych aktów administracyjnych ustalających lub tworzących pewne uprawnienia czy obowiązki. W ramach tego postępowania rozstrzygane są indywidualne sprawy w drodze decyzji administracyjnej. Podstawą prawną jest Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 roku - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. Nr 98 z 2000r., poz. 1071 z późn. zm.),
postępowanie administracyjne szczególne - jest stosowane wówczas, gdy przepisy prawne wyłączają określone rodzaje spraw administracyjnych spod działania postępowania administracyjnego ogólnego. W postępowaniu administracyjnym szczególnym stosuje się przepisy zawarte w innych ustawach, a nie przepisy kodeksu postępowania administracyjnego (np. postępowanie podatkowe czy postępowanie celne).
Postępowanie administracyjne niejurysdykcyjne charakteryzuje się tym, że nie kończy się wydaniem decyzji administracyjnej. Jego celem jest potwierdzenie określonych faktów czy stanu prawnego lub wyjaśnienie i ocena funkcjonowania organów administracji publicznej. W ramach tego postępowania wyróżnia się:
postępowanie w sprawach wydawania zaświadczeń. Zaświadczenie jest urzędowym dokumentem potwierdzającym określony stan faktyczny lub prawny (np. zaświadczenie o zameldowaniu, odpis skrócony aktu urodzenia). Zaświadczenie powinno być wydawane bez zbędnej zwłoki, nie później niż w terminie siedmiu dni.
postępowanie w sprawie skarg i wniosków - jest realizacją zagwarantowanego każdemu w Konstytucji RP prawa składania petycji, skarg i wniosków do organów państwowych, samorządowych oraz do organizacji i instytucji społecznych. Petycje, skargi i wnioski mogą dotyczyć interesu publicznego, interesu własnego lub interesu innej osoby. Złożenie skargi lub wniosku nie może powodować negatywnych konsekwencji wobec osoby, która tego dokonała,
postępowanie kompetencyjne ma miejsce wtedy, gdy kilka organów administracji publicznej uważa, że są organami właściwymi do rozstrzygania określonej sprawy administracyjnej lub gdy żaden z nich nie uważa się za organ właściwy do rozstrzygania sprawy administracyjnej. Rozwiązanie sporu kompetencyjnego polega na wskazaniu, który organ jest uprawniony i zobowiązany do załatwienia sprawy administracyjnej. Postępowanie kompetencyjne jest prowadzone przed organami administracji publicznej wyższego stopnia niż organy, między którymi występuje spór, lub przed sądami administracyjnymi.
Podmioty postępowania administracyjnego można podzielić na dwie grupy:
Organy administracji publicznej prowadzące postępowanie administracyjne. Postępowanie administracyjne może być prowadzone przez każdy z organów administracji publicznej zarówno rządowej, jak i samorządowej.
Uczestnicy postępowania administracyjnego, w grupie której wyróżnia się:
strony postępowania administracyjnego. Stroną postępowania administracyjnego jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo każdy, kto żąda czynności organu administracji publicznej ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Stronami mogą być osoby fizyczne i osoby prawne oraz nie posiadające osobowości prawnej państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne. Osoby fizyczne nie posiadające zdolności do czynności prawnych działają przez swych ustawowych przedstawicieli. Natomiast strony nie będące osobami fizycznymi działają przez swych ustawowych lub statutowych przedstawicieli. Strona postępowania administracyjnego może działać przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie lub zgłoszone do protokołu. Obowiązkiem organu administracji publicznej przed wszczęciem postępowania administracyjnego jest sprawdzenie, czy podmiot zwracający się z wnioskiem o wszczęcie postępowania może być stroną tego postępowania.
podmioty uczestniczące w postępowaniu administracyjnym na prawach strony nie są wprawdzie stronami postępowania administracyjnego, gdyż postępowanie toczy się w cudzej sprawie, ale podmiotom tym przysługują wszelkie uprawnienia strony zapisane w kodeksie postępowania administracyjnego. Podmioty te mogą uczestniczyć we wszystkich czynnościach przeprowadzanych przez organ administracji publicznej w toku postępowania administracyjnego (np. w oględzinach), mogą zgłaszać wnioski dowodowe, uwagi do protokołu oraz przeglądać akta sprawy i sporządzać z nich notatki. Podmiotami, które mogą uczestniczyć w postępowaniu administracyjnym na prawach strony są: organizacje społeczne, prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich. Prawo do uczestniczenia w postępowaniu administracyjnym na prawach strony może być przyznane na mocy przepisów materialnego prawa administracyjnego również innym podmiotom (np. organy Inspekcji Ochrony Środowiska mogą uczestniczyć w postępowaniu administracyjnym na prawach strony w razie stwierdzenia nieprawidłowości w zakresie ochrony środowiska),
innych uczestników postępowania, którymi są świadkowie i biegli. Świadek jest to osoba fizyczna, która w ocenie organu prowadzącego postępowanie albo w ocenie strony posiada informacje, które mogą się przyczynić do wyjaśnienia sprawy administracyjnej. Zeznania świadków są dowodem w postępowaniu administracyjnym. Biegłym w postępowaniu administracyjnym jest natomiast osoba fizyczna, która posiada specjalistyczną wiedzę z określonej dziedziny. Jeżeli do rozstrzygnięcia sprawy będącej przedmiotem postępowania potrzebna jest taka wiedza, to organ administracji publicznej prowadzący postępowanie może powołać biegłego. Biegły wydaje opinię, która jest dowodem w postępowaniu administracyjnym.
Postępowanie administracyjne wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu. Wszczęcie postępowania na żądanie strony następuje najczęściej wówczas, gdy chodzi o uzyskanie lub ustalenie istnienia pewnego uprawnienia (np. wszczęcie postępowania w sprawie wydania licencji pracownika ochrony fizycznej). Natomiast w wypadku nakładania na stronę określonych obowiązków mających na celu ochronę interesu państwa lub interesu społecznego postępowania wszczyna się z urzędu (np. w sprawie cofnięcia licencji wówczas, gdy pracownik ochrony wykonuje zadania z naruszeniem przepisów prawa). Organ administracji publicznej może ze względu na szczególnie ważny interes strony wszcząć z urzędu postępowanie także w sprawie, w której przepis prawa wymaga wniosku strony.
Datą wszczęcia postępowania na żądanie strony jest dzień doręczenia żądania organowi administracji publicznej.
O wszczęciu postępowania z urzędu lub na żądanie jednej ze stron zawiadamia się wszelkie osoby będące stronami w sprawie.
Po wszczęciu postępowania administracyjnego organ administracji publicznej przystępuje do załatwienia sprawy administracyjnej. Bez względu na to, czego sprawa dotyczy, obowiązkiem organu jest ustalenie stanu faktycznego i prawnego.
W bardziej skomplikowanych sprawach administracyjnych organ administracji publicznej rozpoczyna postępowanie wyjaśniające, które pozwala na wszechstronne wyjaśnienie stanu faktycznego i stanu prawnego oraz na wydanie decyzji. Przy wyjaśnianiu stanu faktycznego możliwe jest przesłuchanie świadka, biegłego i strony, dokonywanie oględzin i ekspertyz czy przeprowadzenie rozprawy, a także przyjmowanie podań od uczestników postępowania administracyjnego.
W postępowaniu administracyjnym konieczne jest ustalenie istnienia bądź nieistnienia określonych faktów. Fakty ustala się na podstawie środków dowodowych, czyli pewnych źródeł informacji. Oprócz zgromadzenia dowodów organ administracji publicznej w celu wyjaśnienia sprawy może przeprowadzić rozprawę administracyjną. Rozprawa administracyjna umożliwia zgromadzenie w tym samym czasie i miejscu wszystkich uczestników postępowania administracyjnego. Oprócz postępowania dowodowego i rozprawy administracyjnej w trakcie wyjaśniania niektórych spraw administracyjnych organ administracji publicznej prowadzący postępowanie może być zobowiązany do zwrócenia się do innego organu o zajęcie stanowiska. Zajęcie stanowiska może być dokonane w postaci wyrażenia opinii, zgody lub wyrażenia stanowiska w innej formie.
Kodeks postępowania administracyjnego zawiera pewne reguły postępowania wspólne dla całości postępowania. Noszą one nazwę zasad ogólnych. Zasady ogólne są normami prawnymi. Ich naruszenie rodzi podobne skutki prawne, jak naruszenie innych norm prawnych. W wielu wypadkach skutki te są kwalifikowane ze względu na zasadnicze znaczenie zasad ogólnych dla postępowania administracyjnego. Katalog zasad ogólnych obejmuje:
Zasada praworządności jest zasadą o charakterze fundamentalnym dla demokratycznego państwa prawa. Wynika z niej obowiązek przestrzegania prawa zarówno przez prowadzący postępowanie organ jak i przez innych uczestników postępowania..
Zasada prawdy obiektywnej - nakazuje ona w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy..
Zasada uwzględniania interesu społecznego i interesu obywateli - wynika z niej obowiązek uwzględniania z urzędu tych wartości o jakich jest mowa. Organy administracji publicznej przy załatwianiu spraw administracyjnych powinny dążyć do tego, aby uwzględniony był zarówno interes społeczny, jak również słuszny interes obywateli..
Zasada pogłębiania zaufania obywateli do organów Państwa - organy administracji publicznej są zobowiązane prowadzić postępowanie w taki sposób, aby pogłębiać zaufanie obywateli do organów państwa oraz świadomość i kulturę prawna obywateli.
Zasada udzielania informacji prawnej stronom - organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego.
Zasada czynnego udziału strony w każdym stadium postępowania - strona może składać żądania dotyczące przeprowadzenia dowodu a organ powinien je uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca istotne znaczenie dla sprawy..
Zasada swobodnej oceny dowodów - jej treścią jest wymów, czy organ prowadzący postępowanie oceniał na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona.
Zasada dwuinstancyjności postępowania - oznacza, że w przypadku niezadowolenia strony z rozstrzygnięcia organu pierwszej instancji, można zwrócić się do organu drugiej instancji..
Zasada trwałości ostatecznych decyzji administracyjnych - głosi, że decyzje, od których nie służy odwołanie są ostateczne.
Zasada dopuszczalności zaskarżenia decyzji do sądu administracyjnego - decyzje organów administracji publicznej mogą być zaskarżane do sądów administracyjnych z powodu ich niezgodności z prawem..
2
POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE