PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA I OSOBOWOŚCI

1. Wyjaśnij pojęcie rozwoju i zmiany rozwojowej.

• Wg PWN- rozwój to wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo następujące po sobie etapy przemian (Fazy rozwojowe) danego obiektu albo układu, wskazujące obiektywnie stwierdzalne różnicowanie się tego obiektu pod określonym względem

• Wg Newmana- rozwój to uporządkowana wg jakiegoś wzoru sekwencja zmian, w przeciwieństwie do zmian przypadkowych, które są nieprzewidywalne. Rozwój postępuje systematycznie w jakimś kierunku. Wcześniejsze zachowania lub ich sekwencje są elementami budowy sekwencji późniejszych. Gdy mówimy, że przyjmujemy podejście rozwojowe oznacza to, że poszukujemy regularności w sekwencji zachowań.

• Cechy zmiany rozwojowej;

• Względnie długotrwała

• Ciąg zmian po sobie następujących

• Uporządkowana w czasie sekwencja, w której przynajmniej 1 parametr zmienia się monotonicznie

• Zmiana zawsze dotyczy wew. struktury obiektu, a więc ma charakter jakościowy

• Zmiany układu są względnie nieodwracalne

• Przyczyny zmian tkwią w samym zmieniającym się układzie, czyli zmiany o charakterze rozwojowym są wywoływane przez przyczyny wewnętrzne

2. Na czym polega i jakie ma znaczenie dla rozwoju człowieka obiektywizacja poznania i autonomizacja poznania?

• Obiektywizacja poznania- człowiek coraz dokładniej dostrzega elementy rzeczywistości. Zawsze wiąże się z pojęciem samoświadomości

• Autonomizacja działania- działanie człowieka staje się działaniami celowymi, z własnej inicjatywy i sam sobą kieruje. Działanie jest reaktywne. Jest osadzone w jakimś środowisku. Tak jest w przypadku dziecka, gryż jest kierowane z zewnątrz (np. dotyka gorące żelazko)

3. Porównaj mechanistyczne i organizmiczne podejście do analizy rozwoju.

• Podejście mechanistyczne ( behawioryzm ) -nie myślimy o człowieku mechanistycznie, bo o człowieku nie decyduje jeden czynnik. Człowiek jest aktywny

• Podejście oragnizmiczne- zmiany w człowieku są strukturalne. Myślimy o człowieku jako o samosterowalnym organizmie . zmiany następują od środka i mają charakter strukturalny ( wszystko się przebudowuje). Źródło zmiany ulokowane jest wewnątrz systemu. Tutaj niezbędna jest aktywność człowieka.

4. Przedstaw model cykliczno- fazowy zmiany rozwojowej uwzględniając pedagogiczne znaczenie interwencji z zewnątrz.

• Cykliczny, bo [powtarzają się te same punkty

• Transformacja doświadczenia (przebudowa)

• Nowe struktury doświadczenia powstają z elementów starego i nowego doświadczenia

• Następuje astylacja- ruch pomiędzy regresem a progresem ( aby się rozwijać to należy się cofać)

• Cykl składa się z 4 punktów:

• Faza progresu- nabywanie nowego doświadczenia

• Faza plateau- porządkowanie wstępne

• Faza regresu- moment, w którym pojawia się wew. konflikt między starym doświadczeniem a nową informacją. Konflikt nowy i stary w integrowaniu towarzyszy mu rozbicie starego doświadczenia

• Faza kryzysu

5. Jakie czynniki powodują, że człowiek się rozwija?

• Czynniki zewnętrzne- mają źródło w środowisku. Mogą istnieć niezależnie od intencji ale mogą też być stwarzane intencjonalnie

• Warunki środowiskowe- to zew. czynniki umożliwiające funkcjonowanie

• Miejsce zamieszkania (mieszkanie nad jeziorem ,gdzie pływamy umożliwia rozwój człowiekowi)

• Dostęp do określonych obiektów przedmiotu informacji

• Ważne jest z kim spędzamy czas

• Warunki, w jakich bezpośrednio funkcjonujemy w domu ( pokój , wyposażenie)

• Rodzaj obowiązków jakie mamy

• Obecność czynników zakłucających np. koncentrację uwagi

• Sposoby spędzania wolnego czasu

• Czynniki związane z biogeograficznym środowiskiem (temp., wilgotność…)

• Wymagania środowiskowe- to środowisko społeczne, czyli funkcjonowanie wśród ludzi

• Czynnikiem rozwoju jest aktywność uznana za pożądaną i niepożądaną

• Zakazy, reguły, wzorce, normy, wartości

• Wymagania wobec człowieka tzw. naturalne, które związane są z realizacją potrzeb (aby zaspokoić głód to jemy)

• Wzorce

• Nasze zachowanie jest determinowane przez inne osoby

• Wiąże się to poprzez naśladowanie i modelowanie

• Naśladowanie to odtwarzanie zachowania innych osób, które nie muszą być takie same ale jest to równoważne znaczeniowo

• Modelowanie, to osoby, które są dla nas wzorcem uznanym np. mama, nauczyciel, idol muzyczny

• Czynniki wewnętrzne- tkwią ze właściwościach podmiotu- człowieka

• Możliwości jednostki

• Właściwości biologiczne, które można opisać jako stan zdrowia, kondycję psychiczno- fizyczną, sprawność funkcjonowania zmysłów i narządów, bo one wpływają na rodzaj aktywności, który będzie podejmowany np. chory nie pójdzie na basen

• Możliwości związane z zaspokajaniem potrzeb (piramida potrzeb Maslowa)

• Możliwości wyznaczane przez temperament, czyli zespół względnie stałych cech osobowości (flegmatyk, choleryk, sangwinik, melancholik)

• Reaktywność człowieka, czyli wielkość pobudzenia w odpowiedzi na bodziec

• Podatność na stres

• Uprzednie doświadczenie

• Indywidualne preferencje

• Zainteresowani, czyli trwała dążność jednostki do kontaktów poznawczych z określoną dziedziną wiedzy

• Zamiłowania to skłonność do wykonywania określonych czynności

• Aspiruje to dążenie do osiągnięcia czegoś

• Inteligencja

• Style poznawcze to przyjmowanie, przeważnie informacji

6. Przedstaw historię psychologii rozwojowej, wskaż jej działy i ich wzajemne powiązania. Jakie znaczenie ma wiedza psychologiczna dla pedagoga?

• Data założenia to 1879- założenie pierwszego laboratorium psychologii eksperymentalnej w Lipsku przez Wilhelma Wundta

• Historia

• Okres formatywny- formowała się jako odrębna dziedzina 1882- 1912

• Okres środkowy- intensywne badania eksperymentalne 1913- 1949

• Okres nowoczesny- to okres ekspansji i dojrzewania teorii

• Działy

• Wg. Wieku

• Prenatalna- w łonie matki

• Rozwoju dziecka

• Młodzieży

• Człowieka dorosłego

• Starzenia się i starości

• Wg. Badanego procesu rozwoju

• Rozwoju mowy

• Rozwoju poznawczego

• Społeczno- moralnego

• Emocjonalnego

• osobowości

• Wg. Przebiegu życia jednostki

• Społeczna- przedmiotami są relacje, interakcje między ludźmi

• Różnic indywidualnych- aspekty różnic- style poznawcze

• Kliniczna- zaburzenia rozwoju

• Wychowawcza- problematyka prawidłowości nauczania i wychowania

• Psychologia rozwoju człowieka zajmuje się badaniem zmian w zachowaniu się w procesach i strukturach psychicznych człowieka. Bada przeżycia człowieka z punktu widzenia zmian jakim podlegają one w czasie. Psychologia rozwojowa trwa do końca życia.

7. Scharakteryzuj wiek przedszkolny od 3 do 6.7 rz

• Sfera somatyczno-motoryczna

• dziecko w tej sferze ma już wszystkie zęby mleczne

• potrafi dużo rzeczy wykonać samemu

• nie wiąże sznurowadeł

• Jest to okres w którym u dziecka rozwija się umiejętność motoryczna. Dziecko ma wykonywać różne ćwiczenia

• w wieku 3 lat dzieci ważą 14-15 kg i mierzą ok. 1 m

• w wieku 6 lat dzieci ważą 20-22 kg i mierzą ok. 116 m

• zmieniają się proporcje dziecka. Dochodzi do wzrostu kończyn. Tutaj mamy wpływ też środowiska zew / żywienie/ , wydłuża się też ciało natomiast głowa rośnie w tym okresie wolniej

• rozwój ruchowy wzrasta jest to tzw. `' głód ruchu'' -dziecko wszędzie wchodzi w ten sposób poznaje świat, ma wysoką sprawność fizyczną

• Chłopcy w tym wieku lepiej biegają, grają w piłkę natomiast dziewczynki posiadają lepszą równowagę rytmiczną, większą precyzję ruchową, częściej rysują.

• W wieku przedszkolnym dziecko nie rozwija się tak samo szybko jak wcześniej, tempo zmian spada. Jest to okres bardzo dynamicznych zmian

• Sfera poznawcza

• Spostrzeganie - synkretyzm spostrzeżeń- dziecko widzi tylko to co jest duże albo kolorowe. Nie widzi szczegółów. Małe elementy nie przykuwają jego uwagi.

• Myślenie Wg Piageta jest to okres myślenia przedoperacyjnego oraz myślenia operacji konkretnej.

• Dzieci świat postrzegają przez pryzmat zmysłu

• Myślą rękoma lub wyobrażeniami ale mają przedmiot przed sobą

• procesy myślowe:

• porównywanie -długości, koloru

• klasyfikowanie - łączenie w grupy przedmioty które mają cechę wspólną w oczach dziecka

• analizowanie, dokonywanie syntezy - dokonuje się jej wspólnie z dzieckiem ponieważ dziecko nie potrafi łączyć i dzielić elementów

• dokonywanie oceny- dzieci doznają przykrych emocji jeśli są porównywanie z innymi dziećmi

• Wyobrażenia - dzieci w tym okresie mają bujną wyobraźnię. Ich wyobraźnia kształtuje się np. na podstawie bajek

• Mowa- jeszcze nie jest doskonała Słownik dziecka w tym okresie składa się z ok. 1000-1500 słów

• każdego dnia dziecko uczy się ok. 9 słów

• do 6 r.ż dziecko jest w stanie perfekcyjne opanować język obcy

• od 6 do 40 r.ż potencjał rozwoju języka jest jeszcze duży ale powoli spada

• po 40 r.ż spadają możliwości nauki j. obcego. Zmienia się autokorekcja językowa

• w wieku 7 lat słownik czynny wynosi ok. 4000 słów

• dziecko w wieku przedszkolnym najszybciej uczy się rzeczowników, czasowników a najpóźniej tego co dot relacji międzyludzkich

• Rozwój mowy

• okres melodii od urodzenia do 1 r.ż /naśladowanie pewnych dźwięków/

• okres wyrazu -1-2 r.ż /pojedyncze rozmowy/

• swoista mowa dziecięca- 3-7 lat

• Znaczenie w nauce mowy ma czynnik społeczny. Dziecko musi słyszeć aby nauczyć się mówić

• Wiek przedszkolny to okres złotego rozwoju mowy

• Formy aktywności

• zabawy tematyczne- dzieci same organizują sobie zabawy np. w dom, w sklep, w inscenizowanie;

• u dzieci młodszych te zabawy trwają krócej u starszych dłużej

• bawią się w różnych grupach w rożnym wieku, dzieci podczas zabaw mówią same do siebie lub lalek czy misi

• zabawy równoległe - dzieci bawią się w to samo ale obok siebie, dzieci w starszym wieku robią podział na grupy nawet do 5 osób, zabawy są bardziej konstruktywne

• zabawy konstrukcyjne - użycie do zabaw klocków. zabawy te rozwijają myślenie przestrzenne. Analizę i syntezę wzrokowa rozwija układanie puzzli.

• zabawy ruchowe- zostały włączone w nauczanie zintegrowane, powinno ich być zdecydowanie więcej a nie tylko ograniczać się do lekcji w-f, dzieci w ruchu bardzo dużo się uczą- poznają różne strategie działania

• zabawy artystyczne- dużą rolę pełnią tu rysunki

• na początku dzieci bazgrolą, próbują zamykać koło (ok. 3 r.ż.)

• później (3-5lat) rysują pierwsze postacie- koło z wystającymi liniami, później powstają uproszczone postacie ludzkie

• do 7 r.ż. trwa taki schemat uproszczony oraz pojawia się pasowy układ rysunku czyli widoczne na rysunku jest niebie oddzielone od ziemi/ trawy

• 7-12 r.ż. -schemat wzbogacony, układ kulisowy

• 12-13 r.ż. -realizm wrażeniowy (naśladowanie natury)

• 13-15 r. ż. - realizm intelektualny

Rysunki odzwierciedlają co dziecko myśli, rozwijają dzieci. Rysunki powstają zgodnie z kulturą dziecka. Czyli zupełnie inaczej będą wyglądały rysunki dzieci ze wsi, miasta, Egiptu, Afryki.

• Gotowość do czytania i pisania.

• Gotowość psychomotoryczna.

• obejmuję prawidłową wymowę

• ustala lateralizację / dominacja strony/, sprawność manualną, sprawną analizę i syntezę wzrokową oraz słuchową, słuch fenomenowy, odpowiednią pojemność pamięci świeżej i zdolność do koncentracji

• Gotowość słownikowo- pojęciowa

• Zdolność do dokonywania ogólnych pojęć.

• uogólnianie, poszerzanie języka

• rozwija umiejętności mówienia i rozróżniania pojęć

• zadnia typu : „co tu nie pasuje?”

• Gotowość emocjonalno- motywacyjna

• uczestnictwo w sytuacjach gdy ktoś czyta lub wycieczki do księgarni, czytelni,

• zapoznanie się z książką (spis treści, okładka)

• Gotowość do uczenia się matematyki

• Dziecięce liczenie:

• sprawne liczenie i rozróżnianie błędnego liczenia od poprawnego;

• umiejętność wyznaczania wyniku dodawania i odejmowania w zakresie 10 „w pamięci” lub na palcach.

• Operacyjne rozumowanie na poziomie konkretnym w zakresie:

• uznawania stałości ilości nieciągłych (zdolność do wnioskowania o równoliczności mimo obserwowanych zmian w układzie elementów porównywanych zbiorów);

• wyznaczanie konsekwentnych serii (zdolność do ujmowania każdego z porządkowanych elementów jako mniejszego od nieuporządkowanych i jednocześnie jako największego w zbiorze już uporządkowanym).

• Zdolność do odrywania się od konkretów i posługiwanie się reprezentacjami symbolicznymi w zakresie:

• pojęć liczbowych (aspekt językowo-symboliczny);

• działań arytmetycznych (formuła arytmetyczna i jej przekształcenie);

• schematu graficznego (grafy strzałkowe, drzewka, tabele i inne uproszczone rysunki).

• Dojrzałość emocjonalna wyrażająca się w:

• pozytywnym nastawieniu do samodzielnego rozwiązywania zadań;

• odporność emocjonalna na sytuacje trudne intelektualnie (zdolność do kierowania swym zachowaniem w sposób racjonalny mimo przeżywanych napięć).

• Zdolność do syntetyzowania oraz zintegrowania funkcji percepcyjno-motorycznych, która wyraża się w sprawnym odwzorowywaniu złożonych kształtów, rysowaniu i konstruowaniu.

• Sfera emocjonalna

• To procesy emocjonalne, to czynności psychiczne za pomocą których jednostka odzwierciedla swój stosunek do rzeczywistości i dokonuje jej oceny z punktu widzenia swoich potrzeb- komponenty

• Zróżnicowanie jakościowe np. tkliwość, wdzięczność, litość, wstyd, złość, strach

• Znak- kierunek realizacji negatywny lub pozytywny, czyli emocje przykre lub przyjemne

• Wzajemność związku między rozwojem poznawczym i emocjonalnym. Są to komponenty ogólniejszego procesu odzwierciedlania rzeczywistości

• Czynniki wywołujące emocje

• Wtórne

• Pojawiają się jako odruch warunkowy po powiązaniu z pierwotnymi

• Generalizacja

• Słowa aprobata

• Słowa jako pośrednik w przejmowaniu wartości emocjonalnej

• Poznawcze

• Oczekiwania wynikające z przekonań związane z normami i wzorcami

• Opinia społeczna jako źródło emocji

• Porównania: pozytywne duma, negatywne zazdrość

• Zgodność wzbudza emocje pozytywne i negatywne np. znudzenie

• Niezgodność jako dysonans poznawczy

• Pozytywny wzbudza ciekawość

• Negatywny wzbudza złość lub lęk

• Związek ze schematami poznawczymi

• Pierwotne

• Związane ze stanem zaspokojenie potrzeb

• Doznania zmysłowe ze świata zewnętrznego

• Wzrokowe

• Słuchowe

• Smakowe

• Zmiany rozwojowe fizjologicznych -wzrost znaczenia wtórnych czynników czyli tzw. zarażenie emocjonalne

• Sfera społeczna

• Płacz- płacz dziecka na płacz innego dziecka, czyli tzw. zarażenia emocjonalne

• Rozwój języka

• Dziecko potrafi pocieszyć inne dziecko

• Rozwój relacji interpersonalnej

• Przytulanie i głaskanie

• współpraca

• Badanie socjometryczne

• Kto jest gwiazdą w grupie

• Kto jest odrzucany w grupie

• Kto jest przeźroczysty (neutralny) w grupie

• Sfera moralna- ujęcie Piageta

• Anomia / amoralizm dziecięcy/ nie podlega ocenom moralnym

• Heteronomia / wiek przedszkolny / trwa do 9 r.ż. Wyróżniamy tutaj:

• do 5 r.ż -egocentryzm - wszystko co dzieci robią jest podporządkowane unikaniu kar lub zaspakajaniu własnych potrzeb. Kara powinna być proporcjonalna do wykroczenia / wg dziecka/

• 5-9 r.ż - konformizm -ważna jest proporcjonalna do intencji kara

• Socjonomia / 9-13 r.ż/

• moralność grupowa

• konwencjonalizm

Istotną rolę odgrywa norma zewnętrzna podporządkowanie się jej. Dzieci podlegają autorytetom zewnętrznym

• Autonomia/ od 13 r.ż/ Inny sposób poznawania rozwoju moralnego wg Kolberga wyróżniamy 3 stadia: Tab 2.1 Poziomy i stopnie moralne wg Kolberga

• Przedkonwencjonalny

• Konwencjonalny

• pokonwencjonalny

8. Scharakteryzuj młodszy wiek szkolny 6/7- 10 rż

• Następuje nieharmonijny rozwój w różnych sferach

• Bardzo duża dynamika rozwojowa

• Rozwój poznawczy

• Myślą w sposób konkretny, żeby rozwiązać problem muszą „Pomyśleć rękoma”, tzw. konkretno- wyobrażeniowy

• Dzieci bardzo ruchliwe

• Pamięć bardzo dobra, mimo woli

• Myślenie logiczne- wiąże przyczynę ze skutkiem

• Wyrażają opinie i sądy do wydarzeń lub zjawisk- ja myślę, ja sądzę

• Słuch fenomowy- pozwala pisać i czytać

• Mowa- nadal ciągi i neologizmy

• Emocje labilne

• Dzieci powinny dostrzegać i nazywać emocje u siebie i u innych

• Sfera moralna

• Okres moralizmu moralnego

• Mała szkoda- mała kara, duża szkoda- duża kara, czyli według wielkości szkody a nie intencji

• Sfera społeczna

• Grupa rówieśnicza ma bardzo istotną rolę- badania socjometryczne

• Dzieci często nie rozumieją, że jak pani mówi do klasy to też do każdego z osobna

• Duża chęć wygrywania- nie potrafią znieść porażki

• Klasa 1-3 rzutuje na dalszą edukację

9. Scharakteryzuj wiek adolescencji. Od 10- 12 do 20 r.ż.

• wczesna adolescencja /12,15,16 lat/

• ogromne przemiany psychiczne i fizyczne / 12 rz/

• zmienia się wzrost i waga

• pojawiają się wady wzroku

• dzieci spostrzegają siebie inaczej - poprzez zmiany jakie w nim zachodzą a szczególności zmiany fizyczne

• dzieci siebie widza inaczej, porównują się z innymi dziećmi

• Czynności poznawcze

• operacje formale-zaczynają myśleć abstrakcyjnie /klasa 6/

• logika rozumowania, zdolność do refleksji i autorefleksji. Całkowita dekoncentracja

• biorą pod uwagę różne perspektywy, rodza się zainteresowania, społeczne, polityczne, zmienia się uwaga

• pamięć staje się pamięcią logiczną=świadome uczenie się, wybieramy metody uczenia

• spostrzeżenia się też zmieniają-zwiększa się wrażliwość zmysłowa, spostrzeżenia mogą być wielostronne, więcej faktów bierze się pod uwagę

• wiara w ideały

• zmiany w języku- 10 tyś słów, logiczne dyskusje

• zdolność do autorefleksji = monitoring kognitywny

• zaangażowanie społeczne-działanie np. wolontariat

• grupa rówieśnicza i jej funkcje

• zastępuje rodzinę- ma podobny status

• stabilizuje się osobowość

• wzbudza poczucie własnej wartości

• określa pewne standardy zachowania

• Daje poczucie bezpieczeństwa, bo jest liczebnie duża

• Ćwiczone są umiejętności społeczne- negocjowanie, pocieszanie

• Konflikt międzypokoleniowy

• Czas wysokiej autorefleksji

• Młodzież chce przyjąć kontrolę nad własnym zachowaniem

• Rodzice chętnie by podejmowali decyzję za dzieci

• Wymiany myśli i sądów przez dzieci i osoby dorosłe

• Wyraźna identyfikacja z płcią

• kompleks Diany - niechęć do stawania się kobietą przez młode dziewczyny, podświadomie odrzucając zmiany jakie w nich zachodzą

• 3 sposoby rozumienia roli kobiety

• rola tradycyjno-konserwatywna / tutaj najważniejszy jest dom/

• ciepło emocjonalne

• uległość

• ustępliwość

• bierność

• progresywno-modne / dom=praca domowa/ żadna z tych ról nie przeważa jest równowaga

• progresywno- rygorystyczne-wyzwolenie od tradycyjnej roli, najważniejsz jest praca zawodowa

• późna adolescencja od 16 do 20 r.ż

• okres stabilizacji życiowej

• rozwój uczuć wyższych / patriotyzm, system moralny/

• bliższe relacje z osobami starszymi

• silnie akcentowane są potrzeby seksualne

• pojawia się pierwsza miłość

• mamy do czynienia z autonomią m oralną

• linia kontinuum

• przejście od egocentryzmu do socjocentryzmu

• od zależności uczuciowej do niezależności

• przejście od niekontrolowanego uzewnętrzniania do poddawania emocji kontroli własnej

• przejście od nieopanowanego ulegania uczuciom do zdolności opanowania tych uczuć

• kształtuje się światopogląd- i tu wyróżniamy 4 typy

• Autentyczny katolik-osoba postępuje zgodnie z własnym systemem wartości, nie akceptuje rywalizacji, odwołuje się do najwyższych wartości związanych z sumieniem

• typ chłodno rywalizacyjny

• konkurencja jako zdrowa forma życia

• niezależność

• odrzucają wartości religijne

• indywidualizm-emocjonalny

• silne emocje

• samorealizacja / osoby chcą same kierować swoim życiem i same podejmują decyzje/

• typ homeostatyczno-wspólnotowy

• cenią sobie wewnętrzny spokój

• łatwo się dostosowują i poddają się losowi bez buntu

• pojawia się aktywność zawodowa -3 etapy rozwoju”

• etap fantazji-wszystko wydaje się możliwe

• etap próby- precyzowanie własnych zainteresowań

• etap realistyczny / 18 r.ż/-intensywne poszukiwania korzystnego dla siebie zawodu

10. Scharakteryzuj wiek młodzieńczy.

11. Charakteryzacja wczesnej dorosłości i wieku wczesnego. 20- 35, 40 r.ż.

• 20- 35/40 r.ż.

• Dorosłość to taka faza życia która pojawia się po gwałtownych przemianach rozwojowych, prowadzących do dojrzałości biologicznej i społecznej

• Dorosłość charakteryzuje się

• Zdolnością do prokreacji

• odpowiedzialnym podejmowaniem nowych ról

• wychowywaniem dzieci

• podjęciem aktywności zawodowej

• autonomicznym kierowaniem własnym życiem

• W tym okresie człowiek osiąga:

• szczyt sprawności fizycznej kobiety 20-30 r. ż, mężczyźni 27-37 r.ż

• okres satysfakcjonujący

• czas bogaty w konflikty i stresy

• rozwijają się choroby cywilizacyjne

• spada ostrość widzenia

• słuch bardzo dobrze rozwinięty

• rozwój poznawczy

• człowiek uzyskuje kulminacyjny punkt, jest to czas operacji formalnych, człowiek zdolny jest do myślenia abstrakcyjnego

• rozwijają się nowe struktury umysłowe- operacje post formalne na które składają się operacje dialektyczne

• pozwalaj nam myśleć sprawnie, gdy pojawiają się sprzeczności

• mają charakter systemow

• człowiek potrafi uwzględnić różne aspekty sytuacji

• w niektórych przypadkach pojawia się zdolność myślenia mistycznego (mądrość) → zdolność porządkowania systemu pojęć

• podejmuje odpowiedzialność za własne działania

• sfera społeczna

• czas wchodzenia w dorosłe życie

• następuje rozwój człowieka

• wybór małżonka , rodzina, dzieci, dom, praca, obowiązki obywatelskie, znalezienie grupy pokrewnej

• zadania rozwojowe są w większości związane ze sferą społeczną

• w pracy zawodowej wyróżnić można

• Stadium eksploracji- czas poszukiwania w obrębie swojego zawodu lub poszukiwani jakiegokolwiek zawodu

• Stadium stabilizacji- następuje adaptacja do pracy i człowiek poszukuje utrwalenia swojej pozycji zawodowej; w dzisiejszych czasach jest modyfikowana

• Stadium zachowania statusu QWO - potwierdzenie ustabilizowanej pozycji zawodowej

• Stadium schyłkowe - wycofanie się z aktywności zawodowej

12. Omów istotne problemy wczesnej dorosłości.

• Pogarsza się wzrok, zdolność widzenia tego co daleko

• Lekki spadek słyszalności

• Obniża się zdolność wrażliwości smakowej

• 10% spadek siły mięsni i koordynacji ruchowej

• U mężczyzn spadek witalności seksualnej

• U kobiet w okresie klimakterium pojawia się depresja

• Kryzys wieku średniego

• Utrata zdrowia u niektórych osób

• Odejście dzieci „ syndrom pustego gniazda”

13. Omów pojęcie i składniki osobowości.

• To centralny system regulujący zachowanie człowieka

• To dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca te układy psychofizyczne, które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania się do środowiska

• Psychologowie nie mogą określić kiedy kończy się rozwój osobowości, rozwija się ona całe życie

• Cechy

• Temperament

• Postawy

• Zainteresowania

• Potrzeby

• Cechy

• Zdolności

• Cechy fizjologiczne i morfologiczne

• Składniki osobowości

• Świadomość odróżniania siebie od świata (podmiotowość)

• Samowiedza

• W 1 r.ż. dotyczy wyglądu

• W miarę upływu czasu dotyczy wewnętrznego obrazu

• Samoocena

• Dotyczy sądów wartościujących odnoszących się do siebie samego

• Ocena może mieć charakter adekwatny lub nieadekwatny

• Ocena może mieć charakter zawyżany

• Może przeszkadzać człowiekowi w nawiązywaniu kontaktów z innymi

• Zaniżona prowadzi do niezrealizowania własnego potencjału

• Poczucie tożsamości płciowej

• Temperament człowieka - melancholik, flegmatyk, choleryk, sangwinik

• System motywacyjny składa się z 2 poziomów regulacji zachowań

• I niższy- mechanizm popędowo- emocjonalny

• II wyższy- mechanizm motywacyjny wyznaczony przez system struktur poznawczych

14. Jaka jest struktura obrazu własnej osoby?

• Wiedza o sobie składa się z tzw. „JA”

• „JA realne” jaki jestem

• „JA idealne” jaki chciałbym być

• „JA” powstaje w wyniku socjalizacji

• Różnica między „JA realne” a „JA idealne” dotyczy samooceny i akceptacji siebie

• Początkowo niemowlę nie ma poczucia odrębności od otaczającego je świata. Odgraniczenie od świata następuje ok. 12 m.ż.

• Na obraz własnej osoby składa się:

• Samowiedza

• Dotyczy wyglądu, stanu posiadania, wyglądy fizycznego

• Jest , gdyż dziecko zaczyna używać słowa „Chcę”

• Rozwija się wtoku całego życia

• Pojawiają się w niej standardy osobiste- „ja idealne” i „ja realne”- różnica wpływa na poziom samoakceptacji (poczucie własnej wartości)

• Funkcje

• Poznawcze- służą odkrywaniu własnej osoby, uświadomienie sobie posiadanych przez siebie wartości osobowości

• Instrumentalne- wiedza zaczyna regulować nasze stany emocjonalne i w związku z tym zachowanie

• Motywacyjne- wyraża się w dążeniu do zachowania pewnej stabilności wiedzy o sobie

• Generatywne- pojawia się wraz z rozwojem myślenia abstrakcyjnego i prowadzi do tego, że posiadana już samowiedza staje się źródłem swojego potencjału

• Samoocena

• Używa sądów wartościujących

• Może być adekwatna lub nieadekwatna

• Ma charakter zawyżony- wiąże się z nieumiejętnością przyznawania się do błędów, rzutowanie tych błędów na innych

• Ma charakter zaniżony- nie realizuje swojego potencjału

15. Omów rozwój systemu motywacyjnego.

• ze względu na charakter powiązań między dążeniem i celem:

• motywacja wewnętrzna - powiązanie jest nieodłączne i naturalne; motywacja taka skłania do osiągnięcia wartości ostatecznych, wartości samych w sobie; przykładem motywacji wewnętrznej może być bezinteresowna pomoc współpracownikowi w realizacji powierzonego mu zadania.

• motywacja zewnętrzna - powiązanie odbywa się za pośrednictwem nagród lub kar; wartości stanowią tylko środek do osiągnięcia celów; jako przykład można podać wzrost wydajności pracowników na dwa tygodnie przed przyznaniem premii.

• Drugi podział został dokonany ze względu na rodzaj bodźca:

• motywacja pozytywna -  polega na stwarzaniu pracownikowi perspektyw urzeczywistniania jego celów w miarę spełniania oczekiwań pracodawcy, stosowane są bodźce dodatnie, takie jak nagroda, pochwała.

• motywacja negatywna - ma ona miejsce gdy stosowane są bodźce ujemne - kara, nagana, cechą charakterystyczną jest to, że opiera się ona lęku i obawie (groźba, wymuszenie, zagrożenie utraty posady).

Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że na swoje postępowanie wpływa przede wszystkim sam człowiek, ponieważ świadomie formułuje swoje cele, pamięta swe doświadczenia, przewiduje przyszłe wydarzenia i stosownie do tego koryguje własne postępowanie.

16. Omów samoregulacyjne mechanizmy przystosowawcze.

• Mechanizmy restrukturalizacyjne:

• Polegające na zmianie w strukturach poznawczych,

• Mogą nastąpić zmiany pod wpływem informacji Ja idealnego i realnego.

• Jeżeli dokonujemy zmian, rozwija się nasza struktura, SA 2wie drogi nieprawidłowe - wyjątki:

• Struktura nerwicowa - zawiera obraz naszej choroby w postaci zaburzeń nerwicowych (mają charakter czynnościowy) - nieświadoma ucieczka w nerwicę.

• Struktura urojeniowa (struktura, sądy odporne na wszelkie argumenty) - ucieczka w świat psychotyczny jest formą ochrony, wysiada mechanizm selekcji informacji i wtedy następuje poczucie lęku, nagle świat się porządkuje jak w sposób chorobowy, świat jest uporządkowany według urojeń, cała nasza czynność podporządkowana urojeniu.

• Urojenia są formą przystosowania się do świata jest funkcją obronną.

• Mechanizmy obronne i przystosowawcze:

• Te, które zakłócają odbiór informacji:

• Obronność percepcyjna - nie słyszymy negatywnych informacji,

• Mechanizm wyparcia , to co jest negatywnego, sprzeczne z naszym obrazem wypieramy do nieświadomości,

• Mechanizmy zaprzeczenia - zaprzeczamy negatywną informację

• Te które zakłócają przetwarzanie informacji:

• Mechanizmy rzutowania, projekcji - swoje jakieś negatywne cechy przypisujemy innej osobie to w jakiś sposób pozwala nam się ich pozbyć,

• Mechanizmy intelektualizacji - problem izolacji - jeżeli docierają do ans zbieżne informacje, odbieramy tylko te co nam pasują,

• Reakcje upozorowane - deklarujemy zachowanie odwrotne zupełnie do tego co czujemy

• Ekspiacja - odpokutowanie czegoś co budzi w nas poczucie winy

• Fantazjowanie - przypisujemy sobie cechy, które chcielibyśmy mieć.

• Mechanizmy odreagowania:

• Prowadzi do obniżenie, likwidacji napięcia

• Do nich należą wszystkie czynności, które potrzebują dużo energii

• bardzo żywa silna ekspresja, pantomimika

• Zachowania seksualne są dobrym sposobem odreagowania

• Część zachowań agresywnych (agresja słowna i fizyczna może rozładowywać stan napięcia)

• Ekshibicjonizm słowny i możliwość wyżalenia się, wypowiedzenia

• Rozładowujemy napięcie poprzez jedzenie

• Zapadanie w sen, część osób w stanie napięcia nie może spać, natomiast u innych sen jest ucieczką

• Odreagowujemy poprzez alkohol, narkotyki, co powoduje uzależnienie

• Autoagresywne zachowanie - samookaleczenia są źródłem stymulacji.

• Mechanizmy manipulacyjne:

• Zachodzą w relacji Ja - Inni

• Instrumentem są inni ludzie

• Występuje u osób zależnych od innych ludz

• Szukamy informacji potwierdzających poczucie własnej wartości

• Zachowania ingracjacyjne

• Zachowania taktyczne - zachowania, które się aktualnie dzieją

• Zachowania strategiczne - dotyczą przyszłości, oczekują efektu w przyszłości, po jakimś czasie

• Są 4 techniki zachowań

• Podnoszenie wartości partnera  - komunikujemy mu nasze pochlebstwa, komplementy

• Samoprezentacja pozytywna - komunikujemy partnerowi o naszych zdolnościach, talentach

• Samoprezentacja negatywna = autodeprecjacja - przedstawiamy siebie jako osoby bezradne, aby partner nam współczuł i nad anmi się litował, pomagał nam

• Konformizm - my wyrażamy zgodność opinii, sądów, hierarchii wartości mimo, że tego nie popieramy

• Podnoszenie wartości partnera i samoprezentacja negatywna (na I miejscu).

17. Zaburzenia osobowości- omów wybrane.

• osobowość paranoiczna (paranoidalna, fanatyczna, pieniacza)

• cechuje się nadmierną podejrzliwością,

• brakiem tolerancji na krytykę, zawziętością,

• skłonnością do interpretowania neutralnych lub przyjaznych zachowań otoczenia jako wrogich, obraźliwych, pogardliwych i małą tolerancją na niepowodzenia.

• Osoby takie są zazwyczaj skryte, egocentryczne

• mają tendencję do oceniania wszystkiego z punktu widzenia własnej osoby,

• zazdrosne, nietolerancyjne, fanatyczne,

• skłonne do pieniactwa, sensytywne- przeczulone, przewrażliwione.

• Mogą przejawiać wrogie, gwałtowne reakcje.

• osobowość schizoidalna

• cechuje się tendencja do izolowania się,

• niewytwarzania silnych związków oraz wycofywania się z kontaktów emocjonalnych i społecznych,

• uznawania ich za niepotrzebne.

• Przy dużej wewnętrznej wrażliwości wyrażanie uczuć jest ograniczone, co powoduje pozorny chłód i dystans uczuciowy.

• Nie obchodzą ich ani pochwały, ani nagany.

• Częste jest przy tym poczucie osamotnienia i niezrozumienia przez otoczenie,

• nieśmiałość i podejrzliwość, niemożność odczuwania przyjemności.

• Ludzie tacy na ogół działają samotnie, często żyją w świecie marzeń i fantazji,

• są ambitni, skłonni do introspekcji, ekscentryczni.

• osobowość dyssocjalna

• lekceważenie zobowiązań społecznych,

• W przeżywaniu nie pojawia się poczucie winy i wstydu.

• niezdolność do tworzenia silnych i trwałych związków uczuciowych z innymi ludźmi,

• dążenie do natychmiastowego zaspokojenia popędów i potrzeb,

• zmienność i nietrwałość dążeń, są nieobliczalni, skłonni do dominacji,

• nieumiejętność planowania odległych celów, koncentracja na teraźniejszości,

• niezdolność przewidywania skutków własnego postępowania i wysuwania wniosków z doświadczeń,

• swoisty brak wglądu („otępienie semantyczne”), brak zdolności oceny samego siebie,

• nierozróżnianie granicy między rzeczywistością a fikcją, prawdą a kłamstwem,

• brak lęku,

• nietypowa lub niezwykła reakcja na alkohol,

• częste szantażowanie otoczenia samobójstwem,

• tendencja do samouszkodzeń,

• konflikty z prawem.

• osobowość chwiejna(niestała) emocjonalnie

• dominuje tendencja do impulsywnych działań

• nieliczenia się z ich konsekwencjami

• Nastrój jest zmienny i nieprzewidywalny, niezależny od okoliczności.

• Nie kontrolowane wybuchy emocjonalne, kłótliwość prowadzą do konfliktów z otoczeniem.

• W tej grupie zaburzeń wyróżnia się:

• Typ I - impulsywny charakteryzuje się brakiem stałości emocjonalnej i kontroli popędowej. Dominuje w nim niestałość i zmienność nastroju, drażliwość, skłonność do gniewu i wytwarzania wrogości. Ograniczone przewidywanie konsekwencji zachowań prowadzi do konfliktów.
  Typ II - borderline(„pograniczny”) cechuje impulsywność, upośledzenie kontroli popędów, a także zaburzenie obrazu siebie i swoich celów, preferencji, nastawienie wyższościowe i skłonności do manipulacji otoczeniem.

• manifestuje się płytkością i chwiejnością uczuć,

• skłonnością do dramatyzowania i teatralności - przesadą w ekspresji emocjonalnej,

• „odgrywaniem ról” związanym z dążeniem do zwracania na siebie uwagi,

• tendencją do manipulowania otoczeniem.

• Osoba taka ma potrzebę uzyskiwania wyrazów uznania, aprobaty i podziwu

• potrzebę silnych podniet.

• Nastrój zmienia się szybko, wybuchy gniewu czy rozpaczy przeplatają się np. z radością

• Działania są nieobliczalne i brak im konsekwencji

• Widoczna jest trudność pohamowania dążenia do natychmiastowego zaspokojenia potrzeb

• Nie uwzględniają potrzeb innych ludzi.

• Osoby histeryczne mają skłonność do fantazjowania.

• osobowość anankastyczna (obsesyjno - kompulsyjna)

• dominuje poczucie niepewności, obowiązku i odpowiedzialności,

• pedantyczność, skrupulatność, drobiazgowość, ostrożność,

• silne przywiązanie do sztywnych zasad moralnych i prawnych,

• wysoki stopień samokontroli.

• Przed każdą kolejną decyzją powstają różne, długotrwałe wątpliwości i wahania

• zamiłowanie do porządku i dokładności

• drobiazgowe sprawdzanie każdej czynność- podobnie jak w nerwicy natręctw.

• Osoby takie w ograniczony sposób angażują się w relacje międzyludzkie.

• osobowość „lękliwa” (lękowa, unikająca)

• ciągłe uczucie napięcia i lęku, niepewność

• poczucie niższości i nieatrakcyjności

• pragnienie akceptacji i uznania

• wrażliwość na odrzucenie i krytykę

• ograniczenie więzi społecznych

• unikanie działań w związku z przesadną oceną zagrożeń i ryzyka stwarzanego przez codzienne sytuacje życiowe.

• osobowość zależna (asteniczna, bierna, nieadekwatna, samoponiżająca się, niedostosowana)

• bierne podporządkowanie się otoczeniu,

• bezwolne opieranie się na innych osobach oraz nakłanianie ich do podejmowania decyzji,

• obawa przed porzuceniem przez te osoby

• poczucie bezradności i braku kompetencji,

• bierna uległość wobec autorytetów,

• brak napędu, aktywności i własnej inicjatywy, łatwa męczliwość.

• Wahania i wątpliwości przed podjęciem decyzji często paraliżują działanie. Ludzie z taką osobowością są niepewni i nieśmiali w kontaktach społecznych

• osobowość niedojrzała

• dziecinność

• dążenie do natychmiastowego uzyskania przyjemności,

• przewaga emocjonalnych aspektów przeżywania i poczucie uprawnienia do ich otwartego wyrażania,

• skłonność do fantazjowania,

• brak kontroli nad sobą i poczucia odpowiedzialności za siebie.

• osobowość narcystyczna

• przesadna,

• zawyżona ocena własnej wartości i znaczenia,

• silna potrzeba uznania i koncentrowania uwagi na sobie,

• wykorzystywanie innych ludzi bez zwracania uwagi na ich prawa i odczucia,\

• często zazdrość i brak empatii.

• osobowość bierno - agresywna

• Dominująca wrogość wyraża się poprzez rozmaite formy bierności

• W zachowaniu na pierwszy plan wysuwa się nieustępliwość i ponurość.

• Osoby takie czują wrogość do osób, które udzielają im pomocy; wrogość przejawia się w nadąsaniu, uporze, niezadowoleniu, biernym oporze, itp.

• osobowość agresywna:

• dążenie do dominowania,

• drażliwość i wybuchowość, częste wybuchy gniewu,

• narzucanie własnych decyzji,

• osoby takie, nie proszone, wydają polecenia innym, krytykują istniejący porządek, sprzeciwiają się mu, łatwo podejmują rywalizację.

18. Wyjaśnij pojęcie temperamentu i wskaż jego typy.

• Temperament - podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania. Cechy te występują już we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych. (Regulacyjna teoria temperamentu Strelau)

• Temperament - zespół dziedziczonych cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie i ujawniających się już w pierwszym roku życia człowieka. Tak rozumiany temperament stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju osobowości. (Buss i Plomin)

• Temperament w teorii Pawłowa- odpowiada typowi układu nerwowego, który charakteryzują cztery podstawowe właściwości:

• SPP - siła procesu pobudzenia; na poziomie zachowania funkcjonalna wydolność komórki nerwowej znajduje wyraz w reakcjach na silną lub długotrwałą stymulację; im silniejszy układ nerwowy, tym mniejsza jest wartość procesu pobudzenia. hamowanie ochronne (pozaokresowe) - rodzaj hamowania bezwarunkowego, służącego ochronie OUN przed przeciążeniem (zob. habituacja)

• SPH - siła procesu hamowania; łatwość, z jaką UN tworzy warunkowe reakcje hamulcowe (wygaszanie, różnicowanie, opóźnianie), przejawia się gdy zachodzi konieczność odraczania reakcji, hamowania pobudzeń, by stworzyć miejsce adekwatnie działającym bodźcom

• RWN - równowaga procesów nerwowych; stosunek procesów pobudzenia do procesów hamowania

• RPN - ruchliwość procesów nerwowych; zdolność UN do szybkiej zmiany procesów pobudzenia i hamowania

• Typy wyższej czynności nerwowej wg Iwanowa-Smoleńskiego [edytuj]

• typ ruchliwy - związki pobudzenia i hamowania tworzą się łatwo i szybko

• typ powolny - związki pobudzenia i hamowania tworzą się powoli

• typ pobudliwy - pobudzenie tworzy się szybko, hamowanie powoli

• typ hamulcowy - pobudzenie tworzy się powoli, hamowanie szybko

---