Piotr Majcher

Wyrównywanie ubytków ruchowych - regeneracja,

kompensacja i adaptacja

Ogólna teoria fizjoterapii

Sprawne funkcjonowanie ustroju zdrowego człowieka wymaga właściwego wykorzystania jedynie części posiadanych możliwości morfologicznych i czynnościowych.

W sytuacji zagrożenia ustrój uruchamia w sposób celowy mechanizmy obronne.

Warunkują je następujące zdolności:

• kompensacja

• regeneracja

• adaptacja.

Kompensacja:

jest to złożony proces dokonujący się w ustroju, a zmierzający do wyrównania braku i przystosowania się do środowiska w patologicznych warunkach: morfologicznych i czynnościowych, jakie zaistniały w przebiegu schorzenia lub w następstwie urazu.

Kompensacja uznana jest za zjawisko ogólno-biologiczne i opiera się na mechanizmach przystosowawczych w związku z utratą zdolności do regeneracji.

Zniszczona struktura nie odradza się, ale następuje przystosowanie czynnościowe na nowej bazie lub zapasowej, tak że zachowana tkanka zastępuje zniszczoną.

Prawa kompensacji wg Anochina:

l. Kompensacja jest zdolnością wrodzoną organizmów żywych.

2. KompensacjÄ™ rozpoczyna sygnalizacja defektu.

3. Kompensacja opiera siÄ™ na wzmocnieniu starej lub nowej aferentacji.

4.Wyniki kompensacji są nietrwałe.

Kompensacja jest zdolnością wrodzoną organizmów żywych.

Przebiega w oparciu o dziaÅ‚anie rezerwowych siÅ‚, które w ustroju zdrowym nie ujawniajÄ… siÄ™. W ustroju istniejÄ… siÅ‚y przeciwdziaÅ‚ajÄ…ce odchyleniu funkcji od normy, tzn. istniejÄ… siÅ‚y zastÄ™pujÄ…ce utraconÄ… funkcjÄ™­ kompensujÄ… ten ubytek.

Najszybciej następuje kompensacja w narządach wewnętrznych, układ nerwowy jako najbardziej zróżnicowany kompensuje się powoli.

Wyrównanie strat w narządzie ruchu odbywa się poprzez torujące bodźce z obwodu, co może doprowadzić do powstania nowych połączeń odruchowych w następstwie prowadzonej fizjoterapii.

KompensacjÄ™ rozpoczyna sygnalizacja defektu.

Sygnalizacja o defekcie biegnie zarówno od miejsca bezpośredniego

uszkodzenia dotkniętego schorzeniem czy urazem, jak i od części zdrowych, które na skutek powstałego ubytku przestrajają i dostosowują swoją czynność do powstałych potrzeb.

Silna sygnalizacja o defekcie sprzyja procesowi prawidłowej kompensacji.

Kompensacja opiera siÄ™ na wzmocnieniu starej lub nowej aferentacji.

Wytwarzanie zastępczych odruchów warunkowych dokonuje się na drodze długotrwałego pobudzania sygnałami z obwodu wyzwalanymi w procesie treningu (ćwiczenia czynne i bierne, pionizacja, fizykoterapia).

Prowadzenie tych technik doprowadza do wyzwolenia reakcji ustroju w postaci odczynu fizjologicznego na działanie czynnika terapeutycznego.

Wyzwolenie takiej reakcji ustroju nazywane jest aferentacjÄ… wstecznÄ….

Aferentacja zwrotna powstaje przy formatowaniu się ruchu dowolnego i ujawnia się w toku rozwoju czynności.

Wyniki kompensacji są nietrwałe.

Zaprzestanie treningu w skutek nieczynności, dodatkowej choroby, urazu czy załamania psychicznego powoduje utratę uzyskanych wyników.

Kompensacja samoistna

Polega na uruchomieniu poprzez ustrój swoich rezerw natychmiast po wystąpieniu defektu w celu wyrównania powstałego braku.

Taka spontaniczna kompensacja wprawdzie zapewnia podstawową funkcję ale jest prymitywna i nietrwała.

Kompensacja ukierunkowana

Polega na ukierunkowanym wytworzeniu mechanizmów kompensacyjnych poprzez stosowaną fizjoterapię.

Jest ona trwalsza, pełniejsza i korzystniejsza dla organizmu.

Kompensacja z wykorzystaniem protez i ortez.

Czynniki warunkujÄ…ce wytworzenie kompensacji:

1. Powstanie defektu : czynnik potrzebny dla uruchomienia rezerw ustroju.

2. Możliwość włączenia rezerw co jest zależne od czynności sprawnie działających narządów ustroju i występowania sił obronnych nad siłami choroby.

3. Sprawność układu nerwowego- sterująca rola przy uruchamianiu rezerw ustroju.

Wymienione czynniki są charakterystyczne dla tworzenia się kompensacji samoistnej, dlatego następny punkt ważny jest dla tworzenia kompensacji ukierunkowanej.

4.Trening leczniczy

Kompensacja zależy od:

1. Umiejscowienie-im wyższy poziom uszkodzenia tym kompensacja jest trudniejsza i dłuższa.

2. Rozmiar uszkodzenia-im większy rozmiar uszkodzenia mońologicznego tym kompensacja trudniejsza.

3. Szybkość powstawania uszkodzenia-im dłuższy proces chorobowy tym większa możliwość wyczerpania się rezerw.

4. Wpływ na OUN- przy uszkodzeniu jego przebieg kompensacji jest bardziej skomplikowany.

5. Ogólny stan chorego-dobry umożliwia mobilizację rezerw.

6. Typ psychiczny- motywacja do opanowania dysfunkcji.

7. Wiek osobnika

8. Sposób pobudzania i sterowania zastępczością-odpowiednia fizjoterapia.

Stosowanie fizjoterapii należy rozpocząć jak najwcześniej gdyż:

1. Przyśpiesza wystąpienie procesów kompensacji.

2. Zabezpiecza przed wykształceniem się wadliwych nawyków ruchowych.

3. Przeciwdziała przed wystąpieniem wtórnych zmian narządu ruchu (przykurcze, odwapnienia, skostnienia okołostawowe).

4. Zapobiega wystąpieniom zaburzeń ze strony układu krążenia, oddychania i skóry.

Regeneracja

Polega na odradzaniu się uszkodzonych lub utraconych części ciała, narządów, tkanek i komórek poprzez przystosowanie plastycznej drogi autoreprodukcji komórek i struktur międzykomórkowych.

Zdolność do regeneracji u człowieka jest bardzo ograniczona.

Dotyczy jedynie możliwości gojenia ran i zrastania kości, regeneracji miofibryli oraz nerwów obwodowych przy uszkodzeniach z zachowaniem osłonki Schwanna lub po zszyciu chirurgicznym.

Adaptacja

Jest procesem dostosowania sił organów i narządów oraz ich funkcji, a więc całego organizmu do warunków zmieniającego sił środowiska wewnętrznego i zewnętrznego.

Choroby i dysfunkcje są wynikiem zaburzeń homeostazy po zadziałaniu na ustrój bodźców, które przekraczają zdolności adaptacyjne organizmu.

Adaptacja

Przystosowanie człowieka do ograniczonej i zmniejszonej sprawności ważnych narządów i układów wynikający z choroby czy urazu nazywamy adaptacją.

3

---