się nawzajem. .Starzy - jak pisze Kinga Wiśniewska-Roszkowska - potrzebują za­równo siły i energii ludzi młodych, jak i młodzi potrzebują doświadczenia, mądrości i rozwagi ludzi starych" (K. Wiśniewska-Roszkowska, 1992, s. 4). Także całkowicie solidaryzuję się z autorką, gdy stwierdza, że: „niedobrze jest. kiedy młodzi cierpią, zduszeni twardą bezwzględną wiedzą starych i niedobrze jest, gdy na piedestale stawia się młodość, a starzy nie mają nic do powiedzenia". Nie jest chyba dobrze, gdy ludzi w wieku poprodukcyjnym umiejscawia się w horyzontalnym zaciszu lub w biernym słuchaniu radia i oglądaniu programów telewizyjnych. Już obecnie wiadomo, że z biernej aktywności korzysta około 30% tej populacji. W ich życiu nawet spacery nie zajmują istotnego miejsca (G. Kołomyjska, 1992, s. 189). Tymczasem oni, „pozbawieni namiętności, mają dystans do tego, co doraźne i ulotne" (K. Wi­śniewska-Roszkowska, 1992, s. 49). Ale także jest źle, gdy dla tej grupy wiekowej nie przewiduje się miejsca ani w Prognozie, ani na mapie turystycznej. Nic przeto dziwnego, że nawet turystykę zdrowotną (sanatoryjną), zagospodarowują przedsię­biorstwa nieprofesjonalne. Tymczasem problem istnieje.

Z badań prowadzonych w latach osiemdziesiątych wynikało, że ludzie aktywni w młodości, po pierwsze - byli bardziej odporni na przedwczesne starzenie się, po drugie - o wiele dłużej utrzymywali sprawność fizyczną. Również w okresie transfor­macji ustrojowej ci starzy ludzie, którzy uprawiają sport i turystykę, mają lepszą kon­dycję psychicznąi fizyczną.

Oczywiście, problem nie jest tak prosty, jak się z pozoru wydaje. Mimo że po­wszechnie wiadomo, iż rekreacja jest niezbędna w każdym wieku, to np. niewielki odsetek ludzi starych się gimnastykuje, l tak np. w roku 1991 gimnastykowało się 6,5% osób z wykształceniem zawodowym, 4,6% z wykształceniem średnim i 6% z wykształceniem wyższym. Podobnie kształtowały się relacje dla osób korzystających z turystyki. Tylko 6% osób z wykształceniem wyższym i zawodowym korzystało z tej formy aktywności ruchowej Okazuje się, że wiele zależało od tego, co robili ci starze­jący się ludzie w latach młodzieńczych, mimo że zawsze było wiadomo, iż „utrzymanie dobrej kondycji ludzi starych wymaga wszechstronnej aktywności fizycz­nej, intelektualnej i społecznej" (G. Kołomyjska, 1992, s. 189).

Nie może zatem dziwić korelacja między trybem życia w młodości a kondycją intelektualną w wieku późniejszym, Ci, którzy do 30 roku życia uprawiali jakiś rodzaj turystyki i sportu, byli i są odporniejsi na ujemne skutki procesu biologicznego oraz

57

psychicznego starzenia się organizmu (T. Łobożewicz, W. Grycuk, 1989, s. 38). Nie namawiam do zbytniego optymizmu. Okazuje się. że odsetek ludzi w podeszłym wie­ku, którzy w młodości uprawiali turystykę, był nader skromny. Stwierdzenie to traktuję jako wstęp do przypomnienia tezy, zapewne czytelnikowi już znanej, iż rozpoznanie stanu sprawności fizycznej i intelektualnej ludzi w starszym wieku jest jednym z wa­runków planowania działalności rekreacyjnej i turystycznej. Nie na tym jednak kończy się lista oczekiwań na propozycje menedżerów turystycznych. Na ich barki spadłby ciężar stałego rozpoznawania chłonności rynku turystycznego, a co za tym idzie -możliwości finansowych i opiekuńczych zainteresowanych stron. Jaka zatem jest aura dla ludzi starszych? Jak dotąd niekorzystna, ponieważ traktuje się ich jako duży, aie nader niepewny rynek.

58

ZAKOŃCZENIE

Brak zainteresowania firm turystycznych potrzebami ludzi starych jest co najmniej dziwny, jeśli się zważy, że istnieje wielomilionowa rzesza potencjalnych konsumen­tów dóbr turystycznych, a tym samym płatników za te usługi. A czyż człowiek starszy (czy stary) nie może być interesującym klientem, zarówno jako płatnik, jak i jako o-soba szukająca środków zaradczych przeciw spadkowi wydolności fizycznej i nara­stającemu poczuciu wyobcowywania się ze środowiska?

Wraz ze zmniejszaniem się aktywności zawodowej zawęża się jego przestrzeń towarzyska, zwłaszcza gdy przedtem bardziej dbał o stosunki koleżeńskie w zakła­dzie pracy niż w miejscu zamieszkania. W wieku poprodukcyjnym - jak trafnie za­uważa T. Wolańska - „występuje zauważalne ograniczenie uczestnictwa w aktywno­ści sportowej. [Emeryci] przechodzą do bardziej umiarkowanych, naturalnych form aktywności fizycznej, jak spacery, jazda na rowerze, ćwiczenia gimnastyczne, tury­styka, np. zdrowotno-rehabilitacyjna" (T. Wolańska, 1996, s. 87).

W tym wieku czynny wypoczynek krzyżuje się z dyskusjami towarzyskimi, a niekiedy z ćwiczeniami usprawniającymi, prowadzonymi pod kontrolą lekarską. W refleksji o turystyce ludzi tej generacji ważne miejsce zajmują formy zdrowotno-rehabiiitacyjne, zresztą szeroko upowszechniane w krajach rozwiniętych. Tam poza szczytem sezonu ludzie starzy zaludniają hotele, zapełniają przedziały w wagonach kolejowych oraz w samolotach. Również w Polsce zauważa się te zjawiska. W porze letniej ludzie starzy korzystają z agroturystyki. Nadal jest to bardziej perspektywa niż rzeczywistość. Zmienia się, aczkolwiek powoli, styl życia, po to, aby nie dopuścić do osłabienia organizmu, w celu zapobiegania procesom starzenia się oraz odzyskiwa­nia sprawności po przebytych chorobach i urazach. Wszystkie trzy rodzaje aktywno­ści są niezbędne dla ludzi w starszym wieku, mogą bowiem podtrzymać osiągniętą wcześniej sprawność fizyczna i intelektualną. Natomiast w przypadku turystyki, która łączy funkcje rekreacyjne z poznawczymi, chodzi o to, by jej formy były, z jednej strony, dostosowane do możliwości człowieka starego, z drugiej zaś, do poziomu intelektualnego byłego pracownika: nauczyciela, inżyniera itp. (T. Łobożewicz, W. Grycuk, 1989, s. 38). Cytowani autorzy, na podstawie badań zauważyli, że systema­tyczny udział w różnych formach aktywności ruchowej, w tym także turystycznej, jeśli nie likwiduje procesu starzenia się, to przynajmniej go hamuje. 2 pewnością odwleka

59

też nadejście stanu bezradności. Słowem, wzmacnia organizm, czyniąc go bardziej odpornym na pesymizm, a może nawet i sklerozę. Turystyka dostarcza konkretnych wiadomości (np. dzięki zwiedzaniu zabytków, pomników kultury znajdujących się w najbliższych miejscowościach), a także ułatwia nawiązywanie kontaktów towarzy­skich, ponieważ ludziom w starszym wieku trudno jest odnaleźć się w nowej sytuacji. Może też być formą spajania wielopokoleniowej rodziny, np. wnuków z dziadkami oraz zaspokajania potrzeb aktywności społecznej, kulturalnej i towarzyskiej. Teorety­cy turystyki podkreślają, że aktywizuje ona umysł. Wprawdzie nie odradza go, ale hamuje proces zamierania komórek mózgowych.

Na czym polega nowa sytuacja? Po pierwsze, na tym, że turystyka najszybciej przekracza granice państwowe, regionalne i inne. Najbardziej interesującym proce­sem jest przekraczanie granic „wyznaczonych przemianami kulturowymi, obyczajo­wymi, rozwojem cywilizacyjnym". Po drugie, we współczesnych społeczeństwach z gospodarką wolnorynkową, a zwłaszcza w Polsce, turystyka się komercjalizuje. Od siebie dodam, że już się skomercjalizowała, w końcowej fazie realnego socjalizmu. Już wówczas trudno było odróżnić turystykę uprawianą w celach poznawczych, re­kreacyjnych, od turystyki komercyjnej, a szczególnie handlowej i spekulacyjnej. W gospodarce rynkowej dążenie do zysku jest kolejnym elementem komercjalizacji (Raport o stanie oświaty, 1973, s. 372-373}.

Sądzę, że w tym kontekście można zapytać zarówno o to, jakimi dobrami tu­rystycznymi i rekreacyjnymi posługują się przedsiębiorstwa turystyczne, jak i w jakim stopniu ludzie w wieku starszym chcą i mogą korzystać z różnorodnych propozycji? Są to pytania, na które warto szukać odpowiedzi, jako że problem organizacji czasu wolnego coraz liczniejszej rzeszy seniorów będzie w Poisce narastał sukcesywnie do postępującego procesu demograficznego starzenia się społeczeństwa. Stworzenie optymalnych warunków dla aktywności ruchowej, sportowej, uprawiania ogólnodo­stępnej turystyki powinno być postrzegane, na wzór krajów Europy Zachodniej, nie jako problem indywidualny, jednostkowy, ale jako ważki dla całego społeczeństwa wymiar gwarancji zdrowej, mobilnej, aktywnej, sprawnej, a zatem i ogólnie akcepto­wanej starości.

60

---