Główne prądy epoki Renesansu

a.) humanizm

Wielki prąd umysłowy, który objął wszystkie dziedziny życia. Humanizm to termin pochodzący z jęz. łacińskiego "humanitas" (człowieczeństwo). Głosił uzmysłowienie sobie najwyższej i jedynej wartości, jaką jest ludzka osobowość . Hasłem humanistów stały się słynne słowa Terencjusza (rzymskiego komediopisarza) zaczerpnięte z jednego z jego utworów :

"Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce"

Humanizm zalecał wszechstronne wykształcenie człowieka. Za podstawę przyjęto naukę łaciny, hebrajskiego, filozofii i literatury starożytnej. Humaniści głosili konieczność formowania osobowości ludzkiej oraz twórczych zdolności człowieka. Służyły temu słynne uniwersytety europejskie w Padwie, Bolonii, Pradze Czeskiej, Krakowie i Królewcu.

W dziedzinie filozofii humaniści wyznawali postawę tzw. eklektyzmu filozoficznego (epikureizm , stoicyzm), łączyli te systemy filozofii starożytnych, które koncentrowały się na człowieku i jego życiu doczesnym.

Humaniści byli wyznawcami postawy tzw. irenizmu ( "irene" - pokój ):

- szukali płaszczyzny porozumienia w duchu pokojowym ( duchu irenizmu )

- byli przeciwni wszystkim zacietrzewieniom wyznaniowym i społecznym

- wyznawali panteizm. Uważali, że pełną harmonię może uzyskać człowiek żyjący na łonie natury.

Humaniści uważali, że duch ludzki przetrwa jego dzieła. Stąd głosili aktywny tryb życia. Podkreślali znaczenie sławy artystycznej w ciągu pokoleń, walor tradycji.

Początkowa faza humanizmu (XVw. do poł. XVI w.):

- optymizm

- pochwała życia i ludzkości oraz społecznej aktywności ludzi

- podkreślano wartość cnoty jako wartości samej w sobie (bezinteresowność)

- kultywowano ład świata i jego harmonię

- głoszono konieczność wewnętrznego rozwoju jednostki

- poszukiwano ideału zgody, porządku i harmonii wierząc w nieograniczone możliwości umysłu człowieka

II etap rozwoju humanizmu jako prądu umysłowego (od II poł. XVI w.):

- dysonanse

- rozterki

- dylematy

- wątpliwości światopoglądowe (np. "Treny" Jana Kochanowskiego lub "Sonety" Mikołaja Sępa - Sarzyńskiego)

b.) Reformacja

Drugi wielki prąd renesansowy. Był to ruch społeczno - polityczny wewnątrz Kościoła Katolickiego, który kwestionował nawet dogmaty religijne. Wywołał poważne rozruchy natury społecznej w Europie - np. wojny chłopskie w Niemczech i Czechach.

Początek reformacji - to wystąpienie Marcina Lutra (doktora teologii) w 1517r. w Wirttemberdze. On to ogłosił swoje słynne "tezy o odpustach" (przybił do drzwi katedry kartę zawierającą 95 punktów). Negował m. in. uzyskanie odpustu za opłatą. Uważał, że Kościół to tylko instytucja, która nie jest w stanie uchronić człowieka od przeznaczenia. Krytykował niedopuszczalność rozwodów, sakrament kapłaństwa oraz sakrament chrztu we wczesnym wieku. Luter publicznie spalił bullę papieską, która go potępiała.

Reformacja rozbiła europejską wspólnotę religijną - przez cały XVI w. trwały wojny religijne w Europie ( Polska uniknęła wojen gdyż "urównouprawniła" wszystkie religie - wolność wyznania i sumienia ). Dopiero słynny Sobór Trydencki (1545 - 1563) rozprawił się z reformacją, ale nie przywrócił dawnego układu. Odłamy protestanckie nie uznały zwierzchności papieża jako następcy św. Piotra na ziemi. Francja, Szwajcaria, Niderlandy wyznawały kalwinizm, Niemcy - luteranizm. W Anglii powstał kościół anglikański (narodowy). W Czechach działali bracia czescy (husyci) oraz Arianie. W Polsce: luteranizm (Pomorze, Wielkopolska, Śląsk), arianizm (bracia polscy), kalwinizm.

Luteranizm - teoria ufnej wiary w łaskę Bożą, szansa pozyskania nieba przez człowieka niezdolnego do samodzielnego zbawienia się. Przekonanie o tym , że prawdy wiary można znaleźć samemu w Biblii. Prąd ten dawał człowiekowi samodzielność, ale i ryzyko w dociekaniach natury religijnej.

Kalwinizm - obarczał jednostkę poczuciem niepewności i zagrożenia, teoria przeznaczenia (predestynacji). Głosił pogląd, iż Bóg z góry przeznacza człowieka do zbawienia lub potępienia.

Arianizm - ruch ten wywodził się z Kościoła Kalwińskiego. Traktowano Chrystusa jako człowieka podniesionego do wysokości Boga po Zmartwychwstaniu. Biblia była dla braci polskich nieskażonym źródłem nauki i wiary.

Ruch husycki - Jan Hus ganił zaniedbywanie obowiązków przez duchownych. Nie kwestionował dogmatów religijnych, lecz chciał zreformować Kościół. Otrzymał tzw. "żelazny glejt" od papieża (przekazał mu go Zawisza Czarny), wyjechał do Rzymu i tam po procesie został spalony na stosie za wygłaszanie herezji.