„Portret Rejowego człowieka poczciwego”
Mikołaj Rej jest określany mianem " ojca polskiej literatury". W swoich utworach ( " Żywot..." i "Krótka rozprawa...") podjął temat wsi. "Żywot człowieka poczciwego" Reja jest utworem parenetycznym - czyli propagującym pewien wzór osobowości, który ma być wzorem dla czytelnika.
W utworze tym zamieścił opis życia szlachcica - ziemianina, któremu gospodarowanie zapewnia dostatek i jest źródłem wielu radości i satysfakcji. Życie jest podporządkowanie naturalnym zasadom i każdej porze roku - wiośnie, latu, jesieni, zimie odpowiada pewien etap życia, a mianowicie dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały i starość, którą Rej ukazuje jako spokojne, pogodne bytowanie. Obserwując każdy z tych etapów, autor podaje wiele pouczeń jak wychować młodego człowieka, "co z nim czynić", gdy nadchodzi wiosna, lato... , lecz szczególny nacisk kładzie na wiek dojrzały. Twierdzi, że jest to obowiązek, który nakłada na człowieka herb, powinność wobec ojczyzny oraz cnoty, które należy spełniać.
Rej zaangażował się emocjonalnie w ukazanie życia poczciwego szlachcica - ziemianina. Znał ziemiańskie życie w najdrobniejszych szczegółach z własnego doświadczenia i obserwacji, dlatego opis jest realistyczny.
Człowiek poczciwy według Reja to ten, co "pokój czyni na ziemi" czyli postępuje właściwie, nikogo nie krzywdzi. Eksponuje w postawie szlachcica wiele zalet, a więc umiłowanie prawdy, sprawiedliwości, roztropności, cnoty. "Człowiek..." powinien umieć czytać, pisać, z pominięciem "szkodliwej" gramatyki i logiki. Ideał, według Reja, powinien sporo podróżować, jeździć konno, strzelać z muszkietu. Autor nie docenia roli i znaczenia nauki w wychowaniu.
Łatwo odczytać tu filozofię stoicką, ponieważ nieobca jest Rejowi zasada złotego środka. Wśród haseł Reja funkcjonują : spokój, umiar, cnotliwe życie zgodne z naturą i rozumem. W utworze zawarty jest także epikureizm. Nie zakazuje on z całkowitej rezygnacji z korzystania z dobrodziejstw natury i wsi, namawia do umiarkowanego czerpania z rozrywek.
O wiele ciekawszy wydaje się być przedstawiony w "Żywocie człowieka poczciwego" wzorzec negatywny postawy, istny antywzór szlachcica - ziemianina. Taki antybohater jest przede wszystkim zarozumiały, pełen pychy, dba o pozory i pogardza innymi ludźmi. Doskonała umiejętność obserwacji innych ludzi pozwala Rejowi stworzyć przekonujący i ironiczny wizerunek takiego człowieka:
"...a on idzie, nawieszawszy dziwnych pstrych chobotów około siebie,
na ludzi nie patrzy, tylko sam na się pogląda,
cień upatruje, spluwa, choć m nie trzeba,
rękawicę z tej ręki, na której sygnet sejmie /.../,
kaszle, choć mu się nie chce, z kamyka na kamyk stąpa..."
"Żywot..." jest nieocenionym źródłem do poznania bytu i obyczajów szerokich mas szlacheckich w wieku XVI. Odzwierciedlona została w tym utworze rejowska radość życia, umiłowanie domu rodzinnego, najbliższych, pracy ziemiańskiej i przyrody. Ten portret szlachcica-ziemianina ukazuje człowieka kierującego się powszechnie uznanymi cnotami i żyjącego zgodnie z naturalnymi prawami cyklu biologicznego.
Twórczość Reja miała znaczenie przełomowe w dziejach literatury polskiej, była dowodem, że nie tylko łacina, ale również język polski nadaje się do wyrażenia różnorodnych uczuć i przeżyć. Poeta posługiwał się niezwykle bogatym słownictwem, wyrazistym, czasem nawet dosadnym, często zaczerpniętym z potocznego języka. Dla urozmaicenia swej wypowiedzi często używa pytań retorycznych, wykrzykników, zwraca się do czytelnika bezpośrednio.
Mikołaj Rej bardzo umiejętnie operuje w "Żywocie człowieka poczciwego" zarówno przykładem pozytywnym, jak i antyprzykładem postaw szlachcica - ziemianina. Z utworu wynika pewien ideał, określony w sposób bardzo szczegółowy i niezwykle barwny.