ROZWÓJ PRZYWIĄZANIA
Przywiązanie można zdefiniować jako długotrwały, emocjonalny związek z konkretną osobą. Więź ta charakteryzuje się następującymi cechami:
Selektywność (skupianie na konkretnej osobie, która wywołuje reakcje przywiązania w sposób i zakresie niespotykanym w relacjach z inną osobą)
Poszukiwanie fizycznej bliskości (staranie o utrzymanie bliskości z obiektem przywiązania)
Komfort i bezpieczeństwo (wynikające z osiągnięcia bliskości)
Lęk separacyjny (pojawia się, gdy wieź zostaje zerwana i niemożliwe jest uzyskanie bliskości)
Zdaniem Bowlby’ego więzi te mają swoje źródło w ewolucji i spełniają ważna funkcję biologiczną, a mianowicie umożliwiają przetrwanie.
Dzieci są genetycznie „zaprogramowane”, by pozostawać w pobliżu osób mogących je chronić, ostrzegać i pomagać w chwilach cierpienia. Służą temu rozmaite gesty, które działa z początku w sposób automatyczny, stereotypowy i są reakcjami na wielu dorosłych. Jednak w ciągu 1. R. ż. Zaczynają dotyczyć tylko jednej lub dwóch osób i przekształcają się w bardziej elastyczne i złożone systemy zachowań.
Biologiczną funkcją przywiązania jest zwiększenie szansy na przeżycie, funkcją psychologiczną- zapewnienie sobie bezpieczeństwa.
Przywiązanie ma za zadanie utrzymać pewien stabilny stan, a mianowicie stan bliskości z rodzicami. W chwili równowagi gesty przywiązania ulegają wyciszeniu, kiedy stan ten jest zagrożony, następuje mobilizacja gestów zagrożenia.
6-miesięczne dziecko – płacze
3 lata- zawoła matkę, będzie jej szukał w różnych miejscach
Gesty zależą także od kondycji dziecka (chore, zmęczone- pojawiają się szybciej, potrzeba bliskości większa), oraz sytuacji zewnętrznej (w znanym otoczeniu tolerancja na nieobecność matki znacznie większa)
DROGA ROZWOJU
Stworzenie przywiązania zajmuje dziecku większość 1 r. życia.
Bowlby wyróżnił 4 etapy rozwoju przywiązania:
Faza 1. – przed-przywiązaniowa:
Selektywność percepcji – tendencyjność reakcji słuchowych i wzorkowych, które przygotowują dziecko do zwracania uwagi na otoczenie
Zachowania sygnałowe – środki, za pomocą których dzieci przyciągają i utrzymują uwagę dorosłych
Mechanizmy mało wyszukane, ale pozwalają na wchodzenie w kontakt z innymi ludźmi i zwiększają szansę na przeżycie
Faza 2. – przywiązania w trakcie tworzenia (od 2. Do 7. Miesiąca)
Zapoznawanie z podstawowymi zasadami kontaktów z innymi ludźmi
Wzajemna regulacja uwagi i wrażliwości
Zgranie własnych zachowań z zachowaniami drugiego człowieka
Faza 3. – wyraźnie ukształtowanego przywiązania (do ok. 2 r.ż.)
Oznaki tego, że kontakty dziecka przekształciły się w określony i trwały związek
Od 7-8 miesiąca okazywanie tęsknoty za matką
Faza 4. – związku celowego (od 2 r.ż)
Zachowanie względem innych osób przyjmuje bardziej celowy charakter
Dziecko ma zdolność przewidywania skutków własnego zachowania
Umie dostosować swój płacz do konkretnych sytuacji
Uwzględniają działania i odczucia innych osób i próbują uwzględniać je w planowaniu własnych zachowań
Związki ustanowione ze względu na cel – do określenia związków dojrzałych, charakteryzują się zdolnością obu partnerów do planowania swych działań pod kątem własnych celów przy jednoczesnym uwzględnieniu celów drugiej osoby.
Zaczyna podlegać wewnętrznym uczuciom i oczekiwaniom – powstawanie wewnętrznym modeli operacyjnych
Wewnętrzne modele operacyjne to struktury umysłowe, które miały przenosić w okres dorosłości doświadczenia związane z przywiązaniem nabyte we wczesnym dzieciństwie.
Brak jest okresu krytycznego, kończącego się ok. 2 – 3 roku życia, w którym, o ile warunki pozwalają, dziecko musiałoby stworzyć przywiązanie.
PRZYWIĄZANIE BEZPIECZNE I POZABEZPIECZNE
Opiera się na procedurze zwaną sytuacją obcości (Mary Aisworth).
Sytuacja obcości – procedura, pozwalająca ocenić jakość przywiązania małego dziecka. Składa się ona z kilku epizodów, wywołujących u dziecka stres, umożliwiający uruchomienie zachowań przywiązania i jest używana do klasyfikowania dzieci pod względem jakości bezpieczeństwa ich przywiązania.
4 podstawowe wzorce przywiązania:
Przywiązanie bezpieczne:
Związki charakteryzujące się wysokim stopniem bezpieczeństwa
Odpowiedni wizerunek własnego Ja
Dziecko wskazuje umiarkowane skłonności do szukania bliskości z matką, niepokoi się
Przywiązanie pozabezpieczane, unikanie:
Związki poważnie zagrożone, zdolności przystosowawcze nie mają solidnych podstaw
Dziecko unika kontaktu z matką, zwłaszcza po jej powrocie, pozostawione w towarzystwie obcego nie wykazuje zbytniego zaniepokojenia
Przywiązanie pozabezpieczane, opór:
Związki poważnie zagrożone, zdolności przystosowawcze nie mają solidnych podstaw
Silnie zaniepokojone nieobecnością matki, po jej powrocie trudno odzyskuje spokój, jednocześnie szuka bliskości i przeciwstawia się jej
Przywiązanie zdezorganizowane:
Szczególnie narażone na pojawienie się psychopatologii
Dziecko przejawia brak spójnych systemów radzenia sobie ze stresem, prezentuje sprzeczne zachowania względem matki, takie jak poszukiwanie bliskości, a następnie jej unikanie, wskazujące na zagubienie i lęk dotyczące związku z nią
WEWNĘTRZNE MODELE OPERACYJNE
Modele te mają charakter poznawczy i opierają się na wcześniejszych doświadczeniach dziecka z obiektami przywiązania.
Od końca 1r.ż., w sposób mentalny umieją reprezentować świat za pomocą symboli, tj. potrafi myśleć o obiektach przywiązania, o sobie, oraz o związkach łączących je z innymi ludźmi.
Doświadczenie ciepła i akceptacji ze strony matki doprowadzi do stworzenia modelu operacyjnego. Dzięki temu dziecko będzie przeświadczone o jej dostępności w razie potrzeby i o możliwości potraktowania jej jako bezpiecznej przystani. Jeśli relacje z matka będą satysfakcjonujące, będzie ono czuło się bezpieczne i akceptowane i dzięki temu stworzy pozytywny obraz własnej osoby. Natomiast agresywny związek przyczyni się do powstania negatywnego obrazu własnego Ja.
Wewnętrzne modele operacyjne odzwierciedlają to, co wydarzyło się w przeszłości oraz służą za wzorce w kontekście bliskich związków.
Charakterystyka wewnętrznych modeli operacyjnych:
Są reprezentacjami umysłowymi o szerszym znaczeniu niż „obraz” innej osoby i związek znią, dotyczą uczuć wywołanych przez ten związek
Kiedyś powstałe, funkcjonują w większości poza świadomością
Są wynikiem doświadczeń z poszukiwaniem bliskości i z zaspokajaniem tej potrzeby
Istnieją różnice w wewn. mod. oper. między dziećmi, których próby znalezienia akceptacji były zawsze akceptowane i tych, których próby były tłumione lub spotykały się tylko ze sporadyczną akceptacją
Wraz z rozwojem nabierają stabilnego charakteru, ale nie są odporne na wpływ dalszych doświadczeń w zakresie kontaktów interpersonalnych
Dostarczają reguły, którymi jednostki będą się kierować w zakresie zachowania i uczuć względem ważnych dla nich osób. Umożliwiają przewidywanie i interpretację zachowań innych ludzi oraz planowanie własnego zachowania w odpowiedzi na nie.
Przywiązanie jest zjawiskiem długofalowym.
Kwestionariusz Przywiązania Dorosłych – częściowo ustrukturyzowany wywiad, mający na celu ujawnienie doświadczeń związanych z przywiązaniem względem osób znaczących. Umożliwia klasyfikację badanego do różnych kategorii obejmujących stan jego umysłu w odniesieniu do bliskich związków.
Klasyfikacja zawiera cztery kategorie:
Autonomiczni – o dziecięcych doświadczeniach w sposób szczery i spójny, uwzględniają pozytywne i negatywne wydarzenia i emocje, bezpiecznie przywiązani
Lekceważący – odcinają się od emocjonalnej natury swego dzieciństwa, zaprzeczają negatywnym doświadczeniom lub lekceważą je
Zaabsorbowani – nadmiernie zaangażowane w to, co sobie przypominają, pochłonięci tak, że wypowiedzi tracą spójność i są pogmatwane
Bez rozwiązania – przyznają, że nie udało im się przeorganizować swego życia umysłowego po bolesnych doświadczeniach dzieciństwa, które wiązały się ze stratą lub urazem psychicznym.
ROZWÓJ SYSTEMU MOTYWACYJNEGO
System motywacyjny – hierarchicznie uporządkowany układ potrzeb, wartości i celów (na wczesnych szczeblach ontogenezy nie istnieje).
POWSTAWANIE I ROZWÓJ POTRZEB
POTRZEBY
Fizjologiczne (biologiczne, organiczne),odnoszą się do warunków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania fizjologicznego organizmu, są wrodzone, w toku rozwoju zmieniają się sposoby ich zaspokajania
Psychologiczne (społeczne), powstają w wyniku procesu warunkowania emocjonalnego, są nabyte, podstawą ich formowania są doświadczenia
PODSTAWOWE POTRZEBY
Kontaktu emocjonalnego – powstaje we wczesnym dzieciństwie
Afiliacji – dążenie do pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi a aprobaty z ich strony
Zależności emocjonalnej – powstanie jej wiąże się z faktem, że dziecko stosunkowo długo pozostaje uzależnione od rodziców, potrzeba doznawanie uwagi i pomocy ze strony innych ludzi
Dominacji – przeciwstawna potrzebie zależności, u podstaw doznawanie doświadczeń słabości i przewagi
Wychowanie, prowadzące do zależności można określić jako nadopiekuńcze, prowadzące zaś do dominacji – jako surowe, rygorystyczne
Agresji – wykonywanie działań atakujących, ukierunkowanych na zniszczenie czy uszkodzenie jakiegoś obiektu (rzeczy, osoby, samego siebie)
Bezpieczeństwa – unikanie bodźców wywołujących lęk
W miarę rozwoju dziecka następuje:
Rozszerzenie się zakresu środków służących realizacji potrzeb
Bogaci się repertuar czynności, za pomocą których dziecko realizuje swe potrzeby
Wzrasta znaczenie środków językowych i symbolicznych
Specjalizacja sposobów zaspokajania potrzeb, czyli dokonuje się różnicowanie
Postępująca indywidualizacja w zakresie bogacenia się repertuaru środków
Dziecko zaczyna dokonywać wyboru obiektów i czynności, które umożliwiają zaspokojenie danej potrzeby
Tolerancja na odroczenie zaspokojenia potrzeby
Wzrasta aktywność dziecka w zaspokajaniu potrzeb
Jeden z aspektów wzrastania aktywności stanowi coraz wyraźniejsza wzajemność zaspokajania potrzeb w kontaktach z otoczeniem społecznym. Dziecko nie musi tez poprzestawać na „doświadczalnie” wykrytych sposobach realizacji potrzeb, lecz może znajdować nowe („wymyślać” je). Potrafi przewidzieć znaczenie bodźców i sytuacji nowych i wykorzystać to, odpowiednio kierując swym zachowaniem. Zaczynają występować, obok czynności nastawionych na realizację aktu al;nie pobudzonych potrzebne, takie, które są ukierunkowane na zaspokojenie ich w przyszłości. Dziecko uczy się koordynowania dążeń związanych z różnymi potrzebami. Pojawia się też zdolność do rezygnowania z realizacji aktualnie pobudzanej potrzeby na rzecz zaspokojenia innej w późniejszym czasie. Tworzy się hierarchia potrzeb.
Sytuacje konfliktu motywacyjnego – sytuacje, w których różne potrzeby człowieka nie dają się pogodzić, „popychając” go w przeciwne kierunki.
Wyróżnia się 3 typy konfliktów:
Gdy dwa jednocześnie występujące dążenia nie dają się jednocześnie zrealizować i trzeba dokonać wyboru (konflikt dążenie – dążenie) – na ogół nie mają znaczniejszych negatywnych następstw emocjonalnych
Wybór między dwiema równie przykrymi możliwościami – sytuacja, gdy człowiek nie może uniknąć deprywacji którejś z potrzeb i jedynie jest w stanie wpłynąć na to, jakiej deprywacji uniknie (konflikt unikanie – unikanie) - wywołują silne napięcie i jeśli występują często, mogą doprowadzić do poważnych zaburzeń emocjonalnych, może powstać tendencja do unikania tych konfliktów poprzez różnego rodzaju ucieczki z miejsc czy sytuacji je wywołujących
Gdy jeden i ten sam obiekt (osoba, czynność, sytuacja) ma dla człowieka zarazem pozytywną i negatywną wartość – deprywuje jedne, a zaspokaja inne potrzeby, dążenie do kontaktu i do unikania go (konflikt dążenie -unikanie) – bywają źródłem frustracji i niezadowolenia, dlatego uważane są za szczególnie niekorzystne dla zdrowia psychicznego człowieka
KSZTAŁTOWANIE SIĘ MOTYWACJI ZWIĄZANEJ Z SYSTEMEM POZNAWCZYM
Wraz z rozwojem sytemu poznawczego nie tylko wzrasta kontrola poznawcza nad pierwotnymi potrzebami, ale też pojawiają się nowe potrzeby. Źródłem ich są szczególnego rodzaju doświadczenia, polegające na konfrontowaniu z rzeczywistością wiedzy zawartej w systemie poznawczym.
Potrzeba poznawania – tendencja do aktywnego usuwania rozbieżności za pomocą czynności poznawczych, jak też poszukiwanie nowości, czyli dążenie do sytuacji, które wywołują zbieżność
Zainteresowania – tendencje do szukania i bogacenia wiedzy w określonych dziedzinach; na wczesnym etapie zainteresowania są krótkotrwałe, zmienne i powierzchowne, co wiąże się z dużą zależnością kierunków aktywności poznawczej od czynników zewnętrznych.
Powierzchowność wczesnych zainteresowań wiąże się z tym, że dziecko koncentruje się na zewnętrznej stronie rzeczy czy zjawisk i ich jednostkowych właściwościach. Wraz z rozwojem myślenia abstrakcyjnego zaczynają być ukierunkowane na poznawanie głębszej natur rzeczy, wykrywanie ogólnych związków i zależności, systematyzowanie wiedzy.
Sytuacje zadaniowe – sytuacje, w których stoi przed człowiekiem cel zakładając usunięcie rozbieżności między rzeczywistym a pożądanym stanem jakiegoś obiektu i istnieje program działania zmierzający do tego.
Dziecko zaczyna być zdolne do wykonywania zadań pod koniec wieku przedszkolnego, potrafi podejmować czynności celowe, które nie są jednak dla niego przyjemne czy interesujące. Sterowane są przez zewnętrzne wspomnienia
Motywacja zadaniowa - z czasem wykonywanie zadań może stać się autonomicznym celem i ma odtąd wartość niezależnie od zewnętrznych wzmocnień. Zadania takie człowiek stawia sobie sam, a „nagrodą” staje się likwidacja wspomnianej rozbieżności istniejącej w systemie poznawczym
Motywacja prospołeczna – tendencja do podejmowania działań na rzecz innych
Potrzeba samorozwoju - Tendencja o podtrzymywania poczucia tożsamości i własnej wartości oraz wrodzona rozbieżnośc między „ja realnym” a „ja idealnym”, dążność do doskonalenia się
Potrzeba osiągnięć – osiąganie celów o znacznym stopniu trudności, dojście do tego celu oceniane jest jako sukces, powstanie tej potrzeby jest efektem istnienia w „ja idealnym” specyficznych standardów doskonałości
Ukształtowanie się potrzeb związanych z systemem poznawczym oznacza powstanie autonomicznej, wewnętrznej motywacji rozwojowej, co w znacznym stopniu zmniejsza zależność rozwoju od stymulatorów zewnętrznych.