Psychologia – wykład 6, 21.05.11
Temperament – zespół względnie stałych cech osobowości, takich jak tempo procesów psychicznych, pobudliwości, sita i szybkości reagowania, dotyczących głównie emocji i czynności ruchowych, a przejawiających się w różnych formach działania człowieka. Obejmuje takie cechy zachowania, pod względem których ludzie różnią się między sobą. Charakteryzuje się on względną stałością i spójnością w ciągu życia. Temperament ma podłoże biologiczne.
Typologia Hipokratesa – Galena
- lekarz i filozof grecki Hipokrates (V wiek pne)
- Galen (II wiek Ne) – De temperamentis
- Sangwinik (łac. Sanguis – krew)
- Flegmatyk (łac. Phlegma – flegma)
- Choleryk (gr. Chole – żółć)
- Melancholik (gr. Melaschole – czarna żółć)
Sangwinik – człowiek pogodny, wesoły, otwarty, wrażliwy, towarzyski, łatwo nawiązujący kontakt z innymi ludźmi. Jest człowiekiem pełnym energii, aktywny, twórczy, prostoduszny, szczery. W sytuacjach nieprzyjemnych bywa na ogół speszony i smutny, jednak stan ten szybko mija, ponieważ jego przeżycia są co prawda silne, ale płytkie
Choleryk – człowiek czynu, działa szybko, gwałtownie, ukierunkowany jest na osiąganie celów, wytrwały w realizacji zamierzeń i planów, dobry organizator. Jest przedsiębiorczy, autorytatywny, dominujący, pewny siebie, niezależny, potrafi pokierować każdą sytuację. W stosunkach z innymi jest nietolerancyjny, narzucający swoją wolę, niecierpliwy, krytyczny, wymagający. Łatwo wpada w gniew, bywa nietaktowny, ma tendencję do manipulowania innymi ludźmi.
Melancholik – człowiek uczuciowy, wrażliwy, delikatny, zamknięty w sobie. Jest drobiazgowy, dokładny, wytrwały i uporządkowany. Jest bardzo nastrojowy, przewrażliwiony z tendencją do analizowania sytuacji i zjawisk. Ze względu na smutny nastrój, przygnębienie i pesymizm życiowy, patrzy na świat przez czarne okulary, dostrzega trudności, problemu i przykrości, jest zamknięty w sobie, wyobcowany, nie uzewnętrznia przeżyć i emocji.
Flegmatyk – człowiek powolny, cierpliwy, opanowany, zrównoważony, powściągliwy. W stosunku do innych ludzi zachowuje dystans emocjonalny i uczuciowy. Nie ma zdolności wczuwania się w cudze stany emocjonalne. Sam jest niewymagający, skoncentrowany na sprawach aktualnych, zadowolony, jeśli nikt mu nie przeszkadza realizować swoich celów.
Koncepcja typu C.G. Junga
Ekstrawertyk (łac. Exstra – na zewnątrz, verte re – obracać, kierować) na zewnątrz ujawniają swoje przeżycia wewnętrzne i emocjonalne. Jest człowiekiem otwartym na innych ludzi, łatwo nawiązuje kontakty interpersonalne. Dla niego ważna jest aktywność, wykonanie czynności, realizacja celów
Introwertyk (łac. Intro – do wewnątrz) człowiek zamknięty w sobie, skoncentrowany n własnych przeżyciach psychicznych, którego pierwszą reakcją na nieznane otoczenie jest wycofanie,
Konstytucjonalne typologie temperamentu:
W E. Kertschmer (1888-1964)
Na temperament składają się cztery właściwości:
- wrażliwość psychiczna
- nastrój
- tempo psychiczne
- psychomotoryka
wyróżnił budowę ciała leptosomiczną, pykniczną i atletyczną, której przyporządkował kolejno typ temperamentu schizotymicznego, cyklotymicznego i iksotymicznego
W. Sheldon (1899-1977)
- typ endomorficzny – wiscerotronik
- typ mezomorficzny – somatotonik
- typ ektomorficzny – cerebrotonik
- typ mieszany
Typologia I. Pawłowa (1849-1936)
Typ układu Nerwowego
-słaby
- silny
-niezrównoważony
-zrównoważony
-ruchliwy
-powolny
Osobowość
- XIX w, J.M. Charlot, P. Janet
- Są to stosunkowo stałe cechy, dyspozycje i właściwości człowieka, które nadają względną spójność jego zachowaniu (Sternberg 1999, s.246)
Czym jest osobowość:
- formą różnic indywidualnych
- systemem stałych cech
- konfiguracją bodźców i reakcji (teorie behawiorystyczne)
- funkcją sił dynamicznych: potrzeb i popędów (teorie psychoanalityczne)
- centralnym systemem regulacji i integracji
Teorie osobowości oparte na pojęciu cechy:
Cecha to stała właściwość charakteryzująca osobę, która jest wyznaczona przez dziedziczność i środowisko
Teorie nomotetyczne, które przyjmują, że wszyscy lydzie mają takie same cechy, różniąc się między sobą jedynie ich nasileniem.
Teorie osobowości Cattekka, H. Eysencka oraz „Wielka Piątka P.T. Costy i R. McCrae
Teorie idiograficzne, które zakładają, że każdy człowiek charakteryzuje się niepowtarzalnym zestawem cech
Teoria osobowości G. Allporta
Koncepcja R. Cattella (1905-1998)
Cechy zdolnościowe określają jak człowiek radzi sobie z rzwiązywaniem zadań
Cechy tempera mentalne charakteryzują tempo i ogólny styl, w jakim człowiek wykonuje dane czynności
Cechy dynamiczne obejmują te, które dotyczą sfery motywacyjnej człowieka i wiążą się z pytaniem dlaczego i jak jednostka jest napędzana do wykonywania czynności. Sfera motywacyjna osobowości składa się z trzech kategorii: podstawy, ergi i sentymenty
Ergi – wrodzone, psychofizyczne tendencje, mające składnik percepcyjny, afektywny i drążeniowy
Sentymentalny – kształtują się pod wpływem oddziaływań środowiskowych i własnych doświadczeń człowieka i wyrażają stosunek jednostki do poszczególnych klas obiektów
Postawy – złożony wyraz ustosunkowania wobec osób, faktów, idei, procesów
Koncepcja H. Eysencka
Ekstrawersja – introwersja
neurotyczność – zrównoważenie emocjonalne
psychotyzm
„wielka piątka” P.T. Costy i R.McCrae
-emocjonalna stabilność
-ekstrawersja
- otwartość na doświadczenia
- ugodowość
- sumienność
Koncepcja G. Allporta
Cecha dominująca: jest to taka cecha, która tak przeważa w osobowości człowieka, że wiąże się z niemal wszystko co ten człowiek robi. Nie wszyscy ludzie posiadają taką cechę.
Cechy zasadnicze: są to najbardziej podstawowe cechy i dyspozycje, które występują u wszystkich ludzi.
Cechy wtórne: są to cechy, które czasem ujawniają się w zachowaniu jednostki, ale nie mają centralnego znaczenia dla opisu osobowości danego człowieka.
Proprium- łac. Własne
Kryteria dojrzałości osobowości :
-Udzielania się na zewnątrz
-Okazywanie ciepła w relacjach z innymi ludźmi
- Poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa
- Realistyczne spostrzeganie rzeczywistości
- Rozwijanie potrzeby posiadania kompetencji
- Otwartość na opinie innych ludzi
- Umiejętność budowania własnej filozofii życia.