1. Dydaktyka, jako nauka i pojęcia jej towarzyszące (nauczanie, uczenie się, kształcenie, wychowanie, samowychowanie, edukacja permanentna)

Dydaktyka – pojecie pojawiło się w XVII wieku- Jan Amos Komeński, w XIX wieku zmienia znaczenie, zaczęła dominować szkoła tradycyjna i nauczanie tradycyjnie, dydaktyka to zespół czynności składających się na nauczanie- Jan Fryderyk Herbart, na początku XX wieku rozumiano ją jako naukę, która powinna być prawidłem uczenia się- John Dewey, w XXI wieku dydaktyka to ściśle powiązane ze sobą oraz wzajemnie warunkujące się nauczanie i uczenie się.

Nauczanie – planowana, celowa działalność nauczyciela, ukierunkowana na wyposażenie ucznia w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich uzdolnień. Ściśle związane z uczeniem się.

Uczenie się – jedna z podstawowych funkcji umysłu polegająca na zdobywaniu wiedzy, umiejętności, kompetencji i nawyków. Może być świadome lub nieświadome. W pedagogice odnosi się ono do ucznia i zależne jest od pamięci, stopnia koncentracji uwagi, motywacji, zainteresowań i zdolności.
Cechy uczenia się: *planowość *systematyczność *aktywność uczącego się przedmiotu *ukierunkowanie na wynik

Kształcenie – całość doświadczeń składających się na proces zdobywania przez jednostkę wiedzy, umiejętności oraz rozumienie otaczającego ją świata. Kształcenie obejmuje proces uczenia się i nauczania. Formalne kształcenie występuje w instytucjach systemu szkolnictwa, natomiast nieformalne to codzienne doświadczenia rodzinne, kontakty z rówieśnikami, czy informacje napływające z mass mediów.

Wychowanie - całokształt procesów i oddziaływań zachodzących w toku wzajemnych relacji między dwiema osobami, pomagających im rozwijać własne człowieczeństwo. Definicję dzielimy na cztery grupy: 1) definicje prakseologiczne- Otton Wiliam, wychowanie jest opiekuńczym, regulującym i kształcącym oddziaływaniem ludzi dojrzałych na rozwój dojrzewających (wychowanek – przedmiotem, nie ma nic do powiedzenia, wychowawca – narzuca, wymaga, nie bierze pod uwagę) 2) definicje ewolucyjne- Bagley, wychowanie jest procesem zdobywania wiedzy przez jednostkę doświadczalną, ani zasady ani metody nie są takie ważne 3) definicje sytuacyjne- Dekroly, wychowanie to przygotowanie do życia przez życie, świadome angażowanie sytuacji przez wychowawcę 4) definicje adaptacyjne- Durtcheim, wychowanie zmierza do wywołania i rozwinięcia w dziecku pewnej liczby stanów fizycznych, umysłowych, moralnych jakich domaga się społeczeństwo.

Samowychowanie- czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju,
wyrażające się w regulowaniu swego postępowania i działania według dobrowolnie przyjętych wzorów i systemu wartości. Jest to świadome i celowe kierowanie sobą. Człowiek wychowując samego siebie, staje się podmiotem wychowania, jednostką zaangażowaną w działalność wychowawczą kierowaną na nią bądź na grupę, w której uczestniczy.

Edukacja permanentna – („edukacja dorosłych” „kształcenie ustawiczne”) kompleks procesów oświatowych, formalnych, nieformalnych i incydentalnych, które niezależnie od treści, poziomu i metod umożliwiają uzupełnianie wykształcenia w formach szkolnych i pozaszkolnych, dzięki czemu osoby dorosłe rozwijają swoje zdolności, wzbogacają wiedzę, udoskonalają kwalifikacje zawodowe lub zdobywają nowy zawód, zmieniają swoje postawy.

1. Charakterystyka systemów dydaktycznych F. Herberta i J. Deweya (stopnie formalne- wyjaśnić na czym polegają, etapy rozwiązywania problemów, do czego zmierzała, jaki ma charakter)

Etapy rozwiązywania problemów- akty myślenia (J. Dewey):
1) odczucie trudności
2) wykrycie jej i określenie
3) nasuwanie się możliwego pomysłu rozwiązania (hipotezy)
4) wyprowadzenie wniosków
5) dalsze obserwacje i eksperymenty

Etapy rozwiązywania problemów:
1)zdefiniowanie problemu
2)szczegółowy jego opis i analiza
3)ustalenie możliwych rozwiązań problemu
4)ocena wariantów i wybór optymalnego
5)zastosowanie optymalnego rozwiązania w praktyce

Jan Fryderyk Herbart- XIX w., dominuje szkoła tradycyjna i nauczanie tradycyjne; dydaktyka to zespół czynności składających się na nauczanie. Herbart wprowadził w proces nauczania – uczenia się kary cielesne, uważał nauka dla wszystkich powinna być ciężka i mozolna, najważniejszą osobą był nauczyciel, który narzucał ład i dyscyplinę oraz swoje wymagania równe wobec wszystkich, wprowadził stopnie formalne, które ułatwiały nauczycielowi proces przekazywania wiedzy: 1) jasność 2)kojarzenie 3)system 4)metoda; zmierzał do zastosowania teorii w praktyce.

John Dewey – XX w., dydaktykę rozumiano, jako naukę, która powinna być prawidłem uczenia się; kreator nowego kierunku – progresywizmu; uważał, że 1) uczeń do wiedzy powinien dochodzić sam, zadaniem nauczyciela jest organizacja sposobów umożliwiających 2) uczniowie sami powinni mówić co chcą wiedzieć 3) zajęcia powinny odbywać się także w plenerze 4) nauczyciel osobą przewodzącą.

1. Teorie edukacyjne w systemie kształcenia

Perenializm- kładzie nacisk na rozwój duchowy, wychowanie moralne, religijne i rozwój umysłowy.
Założenia: *natura człowieka jest stała, niezmienna i uniwersalna, dlatego też proces edukacji powinien być stały i niezmienny * celem edukacji powinno być rozwijanie racjonalności u uczniów *edukacja powinna wskazywać uczniom drogę i prowadzić ku prawdzie, która jest wieczna i którą jest Bóg *uczniowie powinni uczyć się przedmiotów, zapoznawać się z wielkimi, znanymi dziełami literatury antycznej.

Progresywizm- sprzeciw wobec rygoryzmu i przesadnemu zintelektualizowaniu (nacisk na praktykę)
Założenia: *proces uczenia powinien być aktywny i związany z zainteresowaniami uczniów *proces uczenia powinien opierać się na rozwiązywaniu problemów, a nie ich zapamiętywaniu *edukacja powinna być procesem rekonstrukcji doświadczeń *zachęcanie do współpracy i pracy w grupach *szkoły muszą działać według zasad demokratycznych *nauczyciel- przewodnikiem.

Esencjonalizm- należy kierować się czterema zasadami: 1)uczenie wymaga mozolnej pracy 2)nauczyciel/profesor inicjatorem procesów edukacyjnych 3)zaangażowanie uczniów jest procesem edukacji, autorytetem- nauczyciel, określa program, dyscyplinę, motywację uczniów 4)kształtowanie u ucznia podstawowych umiejętności myślenia pojęciowego oraz wpajanie najistotniejszych zasad, faktów.

Rekonstrukcjonizm- powstał w latach 30 w USA
Założenia: *cel- radzić sobie z prostymi i trudnymi sytuacjami (jeśli uciekamy od problemu nie rozwiązujemy go, on pozostaje) *uczniowie i nauczyciele powinni być włączeni do konkretnych programów na rzecz kultury i porozumienia *nie unikać spornych problemów, rozwiązywać je.

Behawioryzm- modyfikacja zachowania w kierunku pozytywnym.
Założenia: *usuwanie luk utrudniających uczenie się i wyrównanie, nabywanie umiejętności (zajęcia wyrównawcze) *dobrze określone bliskie i dalekie cele (bliskie na 1 godz. lekcji, dalekie – w ciągu 3 lat, np. czytanie) *dostosowanie materiałów dydaktycznych do możliwości uczniów *kształtowanie zachowania za pomocą wskazanych zadań, czynności, nadzorowania i modelowania ucznia *powtórki, ćwiczenia,, które mają na celu wywołanie właściwych reakcji ucznia *wzmacnianie i powtarzanie materiału *diagnozowanie, ocenianie, ponowne ocenianie potrzeb ucznia.

1. Składniki procesu kształcenia (cele ogólne: szczegółowe i operacyjne, formy, metody, środki)

Cel- wskazuje, co należy osiągnąć, stanowi rodzaj wytycznych w procesie kształcenia, określa wymagania programowe i oczekiwane rezultaty.

Składniki procesu kształcenia: *cele *treści *zasady (dyrektywy postępowania dydaktycznego lub nauczyciela) *metody (sposoby przekazywania wiedzy) *środki dydaktyczne

Źródła celów: system wartości uniwersalnych, konstytucje, tradycje kulturowe, system edukacyjny, doświadczenie, aktualne tendencje, potrzeby i oczekiwania środowisk lokalnych, indywidualne zainteresowania i oczekiwania uczniów.

Cel ogólny- zapewnieni każdemu uczniowi możliwości pełnego rozwoju intelektualnego. Cel ten ma być realizowany łącznie z celami wychowawczymi (szczególnie wychowania społecznego, moralnego i estetycznego) określenia: zapoznanie, zaznajomienie, wdrażanie, wpajanie, dbanie o, rozbudzanie, objaśnianie, rozpoznawanie, kształtowanie. Forma celu sugeruje, co robi nauczyciel.

Cel szczegółowy- bardziej szczegółowy od ogólnego, może być operacyjny lub nieoperacyjny. Forma celu sugeruje, co robi uczeń.

Cel operacyjny- opisuje pożądany rezultat wyrażany w konkretnym zachowaniu końcowym ucznia. Określenia: jednoznaczność, wykonalność, logiczność, mierzalność, etyczność.
Cel operacyjny powinien składać się z: 1)opisu końcowego zachowania ucznia(wykonania czynności) 2)warunków wykonania czynności (gdzie? za pomocą czego?) 3)kryteriów osiągnięcia celu (ile? w jakim czasie?)

Cele powinny być: dobrane do wieku, możliwości i kwalifikacji ucznia, uzasadnione społecznymi oraz indywidualnymi potrzebami uczniów, jasno i jednoznacznie sprecyzowane, wykonalne, powinny wskazywać, jakie konkretne zmiany mają się dokonać w zakresie wiedzy i zdolności ucznia.

1. Czynniki decydujące o efektywności kształcenia.

Są to czynniki zewnętrzne, leżące po stronie: 1) ucznia- możliwości psychofizyczne, potrzeby rozwojowe, zainteresowania ucznia, zdolności, kompetencje 2)nauczyciela- osobowość, kompetencje (pedagogiczne), doświadczenie 3)warunków organizacyjnych szkoły- liczebność klasy, wyposażenie, pomoce naukowe, podręczniki, plan pracy szkoły, plan pracy grupowy.

1. Ogniwa procesu kształcenia (wyjaśnić)

Ogniwa nowoczesnego modelu kształcenia:

• Uświadomienie uczniom celów i zadań dydaktycznych, stawianie przez nauczyciela problemów, które mają za zadanie motywować uczniów do uczenia się (zainteresowanie uczniów tym co będzie w czasie lekcji).

• Zapoznanie uczniów z nowym materiałem poprzez użycie odpowiednich środków dydaktycznych, ze strony uczniów – gromadzenie materiału, przyswajanie wiadomości (możliwość lepszego zrozumienia, przyswojenia wiedzy).

• Kierowanie procesami uogólniania, ze strony uczniów – opanowanie pojęć i sądów ogólnych (uczenie dokonywania selekcji).

• Utrwalanie wiadomości uczniów (stwarzamy możliwość wykorzystania wiedzy w różnych dziedzinach, w praktyce i wtedy następuje lepsze przyswajanie wiedzy).

• Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń.

• Wiązanie teorii z praktyką.

• Kontrola i ocena wyników nauczania (uczeń wiedząc, że nie będzie oceniony ma małą motywację a nauczyciel nie wie czy dobrze prowadzi zajęcia, czy trafia do ucznia).

1. Typy lekcji i ich charakterystyka

Lekcja- zorganizowany proces, który ma na celu nauczanie.

Podająca- I Wstępna: 1) przygotowanie do lekcji (sprawy organizacyjno- porządkowe) 2)sprawdzenie pracy domowej i powtórzenie materiału 3)nawiązanie do nowego tematu
II Podstawowa: 1)podanie nowych treści 2)wykonanie notatki w zeszycie
III Końcowa: 1)podsumowanie i powtórzenie 2)zastosowanie poznanych zagadnień 3)zadanie pracy domowej.

Problemowa- I Wstępna: 1)przygotowanie do lekcji (sprawy organizacyjno- porządkowe) 2)sprawdzenie pracy domowej i powtórzenie materiału 3)uświadomienie istoty problemu
II Podstawowa: 1)określenie i sformułowanie problemu 2)formułowanie hipotez 3)weryfikacja hipotez 4)porównanie, konfrontacja i zapisanie wniosków
(1. Dostosowanie problemu na podstawie obserwacji określonych rzeczy, zjawisk, wydarzeń lub procesów. 2. Sformułowanie hipotez zmierzających do rozwiązywania tych problemów, a zwłaszcza stawianie pytań o charakterze analitycznym oraz wstępnej, jako przedempirycznej oceny wysuwanych hipotez.
3. Decydowanie o tym jakie dane będą niezbędne dla oceny wybranych hipotez, a także dokonanie selekcji materiałów źródłowych z punktu widzenia ich przydatności do weryfikacji tych hipotez.
4. Wskazanie logicznych następstw tych hipotez.
5. Analizowanie interpretacji i oceny pod kątem zgodności z rozwiązywanym problemem.
6. Postępowanie zgodnie z hipotezą uznaną za najbardziej prawdopodobną)

III Końcowa: 1)podsumowanie i powtórzenie 2)zastosowanie poznanych zagadnień 3)zadanie pracy domowej.

Operacyjna- I Wstępna: 1)przygotowanie do lekcji (sprawy organizacyjno- porządkowe) 2)sprawdzenie pracy domowej i powtórzenie materiału 3)uświadomienie zadania
II Podstawowa: 1)Ustalenie sposobu i zasad wykonania zadania 2)wzorowy pokaz czynności 3)wykonywanie zadań pod kontrolą 4)doskonalenie czynności.
(1. Uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności.
2. Sformułowanie na podstawie przypomnianych wiadomości tych reguł, które w danym działaniu znajdą zastosowanie.
3. Pokazanie wzoru danego działania, przy czym uczniowie obserwując ten wzór muszą uzmysłowić sobie sens i wartość praktyczną reguł.
4. Pierwsze działania uczniów wykonywane są przy stałej kontroli nauczyciela.
5. Systematyczne i samodzielne ćwiczenia w obsługiwaniu się daną umiejętnością.)
III Końcowa: 1)ćwiczenia systematyczne, urozmaicone 2)zadanie pracy domowej utrwalającej czynności.

Ekspozycyjna- I Wstępna: 1)przygotowanie do lekcji (sprawy organizacyjno- porządkowe) 2)sprawdzenie pracy domowej i powtórzenie materiału 3)nawiązanie do tematu działań
II Podstawowa: 1)poznanie eksponowanych wartości 2)uczestnictwo w eksponowaniu 3)dyskusja na temat wartości dzieła
III Końcowa: 1)synteza, analiza lub porównanie 2)twórcza aktywność

Mieszana- występują różne elementy podstawowe poszczególnych rodzajów lekcji.

1. Pojęcie struktury procesu nauczania- uczenia się (model, strategia, metoda, technika)

Model nauczania- ogólny plan lub schemat, który ma pomóc uczniom opanować określone rodzaje wiedzy, postawy lub umiejętności.

Rodzaje modeli: 1)podający- służą podawaniu gotowej wiedzy w postaci faktów i zdarzeń 2)tworzenia pojęć- służy definiowaniu w sposób bezpośredni (za pomocą źródeł, służy kształceniu krok po kroku) i poszukujący (z własnych doświadczeń, służy wspomaganiu uczniów w nauce, a więc stawiania pytań, poszukiwania odpowiedzi, rozwiązań) 3)praca we współpracy- stwarza odpowiednie warunki do pracy w grupie i z grupą.

Cechy tradycyjnego modelu nauczania: *wiedza i realizacja programu nauczania *nauczyciel przekazujący gotową wiedzę *uczeń, który więcej zapamięta
Nauczyciel decyduje, czego będzie uczył, kiedy i w jaki sposób. Do niego należy władza, wiedza i autorytet.

Cechy nowoczesnego modelu nauczani: *najważniejszy uczeń jego potrzeby i zainteresowania *nauczyciel, który stwarza ciekawe sytuacje dydaktyczne *uczeń wszechstronnie się rozwija
Postawa ucznia, jako badacza. Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, negocjacyjnych, rozwiązywania problemów.

Strategia- to cele, środki i metody niezbędne w procesie nauczania- uczenia się.

Metoda- to sposób nabywania nowych wiadomości i umiejętności.

Technika- to element cząstkowy metody, bardziej uszczegółowiony.

1. Metody nauczania w ujęciu tradycyjnym i ich charakterystyka (wg Kupisiewicza i Okonia)

Podział wg Cz. Kupisiewicza z dodanymi metodami aktywizującymi:

• metody oparte na słowie: wykład- ustne przekazanie słuchaczowi wiedzy, opowiadanie- zaznajomienie uczniów z określonymi rzeczami i faktami w formie słownego przekazu i opisu, pogadanka- luźna rozmowa, opis, dyskusja- zorganizowana wymiana zdania i poglądów, praca z książką- wyszukiwanie wiadomości w tekście, praca z tekstem źródłowym, artykułem itp.

• metody oparte na obserwacji i pomiarze: pokaz- demonstrowaniu przedmiotów i modeli, pomiar- umożliwienie uczniom określania ilościowej straty badanych rzeczy za pomocą odpowiednich jednostek miar . Metoda obserwacji polega na spostrzeganiu rzeczy/zjawisk/wydarzeń/procesów.

Praca z uczniami powinna polegać na:
1)przygotowaniu obserwacji (uczeń powinien wiedzieć co i w jakim celu ma obserwować)
2)doprowadzeniu do spostrzeżenia cech istotnych dla obserwowanego obiektu i celu obserwacji
3)instruowanie słowne z komentowaniem (kierowanie obserwacji)
4)podsumowaniu obserwacji (charakter słowny/wykresy/schematy/tabele)

• metody oparte na praktycznej działalności uczniów: laboratoryjna, zajęć praktycznych;

• metody aktywizujące: burza mózgów- samodzielne, szybkie wymyślanie przez uczniów hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego, sytuacyjna- wyrabianie u uczniów umiejętności doskonalenia wszechstronnej analizy problemów składających się na sytuację trudną, a także podejmowanie na tej podstawie odpowiednich decyzji oraz przewidywanie następstw poczynań zgodnych z tymi decyzjami. Charakter prospektywny i fikcyjny, symulacyjna- ma charakter retrospektywny i autentyczny. Odtwarzanie wydarzeń i ustalanie konkretnych wniosków, problemowe- np. gry dydaktyczne- należą do metod problemowych i organizacyjnych, treść kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego do poznania uczniów bezpośredniego dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.

Fazy gier dydaktyczny:
1) wyposażenie ucznia we wstępny zasób doświadczeń- poznanie planu, strategii gry
2)wykorzystanie wstępnego zasobu doświadczeń
3)wytwarzanie nowych doświadczeń, których dostarcza nam gra
4)wykorzystanie nowych doświadczeń

Klasyfikacja metod oparta na koncepcji wielostronnego nauczania-uczenia się Wincentego Okonia:

• metody asymilacji wiedzy - uczenie się przez przyswajanie: pogadanka, dyskusja, wykład, praca z książką;

• metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy - uczenie się przez odkrywanie; klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, giełda pomysłów mikronauczanie, gry dydaktyczne;

• metody waloryzacyjne – uczenie się przez przeżywanie; metody impresyjne, metody ekspresyjne;

• metody praktyczne – uczenie się przez działanie; metody ćwiczebne, metody realizacji zadań wytwórczych

1. Metody aktywizujące i ich charakterystyka

Metody aktywizujące- metody zawierające pomoce i wskazówki, dzięki którym uczeń poszerza swoją wiedzę, pogłębia swoje zainteresowania, rozwija swoje pomysły i idee, uczy komunikowania się oraz dyskutowania.
Charakteryzują się: *dużą siłą stymulowania aktywności uczniów i nauczycieli *wysoką skutecznością *dużą różnorodnością i atrakcyjnością

Metody aktywizujące stosowane współcześnie:
metody i techniki integracyjne- pozwalają na wzmocnienie motywacji do uczenia się, jak i dają poczucie bezpieczeństwa pracy w grupie, np. wrzuć strach do kapelusza, kwiat grupowy
metody i techniki rozwijające twórcze myślenie- uczy kreatywnego i twórczego myślenia, np. z 8 wyrazów ułóż opowiadanie tak, aby każdy kolejny wyraz występował w następnym zdaniu
metody planowania
metody przyśpieszonego uczenia się
metody i techniki dyskusyjne
metody rozwiązywania problemów- rozwiązanie problemu polega na określaniu niepożądanego stanu aktualnego (stanu A), oraz stanu oczekiwanego w przyszłości (stanu B), a także ustaleniu czynności prowadzących od stanu A do stanu B, np. karta kołowa

1. Istota kształcenia wielostronnego (co to jest? co ma na celu? rodzaje aktywności, sposoby uczenia się)

Kształcenie wielostronne- rodzaj kształcenia gdzie uczniowie stosują pod kierunkiem nauczyciela albo samodzielnie zróżnicowane sposoby i środki obejmujące uczenie się poprzez przyswajanie wiedzy czerpanej z różnych źródeł, odkrywanie nowych wiadomości przez rozwiązywanie problemów.
Strategia: 1) informacyjna- asocjacyjna, odnosi się do poznawania rzeczywistości w sposób bezpośredni i pośredni. Istota polega na odbiorze, selekcji tego, co najważniejsze, przetwarzaniu informacji i zapamiętywaniu. 2) problemowa- w toku rozwiązywania problemów uczniowie dochodzą do określonych wniosków, które są podstawą do budowania nowej wiedzy. Problemy mają mieć charakter: dywergencyjny- wielość poprawnych rozwiązań, konwergencyjny- jedno poprawne rozwianie.
3) emocjonalna- jej istotą jest poznawanie, przeżywanie i tworzenie wartości przez ucznia. Stanowi ona próbę wyjścia poza kognitywno- prakseologiczny aspekt funkcjonowania ucznia w ciągu zdarzeń szkolnych, wzbogacając cały kontekst kształcenia, wpływ na motywację, sprzyja kształtowaniu postaw uczniowskich i hierarchii wartości. 4) operacyjna- polega na zorganizowaniu aktywności uczniów ukierunkowanych głównie na działaniu praktycznym, zmierzającym do przekształcenia rzeczywistości. Głównym ogniwem jest przechodzenie od teorii do praktyki.

1. Zasady kształcenia i ich charakterystyka (scharakteryzuj zasady kształcenia)

Zasady kształcenia- (wytyczne, normy postępowania) normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia.

Zasady kształcenia wg Okonia:
1) systematyczności
2)poglądowości
3)samodzielności
4)związku teorii z praktyką
5)efektywności
6)stopniowania trudności
7)związku indywidualizacji i uspołecznienia

Zasady kształcenia wg Kupisiewicza:
1)poglądowości- stosowanie polisensoryczności poznawania, a więc zagłębiania tajników wiedzy za pomocą różnych zmysłów
2)przystępności w nauczaniu- uwzględnienie w procesie edukacyjnym właściwości rozwojowych uczniów (od tego co bliższe, do tego co dalsze…itp.)
3)świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania- uczenia się- uczenie się- to świadomy i aktywny udział uczniów w procesie nauczania- uczenia się poprzez właściwą aranżację nauczyciela. Nauczyciel nie może zastępować pracy uczniów własną pracą, musi umiejętnie stopniować poziom trudności stawianych im zadań.
4)systematyczności- *skuteczne zaznajamianie uczniów z nowym materiałem , którego podstawą jest uprzednie określenie stanu wiedzy wyjściowej oraz systematyczne nawiązanie do niej *dzielenie materiału na punkty i podpunkty i kolejno je omawiać *streszczenia i syntetyzujące powtórzenia stosowane na początku i na końcu lekcji *wdrażanie uczniów do samodzielnej pracy *systematyczne przygotowywanie się do lekcji przez nauczyciela
5)trwałości wiedzy uczniów- czynności nauczyciela stosowane do zorganizowania optymalnych warunków do przyswojenia wiedzy przez uczniów, jej utrwalenia i reprodukcji
6)operatywności wiedzy uczniów- wdrażanie dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych
7)łączenia teorii z praktyką- przygotowanie dzieci i młodzieży do racjonalnego posługiwania się teorią w praktyce

1. Typologia kształcenia i jej znaczenie dla procesu kształcenia. Operacjonalizacja celów (co to jest?) taksonomia celów (wg Niemierki)

Operacjonalizacja celu polega na: *sformułowaniu celu ogólnego *wyobrażeniu sobie uczniów, którzy osiągnęli ten cel *zestawienie możliwie wielu określeń charakteryzujących czynności uczniów *dokonanie selekcji wyżej wymienionych zapisów *dokonanie kwalifikacji wyżej wymienionych zapisów *sformułowanie celów operacyjnych *sprawdzenie trafności celów operacyjnych

Taksonomia celów- służy do porządkowania celów. Charakteryzuje się ona: *poprawnością terminologii *zwięzłością i jasnością haseł *jednoznacznym powiązaniem poszczególnych kategorii z czynnościami uczenia się

Taksonomia nauczania ABC (wg Niemierki)

poziom taksonomiczny	kategorie celu
wiadomości	A zapamiętanie wiadomości
	B rozumienie wiadomości
umiejętności	C zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
	D zastosowanie wiadomości w sytuacjch problemowych

Taksonomia wychowania ABC (wg Niemierki)

poziom taksonomiczny	kategorie celu
działania	A uczestnictwo w działaniu
	B podejmowanie działania
postawy	C nastawienie na działanie
	D system działań

Cele:
1) wiadomości
A zapamiętane (odszukanie w pamięci, ewentualnie uzupełnienie w formie ustnej czy pisemnej czy praktycznym działaniu wiadomości dotyczących faktów, terminów, praw i teorii naukowych, kryteriów oceny i zasad działań)
B rozumiane (zdolność przetwarzania zdobytych wiadomości)
2)umiejętności
C typowe sytuacje (posługiwanie się w działaniu zdobytymi wiadomościami według podanych uprzednio wzorów)
D problemowe sytuacje (wymaga opanowania przez uczniów złożonych procesów myślowych: *dokonywanie analizy polegającej na wyróżnianiu elementów, rzeczy, zjawisk i ustalenia związków miedzy nimi *dokonanie syntezy będącej częściowym ujęciem przeanalizowanej treści *dokonania oceny, wartościowania stanu rzeczy, przedmiotu działania
3)postawy
-poglądy
-działania
-system poglądów i postaw

1. Konspekt zajęć i jego struktura (kolejność)

Konspekt- szczegółowy plan zajęć edukacyjnych, podział na czynności nauczyciela i ucznia

Struktura konspektu:
1) blok tematyczny
2)temat dnia/przedmiotu
3)cele ogólne
4)cele operacyjne
5)metody pracy
6)formy pracy
7)środki dydaktyczne
8)przebieg zajęcia

1. Neurodydaktyka jako nauka i jej znaczenie dla efektywności nauczania

Neurodydaktyka- subdyscyplina dydaktyki ogólnej, nowa interdyscyplinarna dziedzina badawcza zajmująca się mechanizmami procesu uczenia się i nauczania wynikającymi z funkcjonowania mózgu.
Neurodydaktyka ma ułatwić zrozumienie podstawowych mechanizmów uczenia się jako zjawiska biologicznego, wyższego rzędu, a tym samym zaproponować skuteczniejsze metody nauczania, uczenia się, mieszczące się w koncepcji kompatybilnej z mózgiem ucznia. Podstawą jest równomierny rozwój obu półkul mózgu.

1. Wyjaśnij co wyróżnia w istotny sposób teorię kształcenia wielostronnego od koncepcji tradycyjnych?

Teoria kształcenia wielostronnego przełamuje jednostronność panujących i przez jakiś czas modnych koncepcji tradycyjnych np. nauczania podającego, praktycznego, problemowego itd. Odnosiły się one do jednej ze stron osobowości, eksponując albo rozwój intelektualny, albo praktyczny, a zaniedbując pozostałe. Proces uczenia się według teorii kształcenia wielostronnego powinien uwzględniać wieloaspektową aktywność człowieka i obejmować przyswajanie gotowych wiadomości, samodzielne odkrywanie i badanie, a następnie wdrażanie do praktyki. Tym trzem strategiom towarzyszy wyzwalanie uczuć, ich pobudzanie, kształtowanie, oraz przekazywanie.

1. W oparciu o założenie neurodydaktyki wyjaśnij jaki uzyskujemy efekt przez łączenie wiadomości z uczuciowością w procesie kształcenia? (Co to jest neurodydaktyka i kształcenie wielostronne?)

Neurodydaktyka ma ułatwić zrozumienie podstawowych mechanizmów uczenia się jako zjawiska biologicznego, wyższego rzędu, a tym samym zaproponować skuteczniejsze metody nauczania, uczenia się, mieszczące się w koncepcji kompatybilnej z mózgiem ucznia. Podstawą jest równomierny rozwój obu półkul mózgu. Proces uczenia się według teorii kształcenia wielostronnego powinien uwzględniać wieloaspektową aktywność człowieka i obejmować przyswajanie gotowych wiadomości, samodzielne odkrywanie i badanie, a następnie wdrażanie do praktyki. Tym trzem strategiom towarzyszy wyzwalanie uczuć, ich pobudzanie, kształtowanie, oraz przekazywanie. Kształcenie wielostronne uwzględnia cechy psychiczne i potrzeby dziecka w młodszym wieku szkolnym oraz zapewnia jego wszechstronny rozwój umysłowy i społeczno-moralny. Daje nam to efekt prawidłowego rozwój osobowości polegający na harmonijnym kształtowaniu postaw: recepcyjno-badawczych, uczuciowych i operacyjnych.

1. Formy kształcenia i kryteria ich doboru

Formy kształcenia- determinują organizacyjną stronę pracy dydaktycznej, wskazują jak organizować tę pracę, stosownie do tego kto, gdzie, kiedy, w jakim celu ma być przedmiotem kształcenia

Kryteria wg Kupisiewicza:
1) Liczba uczniów uczestniczących w procesie nauczania- uczenia się
a)jednostkowe formy organizowania pracy uczniów
b)zbiorowe formy organizowania pracy uczniów
2) Miejsce uczenia się dzieci i młodzieży
a)zajęcia szkolne
b)zajęcia pozaszkolne
3) Czas prowadzenia zajęć dydaktycznych
a)zajęcia lekcyjne
b)zajęcia pozalekcyjne

Kryteria wg Okonia ze względu na:
1) cel: *kształcenie ogólne *kształcenie zawodowe
2)poziomy: *podstawowe *zawodowe *średnie *wyższe *podyplomowe
3)miejsce: *szkolne *pozaszkolne – kształcenie równoległe (instytucje kulturalne, organizacje i stowarzyszenia skierowane na działania poszerzające wiedzę) + kształcenie ustawiczne- dla dorosłych
4)treść: *jednostronne *wielostronne
5)stopień instytucjonalizacji: *formalne *nieformalne

1. Wymień i scharakteryzuj systemy organizacyjne w procesie kształcenia

*system klasowo-lekcyjny wszystkich uczniów dzieli się na grupy tworzące odrębne klasy (klasy tworzą grupy w podobnym wieku) Zalety: prosta struktura organizacyjna, łatwość i ekonomiczność administrowania, umożliwia pracę z liczną grupą uczniów, pozwala organizować współzawodnictwo, zapewnia realizację zasady systematyczności nauczania. Wady: mała uwaga na indywidualne jednostki, sztywność organizacyjna, zbyt Duzy nacisk na dyplomy zamiast na wszechstronny rozwój uczniów, nieefektywność, negatywny przykład destrukcyjnych jednostek wpływa negatywnie na resztę uczących się, strata czasu osób wybitnych, męczące
*system amerykański progresywizm, znany jako „nowe wychowanie”, szkoła eksperymentalna założona przez Deweya, nacisk na dostosowanie oddziaływań wychowawczych do psychicznego rozwoju uczniów oraz ich zainteresowań, postulowali swobodny rozwój wraz z wyzwoleniem inicjatywy ucznia w procesie wychowania. Założenia: rezygnacja z systemu klasowo- lekcyjnego, swobodna organizacja, przewaga zadań wytwórczych, praktycznych, proces kształcenia dostosowany do zainteresowań ucznia, brak systematyczności wiedzy
*inne systemy organizacyjne:
- metoda projektów- uczniowie sami dochodzą do wiedzy, nauczyciele podają tematy, kierują
- plan Daltoński-zorganizowanie indywidualnego nauczania nieopartego na systemie klasowo-lekcyjnym; brak podziału na klasy, ani stałego rozkładu zajęć; ucznia wdraża się do samodzielności,, wyrabia poczucie odpowiedzialności w nich
-szkoła bez klas-grupowanie uczniów wg zainteresowań oraz postępów w nauce określonego przedmiotu; program podzielony na kilka etapów od łatwego do trudnego; uczniowie dobierani na podstawie testów
-system Trunga-nauczyciele określonego przedmiotu traktowani byli jako zespół zajmujący się większymi grupami uczniów
-metoda ośrodków zainteresowań-twórcą Decrali, opierała się na potrzebach działania, walki, czy żywienia; zmodyfikowana została wprowadzona do szkół specjalnych przez Grzegorzewską ; tematy miały bezpośredni związek z życiem (dzienniczki obserwacji z wiadomościami, rozwijanie procesów, gry wychowawcze, globalna nauka czytania i pisania, pogadanki tematyczne, brak podziału na przedmioty, metoda ośrodków podających, zerwanie z werbalnymi metodami nauczania)
ocenianie uczniów: ocena opisowa, systematyczna stała ocena zamiast egzaminów; organizacja nauczania: praca indywidualna/w małych grupach/całej klasy
-nauczanie łączne-treść nauczania stanowiły w klasach początkowych ośrodki życia koncentrujące się na sprawach ojczystych
-system celestyna Freineta- treści nauczania-środowisko, zjawiska społeczne oraz przyrodnicze; w szkole znajduje się wspólna sala oraz wiele pracowni specjalistycznych w których uczniowie wykonują różne prace (hodowla zwierząt, uprawa roli, stolarstwo), uczniowie przeprowadzają własne eksperymenty oraz realizują różnego rodzaju twórcze procesy
-mannheimski- podział uczniów nie według wieku lecz według poziomu rozwoju umysłowego; występują tutaj cztery typy klasa: klasa uczniów przeciętnych, klasa uczniów mało zdolnych, klasa uczniów opóźnionych w rozwoju, klasa najbardziej uzdolnionych uczniów

20. Nauczanie indywidualne (zróżnicowane)- pojęcia, formy, zasady

Indywidualizacja- uwzględnienie w procesach rozwojowo-edukacyjnych jednostkowych właściwości człowieka wynikających z fizycznych i psychicznych dyspozycji oraz sytuacji społeczno-wychowawczej w każdej fazie jego osobowej egzystencji.
Cel: poprawienie wyników uczenia się, zwiększenie indywidualnych możliwości.
Indywidualizacja w procesie nauczania- uczenia się powinna być:
-dostosowana do możliwości ucznia
-wykorzystywać jego możliwości w największym stopniu
-rozwijać je

Możliwość uczenia się- nauczenie się danej partii materiału wymaga by przystąpić do pracy z pewnym określonym zasobem wiadomości i umiejętności (możliwości: merytoryczne, intelektualne- zdolności ogólne i uzdolnienia, pamięć i wyobraźnia, emocjonalne- środowisko, szkoła oraz to czym uczeń w przeszłości się zajmował wpływa na ukształtowanie motywacji, zainteresowań i postaw, fizyczne- zakres afektów uczenia się w danym czasie i czas jaki można przeznaczyć na uczenie się

Sposób uczenia się- każdy uczeń w indywidualny sposób uzyskuje, organizuje, wykorzystuje i przechowuje w pamięci wiadomości oraz wykonuje czynności towarzyszące procesowi nauczania

Styl uczenia się wyznaczony jest przez możliwości ucznia, ale głównie przez dwie kategorie:
1) cechy psychologiczne (poziom reaktywności: reaktywny- reaguje szybko i nieadekwatnie do wykonywanych zadań/niereaktywny- wykonuje zadania szybko, czynności ukierunkowane na zadanie, mniej podatni na informacje zakłócające wykonywane zadanie)
2)cechy społeczne

Sposoby indywidualizowania pracy ucznia:
1) indywidualizowanie przydziału czasowego
2)uzupełnienie wiadomości i umiejętności
3) zmiany zakresu i układ materiału (musi być interes jacy i odpowiednio trudny)
4)stawianie celów indywidualnych dla każdego ucznia
5)dobieranie metod nauczania
6)grupowanie uczniów
7)stosowanie środków dydaktycznych

Zasady indywidualizacji:
1) prowadzenie lekcji na kilku poziomach nauczania (podział na grupy, różny stopień trudności zadania)
2)metody podpowiedzi, polegające na konkretyzacji zadania i jednoczesnym rozwiązani analogicznego zadania lub na bezpośrednim wskazaniu sposobu rozwiązania lub rozwiązanie dzięki naprowadzającym pytaniom
3)zróżnicowanie prac domowych- podział na stopień trudności
4)indywidualne zalecenia wyrównawcze, każdorazowo dostosowywane do rodzajów ujawnionych braków, albo powtarzanie i utrwalanie opanowanych partii materiału

21.Niepowodzenia w szkole- pojęcia, klasyfikacja, przyczyny.

Niepowodzenia szkolne- rozbieżność pomiędzy materiałem, a wymaganiami nauczyciela i zdolnościami ucznia; definiowane są jako rozbieżność między celami edukacji a osiągnięciami szkolnymi ucznia oraz kształtowaniem negatywnego stosunku młodzieży wobec wymagań szkoły.

Źródła niepowodzeń: przeładowanie materiału i wymagań, zbyt ambitny program nauczania, brak odpowiednich kompetencji nauczycieli, feminizacja zawodu nauczycielskiego, przepełnienie klas, ubogie wyposażenie sal, brak zainteresowania ze strony rodziców.

Klasyfikacja niepowodzeń:
1) wychowawcze – związane z kształtowaniem postaw i cech charakteru przez nauczycieli i rodziców
2)dydaktyczne- w zakresie nauczania- uczenia się
a) ukryte- nauczyciel nie dostrzega braku w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach ucznia, mimo że braki z punktu widzenia wymagań programowych istnieją
b)jawne- nauczyciel stwierdza określone braki w opanowanym materiale i ocenia wyniki jako niezadawalające
- przejściowe- obejmują stosunkowo niewielki materiał, odpowiednio podjęte przez nauczyciela kroki mogą pomóc w nadrobieniu
-trwałe- dzielą się na drugoroczność- ocena niedostateczna odnosi się do wyników całorocznych, uczeń powtarza klasę oraz na odsiew szkolny- zjawisko całkowitego przerwania nauki przed planowanym jej zakończeniem

Przyczyny niepowodzeń: 1)społeczno- ekonomiczne: złe warunki materialne i mieszkaniowe, rozpad struktury rodziny, niski poziom intelektualny i kulturalny rodziców, niewłaściwa postawa rodziców wobec dziecka, brak zrozumienia i zaspokojenia potrzeb dziecka
2)biopsychiczne: zadatki wrodzone, temperament, cechy charakteru, niesprawne lub wadliwe funkcjonowanie narządów zmysłu, niestałość emocjonalna, zły stan zdrowia, zaburzenia procesów poznawczych
3)pedagogiczne: zbyt sztywny system nauczania utrudniający indywidualizowanie pracy dydaktyczno- wychowawczej i uniemożliwiający w wielu przypadkach łączenie nauki z aktualnymi potrzebami dziecka, niekorzystne warunki zewnętrzne pracy nauczania, niewłaściwie dobrane metody, środki, formy pracy nauczyciela

22. Środki zapobiegające niepowodzeniom szkolnym- profilaktyka, diagnoza, terapia pedagogiczna.

Profilaktyka pedagogiczna- czynności zmierzające do zapobiegania powstawaniu luk i braków wiedzy ucznia
- nauczanie problemowe- praca ucznia w kilkuosobowych zespołach nad określonymi problemami o charakterze praktycznym lub teoretycznym
Diagnoza pedagogiczna- proces w którym nauczyciel potrafi dostatecznie szybko stwierdzić przyczyny niepowodzeń szkolnych
-indywidualne rozmowy z uczniami lub ich rodzicami
-obserwacje uczniów
-wywiady środowiskowe
-organizowanie zebrań nauczycielskich
-prowadzenie dziennika obserwacji pedagogicznych
-współpraca z rodzicami uczniów, a także z organizacjami młodzieżowymi
-kontrola wyników nauczania
-zestawienie wyników pracy w odpowiednie tabele w calu zlikwidowania niedociągnięć w pracy nauczyciela
Terapia pedagogiczna- nauczyciel wprowadza różne formy pracy z uczniami w celu zlikwidowania, usunięcia braków: zajęcia w grupach wyrównawczych; testy programowe.
Usprawniane sfery: funkcje percepcyjne- wzrokowe i słuchowe; funkcje motoryczne; funkcje językowe; pamięć i uwaga.
Cel: stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego uczniów z utrudnieniami rozwojowymi a więc rozwoju na miarę ich możliwości.
Zasady terapii: 1) indywidualizacja stawianych wymagań, dobierania metod, środków oddziaływania korekcyjnego czasu trwania zajęć 2)dobieranie zajęć na miarę możliwości ucznia 3)duża częstotliwość i przystępność ćwiczeń 4)powolne stopniowanie trudności 5)korekcja zaburzeń 6)kompensacja zaburzeń 7) systematyczność i ciągłość oddziaływań psychoterapeutycznych 8)utrzymanie zainteresowania 9)naprzemienność wysiłku i relaksu 10)akceptacja ucznia i pełna życzliwość wobec niego.

23.Diagnoza i jej rodzaje. Metody jej towarzyszące.

Diagnoza- rozpoznawanie stanu rzeczy i tendencji rozwojowych na podstawie jej objawów oraz znajomości ogólnych prawidłowości
Diagnoza pedagogiczna- nie ogranicza się jedynie do sprawdzania i oceniani stanu osiągnięć ucznia lecz obejmuje także wyjaśnianie przyczyn (genezy) tego stanu i przewidywanie rozwoju osiągnięć ucznia (prognozę).
Diagnoza w psychologii- polega na opisie pozytywnych i negatywnych właściwości psychicznych oraz psychologicznych mechanizmów funkcjonowania jednostki, wyjaśnianiu problemów w funkcjonowaniu tej jednostki oraz prognozie skutków zachowań i zjawisk oraz możliwości modyfikowania tego co problematyczne w funkcjonowaniu.
Diagnoza psychopedagogiczna- zbieranie informacji o dziecku, rozpoczynanie od oceny faktycznych umiejętności i zachowań w realizacji do oczekiwanych.

Typy diagnoz:
1) klasyfikacyjna- ma na cel przyporządkowanie rozpoznanego stanu rzeczy do danego gatunku i typu
2) typologiczna- określa stosunek badanego zjawiska do jednego lub kilku typów, mówi o cechach wspólnych
3)genetyczna
a)kauzualna- szybko wyjaśniana, na podstawie zebranych danych
b) znaczeniowa- wyjaśnia jakie znaczenie mają dane

Metoda diagnozy- zespół wszelkich racjonalnie uzasadnionych sposobów postępowania diagnostycznego, którego celem jest opis wycinka rzeczywistości
Obejmuje szereg czynności: zaplanowanie celów i przebieg diagnozy, dobór technik diagnostycznych i konstruowanie narzędzi oraz ich zastosowanie, wybór sposobu analizy i opisu badanej rzeczywistości, rozumowanie diagnostyczne, weryfikacja diagnozy oraz prognozowanie rozwoju, projektowanie interwencyjne, kompleksową ocenę postępowania praktycznego
Grupy metod: metody diagnozowania dziecka (umiejętności), metody diagnozowania środowiska wychowawczego (rodzina, klasa)
Metody zbierania danych: obserwacja, badanie sondażowe (ankieta, wywiad, kwestionariusz), wtórna analiza danych (na podstawie spisów dokumentów urzędowych), badanie jakościowe (analiza dokumentów osobistych, obserwacja uczestnicząca, wywiad swobodny).