METODOTLOGIA BADAŃ LITERAKICH

Nie wszystko o wiemy o literaturze, jest wiedzą naukową.

1. Naukowy ( INTERSUBIEKTYWNY) sposób zdobywania wiedzy o literaturze,

2. Czytelniczy sposób zdobywania wiedzy o literaturze- rezultat obcowania z lekturami ( wiedza subiektywna, pochodząca od jednostki nie poddana weryfikacji przez innych- MONOSUBIEKTYWNA

SUBIEKTYWNOŚĆ, NIE ZNACZY DOWOLNOŚĆ

SUBIEKTYWIZM= PODMIOTOWOŚĆ

- w pewnych zakresach jest ona niezastąpiona, w kontaktach z literaturą, bo to jest naturalna postawa

- czytelnik korzysta z doświadczenia autora

- subiektywny sposób patrzenia autora spotyka się z naszym subiektywnym poglądem

NAUKA, jako wspólny sposób porozumiewania się

- jej wiedza jest INTERSUBIEKTYWNA (każdy może ją sprawdzić),

- eksperyment prowadzi do wiedzy, która musi być powszechnie sprawdzalna

- podanie tego do czego się doszło z myślą o tym by inni to sprawdzili

KRYTYKA LIT., JAKO SPOSÓB ZDOBYWANIA WIEDZY O LITERATURZE:

- działalność operacyjna, która ma na celu uczestniczenie w kulturze na rzecz innych,

- ma do czegoś zachęcić lub zniechęcić

- krytyka to odpowiedzialność

- krytyk uczestniczy w kulturze, po to by inni uczestniczyli

- nauka zdobywa wiedzę, która pozwala nam zorientować się w danej rzeczywistości

- krytyk pragmatycznie wykorzystuje wiedzę

METODOLOGIA BADAŃ LITERACKICH w pewnym sensie powinna być „sumieniem” badacza literatury- w metodologii znajdzie ocenę swojego postępowania

- metodologia poddaje obserwacji literaturę badaną w konkretny sposób

- dzieło literackie jest dla historyka literatury składnikiem większej całości ( rekonstruuje epoki, prądy, twórczość danego pisarza)

- historyk literatury patrzy na te utwory jako wyraz zmieniający się w reakcjach na świat, świadomość danego autora

ROLA METODOLOGII BADAŃ LITERACKICH

- zaproponować jak najbardziej sensowne i skuteczne wyróżnienie epok literackich, sensowne przemyślenia

- jakie kryteria zewnętrzne powinny być spełnione? ( istotne są tu wojny, kryzysy, niewole)

- co powinna zawierać monografia danego pisarza?

- dla teoretyka dzieło lit. to przykład

- dla metodologa dzieło literackie to obiekt, na którym sprawdza się jakąś koncepcję, którą chce się zaproponować historykowi literatury

- dzieło literackie jako przedmiot eksperymentu

METODOLOGIA NIE JEST DYSCYPLINA SAMOISTNĄ – to adaptacja praw i metod ogólnej teorii poznania, metodologia z uwzględnieniem specyfiki przedmiotu badań, czyli dzieła literackiego- jest metodologią szczegółową

KATEGORIA PRAWDY- poznanie nie służy ujawnianiu emocji, poznanie to zdobywanie wiedzy

- podmiotem i celem każdego poznania jest CZŁOWIEK

- prawda jako dział nauki o literaturze, zdania o dziele literackim mogą być prawdziwe lub fałszywe

KONCEPCJA PRAWDY:

1. Klasyczna(najstarsza)- Tomasz z Akwinu, jako komentarz do Arystotelesa- „ Veritas Est adaequatio rei i intellectus” – „Prawda jest odpowiedniością umysłu i rzeczy”, zgodnie, z którą umysł orzeka o tym co jest oraz o tym co nie jest

- prawda odnosi się do sądu, tego co człowiek formułuje w wyniku swojego poznania rzeczywistości

- prawda jest cechą RELACYJNĄ(NIE RELATYWNĄ)

- prawda może być orzekana tylko jako stosunek rzeczy do słowa( relacja świat- umysł)

-relacyjność klasycznej koncepcji prawdy

- prawda jest ASPEKTYWNA w ujęciu klasycznym

- roszcząc pretensje do prawdziwości naszego sądu musimy spełnić warunek konkretności

- prawda dotyczy konkretu(aspektu jakiejś rzeczy)

- dzieło literackie można uchwycić aspektowo

- nie można wiedzieć wszystkiego o danej rzeczy( każdy patrzy aspektowo- z innego punktu widzenia), np. geolog inaczej patrzy na kamień niż zwykły przechodzień

INGARDEN- rzecz realna, a rzecz intencjonalna- konkretyzacja estetyczna dzieła literackiego

1. Koherencyjna koncepcja prawdy ( szuka prawdy w relacji pomiędzy myślami: myśl- myśl)

- prawdziwe twierdzenie: poszczególne składniki dają się pomiędzy sobą uzgodnić, nie są sprzeczne

- możliwe jest wystąpienie kilku prawd w twierdzeniu w systemie koherencji i wtedy ta koncepcja nie wystarcza

- koncepcja wyrosła z KONWENCJONALIZMU(XIXw.)

- nie ma faktów, do których możemy się odnieść- rzeczy widziane zawsze są już zinterpretowane

- można stosować ją jako wstępny warunek orzekania o prawdziwości do klasycznej koncepcji prawdy

3)pragmatyczna, koncepcja prawdy( modna dziś)

- utożsamia prawdziwość ze skutecznością działania

- podejście instrumentalne

- niemożliwe jest wskazanie jednolitych warunków prawdziwości

Dwie odmiany PRAGMATYCZNEJ koncepcji prawdy:

• INDYWIDUALISTYCZNA (twórcą jest William James)- cechuje prawo orzekania o prawdziwości dla jednostki

• KOLEKTYWISTYCZNA- prowadzi zawsze do przyznania uprzywilejowanej pozycji danej grupie

4)socjalistyczna koncepcja prawdy

- najmniej precyzyjna

- prawda jest tam, gdzie mówi większość, że jest( odnosi się do opinii ogółu), a przecież nie ma automatyzmu miedzy większością, a prawdą, dlatego jest to DRAMAT ETYCZNY

Metodologia jest szczególnie związana z FILOZOFIĄ

FILOZOFIA(koncepcja bytu itp.) , a LITERATURA( nie w każdej filozofii znajduje racje bytu)

ONTOOGIA- teoria bytu

EPISTEMOLOGIA- teoria poznania

- nie da się pomyśleć epistemologii bez konkretnej ontologii

- to byt uzasadnia poznanie

- zwłaszcza filozofia realistyczna

JAK METODOLOGIA JEST ZALEŻNA OD FILOZOFII?

Metodologia podaje warunki rzetelności wyników naszego poznania, metodologia musi uwzględniać ontologię w tym sensie, że jest metodologią poznania konkretnego rodzaju przedmiotów.

JAK ISTNIEJE I CZYM JEST DZIEŁO LITERACKIE?

JAK METODOLOGIA MOŻE KONTROLOWAĆ PROCES POZNANIA?

Metody i metodologia zależy od badanych przedmiotów. Metodologia musi uwzględniać to, co jest przedmiotem tej dyscypliny, której metodologia jest.

METODOLOGIA OGÓLNA NAUK JEST SYNONIMEM EPISTEMOLOGII

- epistemologia odpowiada na pytanie, jak poznawane jest dzieło literackie

-metodologia uwzględnia wyniki osobliwości poznania dzieła literackiego

- metodologia musi uwzględniać ontologię i epistemologie literacką, czyli odnosić się do „stricte” kwestii filozoficznej

Znaczenie historii nauki o literaturze dla metodologii:

Metodologia może wykorzystać historię badań literackich w dwóch zakresach:

1. Czerpie materiał dla swoich propozycji, na tym materiale może sprawdzać metody badań literackich

2. Metodologia jest przestroga „ tak nie wolno”( metodologia nie jest historią badań literackich)

PRZESTROGA

Badania literackie mają sens wtedy, gdy badają ją w jej istocie, w tym czym ona jest, metodologia ma sens wtedy gdy zachowamy jej autonomiczność, osobliwość ( do tego należy dostosować metody i cel badań)

METODOLOGIA(samoświadomościowy aspekt), A METODYKA( wiąże się z dydaktyką, znajomość, propagowanie literatury w kulturze, musi respektować zalecenia metodologii, ma aspekt praktyczny)

METODOLOGIA – refleksja nad poznaniem

METODOLOGIA BADAŃ LITERACKICH- refleksja nad poznaniem literatury

Czym jest poznanie? To przyrodzona zdolność człowieka

- nieustannie poznajemy świat

- poznawanie jest podstawą świadomej obecności w świecie

- jest podstawą zmian wprowadzanych przez człowieka w porządek świata

Jak poznajemy świat i co robimy z wynikami poznania? ( perspektywa epistemologiczna)

Relacje pomiędzy poznaniem naukowym, a potocznym:

Poznanie potoczne nie może być systemowe( systematyczne), jest za to wcześniejszą, naturalną fazą poznania naukowego

Nowe jakości w relacji poznanie naukowe, a potoczne

Poznanie naukowe jest szczegółowe, systemowe ( i systematyczne w stosunku do poznania potocznego), zrygoryzowane

- poznanie potoczne ma charakter okazjonalny, to okazjonalności sprawiają, że cos poznajemy, zauważamy

- systemowość poznania naukowego ( dysponujemy pewna wizja świata, która umożliwia nam formułowanie pytań, na które będziemy szukać odpowiedzi, wychodzi od pewnej wizji rzeczywistości, to co wiem mieści się w jakimś systemie, w stawianiu pytań przedmiotów mojego zainteresowania nigdy nie mogę na tym poprzestać ( odpowiedź na dane pytanie budzi kolejne pytanie- to jest grunt nauki, bo taka jest natura rzeczywistości)

- stosowanie odpowiednich metod do uzyskania odpowiedzi

- badacza w nauce obowiązuje ciągle stawianie pytań

- poznanie naukowe jest wysubtelnieniem i umetodycznieniem poznania potocznego

CECHY POZNANIA NAUKOWEGO:

• Jest przedmiotowe ( zawsze zwrócone ku czemuś)- najrozmaitsze wszystko co się da wyodrębnić jako całość

• Jest aspektywne- poznajemy część, pewien składnik przedmiotu

• Jest refleksyjne- czyli takie, które jestem w stanie poddać refleksji, ze względu na nie samo, mogą kontrolować jego przebieg, samoświadomość poznającego

• Jest kumulatywne- odpowiedź osiągnięta w wyniku zadanego pytania, ma wpływ na formułowanie dalszych pytań, wyniki badan wcześniejszych mają wpływ na dalsze badania- powstaje nowa całość, która pozwala zadać nowe pytanie

Czym jest nauka?

To taka poznawcza działalność człowieka, która ma własny przedmiot badań, własny aspekt przedmiotowy, własny cel badań, własne metody badań

Nauka o literaturze ma osobliwy przedmiot badań, czyli dzieło literackie:

• Dzieło literackie jest przedmiotem intencjonalnym, bo znaczy, że ma źródło swego istnienia i uposażenia w aktach twórczych autora

• Dzieło literackie istnieje inaczej niż przedmioty realne i idealne

• To, że dzieło jest, że jest jakieś zależy od jego twórcy

Parmenides i Heraklit zakładali, że świat może istnieć bez sztuki

• Uposażenie dzieła literackiego- to co był w stanie przekazać autor

• Koncepcja personalistyczne

Jak badać coś co jest głęboko zakorzenione w drugim człowieku?

• Jednostkowość (niepowtarzalność) faktów kulturowych- wyzwanie dla epistemologii ( dużą rolę odgrywa tu porównanie)

Kwestia metodyczności badania dzieła literackiego:

• Dużą rolę w poznaniu dzieła literackiego odgrywa intuicja

• Aksjologiczny charakter dzieła literackiego

• Dzieło sztuki ma związek z wartościami

• Nie ma literatury bez wartości

Współcześnie mamy do czynienia z przejawami SCEJNTYZMU- ROSZCZENIE NAUKI DO POSIADANIA JEDYNEJ PRAWDY O ŚWIECIE, TYLKO WEDŁUG NIEJ MOŻNA POZNAĆ ŚWIAT

• Kult nauki- twierdzenie, że to jedyny wartościowy sposób poznania człowieka

• Współczesność- ma bardzo daleko idące roszczenia związane z nauką, jest wyjątkowo podatna na autorytet

• SCEJENTYZM- ideologizowanie nauki

• Filozofia i nauka- to dwa odmienne sposoby odnoszenia się do świata

• Nauka i religia- mają inny sposób patrzenia na świat

Aberacje naukowe, bo np. Francis Galton( kuzyn Darwina), chciał sprwadzić skuteczność modlitwy w sensie empirycznym

Scjentyzm- związanie z nauka oczekiwań, których ona nigdy nie będzie w stanie spełnić

Sytuacja nauki o literaturze ze względu na szczególny rodzaj przedmiotu poznania, czyli dzieło literackie:

DZIEŁO LITERACKIE, A UTWÓR LITERACKI

• Teoretyk rozwija istotę dzieła literackiego ( typ przedmiotu istniejącego w pewien sposób)

• Historyk zajmuje się poszczególnymi realizacjami dzieła literackiego- utwór jest zawsze konkretny

FAKTYCZNE JEST TO CO NIEPOWIĄTPIEWALNE

TRZY SKLADNIKI DEFINICJI DZIEŁA LITERACKIEGO- FAKTYCZNOŚC DZIEŁA LITERACKIEGO:

• FAKT POCHODNIOOOSOBOWY

- pochodzenie każdego utworu literackiego od autora

- najważniejsze są konsekwencje tego faktu

- wzajemna relacja AUTOR- UTWÓR

-zrozumienie okoliczności w jakich żył autor pozwala bardziej adekwatnie odnieść się do utworu niż wtedy, gdybyśmy ten współczynnik historyczności zignorowali

- wybór tematu charakteryzuje autora i jego epokę( także przez nieobecność danego tematu)

- autor czasami pisze wbrew swojej epoce, bo upomina się o tematy, których nie podejmowano- skazuje się na mniejszą czytelniczość(„ powieść średniowieczna pisana w romantyzmie mówi więcej o romantyzmie niż o średniowieczu”)

- jeśli nikt w danej epoce nie podejmie danego tematu, to nikt już tego nie nadrobi, chodzi o kategorię historyczności

-TEMAT pokazuje co jest naprawdę ważne

- charakter utworu wskazuje na osobę autora nie tylko poprzez temat, ale też przez zawarty w utworze obraz człowieka, jaką wizje ma autor, autor kształtuje postać w taki sposób, w jaki rozumie on człowieka, autor ma koncepcję świata, która jest w zapleczu tego co autor napisał, jaki jest jego stosunek do istnienia

ARTYZM- jest w służbie tematu, wizji świata i jego koncepcji, nie jest kwestia tylko dla specjalisty, pytanie, czy autor zastosował artyzm tylko dla oryginalności, czy chciał coś przez to powiedzieć, literatura „ mruga okiem”, literatura jako zaoczna komunikacja życiowa

TRANSCENDENTNY- charakter utworu wobec autora, utworu nie da się sprowadzić do autora, jest czymś więcej niż doznania i akty twórcze autora, utwór jest przedmiotem

PSYCHOLOGIZM- w badaniach literackich, sprowadzanie tego co jest artystyczne do treści psychiki autora, nie można tego co niepsychologiczne tłumaczyć psychologią, dlatego psychologizm jest sprzeczny z transcendencją utworu wobec autora, pewny jest tylko utwór, psychika autora jest dla nas niedostępne, psychologizm jest redukcjonizmem- nie da się wyczerpać rzeczywistości, determinizm możemy stosować tylko w określonych zakresach

Autorska interpretacja utworu nie ma charakteru rozstrzygającego, bo:

• Z chwilą ukończenia utworu autor staje się jednym z jego odbiorców

• Jego wypowiedzi o danym utworze nie mają charakteru ostatecznego

• Nie wszystkie znaczenia, konkretne sensy, jakie wyczytujemy w dziele są znaczeniem autora

Dwa rodzaje znaczeń:

• Dane wprost- jest ich mało, bo literatura posługuje się z natury językiem zapośredniczonym w tradycję

• Implikowane – implikacje semantyczne- zdania wyprowadzone z innych zdań, autor tworzy warunki implikacji, bo implikacje to twory czytelnika lub badacza, autor wyznacza kierunek implikacji

Sposób rozumienia literatury zależy od koncepcji autora i człowieka- jakie miejsce w moim porządku świata zajmuje literatura? Czym ona będzie dla mnie? Jak będę ją traktował? Czego od niej oczekiwał? Czym jest dla mnie autorstwo?

- za odpowiedzią na te pytania stoi dana filozofia

- każda teoria badań literackich zakłada jakiś sposób rozumienia autora- wyrazista koncepcja autora- pozytywizm

- koncepcja deterministyczna- poszukiwać czynników sprawczych dla twórczości, które działały na wszystkich: rasa, środowisko

- Taine marzył o tym, by badanie literatury było tak ścisłe jak nauki przyrodnicze

- będziemy w stanie wyjaśnić charakter tego, co możliwe, bo taka będzie moc czynników deterministycznych

- autor, wg Taine’a podlegał zdeterminowaniom, co powodowało, że literatura daje nam wiedzę o świecie, literatura jako źródło historyczne- Dlatego w pozytywizmie pojawiła się koncepcja powieści eksperymentalnej E. Zoli ( autor w tym momencie traci swoją autonomię, jako jednostka twórcza, staje się dostarczycielem wiedzy o świecie, pozytywizm akcentował to co typowe)

PRZEŁOM ANTYPOZYTYWISTYCZNY( W. Dithley)

• Akcentuje czynniki inne niż Taine, mówił o autorze jako jednostce, która odbiera świat w sposób wyjątkowo intensywny(intensywnie doznaje i przeżywa), autor jako wytwórca faktów kulturowych, które utrwalają jego przeżycia, utwór jako zobiektywizowany obiekt dostępny dla wszystkich, autor jako twórca kultury

KONCEPCJA PSYCHOANALISTYCZNA CZŁOWIEKA I AUTORSTWA

• Nieświadomość indywidualna( Freud)- nieświadomość samego autora

• Nieświadomość zbiorowa( Jung)

• Ubezwłasnowolnienie autora, twórczość literacka jest formą kulturowo usankcjonowaną fantazjowaniem

POSTMODERNIZM

• Człowiek i autor jako przedmiot procesów kulturowych, które jego twórczością się wypowiadają, literatura tworzy literaturę, wyodrębnienie nauk humanistycznych

NAJLEPSZE JEST PERSONALISTYCZNE ROZUMIENIE CZŁOWIEKA

• Osoba- byt świadomy

• Byt wolny w swoich decyzjach( wszelkie występujące w świecie zdeterminowania nie mają charakteru ostatecznego)

• Sposób korzystania z wolności charakteryzuje człowieka

• Posiada wartość z samego faktu istnienia

• Byt spotencjalizowany- taki, który jest się w stanie zmieniać

• Spotencjonalizowanie charakteryzuje się tym, że człowiek nigdy nie może do końca powiedzieć, że jest spełniony

• Osoba jest niesamowystarczalna( otwarta na inne byty)

KONSEKWENCJE TAKIEGO ROZUMIENIA DLA LITERATURY:

• Relacja pozorna: kolektywizm- indywidualizm

• Kolektywizm- wystarcza mu miejsce cząstki w całości( jednostki w tłumie), radykalna przewaga czynników wspólnych, zapewnienie porządku przez terror

• Indywidualizm- niewiele różni się od kolektywizmu, bo wykorzystuje podobne mechanizmy, co kończy się zawsze zniewoleniem osoby, kolektywizm jest dla silnych, indywidualizm jest blisko egoizmu

JEDNOSTKA- OSOBA

• Jednostka- jest częścią struktur społecznych, jest przez nie prawie całkowicie określana „ jeden z wielu”, robi to co przewiduje jej miejsce wyznaczone w tej strukturze społ.

• Osoba- wielkie struktury społeczne są dla osoby, odnajdzie się w instytucjach, ponadosobowe decyzje zapadają tylko w odniesieniu do spraw, którym nie jest w stanie podołać pojedyncza osoba, pojecie osoby wiąże się z pewnymi zobowiązaniami

KONSEKWENCJE TRAKTOWANIA AUTORA JAKO OSOBY

• Twórczość- czyn( działanie istotowo ludzkie), czyn to działalność świadoma, spełniona w wolności, działanie celowe, angażujące całą osobę, czyn służy wyrażaniu siebie, to nie jest odruch bezrefleksyjny. KONSEKWENCJE CZYNU- MUSIMY PRZWRÓCIĆ REFLEKSJI NAD LITERATURĄ PROBLEMATYKĘ ETYCZNĄ

Czy dane dzieło literackie służy raczej dobru, czy złu?

Dominuje postawa przyznawania literaturze charakteru AUTOTELICZNEGO- coś mówi samo o sobie i o niczym innym- współcześnie doprowadza się to do skrajności

Zaoczny charakter komunikacji międzyludzkiej. Komunikacja ta nie jest bezpośrednia, nie poznamy dzieła autora.

Czynnik utrwalający dzieło- za jego pośrednictwem jest nam dzieło dane, czynnikiem tym jest JĘZYK

W języku dzieło jest utrwalone, dane nam przez tekst. Ważny jest charakter i jakość tego czynnika( warsztat twórczy- artyzm)

TEKST, TO NIE TO SAMO CO UTWÓR LITERACKI

- tekst jest składnikiem dzieła, utrwala je

- do poziomu tekstu odnosi się warstwa brzmień i znaczeń

- tekst jest fundamentem bytowym dzieła

Znaczenie tekstu dla dzieła literackiego:

- tekst jest gwarantem tożsamości dzieła literackiego- co jest nam dane, a co można z niego wyprowadzić

- jedyna droga do poznania dzieła

- sposób utrwalenia dzieła

Nie możemy lekceważyć znaczenia tekstu jeżeli chcemy pracować nad dziełem

Podstawowym czynnikiem metodologicznym jest wymóg obcowania z tekstem, poprawnie ustalonym i przekazanym

Literatura jest wobec nas bezbronna, powinniśmy być więc odpowiedzialni.

Często bywa, że przy obcowaniu z dziełem skupiamy się tylko na naszych reakcjach, ale nie docieramy do sedna dzieła. Mówimy o sobie nie dziele

Filologia jest najdawniejszym składnikiem nauki o literaturze. Powstała ona w swojej najbardziej znanej formie przy Bibliotece Aleksandryjskiej w III wieku przed Chrystusem, bo tam było mnóstwo rękopisów dzieł. Przy rękopisach nie ma dwóch identycznych egzemplarzy.

Celem filologii u jej początków było zachowanie pewnych dzieł, doprowadzenie do formy najbliższej autorowi i przekazanie potomnym

Kanon postępowania w danej filologii:

ATRYBUCJA- przypisywanie tekstów właściwym autorom

USTALENIE TEKSTU- skoro jest wiele różnych tekstów, wydań, trzeba wybrać wariant najbardziej wiarygodny, poprawić błędy

OBJAŚNIANIE- dwojakiego rodzaju objaśniania:

- wynikające ze zmieniania się języka, objaśnianie słów, zwrotów, które zmieniły znaczenie, wyszły z użycia

- objaśnianie realiów- bo zmienia się świat, kultura, tradycja etc.

Źródła problematyki teoriopoznawczej

Ta problematyka bierze się z różnych wyników tego samego iż błędów, np. różne autorstwo tego samego dzieła, różnice w poznaniu

Metodologia ma wyjaśniać różnice i unikać błędów

Zasłużeni w Aleksandrii:

• Zenon z Efezu- organizator biblioteki

• Arystofanes z Bizancjum, Arystarch z Samotraki- komentatorzy i wydawcy Homera

• Kallimach z Kyreny- sporządził katalog, metody katalogowania, jemu zawdzięczamy bibliografię

Cel nauki o literaturze:

• Cel praktyczny- przekazać tradycje potomnym, czyli przekazać ducha filozofii

• Nauka o literaturze- powinna służyć, wspomóc literaturę w jej funkcjonowaniu i istnieniu

Problem językowej postawy literatury:

• Wyniki badań literatury- prezentowane i utrwalane są w tym samym tworzywie, co badany przedmiot(tylko w literaturze tak jest)

• Jest to związane z pewnym niebezpieczeństwem- bo za bardzo chcemy być wierni wobec dzieła

• Identyczność tworzyw- jest tu wyjątkowa i kłopotliwa zarazem

Różne użycia języka:

1. Twórcze(w literaturze)- wg Ingardena są to quasi-sądy

2. Poznawcze(w nauce)- sądy

QUASI- SĄDY, A SĄDY:

Quasi- sądy:

• Wg Ingardena pewne zdania występujące w dziele literackim mogą się formalnie niczym nie różnic od zdań użytych w innych tekstach

• INTENCJA użycia przesądza o tym jakiego rodzaju to zdania

• Intencja tworzenia nowej rzeczywistości- ANALOGICZNEJ do świata realnego( w literaturze)

• Nie można im przypisywać ani prawdziwości, ani fałszywości

• One w zasadzie nie orzekają, stany rzeczy w nich przedstawione są dopiero tworzone

Sądy:

• Zdania wypowiedziane z ASERCJĄ( przekonaniem mówiącego o ich prawdziwości)

• Są zdaniami prawdziwymi lub fałszywymi

• Odnoszą się do świata

• Są to zdania zaangażowane w świat- jaki jest?

• Są wyrazem przekonania mówiącego, że rzeczywistość jest taka jaką one głoszą

• Są wyrazem naszego zmagania się ze światem

• W sądach wypowiadający rości sobie prawo do prawdziwości tego co mówi

• Pisząc pracę przechodzimy od sądów do quasi-sądów

• Sądy to w nauce o literaturze odpowiedzi na pytania, które postawimy sobie badając pewien utwór

• Pytanie dotyczy tego, co na poziomie językowym wyraża się quasi-sądami, nauko twórcza i wiedzo twórcza rola pytań

• Zadawanie pytań w sposób systemowy i systematyczny

• Pytania mają moc tworzenia wiedzy i instytucjonalizowania nauki

Przegląd rodzajów zdań, które formułujemy wypowiadając się o literaturze:

• Brak odpowiedzi na pytanie jest językiem poznawczym wobec utworu

• Tylko to będę wiedział o utworze, w odniesieniu do czego będę potrafił formułować pytanie

• Umiejętność zadawania pytań świadczy o tym , że nie jesteśmy bezradni

Zdania komunikujące wyniki poznania dzieła literackiego:

ZDANIA ANALIZUJĄCE(KOMENTUJĄCE WYNIKI ZABIEGÓW ANALIZUJĄCYCH):

• Zdania rozpoznające konwencję literacką

• Zdania wyróżniające istotne porządki strukturalne utworu

• Zdania wyróżniające elementy poszczególnych porządków

• Zdania funkcjonalizujące elementy w poszczególnych porządkach, np. powtórzenie motywu sprawia, że ma on funkcję symbolu

• Zdania hierarchizujące elementy w obrębie poszczególnych porządków

• Zdania funkcjonalizujące poszczególne porządki względem siebie( brzmieniowy, składniowy, kompozycyjny itp.)

• Zdania całościujące- rekonstruujące zasady poetyki danego utworu na podstawie wcześniejszych utworów

• Zdania o zasadach konstrukcyjnych utworu

ZDANIA INTERPRETACYJNE:

• Zdania tematyzujące

TEMAT- jest maksymalnym uogólnieniem treści utworu, dokonanym przez badacza lub czytelnika, cały utwór świadczy o temacie, temat jako zdanie odnoszące się do utworu formułuje ten, kto z danym dziełem obcuje, temat to zdanie- twór słowny, tak jak informuje temat, tak będę badał konkretny utwór, interpretujemy utwór o konkretnym temacie

• Temat wskazuje nam zakres rzeczywistości, do której odsyła nas utwór

• Temat przerzuca pomost pomiędzy utworem literackim, a rzeczywistością

• Ustalenie tematu to zawsze musi być pierwszy element rzeczywistości

SĄDY:

• Zdania analizujące

• Zdania interpretacyjne

• Zdania wartościujące

• Zdania kontestujące- zdania, które na podstawie analizy samego utworu znajdują dla niego najwłaściwsze układy odniesienia np. biografia poety, to czego domaga się sam utwór

Żaden utwór literacki nie powstaje w kulturowej próżni.

• Zdania semantyzujące jakości strukturalne- co znaczą poszczególne rozwiązania artystyczne, np. kompozycja, semantyzacja przemilczenia

Procedury mogą być stosowane intuicyjnie, ten myśli i mówi poprawnie kto kontroluje siebie( świadomość towarzyszy wszystkiemu co robimy)

ZDANIA WARTOŚCIUJĄCE:

• Najbardziej subtelna sprawa w literaturze to wartościowanie

• Możemy wypowiadać oceny i sądy o wartościach

OCENY:

• Jest w nich też zawsze ten, kto te oceny formułuje

• Osobowy = podmiotowy charakter oceny

• Mamy prawo do ocen, kultura funkcjonuje przez tworzenie ocen

• W ograniczonym stopniu i niekoniecznie odnosi się do rzeczywistej wartości utworu lub do wartości w utworze zawartych

• Oceny służą np. wyrobieniu opinii o danym utworze

• Wypowiadając ocenę dzielimy się swoją ekspresją

• Styl mówienia nie powinien decydować o stanie rzeczy

• Ocena jest najczęściej bezargumentowa lub zawiera merytoryczne argumenty

SĄD:

• Z natury rzeczy jest otwarty na INTERSUBIEKTYWNĄ SPRAWDZALNOŚĆ

• Każdy może sprawdzić słuszność danego sądu

• Stwierdzenie możliwości, że mogę nie mieć racji

• Poddaję swoje zdanie ocenie innych

• Zanegowanie oceny dotyka i mnie

• Wypowiedzenie sądu jest zaproszeniem do świadomościowej wspólnoty

• Godzę się na poddanie mojego zdania publicznej analizie

• Sąd nigdy nie jest wyłącznie moją sprawą

• Emocje nie są istota sądu, nie mają prawa modyfikacji treści sądu

• Oceny nie mają wartości poznawczej, sądy wartościujące pretendują do posiadania wartości poznawczej

Co to znaczy wypowiadać sąd wartościujący?- to znaczy odnosić się do wartości, przyjąć istnienie wartości- AKSJOLOGIA LITERATURY

WARTOŚĆ- CZEGO?

WRTOŚĆ- JAKA?

Pytam o rodzaj wartości jakie mogą występować w utworze literackim, jakie mogą się dzięki dziełu uobecnić

WARTOŚCI NADESTETYCZNE(Stróżewski):

Pozycyjne wartości w utworze literackim:

1. Wartości, które w nim występują

2. Wartości, które są z nim związane

3. Wartości, które dzięki niemu się uobecniają

Autor nie tworzy wartości np. piękna, on stwarza warunki do uobecnienia się takiej wartości. Literaturze zawdzięczamy to, że wartości mogą wejść w kontakt z nami

RODZAJE ZDAŃ, KTÓRE MÓWIĄ O WARTOŚCI, odnoszą się do niej:

1. Identyfikujące wartości związane z utworem

2. Zdania charakteryzujące warunki uobecniania się wartości w utworze

3. Zdania orzekające wartości utworu ( zakres i stopień obecności oraz rodzaj wartości występujących w utworze i tych dzięki, którym mogą się one uobecniać, zdania, które zmierzają do oddania aksjologicznego charakteru utworu)

ZDANIA RELATYWIZUJĄCE WARTOŚCIOWOŚĆ UTWORU WZGLĘDEM INNYCH UTWORÓW:

• Wartości powinny być zabsolutyzowane

• Warto obcować z wartościami dla nich samych

• Relatywizacja sprawia, że mam większa pewność, co do prawdziwości mojego zdania

• Kwestia odpowiedzialności: budujemy poprane i prawdziwe zdania

• Musimy wiedzieć, że dokonujemy przekładu tego, co jest wyznaczone przez quasi-sądy

• Pytania pozwalają nam działać odpowiedzialnie

• Pytane determinuje zakres i charakter przyszłej odpowiedzi- wtedy moja wiedza może pretendować do prawdziwości

• Stosowalność kategorii prawdy przy badaniu utworu literackiego

• Przy odpowiedzi na dane pytanie o utworze literackim, moje zdanie o charakterze sądu poddaje się prawdziwości lub fałszywości, np. wiersz poety X można interpretować różnie( parabola, metafora, symbol)

• Myślenie o prawdzie w związku z literaturą w sposób odpowiedzialny

• Trzeba umieć bronić prawdy o utworze przed dowolnością!!!!

ZDANIA INTERPRETACYJNE- zdania ekwiwalentyzujące właściwości dzieła literackiego( odpowiednik= ekwiwalent)

• W dziele literackim mamy do czynienia z różnymi układami własności dzieła, dla których szukamy twierdzeń

• Odnajdujemy pojęciowe ekwiwalenty dla tego, co przedstawione przez autora np. poszczególnych faz działania procesów postaci, relacji międzyosobowych

• Literatura ze swej istoty znaczy pośrednio

• Literatura ekwiwalnetyzując pojęcia potrafi nam uzmysłowić także elementy filozofii, które normalnie są nieodkryte

• Polonista spełnia zadania, które autor stawia przed czytelnikiem

• Istotne jest jak pracujemy nad znalezieniem semantycznych ekwiwalentów różnych właściwości dzieł

• Ekwiwalentyzacja powinna odsłaniać najistotniejsze właściwości dzieła literackiego

• Zdania rozwijające sensy bezpośrednio dane- nadmiarowość znaczeń

• Czytelnik rozwija to, co w utworze zostało tylko zarysowane( konkretyzacja i interpretacja)

• Utwór nigdy nie mówi wszystkiego, co możemy w nim wyczytać( implikacje)

• Wszelkiego rodzaju aluzje( w tym literackie) dają sygnał identyfikujący, to o czym mowa

• Warunki aluzji- rozpoznawalność sygnału odwołania

ZDANIA UZUPEŁNIAJĄCE SENSY DANE:

• Pojawiają się w wyniku konieczności wypełnienia pewnych braków

• Istotna rola różnego rodzaju przemilczeń w literaturze –niedopowiedzenia i przemilczenia, np. utwory romantyczne urywane w nieoczekiwanym momencie m. In. Ze względu na cenzurę

• Przemilczenie jako chwyt charakteryzujący postaci, w dramacie przemilczeni musi „wybrzmieć”- wymowna cisza

ZDANIA UOGÓLNIAJACE RÓŻNEGO RZĘDU:

• te inne zdania staramy się scalić w myśl ogólną

• ustawicznie trzeba dokonywać uogólnień dotyczących poszczególnych części utworu

ZDANIA NEGUJĄCE

• zdania negatywne- bardzo łatwo je obalić

• zdania te potwierdzają dana myśl na temat utworu, ale stwierdzają jej ostateczną nieadekwatność wzgl. Niego

• zdania ostatecznie zanegowane( wcześniej myślałem, że jest tak, a jest inaczej)- pokazuję swoja bystrość- widziałem wiele interpretacji, ale wybrałem tą.

Możliwe postawy poznawcze wobec dzieła literackiego ( POZNANIE jest pojęciem bardzo szerokim):

1. postawa estetyczna- to postawa zachowująca adekwatność względem charakteru literatury, jest to postawa właściwa dla poznawania się z utworem literackim, ważne jest moje przeżycie w trakcie i po; skupia uwagę na poznawanym przedmiocie; przedmiot i osoba poznająca wchodzą w ścisłą relację, niewystępującą w innych postawach; bezinteresowność- interesuje mnie dany utwór dla niego samego; wyłączność-skupienia się na utworze, to jest pragmatyka, nie górnolotność, bo inaczej nie poznam utworu w sposób pełny, o wielu rzeczach zapomnę. Postawa estetyczna kulminuje w konkretyzacji estetycznej, czyli nowym przedmiocie, który na podstawie utworu kształtuje się w wyniku lektury we mnie, całość poprzez którą dany utwór postrzegam.

2. Postawa badawcza- zakłada spełnienie radykalnie odmiennych warunków, wspólnota z postawą estetyczną, poznanie spełnia się najpełniej w postawie wyłączności, kiedy skupiam się na danym utworze, w punkcie wyjścia to poznanie jest widomie podejmowane( ja chcę się czegoś o tym utworze dowiedzieć), ma charakter intelektualny( stosuje pewne zabiegi poznawcze, których jestem świadom, stawiam pytania i szukam na nie odpowiedzi); poznanie kierowane rozumem, co do metod i celów.

3. Postawa praktyczna- występuje zawsze, gdy literatura służy nam do czegoś innego niż do czytania, rezerwuar zjawisk, przykładów, historii, utwór traktowany jest interesownie, chodzi o jakiś praktyczny cel, który się chce dzięki literaturze osiągnąć, tak jest w przypadku dydaktyki, założony cel determinuje sposób postępowania wobec literatury.

Postawa estetyczna i badawcza są skazane na siebie- badawcza jest skazana na estetyczna- badacz musi być najpierw czytelnikiem literatury.

Skutki tego, że postawa badawcza następuje po estetycznej:

• Ważna jest tutaj koncepcja Ingardena dotycząca konkretyzacji estetycznej

• Różne rodzaje bytów

• Niebezpieczeństwo nieodróżnienia tego co intersubiektywne(dostępne wielu ludziom, zasadniczo w tej samej postaci), od tego co monosubiektywne( pochodzi od jednego podmiotu, brak zobiektywizowania, jest wytworem jednego podmiotu i tylko przez ten podmiot może być dostrzegane)

• Lektury nie można przekazać, przekazujemy wrażenia z niej- dla Ingardena to jest bardzo niebezpieczne dla samej lektury( różni ludzie cytują ten sam utwór w różny sposób)

• Ingarden uznał odmienny charakter dzieła literackiego i odbioru dzieła, a konkretyzacja estetyczna to człon pośredni, ma zachować różnorodność tych bytów, ale potrzebny jest człon mediujący- konkretyzacja estetyczna( zachowuje tożsamość dzieła przy współwystępowaniu bardzo różnych odczytań dzieła literackiego)

• Jeśli kultura przestaje głosić pewniki to jest to bardzo niebezpieczne

Konkretyzacja estetyczna- przedmiot estetyczny

Utwór (intersubiektywność)-------------------------------- czytelnik utworu (monosubiektywność)

dokonująca się konkretyzacja

- monosubiektywny przedmiot estetyczny powstający w nas

- konkretyzacja to nie jest czynność- ona się dokonuje

KONKRETYZACJA:

1. Czynność dokonywana przez czytelnika w czasie lektury

2. Wytwór tej czynności- monosubiektywny przedmiot estetyczny

Konkretyzacja, to metaforycznie utwór nasycony czytelnikiem

- nie każda konkretyzacja będzie poprawna, tyle konkretyzacji ile odbiorów

- konkretyzacja estetyczna ma charakter wartościujący

-konkretyzacja zweryfikowała mnie jako czytelnika

- wartościujące działanie konkretyzacji jest obustronne, świadczy dobrze o utworze, że doprowadził mnie do konkretyzacji, świadczy dobrze o mnie, że byłem w stanie coś skonkretyzować

Sytuacja konfliktowa między Poznaniami w postawie estetycznej i badawczej.

Każdy kto chce przyjąć poznawczą postawę badawczą musi najpierw zrealizować postawę estetyczną

Konkretyzacja estetyczna jest tym, co w postawie badawczej trzeba przeżyć, aby dojść do cech dzieła. Konkretyzację uświadamiamy sobie po fakcie.

Na wynik estetycznego poznania dzieła wpływa(treści uzupełnienia, dopełnienia biorą się z czytelnika przy konkretyzacji)

1. Charakterologiczne predyspozycje czytelnika, które mogą decydować o naszych wyborach lektur, np. wolę powieść X niż Y, nie do końca panuje nad konkretyzacją dzieła literackiego

2. Typ emocjonalności- jaki prezentuję ma wpływ na jakość- sposób konkretyzacji, ktoś kto reaguje na więcej błędów, będzie szybciej reagował na pewne konteksty w dziele, jest to nieraz niezwykle pożyteczne, może dojść do nieintencjonalnego zafałszowania utworu

3. Wiedza czytelnika ( wiedza o świecie i człowieku, wiedza o literaturze)- trzeba mieć wiedzę w danej dziedzinie życia, którą porusza utwór, wiedza zyciowa sprawia, że moje poznanie utworu będzie ciekawe: będzie wnosiło cos do mojej dotychczasowej wiedzy. Kiedy utwór odnosi się do wiedzy, której nie mam to moja konkretyzacja będzie pełna przypuszczeń, a nawet będzie wysoce schematyczna, mój odbiór dzieła będzie w wysokim stopni niedookreślony, na mój sposób konkretyzowania danego utworu po raz kolejny wpływa moje doświadczenie życiowe, to jak ja się zmieniam, utwór czytamy całym sobą, moja znajomość i wiedza o literaturze maja wpływ na charakter mojej konkretyzacji, im bogatsze są moje lektury, tym pełniejsza i adekwatna wzgl. utworu będzie moja konkretyzacja, nasze doświadczenie lekturowe ma istotny wpływ na konkretyzowanie kolejnych utworów, nie należy przypisywać przesadnej roli naszej wiedzy teoretycznej w konkretyzacji estetycznej, jeśli wiedza o literaturze pozwala mi widzieć więcej to dobrze, potrafię głębiej wniknąć w strukturę utworu, postawa marzeniowa odcina nas od samego utworu- utwór jest tylko pretekstem, traktowanie utworu jako sposobu na spełnienie pragnień, ale literatura nie jest od zastępowania życia, krańcowe zdominowanie utworu przez czytającego

4. Okoliczności poznawania utworu mają wpływ na konkretyzację i jej treściowe dopasowanie, lektura powinna być uważna, żeby zobaczyć pewne szczegóły, drobiazgi, jako czytelnicy nie jesteśmy wyjęci ze świata

WNIOSEK- konflikt między postawą estetyczna a badawczą

Każdy czytelnik ma różny stopień przystosowania do lektury- nie będzie dwóch identycznych konkretyzacji tego samego utworu

Zadaniem badacza literatury jest zajmowanie się samym utworem, dzięki konkretyzacji dysponuje rozeznaniem co do tego, jaki ten utwór jest. Odpowiednia konkretyzacja to czym się zajmie.

Konkretyzacja mówi nam czego uniknąć w czasie badania utworu

Można badać konkretyzację estetyczną, ale tylko swoją własną. Innym można przekazać tylko świadectwa odbioru utworu.

Jak utrwala nauka o literaturze wyniki swojego poznania?

Piśmiennictwo:

1. Gatunki podstawowe- utrwalają wiedzę zdobytą bezpośrednio w procesie poznawczym

2. Gatunki faktograficzne

3. Gatunki pochodne

Ad.1

- to studium, monografia i przyczynek

STUDIUM- jest wszechstronnym wyostrzeniem dowolnego zagadnienia z zakresu literatury, jest sprawdzeniem właściwości możliwych w danym przypadku stanowisk badawczych- dany temat zaprezentować w wynikach jak najbardziej pewnych( poprzez m.in. umieszczenie w różnych kontekstach), poznanie jakiegoś wycinka lektury, chodzi o to by dany temat w danym zakresie został wyczerpany, nie może dotyczyc wielu tematów

MONOGRAFIA- jest wyczerpującym i systemowym ujęciem zagadnienia literackiego, wskazanego w tytule np. utworu, czyjejś twórczości, prądu lit. itp., jest systematyzowaniem wiedzy już zdobytej i dopowiedzeniem tego, co w ujęciach cząstkowych może nie wystąpić wystarczająco jasno, porządkuje, zbiera i hierarchizuje zebrany materiał, jest to „suma wiedzy”, monografia powinna wprowadzać do świadomości pewien spokój

PRZYCZYNEK- to nie gatunek decyduje o wartości, tylko to co chce nam przekazać, przyczynki powinny dotyczyć spraw małych, ale ważnych, pojawia się gdy istnieje wiedza na dany temat, bo dookreśla, temat przyczynku jest zazwyczaj nie najwyższej wagi, pozwala dopowiedzieć to, co autorowi monografii wydawało się nieistotne lub co pominął, przyczynek powstaje w wyniku chęci lepszego poznania dzieła, może stać się punktem wyjścia studium, to co było nieważne może okazać się istotne, szacunek dla szczegółu

Ad.2

Gatunki faktograficzne- biografie, bibliografie kalendarzowe życia i twórczości- zbierają fakty i ustalenia

Ad.3

Gatunki pochodne- opracowania, które korzystają z gatunków faktograficznych i poznawczych( przewodniki, podręczniki)

Czym jest piśmiennictwo wytworzone przez krytykę literacką dla nauki o literaturze

• Jest ważnym materiałem w dopełnianiu wiedzy o samym utworze

• Krytyka poświadcza systemy oczekiwań i wartości, głos krytyki, to głos życia utworu w danym czasie

• Nie można traktować tego co inni napisali o utworze jako balastu

• Opracowania też SA uzależnione od tego co ktoś napisał:

-powstaje w określonej kulturze,

- jest jakiś stan wiedzy na dany temat w danym czasie

- ktoś konkretny to pisze

Sięgajmy, więc po najnowsze opracowania, choć w naszej dziedzinie nie jest to reguła bezwyjątkowa, opracowania w nas starzeją się inaczej( sam upływ czasu nie ma tu znaczenia, kryterium bezwyjątkowym jest istotność ujęcia danego tematu), np. wszyscy wciąż sięgają do Arystotelesa

• Czas nie dyskwalifikuje utworów o literaturze, można skorzystać z lektury prac dawnych

• Każdy piszący o literaturze ma jakieś jej wyobrażenie

• Każdy zakłada jakąś teorie literatury

Nie wystarczy znać dany język, by wynieść z lektury, to co można z niej wynieść

Roman Ingarden zwrócił uwagę na 4 warstwę budowy dzieła literackiego ( punkt wyjścia do analizy sensu czytania)- w akcie lektury bezpośrednio poznajemy warstwę brzmień słownych i znaczeń ( brzmienia niosą znaczenia)

LEKTURA AKTYWNA- zwrócenie uwagi Ingardena na konieczność dotarcia do głębi utworu, a nie tylko do wymiaru tekstowego, czytelnik przechodzi od tego co językowe- nazwane, do tego co przedmiotowe, tekst ma charakter linearny, a to co jest istotą dzieła literackiego ma charakter analogiczny do rzeczywistości. Podstawową sprawą i trudnością jest przejście od poziomu zdań ten świat przedstawiających do samego świata, wtedy nasza lektura ma sens. Zatrzymanie się na poziomie tekstu prowadzi do tego, że jesteśmy w stanie operować jedynie elementami tekstu, należy scharakteryzować świat przedstawiony, w lekturze aktywnej ukonstytuuje się w nas odpowiednik świata przedstawionego, świat realny nie ma charakteru tekstowego, mogę myśleć o dziele literackim analogicznie do tego jak myślę o świecie rzeczywistym, konieczność przejścia od tekstu do tego co przedmiotowe.

--------------------------- wyglądy dwuwarstwa przedmiotowa

--------------------------- przedmioty

--------------------------- znaczenia dwuwarstwa językowa

--------------------------- brzmienia

To co językowe wyznacza to co przedmiotowe, słowa znaczą przez to kim jest osoba, która je wygłasza, lektura aktywna może rozegrać się dopiero na poziomie przedmiotowym

Jak konstytuuje się przedmiot przedstawiony?- przez SYNTETYZUJĄCĄ OBIEKTYWIZACJĘ- przejście od brzmień do przedmiotów

Jednostki języka odnoszące się do tego samego przedmiotu, znajdują się w różnym miejscu struktury utworu, musimy scalić ich sens w coś co nie ma charakteru językowego, ale przedmiotu przedstawionego. Tekstowo dane nam są tylko momentalne przejawy istnienia przedmiotów. Wykorzystując swoja pamięć tworzę całość przedmiotową. Obiektywizacja- przejście od tego co językowe do tego co przedmiotowe. Scalanie sensu poszczególnych jednostek języka pozwala uchwycić dany przedmiot w jego tożsamości. Dany przedmiot jest wielorako zobiektywizowany. Obiektywizacja- dana jest postać taka a nie inna w swojej tożsamości.

To co w świecie przedstawionym jest ANALOGATEM świata

Użytek opracowań naukowych:

• Między dziełem literackim, a tekstem naukowym istnieje analogia

• Sprawdzeniem lektury jest zdolność do dyskutowania o tych tekstach, a nie ich streszczeniach

• Umiejętność dobierania własnych przykładów ilustrujących daną tezę- jest to poziom syntetyzującej obiektywizacji

METAFORA:

• Metafora domaga się od nas czegoś, nie jest to tylko zjawisko literackie

• Metafory potoczne są zleksykalizowane

• Dążenie do oryginalności- stopień i rodzaj różnicy występowania metafor

• Metafora literacka chce i powinna być interpretowana, ponieważ to nie klasyfikacja jest ważna, ale to jaki sens wnosi dany typ metafory, np. jaka bezdomność w „Ludziach bezdomnych”

• Trzeba badać jaki jest sens i funkcja metaforyki

• Istotą metafory jest obecność dwóch przedmiotów

• „pożyczka” myśli, cechy od danego przedmiotu

• Cechy należące do uposażenia przedmiotu Y zostają przypisane przedmiotowi X

KONWENCJA LITERACKA( SŁAWIŃSKA)

Konwencja literacka – to ponadindywidualne zwyczaje lub normy, decydujące pojawianiu się i sposobie organizacji wszelkich rozróżnialnych elementów utworu

1. Zwyczaj- jest czymś co się utarło, co jest rozpoznawalne jako takie. Zwyczaj reguluje bardzo wiele rzeczy, ale sam nie ma sankcji

2. Norma- jest czymś więcej, przyjmowana ze względu na jakieś argumenty. Zwyczaj nie jest konieczny, ale norma może taka być

Czy w ogóle poetyka może być nienormatywna?

Trzeba uchronić się od pomyłki w odrzekaniu się od normatywizmu. Wszystko to jest kwestią konwencji literackiej, która wprowadza normatywizm, będący niezbędną częścią literatury. Konwencja literacka ma charakter społeczny. Konwencje biorą się z powtórzenia tego co oryginalne. Naśladowanie tworzy konwencję. To co oryginalne często bywa powtarzane. Nie ma prawa własności co do zastosowanych zabiegów literackich.

Dwa procesy:

- konwencjonalizacja, tego co jednostkowe

- dekonwencjonalizacja

	OPÓR	ULEGAJĄ
Wypełnienie semant.	Elementy semant. nasycone	Elementy semant. puste
Stopień złożoności	złożone	proste
Stopień samodzielności	uwikłane	Izolowane
historyczność	Historyczne	Brak piętna hist.

To są czynniki, które kształtują literackość. Każdy sposób wiązania czegoś może ulec konwencji. Konwencjonalność może dotyczyć samego wystąpienia czegoś w utworze oraz sposoby wykorzystania czegoś. Nawet temat może być konwencjonalny. Pojecie konwencji odnosi się do wszystkich typów organizacji, do wyborów i do samej organizacji również. Żaden pisarz nie pisze po raz pierwszy w historii. Konwencja Lema- fantastyki science fiction ( przyszłościowy charakter, dominuje czynnik techniczny, bohaterowie to specjaliści).