SYSTEM KONTROLI SPOŁECZNEJ
Henry Thorought: „Traktat o obywatelskim nieposłuszeństwie” – przedstawiciel ruchu „biernego oporu”, transcendentalista.
Zachowania normalne - to takie, które są zgodne z normami powszechnie uznawanym w grupie w której zachodzą.
Zachowania dewiacyjne - odbiegające od norm obowiązujących w grupie, w której zachodzą.
Pewne zachowania uznawane są za dewiacje. Durkheim zauważył, że zachowania dewiacyjne są zawsze elementem każdego „normalnego” społeczeństwa.
Każdy akt dewiacyjny jest:
Funkcjonalny
Dysfunkcjonalny
Funkcjonalność dewiacji:
Skłania grupę do organizowania się w sposób pozwalający zwalczanie przyszłych zachowań dewiacyjnych.
Uświadamia grupie jej własny system wartości.
Wzmacnia system socjalizacyjny.
W pewnych sytuacjach tolerancja wobec dewiacji stanowi tzw. „zawór bezpieczeństwa”.
Wzmacnia spójność grupy.
Dysfunkcjonalność dewiacji:
Stanowi zagrożenie dla porządku społecznego – powoduje nieład norm i wartości; dlatego zachowania innych stają się nieprzewidywalne, życie społeczne staje się trudniejsze.
Wzrasta konfliktowość życia społecznego.
Zmniejszają zaufanie społeczne.
Walka z dewiacją angażuje znaczne siły i środki społeczne.
Kontrola społeczna:
Odnosi się do rozmaitych środków używanych przez społeczeństwo w celu „przywołania do porządku niesubordynowanych jednostek”.
Podstawowym środkiem kontroli społecznej jest przymus fizyczny (przemoc); jest on również środkiem ostatecznym. Groźba użycia siły też stanowi środek kontroli.
Groźba użycia sankcji ekonomicznych – sankcje te są bardzo ważnym (i co ważne: skutecznym) środkiem kontroli.
Mechanizmy perswazji, ośmieszania, plotki, pogarda – są to narzędzia manipulacji potrzebą akceptacji (lęk przed ośmieszeniem).
System społeczny zbudowany jest na zasadzie kół koncentrycznych.
Zbudowany jest z moralności, zwyczajów i obyczajów (działa w nim przymus wewnętrzny)
System społeczny i polityczny – działa często wbrew woli jednostki. Jest przymusem zewnętrznym.
Systemem kontroli społecznej jest także system religijny.
Funkcje kontrolne spełnia też system zawodowy – człowiek poddaje się przecież różnego rodzaju procedurom, wymogom, organizacjom.
System kontroli ze strony rodziny i przyjaciół.
Piotr Sztompka:
Kontrola społeczna to zespół czynników kształtujących zachowanie jednostek w sposób społecznie pożądany. Wyniki kontroli społecznej można analizować w dwóch aspektach:
Aspekt statyczny – kontrola społeczna to system normatywny przedstawiający wzorzec zachowań wymaganych.
Aspekt dynamiczny – kontrola społeczna to społeczne oddziaływania – represje i perswazja, podejmowane wówczas, gdy występuje rozbieżność między zachowaniem jednostki, a wzorcem zachowań wymaganych.
Eitzen:
Kontrola dotyczy tych, którzy nie przestrzegają norm
Podział środków kontroli społecznej na:
Ideologiczne – manipulacja świadomością obywateli przez propagowanie określonych norm i wartości.
Bezpośrednie – karanie bądź neutralizowanie osób i grup zachowujących się wbrew normom – narkomani i dilerzy, szmaty, kurwy i frajerzy.
Szczepański:
Pytanie: Czy wszystkie nasze zachowania podlegają kontroli społecznej?
Odpowiedź: Nie. Wszyscy jesteśmy równi wobec systemu kontroli społecznej.
Czynniki od których zależy stopień kontroli społecznej:
Typ społeczeństwa
Spójność grupy
Charakter instytucji działających w społeczeństwie
Pozycja, którą zajmuje jednostka w społeczeństwie
Funkcja, którą jednostka pełni w grupie
Podział mechanizmów kontroli społecznej:
Mechanizmy psychospołeczne – opierają się one na przymusie wewnętrznym; honor, potrzeba uznania, poczucie bezpieczeństwa, zinternalizowane normy.
Mechanizmy materialno – społeczne – opierają się na przymusie zewnętrznym, stosowanym przez instytucje.
Na pograniczu tych dwóch mechanizmów znajdują się:
Zwyczaj – ustalony sposób zachowania się w określonych sytuacjach społecznych, którego naruszenie nie spotyka się z negatywnymi sankcjami, nie budzi sprzeciwu.
Obyczaj – ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże oceny moralne i którego naruszenie wywołuje sankcje negatywne.
Wewnętrzne mechanizmy kontroli społecznej działają oparte na przymusie wewnętrznym, który działa nawet wówczas, gdy nie istnieją reakcje innych na nasze zachowania (zinternalizowany kod moralny).
Przymus zewnętrzny opiera się na reakcji innych na nasze zachowania oraz na sankcjach.
Sankcje dzielimy na:
pozytywne – negatywne
formalne – nieformalne
Sankcje pozytywne i negatywne:
Są kulturowo zróżnicowane.
Stosowanie sankcji pozytywnych oznacza poprawne działanie społeczeństwa, czyli to, że kontrola społeczna jest skuteczna.
Stosowanie sankcji negatywnych oznacza, że w społeczeństwie przeważają zachowania negatywne, czyli kontrola społeczna jest nieskuteczna.
Sankcje formalne i nieformalne:
Są stosowane w rytuale publicznym, są zwykle kontrolowane w sposób bezpośredni lub pośredni przez państwo – np. prawo.
Zachowania nieformalne to takie, które pojawiają się spontanicznie – np. plotka.
| Pozytywne | Negatywne | |
|---|---|---|
| Nieformalne | Pochwała, szacunek, uznanie, autorytet | Bojkot towarzyski, plotka, niegrzeczne zachowanie |
| Formalne | Ordery, odznaczenia, awanse, uściski dłoni prezesa, wyróżnienia | Degradacja, mandat, nagana, kara więzienia itp. |
Podział sankcji, ze względu na treść:
Prawne
Etyczne
Religijne
Satyryczne
Stanowiska w stosunku do norm:
absolutyzm – pogląd, że normy które wyznajemy obowiązują zawsze i wszędzie.
relatywizm :
Historyczny – normy obowiązujące kiedyś nie muszą obowiązywać dzisiaj.
Przestrzenny- (geograficzny) normy obowiązujące w jednym społeczeństwie nie muszą obowiązywać w drugim.
Społeczny – w obrębie jednego społeczeństwa występują różne grupy społeczne i różne normy.
Występujące różne systemy norm można porządkować odwołując się do tego typu sankcji, który stoi za normą:
religia - norma religijna opiera się na sankcji ponadnaturalnej
moralność – system moralny opiera się na sankcjach indywidualnych (wyrzuty sumienia, potępianie innych)
obyczaj – system obyczajowy opiera się na sankcjach grupowych (wykluczenie z grupy).
Prawo – system prawny opiera się na przymusie fizycznym.