Łuk odruchowy podstawowa jednostka czynnościowa w ukł nerw, który obejmuje przejście impulsu nerwowego z receptora do narządu wykonawczego. Każdy łuk odruchowy składa się z: receptora, neuronu dośrodkowego, neuronu kojarzeniowego, neuronu odśrodkowego, narządu wykonawczego. Wyróżnia się łuk odruchowy prosty oraz łuk odruchowy złożony.

Tkanka glejowa wypełnia przestrzenie między komórkami nerwowymi i ich wypuskami, pośredniczy w wymianie materii między tk nerwową i naczyniami krwionośnymi oraz pełni funkcje ochronne w stosunku do tk nerwowej. Skład tk glejowej: ependemocyty, astrocyty, oligodendrocyty, mikroglej.

Tkanka nerwowa zbudowana z komórek nerwowych, które są podłożem czynności ukł nerw. Komórka nerwowa wraz ze swoimi wypustkami tworzy neuron. Komórki nerwowe maja na ogół jedno jądro pojedyncze jadro. Wewnątrz jadra otoczone dwuwarstwowa błona jądrowa położone jest jaderko. Cytoplazma kom nerw zawiera tzw. ciałka Nissla. Ciałka te mają różna wielkość i kształt a ich rozmieszczenie w komórkach jest na ogół char dla określonych rodzajów kom nerw. Ich char składnikiem neuroplazmy są włókna nerwowe-neurofibryle, które tworza w komórkach krzyżując się pęczki.

Komórka nerwowa ma 2 rodzaje wypustek: dendryty i neuryty. Dendryty są licznymi wypustkami protoplazmatycznymi które rozgałęziaja się drzewiasto w pobliżu komórki i przewodza bodźce do ciała komórki. Neuryty są wypustkami dłuższymi niż dendryty, a ich budowa jest przystosowana do przewodzenia impulsów nerwowych. Neuryt zawiera pęczek neurofibryli który wnika do aksonu z ciała komórki. Na końcu neuryt rozdziela się drzewiasto tworząc drzewko końcowe-teledendron. Neuryty przewodza impulsy od ciała komórki nerwowej do narządu wykonawczego. Włókna te nazywaja się włóknami odprowadzającymi lub eferentnymi. Podobnie zbudowany jest neuryt obwodowy komórki pozornie jednobiegunowej, który przewodzi impulsy od zakończeń nerwowych do ciała komórki. Włókna te nazywaja się włóknem doprowadzającym czyli receptorycznym-aferentnym.

Komórki nerwowe znajdują się głównie w istocie szarej mózgowia i rdzenia kręgowego. Aksony w pewnej odległości od komórki są pokryte osłonka mielinową, czyli rdzenną i nosza nazwę włókien białych albo rdzennych. Włókna pozbawione osłonki to włókna bezrdzenne czyli szare i wstępują przede wszystkim w ukł autonom.

Osłonka rdzenna zbudowana z mieliny w skład której wchodzą lecytyna, tłuszcz i fosfor. Osłonka ta nie tworzy warstwy ciągłej, jest przerywana tzw przewężeniami Ranviera. Osłonka mielinowa wpływa na wzrost pobudliwości nerwów oraz na szybkość przewodzenia impulsów. Od zew osłonkę mielinowa pokrywa osłonka Schwanna, zbudowana z komórek neurogleju. Osłonka ta tworzy war ciągłą i jest char dla nerw ów obwodowych. Osłonkę mielinowa maja wszystkie włókna obwodowe nerwów czaszkowych, z wyjątkiem nerwów węchowych w wszystkie włókna nerwów rdzeniowych.

Synapsy to połączenia miedzy neuronami. W rejonie synapsy od strony neuronu przekazującego impuls, następuje poszerzenie aksonu tworzące kolbkę synaptyczna a błonka plazmatyczna stykająca się z komórką nerwową grubiej: jest to błona przedsynaptyczna. Naprzeciw niej od str neuronu odbierającego impuls, znajduje się błona zasynaptyczna. Miedzy obiema błonami wystepuje szczelina synaptyczna. Mechanizm działania synapsy to: pęcherzyki synaptyczne znajdujace się w kolbce synaptycznej pod wpływem impulsu nerwowego wydzielaja przez błonę przedsynaptyczną transmiter który przenika do szczeliny synaptycznej. Powoduje w błonie zasynaptycznej zmianę przepuszczalności dla jonów a s następstwie zmiane jej potencjału elektrycznego. Neuroprzekaźnik wydzielony z pęcherzyków synaptycznych jest bardzo szybko rozkładany przez odpowiedni enzym i kolbka jest gotowa do powtórzenia procesu. Ze względu na czynność wyróżnia się synapsy pobudzające i hamujące.

Ośrodki i drogi nerwowe. W mózgowiu i rdzeniu kręgowym komórki i włókna nerwowe są rozmieszczone równomiernie. Znaczne nagromadzenie ciał komórki nazywa się istota szarą , natomiast w innych okolicach występuje nagromadzenie włókien nerwowych i nazywane są istotą białą. Zgromadzone komórki nerwowe o zbliżonej funkcji tworząc ośrodki nerwowe np. oddychania, krążenia, ruchowe. W zależności od kierunku przewodzenia impulsów wyodrębnia się drogi nerwowe wstępujące, zstępujące, kojarzeniowe i spoidłowe. Drogi wstępujące przewodzą impulsy z receptorów i niższych Pieter ośrodkowego ukł nerw do mózgowia. Drogi zstępujące maja odwrotny kierunek przepływu impulsów. Drogi kojarzeniowe są łącznikiem między drogami wstępującymi i zstępującymi. Zgromadzenie komórek w ukł nerwowym obwod tworzy zwoje. W miejscach gdzie zbierają się nerwy podążające do szyi i kończyn tworzą się duże sploty: szyjny, ramienny, lędźwiowo-krzyżowy.

Podział ukł nerwowego. Dzieli się na 3 części: ośrodkowy, obwodowy i autonomiczny-wegetatywny. Ukł ośrodkowy i obwodowy tworzy układ somatyczny który dostosowuje reakcje organizmu do zmian środowiska zew i dzięki temu utrzymuje równowagę organizm środowisko zew. Ukł ner autonom obejmuje swym unerwieniem układy i narządy przez co reguluje środ wew organizmu. W skład ukł nerw ośrodkowego wchodzi mózgowie i rdzeń kręgowy. Ukł nerw obwodowy jest utworzony przez nerwy i związane z nimi zwoje. W zalezności czy łączą się z rdzeniem kręgowym czy z mózgowiem są to nerwy rdzeniowe lub czaszkowe. Ukł nerw autonomiczny wchodzi w skład dwóch poprzednich układów. W tym układzie wyróżnia się część współczulną i przywspółczulną które różnią się umiejscowieniem ośrodków i działają w sposób przeciwstawny na wiele narządów.

Układ nerwowy ośrodkowy

Rdzeń kręgowy

Budowa zew. Rdzeń kręgowy położony w kanale kręgowym. Górną granice stanowi otwór wielki lub skrzyżowanie piramid. U dołu rdzeń kończy się na wys. I-II kręgu lędźwiowego stozkiem rdzeniowym. Przedłużeniem stożka jest nić końcowa. Z rdzeniem kręgowym łączy się 31 par nerwów rdzeniowych: 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i 1 guziczny. Nerwy rdzeniowe opuszczaja kanał przez otwory międzykręgowe.

Budowa wew. Na przekroju poprzecznym widoczna jest istota szara, połozona centralnie oraz otaczajaca ją jest istota biała. Istota szara ma kształt litery H. krótkie ramiona poziome istoty szarej łączy obydwie połowy rdzenia, natomiast pionowe tworza rogi. W części przedniej rdzenia występuje poszerzony róg przedni, z tyłu wysmukły róg tylny. W segmentach piersiowych część boczna jest silnie rozwinieta i tworzy róg boczny. Na całej długości rdzenia rogi tworzą słupy: przedni, tylny i boczny. Róg przedni zwany ruchowym, tylny czuciowym.

Istota biała tworzy 3 parzyste sznury: przedni, boczny i tylny. W skład sznura tylnego w górnej części rdzenia wchodzą dwa pęczki: przyśrodkowo pęczek smukły i bocznie pęczek klinowaty. Komórki nerwowe rdzenia różnią się znacznie między sobą. Wyróznia się 3 typy komórek: korzeniowe, sznurowe i wewnętrzne. Komórki korzeniowe przewaznie położone są w rogu przednim, maja długie aksony i unerwiaja mięśnie poprzecznie prązkowane. Komórki sznurowe występują w całej istocie szarej rdzenia ale najliczniej w rogu tylnym. Komórki wew przez swoje aksony łączą się z innymi komórkami w rdzeniu kręgowym i nie wykraczają poza granice istoty szarej.

Nerwy rdzeniowe utworzone przez odchodzące od rdzenia korzenie brzuszne i grzbietowe które łączą się ze sobą. Korzenie grzbietowe zawierają włókna czuciowe których część kończy się w istocie szarej głownie w rogu tylnym część zaś biegnie do sznura tylnego i twory długie drogi wstępujące które przewodzą bodźce czuciowe do mózgowia. włókna czuciowe są wypustkami komórek pozornie jednobiegunowych które znajdują się w zwoju rdzeniowym położonym na przebiegu korzenia grzbietowego. Korzenie brzuszne składają się z włókien ruchowych i przedzwojowych ukł autonom. Włókna ruchowe zaczynają się w komórkach rogów przednich rdzenia w jądrach ruchowych. Włókna ukł auton w komórkach istoty szarej pośredniej rdzenia kręgowego. Wyróżnia się 31 par nerwów rdzeniowych: 8 par nerwów szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych, 1 para guzicznych. Gałęzie nerwów rdzeniowych: gałąź: oponowa, łącząca, grzbietowa czyli tylna, brzuszna czyli przednia.

Drogi piramidowe

Rozpoczynają się w korze mózgu i biegną nieprzerwanie do rdzenia kręgowego. Włókna tej drogi w większości rozpoczynają się w zakręcie przedśrodkowym płata czołowego. Następnie przez wieniec promienisty wchodzą do przedniej części odnogi tylnej torebki wewnętrznej i przez odnogę mózgu oraz most kieruje się do rdzenia przedłużonego, gdzie znów gromadzi się tworząc na przedniej pow wyniosłość zwaną piramidą. Poniżej piramid włokna drogi piramidowej ulegaja skrzyżowaniu i przechodzi na przeciwległą stronę rdzenia, tworząc drogę korowo-rdzeniową boczną. Włókna nieskrzyżowane biegną w sznurze przednim jako doga korowo-rdzeniowa przednia. Włókna obu dróg dochodzą do komórek ruchowych słupów przednich rdzenia kręgowego które tworzą neuron drugi-obwodowy.

Mózgowie

Wyróżnia się 2 półkule mózgu, móżdżek, pień mózgu(rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie, międzymózgowie). Podział ontogenetyczny opiera się na pierwotnych pęcherzykach mózgowia: przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie z których powstaje 5 pęcherzyków wtórnych. Przodomózgowie dzieli się na: kresomózgowie i międzymózgowie. Śródmózgowie nie podlega podziałowi. ńZ tyłomózgowia powstaje tyłomózgowie wtórne obejmuje most i móżdżek oraz rdzeniomózgowie tj rdzeń przedłużony. Z pierwotnego światła cewy nerwowej w mózgowiu wykształcają się obszerne przestrzenie tzw komory, natomiast w rdzeniu kręgowym powstaje kanał środkowy. Komora trzecia jest położona w międzymózgowiu oraz w małej nieparzystej części kresomózgowia. Łączy się kanałem zwanym wodociągiem mózgu z komorą czwartą. Komora czwarta jest położona w tyłomózgowiu i w dół przechodzi w kanał środkowy rdzenia kręgowego. Komory są wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym. Płyn przesuwa się z komór bocznych do komory czwartej.

Móżdżek wyróżnia się 2 półkule(pow górna: przewiązka języczka, skrzydło płacika środkowego, płacik czworoboczny, płacik prosty, płacik półksiężycowaty górny. Pow dolna: płacik półksiężycowaty dolny, płacik dwubrzuścowy, migdałek móżdżku, kłaczek), płaty(przedni, środkowy, grudkowo-kłaczkowy) i robak(na pow górnej: języczek móżdżku, płacik środkowy, czub, spadzistość i liść robaka. Na pow dolnej: guz robaka, piramida robaka, czopek robaka, grudka)szarej zwane jadrami móżdżku(jadro zębate, wierzchu, czopowate, kulkowate). Móżdżek łączy się z sąsiednimi częściami mózgowia za pośrednictwem pasm istoty białej zwanymi konarami.

Konary dolne łączą móżdżek z rdzeniem przedłużonym i pojawiaja się w rdzeniu przedłużonym powyzej guzka smukłego i klinowatego. Przez konary dolne wnikają przede wszystkim drogi rozpoczynające się w jądrach przedsionkowych w rdzeniu kręgowym i jądrach oliwki.

Konary środkowe łączą móżdżek z mostem. Konary te są najobszerniejsze i położone najbardziej bocznie. Przez konary środkowe wchodzą do móżdżku drogi mostowo-móżdżkowe prowadzące impulsy nerwowe z kory mózgu.

Konary górne biegną w kierunku śródmózgowia. Są mniejsze od pozostałych i prowadzą głównie włókna odmóżdżkowe do jadra czerwiennego i do wzgórza. Między tymi konarami jest rozpieta cienka blaszka istoty białej tzw zasłona rdzeniowa górna.

Oprócz włókien doprowadzających i odprowadzających które wchodzą w skład konarów móżdżku i tworza włókna rzutowe w istocie białej móżdżku znajduja się włókna składające się na drogi własne. Drogi własne móżdżku łączą korę z jądrami móżdżku lub też różne części kory móżdżku jako włókna kojarzeniowe krótkie i długie.

Komor czwarta jest położona między móżdżkiem a mostem i rdzeniem przedłużonym. U góry komora zwęża się i przechodzi w wodociąg mózgu. Kształt komory przypomina czworościenną piramidę, której podstawe czyli dno tworzy dół równoległoboczny, a szczyt skierowany do tyłu. Tylna ścianę w części górnej tworzą konary górne móżdżku wraz z rozpiętą między nimi zasłoną rdzeniową górną. Część dolna zawiera grudkę robaka, parzystą zasłonę rdzeniowa dolną i tkankę naczyniówkową komory czwartej. W obrębie tk naczyniówkowej znajdują się trzy otwory przez które komora uzyskuje połączenie z jamą podpajęczynówkową. Są to: nieparzysty otwór pośrodkowy w dolnym końcu komory przy brzegu zasuwki oraz dwa symetryczne otwory boczne.

Pień mózgu

Rdzeń przedłużony bud zew na pow brzusznej biegnie nieparzysta szczelina pośrodkowa przednia która w dolnej części jest wypełniona skrzyżowaniem piramid. Po obu stronach tej szczeliny są położone piramidy zawierające zgrupowane drogi piramidowe. Z boku piramid znajduje się parzysta bruzda boczna przednia a za nią nieco u góry uwypukla się owalna wyniosłość zwana oliwką. Z tyłu oliwka jest ograniczona przez bruzdę boczna tylną. W linii pośrodkowej biegnie bruzda pośrodkowa tylna. Po obu stronach leży pęczek smukły, a bardziej bocznie pęczek klinowaty. Bud wew . W budowie wew możemy wyróżnic: odcinek dolny podoliwkowy i górny oliwkowy. Rozmieszczenie istoty szarej i białej w odcinku podoliwkowym wykazuje duże podobieństwo do rozmieszczenia w rdzeniu kręgowym. Istota biała położona jest obwodowo w stosunku do istoty szarej i tworzy trzy pary sznurów: przedni, boczny i tylny. Nowym tworem jest skrzyżowanie piramid położone przed istotą szarą środkową. Przebieg włókien piramidowych powoduje podział rogu istoty szarej na boczna i przyśrodkową.

Most w płaszczyźnie pośrodkowej powierzchnia brzuszna mostu jest podzielona przez bruzde podstawową. Po obu stronach bruzdy znajduje się wyniosłość piramidowa spowodowana przebiegiem dróg piramidowych korowo-rdzeniowych. Powierzchnia grzbietowa mostu wchodzi w skład dołu równoległobocznego wraz z górną częścią pow grzbietowej rdzenia przedłużonego. Dół równoległoboczny stanowi dno komory czwartej i jest utworzony przez część górno-przysrodkową powierzchni grzbietowej rdzenia przedłużonego i całą pow grzbietowa mostu. Ma kształt dwóch trójkatów połączonych podstawami a granice między nimi stanowia prążki rdzenne komory czwartej.

Śródmózgowie

Budowa zew powierzchnie brzuszną tworzą konary mózgu w skład których wchodza odnogi mózgu. Biegną rozbieżnie od górnego brzegu mostu do półkul mózgu. Między odnogami znajduje się głęboki dół międzykonarowy. Dno dołu przebijają liczne otworki dla przejścia naczyń krwionośnych nazywane istotą dziurkowaną tylną. Na pow przyśrodkowej odnogi mózgu znajduje się bruzda przysrodkowa. Pow grzbietową tworzy blaszka pokrywy wchodząca w skład pokrywy śródmózgowia, ramiona wzgórków oraz trójkąt wstęgi.

Budowa wew wyróżnia się trzy części zwane także piętrami. Piętro brzuszne tworzą odnogi mózgu, Piętro środkowe to nakrywka a piętro grzbietowe to pokrywka śródmózgowa. Piętro brzuszne czyli odnogi mózgu wraz z nakrywką tworzą konary mózgu.