Polityka społeczna

Wykład I

26 II 2016r.

Definicja polityki społecznej

Polityka społeczna – bezpośrednia lub pośrednia interwencja państwa, będąca wyrazem dążenia do określonego ładu społeczno – gospodarczego, umożliwiającego obywatelom zaspokajanie potrzeb uznawanych za społecznie ważne.

Np. tworzenie prawa, w którym państwo wskazuje siebie jako podmiot odpowiedzialny za realizację określonego zadania.

Podział dóbr:

1. Dobra publiczne np. edukacja – ingerencja bezpośrednia.

2. Dobra prywatne np. mieszkania – państwo pośrednio ingeruje w posiadanie tego dobra.

Podział dóbr na prywatne i publiczne nie jest jednoznaczny i jednolity, zależy m.in. od państwa.

1. Sektor rynkowy

2. Sektor publiczny

3. Sektor społeczny

Polityka społeczna jest działaniem państwa i innych podmiotów będąca wyrazem pewnego paradygmatu.

Uwarunkowania rozwoju polityki społecznej:

1. Ekonomiczne – np. industrializacja, wskaźnik PKB, struktura PKB, urbanizacja, bogactwa naturalne, kapitał ludzki i społeczny.

2. Historyczne – np. stopień rozwoju państwa, demokratyzacja (poczucie, iż sytuacja kraju jest zależna od nas.

3. Kulturowe – np. dziedzictwo kulturowe, dyfuzja kulturowa (przenikanie elementów jednej kultury do drugiej, mentalność (wynika z historii, tradycji).

4. Rodzaj struktury społecznej (jakie grupy społeczne dominują w społeczeństwie) – np. klasy, warstwy, styl życia.

Kapitał ludzki – wiedza, umiejętności, doświadczenie ludzi.

Kapitał społeczny – umiejętności współpracy, grupowego działania.

Kolektywizm – przeciwstawiany indywidualizmowi pogląd akcentujący rolę wspólnot, grup i zbiorowości. Dla zwolenników kolektywizmu kolektywy są istotniejsze od jednostek i tym samym ich cele i dobro powinny przeważać nad celami i dobrem jednostek.

Fukuyama do społeczeństw kolektywistycznych zaliczył : Japonię, Singapur, Niemy, USA (zrzeszenia oparte na wspólnym interesie.

Społeczeństwa indywidualistyczne : np. Polska (wpłynęły na to m.in. hasła socjalizmu)

Polityka społeczna jako nauka

Zadania

1. Badanie potrzeb – ich struktur i stanu zaspokojenia (materialnych i niematerialnych).

2. Badanie grup społecznych i ich wzajemnych relacji - (zmian i ich konsekwencji, np. zmian ekonomicznych, demograficznych).

3. Badanie świadomości społecznej – np. ekologicznej, zdrowotnej, politycznej.

4. Tworzenie teorii wyjaśniających rzeczywistość.

5. Rekomendacje – propozycje działań ku celowi.

Zakres przedmiotowy polityki społecznej jako nauki:

1. Określanie zasad życia społecznego - działania człowieka w społeczeństwie, np. obyczaje

2. Tworzenie idei wyjaśniających reguły ładu społeczno – gospodarczego.

3. Sfery/ działy polityki społecznej – odpowiadające potrzebom, np. warunki bytowe, stodunki między ludzkie, struktura społeczna.

Cele polityki społecznej jako praktyki:

Wynikają z uwarunkowań rozwojowych, dominującej doktryny, aktualnych paradygmatów, czyli przyjętego wzorca – modelu. Mogą to być:

• Poprawa pozycji grup najsłabszych ekonomicznie

• Łagodzenie nierówności społecznych

• Zapobieganie negatywnym konsekwencjom ryzyka społecznego

• Kreowanie postępu i rozwoju społecznego, realizacja standardów.

Paradygmaty polityki społecznej:

Równość – (czego?) np. praw (obywatelskich), szansa (rozwoju, kształcenia), dostępu do dóbr (pracy, leczenia).

Sprawiedliwość – (jaka?) Pionowa (wertykalna) – redystrybucja dochodu od bogatych do biednych,

Pozioma (horyzontalna) – równe traktowanie równych.

Efektywność – (jak dzielić?) wg Pareto – równo wszystkim, wg Rowlsa – równo z korzyścią dla ubogich.

Przykłady:

Stypendia naukowe – sprawiedliwość pozioma, efektywność Pareto

Różne podejścia do polityki społecznej

1. Polityka społeczna to tylko koszt (ok 20-30 % PKB to wydatki społeczne).

2. Polityka pozostaje z gospodarką w relacji sprzężenia zwrotnego.

Polityka społeczna ≠ polityka socjalna

Polityka społeczna i polityka socjalna różnią się od siebie podejściem do celów, przedmiotu, środków i stosowanych instrumentów.

W polityce społecznej wiele zależy od wartości, świadomości.

Zakres oddziaływania polityki społecznej (podmioty polityki społecznej)

1. Globalny – ogólnoświatowy np. ONZ, agendy ONZ, WHO, UNICEF, UNESCO

2. Regionalny – kontynentalny np. Rada Europy, UE, NATO (spełnia potrzebę bezpieczeństwa)

3. Lokalny - krajowy.

Podmioty polityki społecznej :

Podział wg zasięgu oddziaływania:

1. Międzynarodowe

2. Krajowe

3. Lokalne

Podział wg celu działania:

1. Publiczne (interes publiczny)

2. Rynkowe (zysk)

3. Społeczne (non profit)

Rola podmiotów

Rola ludzi i podmiotów prawnych zależy od:

1. Doktryny

2. Praktyki – realizacja modeli

3. Kultury organizacyjnej

Podmioty krajowe:

1. Ustawodawcze – sejm, senat, prezydent

2. Wykonawcze – administracja rządowa, samorządowa, zakłady pracy, związki zawodowe, NGO (non-govermental organizations)

3. Kontrolne – NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich

Podmioty międzynarodowe np. ONZ.

Podmioty społeczne np. WOŚP, WIOSNA, MONAR, grupa AA.

Wykład II

04.03.2016r.

Modele polityki społecznej

Możliwości wyróżnienia modeli

• Modele polityki społecznej – W odniesieniu do istniejącej rzeczywistości wzorce, do których dążymy – strategie docelowej polityki społecznej (np. mającej za cel wąsko – bezpieczeństwo socjalne lub szeroko pojęte bezpieczeństwo społeczne)

• Trudności komparatystyki międzynarodowej

• Różne ujęcie i definicje polityki społecznej (np. polityka socjalna lub tylko działalność państwa)

Kryteria wyróżniania typów idealnych

1. Ilościowe ( podział krajów za względu na wielkość wydatków na cele społeczne z PKB)

2. Jakościowe

• Warunki dostępu do świadczeń finansowych ze środków publicznych ( selektywność, powszechność)

Charakter selektywny w Polsce mają: emerytury, zasiłek dla bezrobotnych, 500+

• Jakość i poziom usług socjalnych (np. edukacji, ochrony zdrowia – wg wspólnych mierników efektów)

• Cele i zakres polityki rynku pracy (zasiłek bez warunku czy praca)

• Rola państwa w realizacji programów socjalnych (dla kogo?, rola innych podmiotów)

Typologie Titmussa i Esping – Andersena

1. Stopień dekomodyfikacji ( de commodification)

Dekomodyfikcja – socjalne uniezależnienie jednostki od rynku, dostęp do świadczeń i usług społecznych na odpowiednim poziomie. Jest uprawnieniem każdego obywatela, dzięki czemu jego bezpieczeństwo socjalne zostaje uniezależnione od mechanizmów rynkowych.

1. Rodzaj uwarstwienia społecznego, poziom nierówności społecznych zależy od interwencji państwa.

Rodzaje doktryn

1. Liberalizm

2. Konserwatyzm

3. Socjaldemokratyzm

Charakterystyka podstawowych doktryn polityki społecznej

Liberalizm

• Indywidualizm, wolność

• Niski stopień dekomodyfikacji, czyli odpowiedzialność jednostki za własne życie i bezpieczeństwo socjalne. Mechanizmy rynkowe w usługach społecznych: świadczenia socjalne tylko dla najuboższych – kryterium dochodowe

• Korwin i Nowoczesna

Socjaldemokracja

• Wysoki stopień dekomodyfikacji

• Bezpieczeństwo socjalne uniezależnione od mechanizmów rynkowych – uniwersalne i ujednolicone świadczenia oraz usługi społeczne finansowane ze środków publicznych, polityka pełnego zatrudnienia, bogata polityka rodzinna

• SLD, Ruch Palikota

Konserwatyzm

• Nauka społeczna Kościoła. Państwo wspiera tradycyjną rodzinę. Bezpieczeństwo socjalne jednostki zależy przede wszystkim od jej pozycji i dorobku na rynku pracy – świadczenia ubezpieczeniowe – etos pracy. Ważną rolę pełni tu instytucja dialogu społecznego, służąca uzgadnianiu mechanizmów życia społeczno – gospodarczego przez władze publiczne, organizacje publiczne, organizacje pracodawców oraz organizacje pracowników. Zasada pomocniczości

• PIS

LP.	Kryterium	Liberalny – marginanlny	Konserwatywny- motywujący	Socjaldemokratyczny – instytucjonalno - redystrybucyjny
1.	Podstawowa wartość	Wolność jednostki, rola rodziny	Sprawiedliwość wg kryterium zasług – ubezpieczenia, pracy	Sprawiedliwość wg kryterium potrzeb/ obywatelstwa
2.	Stopień dekomodyfikacji	Niski	Umiarkowany	Wysoki
3.	Rola państwa	„Stróż nocny”	Pomocniczość	Opiekuńczość
4.	Uprawnienie do świadczeń	Kryterium dochodowe	Kryterium statusowe i ubezpieczeniowe	Uprawnienia uniwersalne
5.	Wskaźnik zastąpienia wysokości płacy przez świadczenia	Niski	Zróżnicowany	Wysoki
6.	Finansowanie świadczeń	Głównie budżet – niski poziom, selektywnie	Głównie składki ubezpieczeniowe	Głównie budżet – wysoki poziom, uniwerslany
7.	Zakres publicznych usług społecznych	Wąski	Umiarkowany	Szeroki
8.	Polityka rodzinna	Ograniczona, wąski zakres usług wspierających rodzinę	Pasywna, wspierająca mężczyznę, jako żywiciela rodziny	Równość płci i uczestnictwo kobiet w rynku pracy
9.	Pozycja związków zawodowych	Umiarkowana	Umiarkowana	Silna
10.	Kraje reprezentujące	USA, (Wielka Brytania)	Niemcy	Szwecja

Stopa zastąpienia – jest to stosunek np. emerytury do ostatniej płacy.

Społeczna gospodarka rynkowa – model niemiecki

• Zasada państwa demokratycznego

• Zasada państwa federalnego

• Zasada państwa prawnego

• Zasada państwa socjalnego (walka z ubóstwem – ograniczenie nierówności)

• Zasada pomocniczości – państwo na końcu, minimalnie zakłóca gospodarkę rynkową

• Zasada solidarności

Modele wg Szumlicza

1. Model interwencji społecznej – podstawową cechą jest podejmowanie działań o charakterze doraźnym, dotyczących wąsko zakreślonego katalogu problemów społecznych, służących m.in. łagodzeniu niepokojów społecznych. (podobny do liberalizmu)

2. Model antycypacji społecznej – podejmowanie działań o charakterze prewencyjnym, wynikających z przewidywanej możliwości pojawienia się określonych problemów społecznych, działania te mogą polegać m.in. na zastosowaniu mechanizm ubezpieczeń społecznych. (podobny do konserwatyzmu)

3. Model dystrybucji społecznej – „wyznaczanie instytucjonalnych ram sfery podziału”, odnoszących się zarówno do stosunków ekonomicznych jak i szerzej rozumianych stosunków społecznych. (podobny do socjaldemokratyzmu)

4. Model integracji społecznej – „świadome utrwalanie i kreowanie czynników integrujących, jak i eliminowanie i neutralizowanie czynników dezintegrujących”

Model państwa postsocjalistycznego

• Państwowo – kolektywistyczny

• Wiele cech wspólnych z modelem motywacyjnym (uzależnienie praw socjalnych od pracy – powszechne ubezpieczenia społeczne)

• Cechy wspólne także z modelem instytucjonalnym (duża rola państwa : uniwersalizm świadczeń, państwowe usługi społeczne, powszechne prawo do pracy, hojna polityka rodzinna

• Ingerencja w sferze produkcji (subsydiowanie cen, pełne zatrudnienie) i konsumpcji (powszechne, bezpłatne usługi społeczne, małe rozpiętości dochodowe, określanie płac – rola informacyjna minimum socjalnego)

Minimum socjalne – ilość pieniędzy niezbędna do zaspokojenia potrzeb z „koszyka minimalnego zaspokojenia” – znajdują się w nim także wydatki na kulturę i edukację.

Polska polityka społeczna

• Konstytucja art. 20 – społeczna gospodarka rynkowa

• W praktyce hybryda (liberalno – konserwatywno – instytucjonalna)

• Pogorszenie się jakości usług sfery publicznej – odejście od monopolu państwa w wielu sferach (oświata, edukacja, transport publiczny) – niski poziom usług i produkcji prywatnej, brak bonów – wyboru.

Jaka jest polska polityka społeczna?

• Podział społeczeństwa na 3 grupy społeczne wg oczekiwań od państwa (3 modele)

• Rozwój partnerstwa prywatno – publicznego

• Jakie kryterium wyodrębniania i wspierania ubogich? Linie ubóstwa czy kryterium potrzeb? (absolutne) czy kryterium relatywne?

• Zmieniająca się rola rodziny i państwa, „uwalniająca” przestrzeń społeczną dla podmiotów rynkowych i społecznych

Wykład III

11.03.2016r.

Instrumenty polityki społecznej zależą od realizowanego celu.

Podział I

Ze względu na rodzaj i charakter oddziaływani:

• Prawne – inaczej regulacyjne (np. negatywne i pozytywne)

Negatywne – ograniczenie oddziaływania państwa na życie społeczne.

Pozytywne- nadają określone prawa, zadania.

Przykłady instrumentów prawnych z zakresu:

• Prawa pracy – kodeks pracy (podmiot – zakłady pracy)

• Prawa zabezpieczenia społecznego – system emerytalny (podmioty - ZUS, OPS- Ośrodek Pomocy Społecznej)

• Prawa rodzinnego – program 500+, kodeks rodzinny i opiekuńczy (podmiot- rodzina)

• Prawa karnego – kodeks karny (podmioty - sądy, policja)

• Prawa cywilnego – kodeks cywilny (podmioty – sądy itp.)

• Ekonomiczne (własnościowe)

1. Regulują dostęp do własności (ochrona, wywłaszczenie, prywatyzacja i reprywatyzacja, zakres posiadania i stosunki własnościowe).

2. Regulują prawa właścicieli (jak używać, zbywać, darować, określają podatki, zmiany formy własności – np. z rzeczowej na pieniężną)

3. Zasada dostępu do dóbr szczególnych np. świadczeń społecznych, pracy, zarobku, zysków z inwestycji, narkotyków, broni)

• Informacyjne (kształtują świadomość, np. media, edukacja, reklama, poradnictwo)

• Kadrowe (służby socjalne, nauczyciele)

• Kształtowanie przestrzeni (infrastruktura społeczna i infrastruktura techniczna – transport) i

Podział II

Ze względu na sposób interwencji państwa, poprawiającej efektywność podziału dóbr:

• Regulacje prawne

• Finansowanie – wpływanie na poziom dochodów ludzi (podatki) lub dofinansowanie do cen towarów (subwencje dla firm)

• Produkcja państwowa określonych dóbr i usług

• Transfery pieniężne inaczej redystrybucja (świadczenia społeczne)

(Pośrednie instrumenty finansowe – np. podatek bankowy i podatek od supermarketów).

Cechy dóbr publicznych:

1. Niekonkurencyjność w konsumpcji

2. Brak możliwości wykluczenia jakiegoś konsumenta z konsumpcji – wszyscy konsumenci konsumują to samo dobro, w tym samym czasie i w tej samej ilości)

3. Brak innych wad rynku (efektów zewnętrznych, wad skali).

Przykłady: oświetlenie miast, czyste powietrze, bezpieczeństwo narodowe – obrona narodowa.

Wady rynku odnośnie podziału dóbr niepublicznych:

Brak:

• Doskonałej informacji (o naturze produktu, cenach na niego, ilości potrzebnej w czasie, zagrożeniach, zużyciu itp.)

• Doskonałej konkurencji (zakaz wszelkiego rodzaju dyskryminacji i dominacji)

• Brak innych wad rynku (efektów zewnętrznych, efektów skali, strat)

Cechy dóbr prywatnych:

• Konsumpcja ma charakter wyłącznie indywidualny

• Płaci za nie konsument

• Łatwo wykluczyć z korzystania z tych dóbr osób niepłacących za nie

• Łatwo jest zmierzyć ilość i jakość tych dóbr

• Łatwo jest dokonać pomiaru efektywności wytwarzania tych dóbr

• Jednostka decyduje o konsumpcji dobra

• Jednostka decyduje o ilości i jakości

Dobro prywatne – mieszkanie, ubrania, edukacja (poniekąd).

Państwowa produkcja (państwowe szkolnictwo, służba zdrowia)

Wady:

• Biurokratyzm, rosnące koszty

• Uzależnienie klientów

• Brak możliwości wyboru

Zalety

• Duża pewność, że pomoc trafi tam, gdzie powinna

• Łatwiej kontrolować koszty

Wskaźnik skolaryzacji - odsetek osób uczących się obliczany w stosunku do liczby ludności w określonym przedziale wiekowym, według podziału na odpowiednie etapy kształcenia:

• 7-13 lat- szkoła podstawowa

• 13-16 lat- gimnazjum

• 16-18 lat- szkoła średnia, zawodowa

• 18-24- szkoła wyższa.

Wskaźnik ten najwyższy jest w szkołach podstawowych i wynosi prawie 100% (98%), w miarę przechodzenia do następnych szkół maleje.

Transfery (redystrybucje) – stypendia, zasiłki.

Zalety:

• Swoboda korzystania ze środków

• Bardziej efektywna alokacja zasobów

Wady:

• Nie zawsze są wykorzystywane odpowiedzialnie

• Wymagają dużego stopnia świadomości obywateli dotyczących możliwości ich uzyskania

Bony (towarowe, oświatowe, zdrowotne) – regulacja prawna, transfer, finansowanie:

Zalety:

• Konkurencja na rynku usług

• Możliwość wyboru wykonawcy usługi

Wady:

• Niepewność w działalności dostawców usług

• Duża liczba działań pomiędzy programem i jego realizacją

Ulgi podatkowe (odpis od podatku, np. wydatków na instalacje internetu) – regulacja prawna, finansowanie.

Zalety:

• Nie wymagają dodatkowej administracji

• Pozwalają na manipulowanie popytem i podażą na różne dobra i usługi

Wady:

• Ich stosowanie wymaga dobrej znajomości prawa

• Aby korzystać z ulg trzeba być płatnikiem podatku

Gwarancje rządowe (kredyty studenckie, OFE)

Zalety:

• Stworzenie możliwości kredytowania klientów, którzy inaczej nie byliby kredytowani przez banki

Wady

• Mogą skłaniać do nadmiernego ryzyka

• Wymagają wiedzy i skomplikowanych procedur

• Ryzyko straty dla skarbu państwa

Kontrakty i koncesje

Zalety:

• Redukcja kosztów

• Mniej biurokracji

• Ograniczenie roli państwa do tworzenia standardów oraz kontroli

Wady:

• Koszty transakcyjne

• Zagrożenie obniżeniem jakości świadczeń w celach oszczędnościowych

• Nastawienie na zysk – zła jakość

Państwowa produkcja – socjaldemokracja

Transfery – socjaldemokracja

Bony – liberalizm

Ulgi podatkowe – liberalizm

Gwarancje rządowe – [państwo tak, ale na końcu]

Kontrakty i koncesje – socjaldemokracja

Wykład IV

18.03.2016 r.

Zabezpieczenia społeczne

Cele i elementy

Zabezpieczenie społeczne ma swoje początki już w starożytności.

Reformy socjalne Otto von Bismarck

1831 – „… Ci którzy są niezdolni do pracy z powodu wieku lub inwalidztwa mają uzasadnione prawo do opieki ze strony państwa”.

1883 – ubezpieczenie chorobowe.

1884 – ubezpieczenie wypadkowe (wprowadzające też normy bezpieczeństwa), (wówczas częste były wypadki w fabrykach, manufakturach).

1889 – ubezpieczenie od starości i niezdolności do pracy (emerytalno – rentowe)

Zabezpieczenie społeczne ≠ Ubezpieczenie społeczne

Social Security Act (USA) – reguluje zabezpieczenie społeczne w USA

(Dla osób powyżej 65 roku życia i osób poniżej linii ubóstwa).

• Ham and Eggs Movement

• Townsend Plan

• Social Security Act (1935r.) jako główny element New Deal J.M. Keynesa

(po wielkim kryzysie gospodarczym)

Składki

W USA dziś nie ma zabezpieczenia zdrowotnego. Obama wprowadził obowiązek wykupy podstawowego pakietu zdrowotnego, gdyż USA wydaje najwięcej na ochronę zdrowia.

Reformy socjalne Williama Beveridge

Plan Beveridge`a 1942 –(„Ubezpieczenia społeczne i usługi towarzyszące”) zakładał:

• Szeroko zakrojone działania redystrybucyjne (transfery socjalne) : wysokie świadczenie i wysokie podatki

• Zabezpieczenie społeczne przed szeroką gamą ryzyk socjalnych

• Państwowe gwarancje świadczeń zdrowotnych, emerytalno – rentowych, mieszkaniowych

• Tworzy podwaliny welfare state – państwo opiekuńcze

W Wielkiej Brytanii do świadczeń mają dostęp obywatele.

W Niemczech świadczenia socjalne są uzależnione od składek na ubezpieczenia społeczne.

Welfare State

• Jest to system, w którym państwo bierze na siebie odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego swoich obywateli

• Państwo staje się gwarantem minimalnego poziomu świadczeń społecznych, które zapewniane są każdemu obywatelowi jako prawo obywatelskie, a nie gest charytatywny

• Państwo, w którym za opiekę nad społeczeństwem w takich sprawach, jak pomoc społeczna, zdrowie, edukacja, mieszkanie i warunki pracy jest odpowiedzialny rząd (alternatywne rozwiązanie „trzecia droga” między kapitalizmem a socjalizmem)

• Państwo, bierze na siebie pewne funkcje socjalne i gwarantuje przestrzeganie praw społecznych każdego obywatela

• Zakłada redystrybucję dochodów wysoki poziom wydatków publicznych

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948r. (art.. 22)

Każdy człowiek jako człowiek społeczeństwa ma prawo do zabezpieczenia społecznego.

Wynika z tego prawo do poziomu życia zapewniającego zdrowie i dobrobyt jemu i jego rodzinie, włączając w tym wyżywienie, odzienie, mieszkanie, opiekę lekarską itp.

Cel społeczny : bezpieczeństwo socjalne oznacza stan wolności od zagrożeń (ryzyk socjalnych), których głównym skutkiem jest brak lub niedostatek środków utrzymania.

Ryzyko: ryzyko socjalne, niekorzystne sytuacje życiowe (przyszłe i niepewne) powodujące stratę w zasobach gospodarstwa domowego, czego efektem jest brak rozwoju i/ lub zagrożenie konsumpcji społecznie pożądanej.

Typy ryzyk socjalnych:

1. Starość (podeszły wiek)

2. Niezdolność do pracy (niepełnosprawność)

3. Choroba

4. Śmierć żywiciela rodziny

5. Wypadek przy pracy i choroba zawodowa

6. Utrata pracy

7. Macierzyństwo

Zabezpieczenie przed poszczególnymi typami ryzyk:

1. Starość (podeszły wiek)

Ubezpieczenia społeczne – ubezpieczenia społeczne lub pomoc społeczne, jeśli nie byliśmy ubezpieczeni.

1. Niezdolność do pracy (niepełnosprawność)

Ubezpieczenie społeczne – renta.

Rehabilitacja niepełnosprawnych.

1. Choroba

Ochrona zdrowia o charakterze ubezpieczeniowym.

1. Śmierć żywiciela rodziny

Ubezpieczenie społeczne lub pomoc społeczna (jeśli nie mamy dochodu, a żywiciel rodziny nie pracował).

1. Wypadek przy pracy i choroba zawodowa

2. Utrata pracy

Ubezpieczenie społeczne.

Doradztwo zawodowe – uzupełniające świadczenia socjalne.

1. Macierzyństwo

Opieka zdrowotna.

Ubezpieczenie społeczne.

Zabezpieczenie społeczne (katalog ryzyk)

1. Ubóstwo

W Polsce pomoc społeczna za obywatelstwo.

Międzynarodowa Organizacja Pracy

Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1952r. dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego (w danym kraju, w danym czasie) – obowiązuje do dziś.

W Polsce nie ma dochodu minimalnego!

Państwo ma zapewnić MOŻLIWOŚĆ uzyskania określonego poziomu dochodu np. poprzez doradztwo zawodowe.

Techniki zabezpieczenia społecznego

	Ubezpieczeniowa (kryterium dostępu do świadczeń stanowi składka)	Zaopatrzeniowa (kryterium dostępu do świadczeń stanowi obywatelstwo – podatki)	Opiekuńcza (dla ubogich mieszkańców)
Administrowanie	Zdecentralizowane, publiczne lub prywatne zakłady ubezpieczeniowe	Zcentralizowane – administracja państwowa	Zdecentralizowane – gminy
Rodzaj uprawnień	Roszczeniowe	Roszczeniowe	Uznaniowe
Sposób finansowania świadczeń	Fundusz składkowy	Podatki – budżet centralny	Podatki – budżet centralny lub lokalny
Uprawnieni do świadczeń	Pracujący obywatele (opłacający składki)	Wybrani obywatele (spełniający kryteria)	Osoba w trudnej sytuacji życiowej
Wysokość świadczeń	Zależna od wkładu	Stała (określana ustawowo)	Zindywidualizowana
Zasada	- Solidaryzm ubezpieczeniowy	- solidaryzm obywateli - redystrybucja środków	- pomoc potrzebującym

Technika opiekuńcza (pomoc społeczna)

• Celem jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin, umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka oraz doprowadzenie do ich życiowego usamodzielnienia i integracji ze środowiskiem

• Cechą jest indywidualizacja; dotyczy ona z jednej strony indywidualnego rozpoznania okoliczności uzasadniających przyznanie/ odmowę przyznania świadczeń uzasadniających przyznanie świadczeń (instrumentem prawnym jest wywiad środowiskowy), a z drugiej strony – dostosowanie rodzaju, form i rozmiaru świadczenia do indywidualnych potrzeb świadczeniobiorcy.

• Przykład świadczeń: zasiłek celowy na zakup żywności, opał, usługi opiekuńcze

Technika zaopatrzeniowa (zaopatrzenie społeczne)

• Powstało z przekształcenia pewnych działań charytatywnych i opieki społecznej w uprawnienia roszczeniowe (tzn. takie, których można dochodzić na drodze sądowej)

• Świadczenia przyznawane są zgodnie z ustalonymi ustawowo kryteriami (potrzeb, zasług), najczęściej dla obywateli

• Przykłady świadczeń: renta inwalidy wojennego, dodatek za tajne nauczanie

Technika ubezpieczeniowa (ubezpieczenia społeczne):

• Ubezpieczenie społeczne wywodzi się z ubezpieczenie gospodarczego (wiele cech wspólnych: składka, wspólny fundusz, oznaczone ryzyko, szkoda i pokrycie szkody)

• Różnice ubezpieczenia społecznego i gospodarczego:

Ubezpieczenie społeczne realizuje cel społeczny, jest przymusowe i niej jest nastawione na zysk

• Przykłady świadczeń: emerytura, renta inwalidzka.

Wykład V

01.04 2016r.

Ubezpieczenia społeczne

Cechy ubezpieczeń społecznych:

• Ekwiwalentność (inaczej proporcjonalność) – najważniejsza cecha ubezpieczeń. Świadczenia są proporcjonalne do ryzyka i zapłaconej składki.

• Solidaryzm (społeczny) – tylko w ubezpieczeniach społecznych (w gospodarczych nie). Zmniejszenie zależności między składką, ryzykiem a świadczeniem, np. ubezpieczenia społeczne płacimy od dochodu, a wszyscy mamy dostęp do takich samych usług medycznych.

Rodzaje solidaryzmu:

1. Składkę płacą wszyscy, a korzystają jedynie ci, których dotyka ryzyko, np. każdy płaci składkę chorobową, a korzystają jedynie ci, którzy chorują.

2. Solidaryzm międzypokoleniowy – pokolenie pracujące płaci składki emerytalne, a korzystają z nich emeryci.

3. Solidaryzm pomiędzy więcej i mniej zarabiającymi – np. ubezpieczenie zdrowotne.

4. Solidaryzm między posiadającymi i nieposiadającymi rodzinę – np. pracujący rodzice ubezpieczają swoje dzieci.

• Non profit

Składka w ubezpieczeniach społecznych jest przeznaczona w całości na świadczenia a nie na koszty administracyjne i manipulacyjne. Pracowników ZUS opłaca państwo.

• Obowiązek w podstawowym zakresie

• Rozdzielność składek i funduszy

Rozdzielność składek i funduszy – składka trafia na konkrety fundusz i nie może być przesunięta, np. składka chorobowa nie może być przeznaczona na fundusz emerytalny.

• Płatnik składek : pracownik i pracodawca

Wysokość składek w Polsce

Emerytalna – 19,52% podstawowy wymiar – po połowie pracownik i pracodawca

Rentowa – 8% - po połowie pracownik i pracodawca

Chorobowa – 2,45% - płaci pracownik (ryzyko zachorowania zależy m.in. od jego stylu zycia itp.)

Wypadkowa – od 0,4 % do 3, 60 % (zależy od ryzyka występującego w branży, nie zależy od stanowiska) - płaci pracodawca, bo on odpowiada za przepisy bhp.

Umowy śmieciowe nie obejmują wyżej wymienionych składek.

Składki ubezpieczenia społecznego płaci każdy PRACOWNIK, a nie każdy obywatel czy mieszkaniec!

Formy świadczeń chroniących przed ubóstwem w sytuacjach trudnych:

1. Pieniężne (renta, odszkodowanie wypadkowe)

2. Rzeczowe (gips, plomba)

3. Usługowe (opieka medyczna – mogą też pochodzić z ZUSu a nie z NFZ, np. rehabilitacja przedrentowa)

Waloryzacja świadczeń – urealnienie świadczeń o zmiany zachodzące w wysokości płac i rent.

1. Waloryzacja płacowa – świadczenie zmienia się o procent zmiany płac.

Np. jeśli płaca wzrosła o 10% to świadczenia związane z płacą powinny zostać proporcjonalnie podniesione np. świadczenie emerytalne.

1. Waloryzacja cenowa – świadczenia zmieniają się o procent zmiany cen (raczej nie obniża się świadczeń), np. zasiłek dla bezrobotnych.

2. Waloryzacja mieszana.

Waloryzacja może być procentowa lub kwotowa.

Choroba:

• Zasiłek chorobowy- 80% podstawy wynagrodzenia, choroba powypadkowa 100%, choroba cywilizacyjna 100%

• Świadczenia rehabilitacyjne – 75% podstawy wynagrodzenia

• Zasiłek wyrównawczy – różnica między wynagrodzenie otrzymywanym przed chorobą, a otrzymywanych po chorobie, może być przyznawany na 2 lata (na wniosek osoby chorej)

• Zasiłek opiekuńczy – przez 60 dni opiekując się dzieckiem do 14 lat, 14 dni opiekując się małżonkiem lub rodzicem.

Inwalidztwo

• Renta z tytułu niezdolności do pracy

1. Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy

2. Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy

• Renta szkoleniowa (przez 3 lata 90% podstawy wynagrodzenia)

Jeżeli ktoś po chorobie nie może wykonywać dotychczasowej pracy, ale chce się przekwalifikować.

• Wcześniejsza emerytura dla opiekunów osób niesamodzielnych przyznana przed 1999 rokiem

Np. przyznane rodzicom mającym ciężko chore dziecko, po 20 letnim stażu pracy mogli oni odejść na wcześniejszą emeryturę.

Została ona zastąpiona przez

1. Świadczenia pielęgnacyjne – wypłacane przez OPSy

2. Świadczenia dla opiekunów osób dorosłych

3. Specjalny zasiłek opiekuńczy

Sytuacja rodzinna

• Zasiłek porodowy do 1999r. (dziś wypłacane przez OPSy „becikowe” nie ma charakteru ubezpieczeniowego)

• Zasiłek chorobowy dla rodzin opiekujących się chorym dzieckiem

• Renta sieroca/ wdowia – składka rentowa (ryzyko – śmierć żywiciela rodziny)

Składka chorobowa:

- choroba

- macierzyństwo

Składka wypadkowa:

- wypadek przy pracy

- choroba zawodowa

Składka rentowa:

- zgon

- niezdolność do pracy

Trzy grupy ubezpieczonych:

1. Według starych zasad – urodzeni przed 1949r.

2. Według nowego systemu, mogący wybrać przynależność do OFE – urodzeni po 31 XII 1948, a przed 1 I 1969r.

3. Obligatoryjna przynależność do OFE- nowe zasady, urodzeni po 31 XII 1968r.

Sposób liczenia emerytury w nowym systemie

$$\mathbf{Emerytura = \ }\frac{\mathbf{kapital\ emerytalny}}{\begin{matrix} \mathbf{srednia\ oczekiwana\ dlugosc\ zycia\ po} \\ \mathbf{\ przejsciu\ na\ emeryture - w\ miesiacach\ } \\ \mathbf{(\ wg\ szacunkow\ GUS)} \\ \end{matrix}}$$

I i II filar – szacunki oczekiwanej długości życia wspólne dla kobiet i mężczyzn (ok 20 lat)

III filar odrębny dla kobiet i mężczyzn

Odrębność systemów narodowych w UE

Wspólny Rynek Pracy – koordynacja

Zakres regulowany Rozporządzeniem 1407/ 71

• Starość, choroby, macierzyństwo, inwalidztwo, wypadki przy pracy, bezrobocie, świadczenia pośmiertne, świadczenia rodzinne

Zakres koordynacji:

1. Sumowanie – okresów ubezpieczenia

2. Równego traktowania

3. Jednolitości stosowanego ustawodawstwa (wybieramy jedne z krajów, w którym pracowaliśmy co najmniej rok i wg tych zasad zostanie nam naliczona emerytura)

4. Zachowania praw nabytych

Jeśli nabędę prawa do jakiegoś świadczenia i przemieszczę się do innego kraju to ten poprzedni kraj musi mi przesyłać świadczenia.

Składki z pracy na terenie różnych krajów są sumowane

Świadczenia o charakterze zaopatrzeniowym – tylko dla obywatela.

Reguły dostępności do świadczeń z koordynacji ( finansowane ze składek):

• Minimum rok ubezpieczenia w kraju, w którym ubiegamy się o świadczenie

• Dochodzenie uprawnień w kraju zamieszkania

• Transfer/ eksport świadczeń (tylko świadczeń ubezpieczeniowych) – tam gdzie się przemieszczamy musi być za nami przesłane świadczenie

Nie podlegają koordynacji:

Świadczenie hybrydalne – np. renta socjalna (charakter roszczeniowy, ale finansowana z podatków)

8 VI 2016r.

Zabezpieczenia na starość

Emerytury – kilka odrębnych systemów oprócz pracowniczego, np. górników, nauczycieli, służb mundurowych.

Trzy grupy ubezpieczonych:

1. Według starych zasad – urodzeni przed 1949r.,

2. Według nowego systemu – urodzeni po 31 XII 1948 a przed 1 I 1969, mogący wybrać przynależność do OFE

3. Nowe zasady – urodzeni po 31 XII 1968, obligatoryjna przynależność do OFE.

Stary system

• Repartacyjny – wypłacanie emerytur z bieżąco pobieranych składek

• O zdefiniowanym świadczeniu (nowy o zdefiniowanej składce) – 24% podstawy wymiaru gwarantowany

• Okresy składkowe (1,3%) i nieskładkowe (0,7%) [w nowym systemie nie ma podziału na okresy składkowe i nieskładkowe]

Okres nieskładkowy – okres, w którym nie wykonujemy pracy (np. zwolnienie lekarskie, urlop macierzyński)

• Górna granica świadczenie – jeśli ktoś przekroczył 25 % przeciętnego wynagrodzenia nie były dalej pobierane składki

Kapitał emerytalny dla pracujących przed 1999r.

Hipotetyczna emerytura (wg starych reguł) x średnie oczekiwane dalsze trwanie życia dla kobiet w wieku 60 lat i mężczyzn w wieku 65.

Nowy system po 1999r.:

I Filar ZUS

II Filar OFE

III Filar np. PPE, IKE, fundusze inwestycyjne, ubezpieczenia grupowe

Część składki ma charakter kapitałowy – składka jest inwestowana a nie przeznaczona na bieżącą wypłatę emerytur.

Sposób liczenia emerytury w nowym systemie

$$\mathbf{Emerytura = \ }\frac{\mathbf{kapital\ emerytalny}}{\begin{matrix} \mathbf{srednia\ oczekiwana\ dlugosc\ zycia\ po} \\ \mathbf{\ przejsciu\ na\ emeryture - w\ miesiacach\ } \\ \mathbf{(\ wg\ szacunkow\ GUS)} \\ \end{matrix}}$$

I i II Filar – wspólne szacunki dla kobiet i mężczyzn

III Filar – odrębne szacunki dla kobiet i mężczyzn

I Filar:

• Obowiązkowy – ZUS 2/3 składki

• Składka nieopodatkowana

• Świadczenie opodatkowane

• Zarządzany przez państwo

• Indywidualne konto (składka wpływa na indywidualne konto płatnika)

• Waloryzacja składek

Składka emerytalna 19,52% podstawy wynagrodzenia (po odjęciu podatku)

II Filar – OFE

• Obowiązkowy – OFE I ZUS

• 1/3 składki ma charakter kapitałowy – 2,3% w OFE, 5% w ZUS na IKZE

• Składka nieopodatkowana

• Świadczenia opodatkowane

• Kapitał inwestowany i repartycyjny (waloryzowany

• Dziedziczenie

• Partnerstwo publiczno – prywatne

Nasi potomkowie dziedziczą z tego 2,3% z tego.

Kontrowersje wokół zmian w OFE:

• Sposób inwestowania kapitału : akcje i obligacje (oszczędności czy wydatki??)

• Większa gwarancja i zależność od państwa

• Czy umowa społeczna?

• Czy zachęta do oszczędzania?

III Filar

• Nieobowiązkowy

• Składka opodatkowana

• Świadczenie nieopodatkowane

• Zarządzana przez prywatne instytucje

• Dziedziczenia

Formy III Filaru

1. PPE

2. IKE

3. Ubezpieczenia grupowe

PPE:

• Inicjatywa pracownicza (min. 50% załogi)

• Odłożone w czasie wynagrodzenie

• Składka do 7% wynagrodzenia brutto

• Zwolnienie składki z ubezpieczenia społecznego

• Opodatkowanie składki

• może być tworzony przez kilku pracodawców

• Własność pracownika – możliwość dodatkowej składki – składka „wędruje za nim”

IKE (Indywidualne Konto Emerytalne):

• Lokata zwolniona z podatku od oszczędności (podatku Belki)

• Górny limit oszczędzania – 150% przeciętnego wynagrodzenia w danym roku

• Wypłata po osiągnięciu wieku emerytalnego

Ocena systemu emerytalnego

Co było celem reformy? – samofinansowanie się systemu ze składek

Dlaczego wprowadzono kapitałowość?

Dla kogo system mieszany jest korzystniejszy ekonomicznie?

Od czego zależy wysokość emerytury?

W części repartycyjnej (I filar tempo pomnażania składek na ubezpieczenie emerytalne zależy od dynamiki i zatrudnienia i płac w gospodarce).

W części kapitałowej (OFE) składki są pomnażane na rynkach kapitałowych i w związku z tym silnie zależą od efektywności dokonywanych inwestycji.

W 2010r.

60% osób powyżej 55 lat było pracujących

System o niezdefiniowanym świadczeniu.

Wysokość emerytury w I i II filarze zależy przede wszystkim od dynamiki PKB.

ALE!

W przeciwieństwie do ZUS, OFE nie gwarantuj minimalnego poziomu stopy zwrotu.

Emerytura mieszana

Osoby, które nie przystąpiły do OFE lub z niego wystąpiły będą otrzymywały emeryturę w systemie mieszanym.

Np. Do ukończenia 65 roku zycia kobiety, które przystąpiły do OFE będą otrzymywać emeryturę składającą się z 2 części: emerytury z ZUS i emeryturę okresową wypłacaną z OFE.

Problemy z OFE

Emerytura wypłacana z OFE stanowi niewielki odsetek całkowitej emerytury – 2009r – 7%.

15. 04. 2016 r.

Wykład VII

1. Poziom życia a jakość życia

Poziom życia to poziom zaspokojenia potrzeb w danej jednostce czasu, następujący jako rezultat dóbr, usług i warunków życia, którym cieszy się ludność w tej jednostce. [J. Drewnowski]

Jakość życia to stopień satysfakcji człowieka (społeczeństwa) z całokształtu swej egzystencji. [Cz. Bywalec]

Poziom a jakość życia – różnice

Poziom życia	Jakość życia
Kategoria obiektywna	Kategoria subiektywna
Dotyczy potrzeb wymiernych	Dotyczy wszystkich potrzeb
Różnorodne techniki badawcze	Techniki sondażowe

1. Techniki pomiaru

Miary poziom życia:

• Syntetyczne (łączą kilka wskaźników cząstkowych)

• Cząstkowe

• Wartościowe (wyrażone w pieniądzach)

• Wyrażone w jednostkach naturalnych

Przykładowe miary poziomu życia

Produkt Krajowy Brutto – zagregowana wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie całego kraju w określonej jednostce czasu.

Wady PKB jako miary poziom

• Nie uwzględnia dysproporcji ekonomicznych między ludźmi

• Mierzy produkcję a nie konsumpcję

• Nie uwzględnia produkcji niezarejestrowanej

• Uwzględnia produkcję „antydóbr”

• Nie obrazuje jakości usług, zwłaszcza społecznych

• Nie uwzględnia efektów zewnętrznych

Miernik Dobrobytu Ekonomicznego (szacunkowy) koryguje PKB m.in. o:

• Wartość pracy w gospodarstwie domowym

• Wartość czasu wolnego

• Wartość efektów zewnętrznych

Wskaźnik Trwałego Dobrobytu Ekonomicznego

ISEW koryguje PKB m.in. o długookresowe straty w środowisku naturalnym, zakładając, że straty te są „wprost proporcjonalne do konsumpcji paliw kopalnych i energii nuklearnej”, przy czym strata spowodowana konsumpcja jednej baryłki ropy naftowej to 0,5 USD.

Metoda Genewska (syntetyczna), opracowana przez Instytut Badań Rozwoju Społecznego ONZ.

• Grupowanie potrzeb (wyżywienie, mieszkalnictwo itp.)

• Określenie 3 mierników cząstkowych dla każdej grupy

• Wyznaczenie wartości progowych (minimalny i optymalny poziom poziom zaspokojenia danej potrzeb)

• Obliczenie wskaźnika syntetycznego

Obliczenia oparte na wielowymiarowej analizie porównawczej umożliwiają dokonywanie porównań w czasie i przestrzeni.

Pauperyzacja – ubożenie

1. Postęp a rozwój

Rozwój a postęp wg Sztompki

Cechy definicyjne
Pojęcie socjologiczne
Zmiana
Proces
Tendencja
Rozwój
Postęp

Human Development Index (HPI)

Wskaźnik stosowany przez ONZ do klasyfikacji i porównania poszczególnych państw pod względem rozwoju społecznego.

HDI

Obliczany jest z uwzględnieniem 4 mierników cząstkowych:

• Oczekiwana długość życia

• Średnia liczba lat nauki

• Oczekiwana liczba lat nauki

• Dochód narodowy brutto per capita wg parytetu siły nabywczej w USD

Wskaźnik HDI przyjmuje wartość od 0 do 1.

Human Poverty Index 1 (HPI – 1)

Wskaźnik stosowany przez ONZ do klasyfikacji i porównywania poszczególnych państw rozwijających się pod względem poziomu ubóstwa.

Obliczany na podstawie mierników cząstkowych:

• Prawdopodobieństwo śmierci przed 40 rokiem życia

• Odsetek analfabetów wśród dorosłych

• Odsetek osób bez stałego dostępu do wody pitnej

• Odsetek dzieci z niedowagą

Human Poverty Index 2 (HPI – 2)

Wskaźnik stosowany przez ONZ do klasyfikacji i porównania krajów OCED pod względem poziomu ubóstwa.

Obliczany na podstawie mierników cząstkowych:

• Prawdopodobieństwo śmierci przed 60 rokiem życia

• Odsetek analfabetów funkcjonalnych wśród dorosłych

• Odsetek osób poniżej granicy ubóstwa (ustawowej)

• Stopa bezrobocia długookresowego

Zrównoważony rozwój

Zrównoważony rozwój to proces mający na celu zaspokojenie aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia z zachowaniem możliwości zaspokojenia tych samych aspiracji przez przyszłe pokolenia.

Zrównoważony rozwój to (równocześnie):

• Rozwój gospodarczy

• Rozwój społeczny

• Toska o środowisko naturalne

• Troska o przyszłe pokolenia

Milenijne Cele Rozwoju

We wrześniu 2000r. odbył się szczyt milenijny ONZ, na którym przywódcy 189 państw przyjęli Deklarację Milenijną.

Cel	Zadania
Wyeliminować skrajne ubóstwo i głód	Zmniejszyć o połowę liczbę ludzi, których dochód nie przekracza 1 dolara dziennie. Zmniejszyć o połowę liczbę ludzi, którzy cierpią głód.
Zapewnić powszechne nauczanie na poziomie podstawowym	Zapewnić wszystkim chłopcom i dziewczętom możliwość ukończenia pełnego cyklu nauki na poziomie podstawowym.
Promować równość płci i awans społeczny kobiet	Wyeliminować nierówny dostęp płci do pierwszego i drugiego szczebla edukacyjnego do 2005r., a na wszystkich szczeblach do 2015r.
Ograniczyć umieralność dzieci	Zmniejszyć o 2/3 wskaźnik umieralności dzieci w wieku do 5 lat
Poprawić opiekę zdrowotną matkami	Zmniejszyć o ¾ wskaźnik umieralności matek
Ograniczyć rozprzestrzenianie się HIV/ AIDS, malarii i innych chorób	Powstrzymać rozprzestrzenianie się HIV i AIDS i ograniczyć ilość nowych zakażeń. Powstrzymać rozprzestrzenianie się malarii i innych chorób.
Stosować zrównoważone metody gospodarowania zasobami naturalnymi	Uwzględnić zasoby zrównoważonego rozwoju w krajowych strategiach i programach: stosować metody: stosować metody hamujące zubożenie zasobów środowiska naturalnego. Zmniejszyć o połowę liczbę ludzi pozbawionych stałego dostępu do czystej pitnej wody. Do 2020r. osiągnąć znaczącą poprawę warunków życia co najmniej 100 milionów mieszkańców slumsów.
Stworzyć globalne partnerskie porozumienie na rzecz rozwoju	Dopracować dostępny dla wszystkich, oparty na jasnych przepisach przewidywany i nikogo nie dyskryminujący system handlowo – finansowy.

Kobiety powyżej 60 roku życia zarabiają więcej niż mężczyźni.