1. Pojęcie, zakres i geneza polityki społecznej

1.1. Definicja i geneza polityki społecznej

1.2. Działy i zakres polityki społecznej

1.3. Współzależność między polityka gospodarczą a polityką społeczną

Przedmiot polityki społecznej jest stosunkowo młodą dziedziną nauki. Zagadnienie nierówności społecznych towarzyszy cywilizacji człowieka od zarania dziejów. Zanim jednak omówimy proces narodzin i rozwoju polityki społecznej, zajmijmy się wyjaśnieniem jej pojęcia oraz sposobu jej postrzegania przez różnych badaczy. Warto może podkreślić na wstępie, że praktycznie każdy badacz polityki społecznej stara się proponować swoja definicję tej nauki, zgodnie ze swoim przekonaniem i stanowiskiem. Stąd definicje te są częstym elementem polemik z innymi znawcami zagadnienia. Fenomenem niezwykle ważnej rangi polityki społecznej w poszczególnych państwach jest fakt, że polityka społeczna łączy w sobie teorię i praktykę oraz dotyczy każdego człowieka i całego społeczeństwa.

Definicje:

- akcentujące znaczenie polityki społecznej jako dyscypliny naukowej:

· Polityka społeczna jest naukową teorią przyjmującą określoną metodologią i metody badawcze zajmujące się zagadnieniem potrzeb materialnych i duchowych człowieka oraz grup społecznych na określonym etapie rozwojowym państw, z uwzględnieniem także geofizycznych i kulturowych uwarunkowań [1] .

- akcentujące znaczenie polityki społecznej jako dyscypliny naukowej i jej praktyczny element

· Polityka społeczna to celowa działalność państwa i innych instytucji społecznych w dziedzinie kształtowania optymalnych warunków życia i pracy ludności oraz stosunków międzyludzkich ; także nauka o celowym oddziaływaniu na układ stosunków społecznych i przekształcaniu warunków życia ludności [2]

- akcentujące praktyczne znaczenie oddziaływania na społeczeństwo.

· Polityka społeczna to działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykami życiowymi i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych [3] .

· Polityka społeczna jest rodzajem polityki publicznej i wiąże się z instrumentalnym wykorzystaniem władzy w państwie do osiągnięcia wszechstronnego dobrobytu wszystkich obywateli, z uwzględnieniem nierówności socjalno-ekonomicznych oraz nierówności władzy między różnymi grupami obywateli [4] . (R. Szarfenberg - podkreśla rolę państwa, realizuje ono nie tylko cele gospodarcze ale i cele społeczne - równomierne rozmieszczenie dóbr, wzmocnienie pozycji zdominowanych)

· Polityka społeczna to działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, zmierzających do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej, sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym poziomie [5] . (odwołanie się do obiektywnych możliwości gospodarczych danego państwa, państwo biedne nie będzie sobie w stanie pozwolić na rozbudowaną politykę społeczną)

Porównanie polityki społecznej i socjalnej
	Polityka socjalna Sozialpolitik Social policy	Polityka społeczna Gesellschaftspolitik Societal policy
Przedmiot	Materialne warunki bytu, konsumpcja towarów i usług, dochody pieniężne, poziom życia	Społeczeństwo, stosunki społeczne, organizacja życia społecznego, jakość życia
Cele	Poprawa materialnych warunków bytu (szczególnie najbiedniejszych), wzrost konsumpcji, „pokój socjalny”, łagodzenie kwestii socjalnych	Postęp społeczny, równowaga społeczna, porządek społeczny, dobro wspólne, moc narodu, harmonia między celami osobistymi i społecznymi
Środki	Bezekwiwalentne (w tym nieodpłatne) świadczenia społeczne	„instytucjonalizacja, formalizacja i organizowanie warunków życia dla całych zbiorowości”, środki: ekonomiczne, prawne, informacyjne, kadrowe
Sposoby działania	Doraźne ratownictwo, interwencja, ochrona za pomocą wytwarzania i rozdzielania świadczeń społecznych	Perspektywiczne zapobieganie, planowanie, zmienianie struktury społecznej
Adresaci	Grupy słabe względnie (np. pracownicy najemni) lub absolutnie (np. chorzy, bezdomni, niesprawni)	Społeczeństwo jako całość, wszyscy obywatele
Wzajemne relacje pomiędzy polityką socjalną i społeczną	Rola instrumentalna, środek polityki społecznej, nie powinna dominować nad polityka społeczną	Ogólne cele, wartości i zasady dla m.in. polityki socjalnej, obejmuje politykę socjalną, ale jest też czymś więcej

Rozwój społeczny	Rozwój gospodarczy
kierunkowy, długotrwały proces	charakter jakościowy
Wpisany w zmiany społeczne, ekonomiczne, organizacyjne, instytucjonalne, kulturowe, i w ogólny poziom cywilizacyjny	Wytwarzane dobra i pojawiająca się oferta usług są zapowiedzią zmian strukturalnych, organizacyjnych, własnościowych podmiotów gospodarczych
Dotyczy zjawisk, zdarzeń, obiektów, procesów, podmiotów, zbiorowości	Wpływa na przyrost demograficzny, wzrost innowacyjny, postęp naukowo-techniczny, cywilizacyjny
Charakteryzuje się przechodzeniem od form prostszych i mniej doskonałych do form bardziej złożonych i doskonalszych	Wpływa na zamożność społeczeństw i warunków życia obywateli
Proces ciągły, istotny, konieczny	Obejmuje ilościową ekspansję mierzoną przyrostem PKB
Proces nieodwracalnych przemian zewnętrznych i wewnętrznych	Wpływa na zmiany rozwiązań prawnych i ustrojowych dostosowanych do zmieniających się warunków społecznych i ekonomicznych
	Zapewnia gwarancje utrzymania w państwie procedur demokratycznych, liberalizację i deregulację życia gospodarczego

Pytania kontrolne:

1. Spróbuj zdefiniować politykę społeczną:

a) Jako dyscyplinę naukową

b) W ujęciu praktycznym

2. Jakie zjawiska związane z okresem wielkiej rewolucji przemysłowej stały się impulsem dla narodzin polityki społecznej?

3. Na czym polega interdyscyplinarność polityki społecznej? Podaj przykłady.

4. Wskaż i scharakteryzuj najważniejsze różnice między polityka socjalną a polityka społeczną.

W jaki sposób rozwój gospodarczy może być powiązany z polityka społeczną?

[1] Por. Zarys polityki społecznej, red. S. Czajka, Warszawa 1986, s. 11-12.

[2] Mała Encyklopedia PWN, Warszawa 1995, s. 668-669.

[3] J. Auleytner, K. Gląbicka, Polityka społeczna pomiędzy opiekuńczością a pomocniczością, Warszawa 2000, s. 16.

[4] R. Szarfenberg, Definicje, zakres i kontekst polityki społecznej, w: Polityka społeczna. Podręcznik akademicki, red. G. Frilik-Fesnak, M. Szylko-Skoczny, Warszawa 2007, s. 34.

[5] A. Kurzynowski, Polityka społeczna - podstawowe pojęcia i zakres…, s. 11.

---