2. Definicje

2.1. Społeczeństwo transformacyjne

Transformacja to przede wszystkim proces zmian systemowo- ustrojowych przekształcających społeczeństwo jednego rodzaju w społeczeństwo innego rodzaju. Dziś w przypadku Polski chodzi przede wszystkim o proces zastępowania struktur społeczeństwa realno- socjalistycznego (totalitarnego) strukturami społeczeństwa kapitalistycznego (demokratycznego), właśnie w okresie transformacji postsocjalistycznej.¹

Transformacja społeczeństwa Polskiego rozpoczęła się pod koniec lat 80 ubiegłego wieku. Zmiany dotyczyły niemal wszystkich sfer życia społecznego. Wyróżnić możemy tu:

- transformację ustrojową

- transformację ekonomiczną

- transformację społeczną

Zmiany te ukierunkowane były na demokratyzację, stworzenie społeczeństwa obywatelskiego oraz budowę wolnego rynku [1]. W okresie transformacji segmenty społeczeństwa Polski rozumiane jako klasy i warstwy obierają wersję kierunku zmian od struktury społeczeństwa realno- socjalistycznego ku strukturze społeczeństwa obywatelskiego. W związku z rozpadem dotychczasowego systemu generacji klas i warstw, powstają klasy rynkowe które niosą ze sobą proces urynkowienia gospodarki i prywatyzację form własności jakie do tej pory funkcjonowały. Były to głównie własności kolektywne takie jak państwowo-sektorowe i spółdzielczo-sektorowe [8]. Równolegle z nimi istnieją klasy antyrynkowe, reglamentowane. Są one dziedzictwem socjalizmu oraz efektem zastąpienia w okresie transformacji systemu ustrojowej (totalitarnej) reglamentacji: wszystkiego od „kołyski do trumny”, systemem reglamentacji ograniczonej socjalno-osłonowej, aby łagodzić skutki przechodzenia od gospodarki nierynkowej do rynkowej.² Trzy typy segmentów klasowo- warstwowych, które możemy wyróżnić w strukturze społeczeństwa transformacyjnego

- reglamentowanymi, jako powstałe w wyniku działania systemu reglamentacji

socjalno- osłonowej

- rynkowymi, a ściślej nazywając wczesno rynkowymi

- mieszanymi, w zależności od cech zbliżonymi bądź do typu pierwszego, bądź drugiego

Elementami składowymi struktury segmentacyjnej społeczeństwa są przede wszystkim zbiory i zbiorowości, rozumiane jako formy grup takie jak: wspólnoty, związki instytucyjne i zrzeszenia. Różnią się one od nie segmentów którymi są zbiegowisko, masa czy tłum. Chociaż istnieją w obrębie danej rzeczywistości społecznej są tworami nietrwałymi [8]. W takim ujęciu przez społeczeństwa należy rozumieć samoistne, wielkie struktury makro zbudowane z odpowiednich podrzędnych im segmentów o wymiennym składzie osobniczym, populacyjnym, będących pochodną zobiektywizowanych, w efekcie dążeń do zaspokajania zbiorowych i indywidualnych potrzeb ludzkich (zrelatywizowanych do populacji krajów podległych danej władzy państwowej).³ Społeczeństwo zbudowane jest z nieprzypadkowych segmentów. W skład segmentów mogą wchodzić takie grupy jak: narody, zawody, wyznania, rodziny, partie, warstwy oraz kategorie takie jak: płeć, wiek, wykształcenie. Grupy i kategorie rozmieszczone są na różnych poziomach strukturalizacji: mikro, mezo i makro[8].

Raptowne przejście ze społeczeństwa transformacyjnego do obywatelskiego wiąże się z koniecznością zachwiania wieloma komponentami współtworzącymi istniejący ład społeczny i ich zmiany.(...) Dokonujące się zmiany są określone przez takie ogólne czynniki, jak: powszechna akceleracja (przyspieszenie i duże tempo) zachodzących zmian i w wielu sferach życia społecznego (zwłaszcza politycznego, ekonomicznego i społecznego), akulturyzacja i dyfuzja kulturowa, reorientacja co do sposobu pełnienia ról społecznych i stylu życia, postępująca poliprofesjonalizacja, pogłębiające się nierówności i zróżnicowanie społeczne, pragmatyzm w myśleniu i działaniu oraz brak odpowiednich wzorców przejścia z poziomu społeczeństwa transformacyjnego do obywatelskiego.⁴ Dalszy przebieg procesów transformacyjnych związany z osiąganiem standardów społeczeństwa obywatelskiego w Polsce wymagał gruntownych zmian w wielu sferach naszego życia - począwszy od najbardziej ogólnych, przez relacje materialne – oraz innego spojrzenia na dotychczasowe stosunki i normy społeczne. Zbliżającym się rozstrzygnięciom referendum towarzyszy zauważalny wzrost demagogii „antyintegracyjnej” w środowiskach, które czują się zagrożone utratą swojego dotychczasowego znaczenia i marginalizacją w nowych warunkach. Świadczy to o pewnym zmęczeniu i symptomach wewnętrznego kryzysu społecznego, co wyraża się w wyniku solidarności grupowej (spychaniu kosztów integracji na inne grupy), zatarciu pamięci historycznej (pojawiającej się w wielu środowiskach nostalgii za minioną epoką ) oraz odnotowywane w badaniach ankietowanych niskiej samoocenie Polaków.⁵

2.2. Procesy integracji z Unią Europejską przed i po wejściu

Integracja europejska to wielowymiarowy, sterowany, wielosferowy i wieloetapowy proces kreowania jednego społeczeństwa Europejczyków, należących na ówczesnym etapie integracji do różnorodnych społeczeństw. Aktorami procesów integracji cywilizacyjnych są występujących jednocześnie w innych rolach ci sami aktorzy. Jednym z podstawowych założeń integracji ekonomicznej, która jest podstawą wszelkich innych działań zmierzających do pojawienia się w miarę jednolitego organizmu pod nazwą Unia Europejska, jest istniejąca wcześniej, w mniejszym lub większym stopniu, współpraca gospodarcza oraz komplementarność gospodarek integrujących się krajów.⁶

W zachodnioeuropejskiej części widoczne były rezultaty integracji quasi-państwowej dzięki ponadnarodowym organizacjom systemowym UE, a w obszarze ekonomicznym- wspólnego pieniądza - euro [7]. Z ówczesnych obserwacji wynikało, że rozstrzygnięcia polityczne i ekonomiczne stanowiły początek przemian strukturalnych w skali mikro i makro. Państwa członkowskie Unii, jak też zgłaszające chęć wstąpienia do niej nie mają praktyk i wzorów strategii postępowania, które pozwoliłyby na bezkolizyjną i szybką integrację zwłaszcza w sferze społecznej. W wielu przestrzeniach naszego społeczeństwa pojawiały się oznaki zniechęcenia i postulowania rezygnacji lub czasowego zawieszenia dalszej kontynuacji procesów integracji, spowodowane było to długotrwałymi skutkami dotychczasowych przemian transformacyjnych (obniżenie poziomu życia, wzrost poczucia zagrożenia, konieczność wielu wyrzeczeń). Podkreślało się, że brak nagłaśniania w mediach i polityce informacyjnej rządu korzyści wynikających z integracji spowoduje nasilającą się pasywność społeczeństwa wobec Wspólnoty Europejskiej oraz zwiększającą się w ostatnim okresie podświadomą lub świadomą niechęć do „obcego” projektu, jakim jest Unia [7]. Bardzo konkretnym miernikiem przełamywania barier strukturalnych, a w dalszej konsekwencji graniczno- przestrzennych integracji europejskiej jest fakt swobodnego przepływu ludzi, towarów i usług pomiędzy krajami Unii od 1 stycznia 1993 roku stanowiącymi byłą „dwunastkę”.⁷ Sprawa Polski została przesądzona, w 2004 roku zostaliśmy członkami Unii Europejskiej. Przeważająca ilość komentarzy związanych z tym faktem, w tamtym czasie, przedstawiała to zdarzenie jako krok, po którego przejściu Polska stanie się państwem niemalże mlekiem i miodem płynącym. Miały zniknąć wszelkie problemy, szczególnie w obliczu otwarcia znacznej części rynków pracy, związane z bezrobociem.[3] I choć po niemal 6 latach uczestnictwa w Unii Europejskiej możemy stwierdzić, że standard naszego życia po wstąpieniu do Wspólnoty diametralnie się nie poprawił i z państwa postkomunistycznego nie nastąpiła nagła transformacja w państwo demokratyczne, to otwarcie rynków pracy innych państw europejskich, dało wielu osobom możliwość ucieczki przed zagrożeniem bezrobocia.

2.3. Elementy kształtujące jakość warunków życia

Bezrobocie jest naturalnym efektem funkcjonowania gospodarki rynkowej umiejscowionym w sferze konsumpcji. Jest segmentem struktury socjalnej względnie samodzielnym. Struktura socjalna wyróżnia współczesne społeczeństwa obywatelskie. Bezrobotni w początkowej fazie transformacji są w sporej części segmentem mieszanym.[9] W Polsce mamy do czynienia z bezrobociem długoterminowym co dodatkowo komplikuje sprawę. Niewątpliwie dla niektórych ludzi fakt ten nie jest kwestią wskaźników liczbowych, a problemem powszednim, który ogranicza potencjał rozwojowy już nie tylko w wymiarze jednostkowym, ale wiąże się z członkami rodzin oraz całymi zbiorowościami (bezrobocie strukturalne) [3].

Bibliografia

Blok Z., Transformacja jako konwersja funkcji wewnątrz systemowych na przykładzie Polski, Wyd. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2006;
Bocian A., (red.), Rozwój regionalny a rozwój społeczny, Wyd. Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2006;
Leoński J., Woźniak R., (red.), Współczesne społeczeństwo polskie a wyzwania integracji europejskiej Studia i materiały, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005;
Misiak W., Europa regionalna Procesy autonomizacji i integracji, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1995;
Morawski Z., (red.), Systemowe i kulturowe uwarunkowania rozwoju cywilizacyjnego, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1998;
Skotnicka- Illasiewicz E., 5 lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej w perspektywie społecznej, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2009;
Zagórski Z., (red.), Socjologiczne aspekty transformacji i integracji europejskiej Szkice i studia, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002;
Zagórski Z., Społeczeństwo Transformacyjne Klasy i warstwy Polski postkomunistycznej, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997;
Zagórski Z., Strukturalne bariery transformacji i integracji a społeczeństwo Polski, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996;

Zagórski Z., Transformacje postkomunistyczne i integracja europejska a inne procesy współczesności [w:] Zagórski Z. (red.), Socjologiczne aspekty transformacji i integracji europejskiej. Szkice i studia, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002, s. 22↩
Zagórski Z., Społeczeństwo transformacyjne Klasy i warstwy Polski postkomunistycznej, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997, s.11↩
Tamże, s. 19↩
Łapa A., Od pogłębienia do integracji- perspektywy wejścia Polski do Unii Europejskiej, [w:] Zagórski Z. (red.), Socjologiczne aspekty transformacji i integracji europejskiej. Szkice i studia, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002, s.101, 103↩
Tamże, s. 103↩
Stasieniuk Ż., Czynniki wyłączania zbiorowości społecznych z procesu integracji europejskiej, [w:] Leoński J., Woźniak R., (red.), Współczesne społeczeństwo polskie a wyzwania integracji europejskiej Studia i materiały, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005, s. 428↩
Zagórski Z., Strukturalne bariery transformacji i integracji a społeczeństwo Polski, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996, s.11↩