Wstęp do filozofii.
Prowadzący: prof. dr hab. Marek Szulakiewicz.
Temat: Istota filozofii – Cd. 1.
I – Filozofia: z greckiego phileo – lubię, sophia – mądrość.
Kultura hinduska – refleksyjne spojrzenie na świat.
Kultura europejska – ciągłe dążenie do zawładnięcia, podporządkowania sobie świata, pogoń za bogactwem i pozycją społeczną.
Filozofia – Namawia do zmiany postawy wobec świata, poleca refleksję i przyglądanie się otoczeniu, odradza jego podbój i zagarnianie jego przestrzeni. „Nie daj się wciągnąć światu, podziwiaj go”. Próba namysłu nad rzeczywistością.
II – O sensie filozofii:
Filozofia:
Nie tylko odpowiada na pytania (najpierw trzeba je znać!), ale przede wszystkim naucza jak je zadawać właściwie.
Kultura żydowska koncentruje się na pytaniach.
Filozofia nie zna odpowiedzi na wiele pytań: Kim jest człowiek?; Czy Bóg istnieje?
Arystoteles: „filozofować” znaczy zarówno „zastanawiać się nad tym, czy powinniśmy filozofować, czy nie", jak i "oddawać się filozoficznym dociekaniom”.
Pojęcia istota w filozofii:
Istota, esencja, eidos – w filozofii istota jest samym sednem rzeczy, ich prawdziwą naturą, wiedzą, która wydaje się osiągalna, jeśli tylko jeszcze troszkę wgłębimy się w poznanie świata. Istota to to, co sprawia, że byt jest taki jaki jest.
III – Nurty filozofii:
Esencjalizm – kierunek filozoficzny w którym filozofia poszukuje istoty; uwolnienia się od pozorów, złudzeń.
esencja – to co najważniejsze, to czym jest rzeczywiście – coś, dzięki czemu jest takie, a nie inne.
Egzystencjalizm – pogląd filozoficzny skoncentrowany na istnieniu; istnienie ludzkie (jedyny, konkretny byt – kruchy, przypadkowy, wypełniony troską i trwogą, dążące ku śmierci, otoczone nicością) nie jest z góry wyznaczony, lecz tworzony przez człowieka.
Egzystencja – istnienie, bytowanie, fakt istnienia czegoś.
J. - P. Sartre [Sartra] (Autor: Muchy; Przy drzwiach zamkniętych): „Po co mnie wrzucono w istnienie”, „Piekło to skazanie na wieczność z drugim człowiekiem”.
„Człowiek zniewolony wolnością”.
IV – Cechy myślenia filozoficznego – na nich wyrasta filozofia:
Holistyczność – (holizm – perspektywa całościowa) wieloaspektowość, wieloznaczność, perspektywa całościowa, prym całości nad częścią. – Z fragmentów nie ułoży się całości, rzeczywistości. Najpierw rzeczywistość, a potem dokładanie do niej fragmentów.
W. Tatarkiewicz: „O szczęściu” – szczęście dotyczy całości, nie fragmentów – w nich widzimy jedynie nieszczęścia.
Aporetyczność – (aporia – bezdroże) sprzeczność, trudność, bezradność, nierozstrzygalność, nierozwiązywalność. Aporia to trudność w rozumowaniu logicznym, pozornie niemożliwa do przezwyciężenia, oferująca sprzeczne albo przeciwstawne rozwiązania.
W ocenie człowieka – fałszywe myślenie: dobre albo złe; białe albo czarne.
W rzeczywistości: dobry i zły; białe i czarne; brzydka i piękna.
V – Przykłady rozumienia filozofii: (Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów).
A – Starożytność:
Pitagoras – (572 – 492 p. n. e.) filozofia jako obserwacja, jako pierwszy użył pojęcia filozofia i określił zadanie filozofa: spojrzeć na świat i go zrozumieć.
Próba wcielenia filozofii wschodu do kultury greckiej: reinkarnacja,
„Mądrzy są bogowie, a to co zastało człowiekowi to szukać mądrości”.
Sokrates – Nauczyciel przypadkowych przechodniów na rynku ateńskim, demaskował ich niewiedzę. Przeciwnik demokracji ateńskiej. Oskarżony o ateizm, herezję i psucie młodzieży został skazany na śmierć przez wypicie cykuty. Nie pozostawił po sobie dzieł, znany z pism swoich uczniów – głównie Platona. Głosił, że najważniejszym dobrem człowieka jest cnota – trwały zbiór zasad moralnych. Jako pierwszy wyróżnił dobra moralne (Piękno, Prawda, Dobro) i stworzył podwaliny etyki – wiedzy o wartościach moralnych. Zło jest wynikiem niewiedzy.
„Wszystko, co wiem, to to, że nic nie wiem, inni natomiast sądzą, że wiedzą to, czego nie wiedzą”.
Intelektualizm etyczny: Wiedza – Cnota – Dobro szczęście
Platon – (437 – 347 p. n. e.) sfera niebiańska (sacrum) – zachęcał do filozofii nad istotą niebiańską, lepszą i doskonalszą niż ziemska. Uczeń Sokratesa. Stworzył podwaliny filozofii spekulatywnej (abstrakcyjnej, tematycznej). Założył na północny wschód od Aten w gaju platanów i drzew oliwnych (gaj Akademosa) szkołę filozoficzną: Akademię platońską. Był idealistą. Autor 32 dialogów oraz Uczty.
Istnieją dwa światy:
Świat Idei – niematerialny (najważniejsze w nim to piękno i dobro). Ideę można zgłębić za pośrednictwem duszy.
Świat Materialny – niedoskonały, przedmioty są tylko niedoskonałym odbiciem idei.
Stwórca: Demiurg stworzył świat z materii na wzór idei.
Platońska metafora jaskini: Więźniowie w jaskini przykuci łańcuchami widzą przed sobą tylko ścianę za nimi płonie ognisko. Pomiędzy ogniskiem a nimi ludzie noszą różne rzeczy. Więźniowie widzą na ścianie tylko ich cienie. – Świat który nas otacza jest niedoskonały jak te cienie, bo jest niedoskonałym odbiciem idei na wzór których został stworzony.
Platońska teoria miłości:
Człowiek najpierw kocha dobra realne, np. piękne ciało,
Potem dochodzi do wniosku, że piękno duszy jest ważniejsze – kocha piękne myśli, czyny, wytwory duchowe (piękno duchowe),
Potem dochodzi do wniosku, że przedmioty są piękne bo mają piękno w sobie. Nie jest więc ważny piękny przedmiot lecz sama idea piękna – bez niej przedmiot nie mógłby być piękny.
Człowiek zaczyna kochać samo piękno – ideę, która jest wieczna.
Arystoteles – (384 – 322 p. n. e.) sfera ziemska (profanum) – zachęcał do filozofii nad światem ziemskim, gdyż nie ma innej rzeczywistości, istnieje tylko ta. Uczeń Platona. Autor „Zachęty do filozofii”, „Retoryki” i „Poetyki”, . Założył własną szkołę filozoficzną w Atenach Likejon (liceum). Autorytet naukowy, dzieła poświecone logice, fizyce, biologii i polityce. Obalał poglądy Platona jeszcze za jego życia: „Kocham Platona, lecz bardziej kocham prawdę”.
„Zajmujemy się filozofią, bo nie jest do niczego potrzebna” – filozofia jest szlachetną nauką – jest nią taka dziedzina, która nie służy do czegoś praktycznego. Jest nauką dla nauki, sztuką dla sztuki.
Nie ma dwóch bytów (idee i cienie – Platon), lecz konkretne rzeczy składające się z materii (tworzywo) i formy (cechy tych rzeczy).
Do dobra dochodzi się realizując konkretne, życiowe cele.
Eudajmonizm – dobrem najwyższym jest eudajmonia = doskonałość człowieka = szczęście. – Dochodził do niej na drodze rozumowej – rozumnym stosunkiem do bogactwa jest cnota hojności – złoty środek pomiędzy rozrzutnością a skąpstwem; złoty środek pomiędzy tchórzostwem a brawurą, to męstwo.
Cnota to także uosobienie zachowujące złoty środek.
„Poetyka”: wykład i opis reguł tworzenia, zbiór norm i przepisów twórczych (rady jak układać fabułę). Wyróżnił styl wysoki (epos, tragedia) i styl niski (komedia, sielanka). Sformułował zasadę decorum – zasadę stosowności – dostosowania, dopasowania do siebie wszystkich elementów dzieła.
Platon & Arystoteles – przeciwstawne systemy filozoficzne.
Inni filozofowie z starożytności: Sokrates, Epikur, Diogenes, Zoraster, Plometeusz.