Kl. 3 gimnazjum
Temat: Analiza i interpretacja wiersza „Pokolenie” K.K. Baczyńskiego
Czas trwania lekcji: 90 min
Cele:
Główne:
- ćwiczenie umiejętności analizy i interpretacji wiersza
- pogłębienie znajomości literatury i tematyki wojennej
- ukazanie funkcjonowania motywu arkadii i apokalipsy
- przybliżenie twórczości K.K. Baczyńskiego
Operacyjne:
- uczeń poddaje analizie odsłuchany utwór zespołu Kombii
- uczeń zna schemat analizy wiersza
- uczeń zna realia II wojny światowej i osadza w nich treść wiersza K.K. Baczyńskiego
- uczeń dokonuje analizy i interpretacji wiersza
- uczeń zna środki poetyckie i ich funkcje
- uczeń rozpoznaje środki stylistyczne w omawianym wierszu
- uczeń wyszukuje odpowiednie fragmenty w wierszu związane z motywami arkadii i apokalipsy
- uczeń określa przesłanie wiersza
Nieoperacyjne:
- krótkie zapoznanie z losami pokolenia Kolumbów
- ukazanie wyjątkowego tragizmu wojny, jej wpływu na ludzkie postawy
- rozważanie egzystencjonalnych problemów człowieka
Metody: heureza, praca z tekstem – ćwiczenia praktyczne, dyskusja
Formy pracy: zbiorowa, jednostkowa, indywidualna
Środki dydaktyczne:
Nagranie piosenki zespołu Kombii „Pokolenie”, odtwarzacz, tekst wiersza „Pokolenie” K.K. Baczyńskiego, karty pracy do domu, wykaz środków stylistycznych do pracy na lekcji
Przebieg lekcji:
Odtworzenie piosenki zespołu Kombii „Pokolenie” i wprowadzenie do tematyki lekcji
- omówienie budowy i przesłania piosenki
Podanie tematu lekcji
Zapoznanie za schematem 5 pytań do analizy wiersza (podanie pytań dla ułatwienia do zeszytu)/ew. przypomnienie ich
Kto? – pytanie o podmiot liryczny
Do kogo? – pytanie o odbiorcę (adresat wypowiedzi)
O czym? – treść wiersza, temat
Jak? – budowa wiersza, środki stylistyczne i ich funkcje
- rozdanie uczniom przygotowanego wykazu środków stylistycznych i krótkie omówienie go
- uwzględnione środki: epitet (oksymoron), pytanie retoryczne, apostrofa, neologizm, archaizm, przenośnia, onomatopeje, porównanie, peryfraza (omówienie), antyteza, kontrast, dychotomia, personifikacja (uosobienie), animizacja
Kiedy i gdzie? – sytuacja liryczna (sytuację podmiotu lirycznego, jego relacje ze światem, status wewnętrzny), elementy świata przedstawionego
Konteksty i nawiązania
Krótkie przypomnienie wiadomości o K.K. Baczyńskim i czasach w jakich żył
Przykładowe ważniejsze i co ciekawsze informacje:
(ur. 22 .01.1921 w Warszawie, zm. 4 .08.1944 w Warszawie) – polski poeta czasu wojny, podchorąży, żołnierz Armii Krajowej, podharcmistrz Szarych Szeregów, jeden z przedstawicieli pokolenia Kolumbów – ludzi, których młodość przypadła na lata wojny. W czasie gimnazjalnym Baczyński odznaczał się wielkim znawstwem także współczesnej mu literatury. Wiadomo, że fascynował się Ferdydurke Gombrowicza i napisał własny wariant (Gimnazjum imienia Boobalka I). Znał też ponadprzeciętnie literaturę francuską, a w późniejszych latach pisał także wiersze po francusku. W jego klasie uczyli się późniejsi żołnierze warszawskich Grup Szturmowych Szarych Szeregów: Tadeusz Zawadzki „Zośka", Jan Bytnar „Rudy" i Maciej Aleksy Dawidowski "Alek"1. W 1939 roku zdał maturę. Wybuch wojny uniemożliwił mu rozpoczęcie studiów w Akademii Sztuk Pięknych.
Zginął w czasie powstania warszawskiego 4 sierpnia około 16 jako żołnierz batalionu "Parasol" Armii Krajowej. Jego żona Barbara Stanisława Drapczyńska zginęła 3 dni wcześniej, w dniu wybuchu powstania.
Zapoznanie uczniów z treścią wiersza
- głośne odczytanie tekstu
Odbiór tekstu – pierwsze wrażenia (dyskusja do przerwy)
- wyjaśnienie trudnych słów: troglodyta (w archeologii członek prymitywnego plemienia ludzi zamieszkujących jaskinie z grec. troglodytai, od trogle – dziura i dyein – wchodzić)
Ponowne odczytanie wiersza
Analiza wiersza według podanych punktów –notatka do zeszytu
Kto – podmiot liryczny
Autor –narrator – przedstawiciel pokolenia Kolumbów
O czym – temat
-Tragedia pokolenia Kolumbów – wyjaśnić pokrótce: ludzie młodzi, dla których wojna stanowiła przewartościowanie systemu wychowawczego – stworzyła nowy Dekalog (przykazania okrucieństwa – wymienić!)
-dychotomia (rozdźwięk) miedzy pięknem świata przyrody, a brutalnością i tragizmem czasu wojny
- nagłe wejście pokolenia Baczyńskiego w brutalny świat dorosłych
-wypaczenie wartości podczas wojny
Kiedy i gdzie – sytuacja liryczna
Czas wojny, lato
Do kogo – adresat wypowiedzi
Podmiot zbiorowy (zaimki nas, my, formy osobowe czasowników) – pokolenie poety – pokolenie Kolumbów
Rodzaj liryki ze względu sposób wypowiedzi podmiotu
Liryka podmiotu zbiorowego – zbiorowa
Rodzaj liryki ze względu na typ przeżyć (tematykę)
Liryka refleksyjno-filozoficzna (rozważanie pojęć, uczuć w uogólniający sposób); refleksyjno-zasadnicza; apelu (podmiot liryczny kieruje wypowiedź do określonego adresata zamiarem wywarcia wpływu na jego postawę i poglądy)
Jak – budowa i środki stylistyczne
Budowa zawierająca elementy:
- wiersza ciągłego, sylabicznego (3 wersy po 10 sylab i 4 po 9 sylab), wolnego (rymy tworzą powtarzające się wersy – gdyby był podział na strofy 4-wersowe – wers 2 i 3)
- rymy żeńskie, niedokładne, prawie okalające
Środki stylistyczne:
- epitety: brzuch ciężki; wielka misa, skręcone ciała, rosa czerwona (epitet metaforyczny); twarz wilcza; itd.
- powtórzenia – w tym anafory
- kontrast i dychotomia
- przerzutnia
- metafory: wiatr drzewa spienia; ogromne nieba suną z warkotem; z liści pada rosa czerwona; przed żaglem nozdrzy węszących; przed siecią wzdętą kijów i rąk; wąż się ciszy przeczołga; kłosy brzuch ciężki w górę unoszą; ziemia dojrzała (synekdocha); karty Iliady rzeźbione ogniem w błyszczącym złocie;
- peryfraza (omówienie): wtłoczone pod ciemny strop (do grobu);
- personifikacja: przestrzeń wzdycha;
- animizacja: wąż się ciszy przeczołga; chmury suną drapieżnie w mrok; stoi czy płynie czas;
- porównania: kipi sytością jak wielka misa; głowa obcięta strasząc jak krzyk; jak korzeń skręcone ciała; ludzie w snach ciężkich jak w klatkach krzyczą; nadyma oczy jak bąble – krew; chmury – palcom czy włosom podobne; kwiaty to krople miodu;
Ukazanie uczniom funkcjonowania w wierszu motywów arkadii i apokalipsy – wprowadzenie do zadań domowych
wyjaśnienie motywów arkadii i apokalipsy
Arkadia – fikcyjna kraina, uważana przez poetów za krainę wiecznego szczęścia – ziemski raj, symbol wyidealizowanej krainy spokoju, ładu, sielankowej, wiecznej szczęśliwości i beztroski
Apokalipsa – koniec świata, zagłada. Dosłownie oznacza odsłonięcie, objawienie (powiedzieć o „Apokalipsie” św. Jana).
wyszukiwanie i odczytanie fragmentów pasujących do obrazu arkadii
wyszukiwanie i odczytanie fragmentów odnoszących się do apokalipsy
na jakiej zasadzie zostały zestawione ze sobą te dwa obrazy?/ przy użyciu jakiego środka stylistycznego? (kontrast i dychotomia)
jakie jest przesłanie wiersza – co wynika z kontrastowego zestawienie ze sobą arkadii i czasu apokalipsy – co poeta chciał w ten sposób podkreślić? (ludzie w czasie wojny zachowują się jak zwierzęta – zezwierzęcenie ludzi; drugiego człowieka traktuje się jak rzecz, przedmiot – uprzedmiotowienie człowieka; ludzie są wobec siebie bezlitośni, przestają kochać)
Praca domowa – rozdanie i omówienie kart pracy (wpisanie przytaczanych fragmentów w odpowiednie miejsca – uzupełnienie przesłania wiersza)
Karta pracy/praca domowa:
POKOLENIE
(RAJU)
Czas: ………………………………………. Czas: ………………………………………………
……………………………………………… …………………………………….………………..
……………………………………………… ……………………………………………………...
……………………………………………… ……………………………………….……………..
……………………………………………… ……………………………………………………...
……………………………………………… ……………………………………………………...
……………………………………………… ……………………………………………………...
……………………………………………… ……………………………………….……………..
……………………………………………… ……………………………………………………...
……………………………………………… ……………………………………….……………..
……………………………………………… ……………………………………………………...
„W jamach żyjemy strachem zaryci,
w grozie drążymy mroczne miłości,
własne posągi – źli troglodyci”.
……………………………………………………..………………
……………………………………………………………………..
Rozwiązanie:
POKOLENIE
(RAJU)
pora roku – późne lato, wczesna jesień czas – wojna
„ziemia dojrzała” „chmury suną drapieżne w mrok”
„kłosy brzuch ciężki w górę unoszą” „głowa obcięta straszy jak krzyk”
„ziemia owoców pełna po brzegi „skręcone ciała żywcem wtłoczone pod strop”
kipi sytością jak wielka misa” „twarz wilcza”
„kwiaty to krople miodu” „krew”, „ciągną korzenie krew”
„rosa czerwona”
„brat, który zginął”, „oczy żywcem wykłute”
„kości kijem złamane”
„W jamach żyjemy strachem zaryci,
w grozie drążymy mroczne miłości,
własne posągi – źli troglodyci”.
ZEZWIERZĘCENIE CZŁOWIEKA,
UPRZEDMIOTOWIENIE CZŁOWIEKA,
K.K. Baczyński Pokolenie
Wiatr drzewa spienia. Ziemia dojrzała.
Kłosy brzuch ciężki w górę unoszą
i tylko chmury - palcom czy włosom
podobne - suną drapieżnie w mrok.
Ziemia owoców pełna po brzegi
kipi sytością jak wielka misa.
Tylko ze świerków na polu zwisa
głowa obcięta strasząc jak krzyk.
Kwiaty to krople miodu - tryskają
ściśnięte ziemią, co tak nabrzmiała,
pod tym jak korzeń skręcone ciała,
żywcem wtłoczone pod ciemny strop.
Ogromne nieba suną z warkotem.
Ludzie w snach ciężkich jak w klatkach krzyczą.
Usta ściśnięte mamy, twarz wilczą,
czuwając w dzień, słuchając w noc.
Pod ziemią drżą strumyki - słychać -
Krew tak nabiera w żyłach milczenia,
ciągną korzenie krew, z liści pada
rosa czerwona. I przestrzeń wzdycha.
Nas nauczono. Nie ma litości.
Po nocach śni się brat, który zginął,
któremu oczy żywcem wykłuto,
któremu kości kijem złamano,
i drąży ciężko bolesne dłuto,
nadyma oczy jak bąble - krew.
Nas nauczono. Nie ma sumienia.
W jamach żyjemy strachem zaryci,
w grozie drążymy mroczne miłości,
własne posągi - źli troglodyci.
Nas nauczono. Nie ma miłości.
Jakże nam jeszcze uciekać w mrok
przed żaglem nozdrzy węszących nas,
przed siecią wzdętą kijów i rąk,
kiedy nie wrócą matki ni dzieci
w pustego serca rozpruty strąk.
Nas nauczono. Trzeba zapomnieć,
żeby nie umrzeć rojąc to wszystko.
Wstajemy nocą. Ciemno jest, ślisko.
Szukamy serca - bierzemy w rękę,
nasłuchujemy: wygaśnie męka,
ale zostanie kamień - tak - głaz.
I tak staniemy na wozach, czołgach,
na samolotach, na rumowisku,
gdzie po nas wąż się ciszy przeczołga,
gdzie zimny potop omyje nas,
nie wiedząc: stoi czy płynie czas.
Jak obce miasta z głębin kopane,
popielejące ludzkie pokłady
na wznak leżące, stojące wzwyż,
nie wiedząc, czy my karty Iliady
rzeźbione ogniem w błyszczącym złocie,
czy nam postawią, z litości chociaż,
nad grobem krzyż.
22.07.1943
Kombi Pokolenie
Rodzisz się – to znak –
Kocha Cię ten świat.
Barwy dnia, Twój krzyk
I barwy nocy.
Masz już parę lat.
Czujesz w co się gra:
Dobro, zło i śmiech
Prosto w oczy.
W bramie łyk jak skok
Kumple są, jest noc
Ona jest o krok,
Już dorosłeś.
Ref.
Każde pokoleniem ma własny czas.
Każde pokolenie chce zmienić świat.
Każde pokolenie odejdzie w cień.
A nasze? Nie!
Okres burz, Twój bunt.
Wolność ma jej biust.
Rzucasz dom,
By dom swój założyć.
Dziecka płacz przez sen,
Gorzki smak jej łez
I ta myśl,
By to godnie przeżyć.
Ref.
Każde pokolenie ma własny czas.
Każde pokolenie chce zmienić świat.
Każde pokolenie odejdzie w cień.
A nasze nie!
Każde pokolenie ma własny głos.
Każde pokolenie chce wierzyć w coś.
Każde pokolenie rozwieje się.
A nasze nie!
Droga na sam szczyt,
A tam nie ma nic.
Tylko ślady po
Pokoleniach...
Ref.
Każde pokolenie…
Podać ze względu na omawiane „Kamienie na szaniec” Kamińskiego.↩