PATOGENY ROŚLIN to infekcyjne (ożywione, organiczne) czynniki chorobotwórcze roślin, do których zaliczamy - zgodnie z obecnym stanem wiedzy:

• wiroidy, wirusy

• organizmy mykoplazmopodobne (fitoplazmy)

• bakterie właściwe

• niektóre pierwotniaki i organizmy należące do królestwa Chromista

• grzyby i pasożytnicze rośliny nasienne

Patogeny wchodzą w stosunki pasożytnicze z roślinami, to znaczy żyją na lub w roślinach i czerpią z nich substancje niezbędne do własnego życia: wzrostu, rozwoju i rozmnażania (namnażania).

Tym samym roślina zostaje pozbawiona części tych substancji ważnych również dla niej.

• Patogeny powodują często poważne uszkodzenia roślin w czasie zakażania i penetracji tkanek i komórek

• Również różne metabolity patogenów wydzielane do komórek roślin mogą przyczyniać się do wywołania lub potęgowania choroby.

Te czynności patogenów, stanowiące przygotowanie do pobierania pokarmu, powodują często większe szkody niż samo pobieranie pokarmu

Uzdolnienia patogena do wywoływania choroby rośliny nazywamy uzdolnieniami patogenicznymi albo po prostu patogenicznością

Uzdolnienia patogeniczne są wrodzoną, warunkowaną genetycznie cechą patogena, choć niekiedy mogą być modyfikowane (poszerzane lub ograniczane) przez warunki środowiska i/lub stan atakowanej rośliny

Polifagi – patogeny mające bardzo szeroki zakres żywicieli obejmujący kilkadziesiąt, a nawet kilkaset gatunków roślin czasem z bardzo różnych jednostek taksonomicznych

Oligofagi - patogeny mające ograniczony zasięg żywicieli do kilku czy kilkunastu pokrewnych gatunków roślin.

Monofagi - patogeny wyspecjalizowne w atakowaniu jednego tylko gatunku rośliny, a nawet określonych jej odmian uprawnych. Specjalizacja patogeniczności dotyczy czasem poszczególnych organów, tkanek lub komórek roślin.

• Niektóre patogeny żyją i rozwijają się na powierzchni swoich roślin żywicielskich.

• Są to pasożyty zewnętrzne wnikające jedynie płytko do wnętrza roślin specjalnymi utworami służącymi do pobierania pokarmu

Pasożyty wewnętrzne – patogeny żyjące wewnątrz chorych roślin rozwijając się w przestrzeniach międzykomórkowych

Endobionty – patogeny żyjące całkowicie wewnątrz komórek roślin-gospodarzy i odbywające tam pełny rozwój

Pasożyty ścisłe (zwane też bezwzględnymi lub obligatoryjnymi).

Żyją i aktywnie się rozwijają wyłącznie na żywych roślinach (biotrofy), a poza swoimi żywicielami mogą istnieć tylko w formach spoczynkowych lub przetrwalnikowych.

Ścisłymi pasożytami są wiroidy, wirusy, fitoplazmy, pierwotniaki, niektóre z Chromista i niektóre grzyby (np. Erysiphales i Uredinales).

Pasożyty ścisłe są w stanie czerpać niezbędne im do życia substancje odżywcze z żywych komórek nie powodując równocześnie znacznych uszkodzeń tych komórek prowadzących do śmierci

Saprotrofy okolicznościowe - mogą w pewnych okolicznościach przeżywać i rozwijać się saprotroficznie (saprofitycznie) na martwej już substancji organicznej, np. na resztkach roślinnych.

Mają one uzdolnienia pasożytnicze wysoko rozwinięte i umieją czerpać substancje odżywcze z żywych komórek roślin, jednak w braku odpowiedniego żywiciela mogą także rozwijać się saprotroficznie.

• W większości przypadków w naturze faza rozwoju saprotroficznego przypada na okres przerwy w wegetacji żywiciela, wobec czego patogeny te zimują jako formy saprotroficzne na resztkach roślinnych. Saprotrofami okolicznościowymi jest wiele grzybów patogenicznych dla roślin

Pasożyty okolicznościowe - są to bakterie i grzyby, które mogą w zasadzie żyć saprotroficznie, jednak w pewnych okolicznościach stają się pasożytami roślin.

Atakują one, na przykład, rośliny osłabione wcześniej przez inne patogeny lub rosnące w nieodpowiednich warunkach środowiskowych.

• Często są monofagami wyspecjalizowanymi we współżyciu z jednym, określonym gatunkiem rośliny, choć bywają wśród nich i patogeny o szerszym zakresie żywicieli.

• Konsekwencją ścisłego pasożytnictwa jest możliwość przeżywania okresów przerwy w wegetacji roślin wyłącznie w formach przetrwalnikowych albo na roślinach lub częściach roślin, które pozostają żywe (rośliny wieloletnie, nasiona lub wegetatywne części roślin przeznaczane do rozmnażania).

• Często jednak patogeny te są typowymi pasożytami żyjącymi na żywych roślinach, tyle że pokarm mogą czerpać z komórek już martwych (nekrotrofy).

• Ich uzdolnienia patogeniczne nie są dobrze wykształcone, a ich pasożytnictwo ma prymitywny charakter.

• Z reguły wydzielają one do tkanek roślin metabolity zabijające komórki i dopiero te martwe już fragmenty roślin są zasiedlane i służą jako źródło pokarmu.

• Choroby wywoływane przez pasożyty okolicznościowe kończą się na ogół szybką śmiercią rośliny lub przynajmniej jej fragmentów zasiedlonych przez patogena.

• Warunkami sprzyjającymi pasożytowaniu mogą być, poza osłabieniem roślin, warunki środowiska nieodpowiednie dla rośliny, a bardziej sprzyjające samemu patogenowi.

Infekcyjne czynniki chorobotwórcze roślin w przeciwieństwie do czynników nieinfekcyjnych charakteryzują się:

1/ zdolnością do zakażania roślin

2/ zdolnością do przenoszenia się z jednych egzemplarzy roślin na inne

Choroby powodowane przez czynniki infekcyjne obejmują więc z upływem czasu coraz to większą liczbę roślin i to właśnie z reguły różni obraz choroby infekcyjnej od obrazu choroby nieinfekcyjnej

Postulaty Kocha

• Patogen musi być obecny na wszystkich chorych roślinach

• Patogen musi zostać wyizolowany z chorych roślin i prowadzony w czystej kulturze na sztucznych podłożach (jeśli nie jest pasożytem ścisłym) lub na odpowiedniej roślinie

• Wyizolowanym patogenem należy dokonać zakażenia zdrowych roślin tego samego gatunku, a udane zakażenie powinno doprowadzić do wystąpienia objawów choroby identycznych z pierwotnie obserwowanymi na roślinie, której chorobę usiłujemy rozpoznać

• Patogen musi zostać ponownie wyizolowany ze sztucznie zakażonych roślin, a jego cechy w czystej kulturze muszą być identyczne z cechami pierwotnie wyizolowanego patogena.