„CASABLANCA”

Reżyser: Michael Curtiz

Scenariusz: Julius J. Epstein, Philip G. Epstein, Howard Koch

Zdjęcia: Arthur Edeson

Muzyka: Max Steiner

Scenografia: George James Hopkins

Kostiumy: Orry-Kelly

Montaż: Owen Marks

Dyrektor artystyczny: Carl Jules Weyl

Na podstawie: sztuki Murray'a Burnett'a

Producent wykonawczy: Jack L. Warner

Gatunek: Melodramat i jednocześnie film noir

ROK POWSTANIA:

• USA – 27 listopada 1942r;

• Warner Bros – 1943r.

GŁÓWNI AKTORZY:

• Humphrey Bogart jako Richard "Rick" Blaine (sentymentalny cynik)

• Ingrid Bergman jako Ilsa Lund Laszlo (piękna, niewinna, szczera, zagubiona, rozdarta)

• Paul Henreid Victor Laszlo

FABUŁA:

Obraz skupia się na konflikcie Ricka pomiędzy uczuciem a moralnością: musi wybrać między miłością do Ilsy a pomocą w walce o dobrą sprawę jej mężowi, Victorovi Laszlo, próbującemu uciec z Casablanki i kontynuować działania przeciwko nazistom.

Rick Blaine spotyka w Paryżu piękną i tajemniczą dziewczynę – Ilsę Lund. Łączy ich miłość i umowa, że nie będą sobie zadawać pytań o przeszłość. Wojna zmusza kochanków do podjęcia decyzji o przyszłości: Rick (antyfaszysta) – musi opuścić Paris przed wkroczeniem Niemców. Ilsa decyduje się mu towarzyszyć, ale nie przychodzi na umówione spotkanie na dworcu i bohater wyrusza sam.

Po pewnym czasie kochankowie spotykają się ponownie – w Casablance, gdzie Rick prowadzi nocny lokal Rick’s Cafe Americain. Ilsa pojawia się tam z mężem (uciekinierem z obozu koncentracyjnego), aby spotkać się z człowiekiem, który ma im dostarczyć wizy na podróż do Lizbony, a stamtąd do USA.

Plany krzyżuje śmierć pośrednika, a wizy wpadają w ręce zszokowanego sytuacją matrymonialną Ilsy Ricka. Dochodzi do wyjaśnień: Ilsa w Paryżu uważała się za kobietę wolną (przekonana, że Laszlo zginął), otrzymała informację od męża tuż przed planowanym wyjazdem. Nie chciała zawiadamiać o tym Ricka w obawie przed potencjalnym desperackim krokiem, który mógłby go wtrącić w ręce Niemców.

Ilsa, przybywając do Ricka w celu odzyskania wiz grozi mu pistoletem, ale jej uczucie bierze górę nad lojalnością wobec męża i kochankowie padają sobie w ramiona. Ilsa nie chce się rozstawać z Rickiem po raz drugi, zdaje się na jego przedsiębiorczość i pragnie z nim wyjechać. On akceptuje ten plan i do ostatniej chwili utrzymuje pozory, ale w końcu wpakowuje ją do samolotu z mężem, udzielając Victorowi stosownych wyjaśnień, uwalniających jego żonę od podejrzeń o nielojalność. Sam zabiera się do działalności w Ruchu Oporu.

O CZYM JEST CASBLANCA?

• O przypadku, który decyduje o życiu człowieka i o miłości, która jest jedynym uczuciem dającym człowiekowi szczęście

Ale na tym nie koniec:

• O tym, jak powinien się zachować obywatel amerykański w obliczu nowych wydarzeń, czyli ideologiczny przekaz filmu: (jego wymiar symboliczny)

- film powstał po ataku na Pearl Harbor – USA angażuje się w wojnę

- USA nie może dłużej stać z boku wydarzeń, zachowując swą „splendid isolation” (zmiana postawy Ricka – z outsidera w działacza Ruchu Oporu): słowa Victora do Ricka: „Jeśli przestaniesz oddychać, umrzesz. Jeśli przestaniesz walczyć z wrogiem, umrze cały świat)

- miłość może poczekać, bo jest Sprawa, dla której każdy powinien się poświęcić

- przeciwstawienie Victora Rickowi (ten pierwszy otaczany czcią, poważaniem, podziwiany. Rick i Ilsa nie mogą być razem również ze względu na status jej męża – przy nim Blaine wypada co najmniej blado)

- przewartościowanie dawnych ideałów amerykańskich – koniec z outsiderami, ludźmi, którzy żyją dla siebie i uprawiają swoje poletko, teraz potrzebni są bohaterowie narodowi

• O tym, jak to niedobrze jest być Ilsą Lund, czyli ukryty przekaz filmu:

(tak jak mit, tak i film posiada swą strukturę głęboką, którą widzowie odbierają raczej na poziomie nieświadomym)

- Casablanca to historia ukarania kobiety, która złamała Prawo (=patriarchalne prawo), nie podporządkowała się mężczyźnie i stanowiła dla niego zagrożenie

- tradycja hollywoodzkiego kina domaga się ukarania kobiet na kształt Ilsy: femmes fatales, kobiet z przeszłością, które wprowadzają zamęt w życie mężczyzny

- po pierwsze: nie są lojalne wobec swoich mężczyzn (Ilsa wobec męża – i to dwukrotnie, drugi raz perfidniej, bo beztrosko planuje ucieczkę z kochankiem w Casablance; i wobec Ricka – w Paryżu) – naruszenie sakramentu małżeństwa i, co bardziej bolesne, zdruzgotanie męskiej dumy → nie tak świat jest poukładany, żeby to kobiety decydowały o tym, kiedy odchodzą i porzucają swoich partnerów

- po drugie: uczucie do nich odsuwa uwagę mężczyzn od Sprawy, która jest teraz najważniejsza (dlatego Laszlo praktycznie odsuwa od siebie żonę, a Rick rezygnuje ze związku z nią)

- Jaki z tego morał? Lepiej nie bawić się w bycie kobietą z przeszłością, bo jako taka nigdy się szczęścia nie zazna. Jeżeli natomiast nie będzie się chciało podporządkować Prawu, to kara będzie nieuchronna (to nie Ilsa decyduje o swoim losie, ale jej mężczyźni „rozliczają” się między sobą na lotnisku)

- widzowie wychodzą z kina utwierdzeni w podzielanym przez nich systemie wartości, dzięki czemu nadal mogą wierzyć w jego słuszność.

FILM NOIR:

(czarny film lub czarne kino – nurt, stylistyka lub gatunek w kinie amerykańskim, wywodzący się z kina gangsterskiego, rozwijany głównie w latach 40. XX wieku i pierwszej połowie lat 50. XX wieku. Filmy noir unikają jasnego podziału na dobro i zło, pokazują często niewyjaśnione zbrodnie i perwersję, unikają moralizowania i happy endów. Do charakterystycznych elementów stylu noir należą m.in. silne kontrasty, operowanie cieniami, obrazy nocnego miasta. Typowymi bohaterami tego typu filmów są m.in. femme fatale, przeciętni ludzie wplątani przypadkowo w świat przestępczy oraz prywatni detektywi^.

O POSTACIACH:

• Humphrey Bogart gra tu Ricka Blaine'a, Amerykanina osiadłego w Maroku, właściciela eleganckiego lokalu w Casablance, stanowiącej punkt etapowy dla uchodźców francuskich w drodze do Lizbony i dalej - do Stanów. Pewnego dnia przybywa ukochana Ricka, Ilsa, która przed kilku laty opuściła go w tajemniczych okolicznościach; po jej utracie wplątał się w pomoc Etiopczykom, broniącym się przed inwazją włoską, potem walczył po stronie republikanów w Hiszpanii, aż znalazł się w Afryce; kocha Ilsę nadal. Ona jest żoną wybitnego bojownika ruchu oporu i nie może od niego odejść. Rick ma dwie wizy portugalskie, jest panem sytuacji. Wybiera rozwiązanie najtrudniejsze: oddaje wizy Ilsie i jej mężowi. Jest to zarazem jedyne wyjście do przyjęcia przez człowieka, który chce patrzeć w swoją twarz bez poczucia klęski.

• Rick Blaine:

  • Figura wręcz wzorcowa

  • Sentymentalny cynik

  • Inteligentny, dowcipny, odważny z tajemniczą przeszłością.

  • Choć twierdzi, że jest egoistą, że dba tylko o własne dobro, walczył przeciwko faszystom, jest uczciwy i szlachetny.

• Ilsa Lund:

  • Piękna, niewinna i szczera

  • Zagubiona i rozdarta

• Victor Laszlo:

  • Bohater ruchu oporu

  • Mężczyzna odważny, ale i mający wątpliwości.

• Major Strasser→wcielenie zła

• Renault→niesłychanie dowcipny łajdak

• Zakończenie: Casablanca nie byłaby tym, czym jest, gdyby nie jej końcówka. Rick podejmuje decyzję, mówi nieśmiertelne słowa o trojgu ludzi w szalonym świecie, Ilsa i Victor odlatują. Nie ma spełnienia miłości, jest wspaniałe poświęcenie i główny powód do wzruszeń. A jakby tego było mało, słyszymy na koniec słynne „To chyba początek pięknej przyjaźni”.

O REŻYSERZE:

Michael Curtiz (1888-1962) :

• Właściwie Manó Kertész Kaminer

• Jest uważany obecnie za jednego z najwybitniejszych twórców światowego kina.

• Uzyskał dyplom w Szkole Sztuki Dramatycznej.

• Karierę w filmie zaczął w 1912 r. jako aktor, nieco później reżyser.

• W czasie pobytu w wytwórni Nordisk w Kopenhadze (1913) był asystentem reżysera Augusta Bloma przy realizacji. filmu Atlantis, według powieści Gerharta Hauptmanna.

• W 1914 Curtiz powrócił na Węgry, gdzie pracował aż do zakończenia I Wojny Światowej.

• W sumie na Węgrzech zrealizował 38 filmów i uważany jest za jednego najwybitniejszych i najbardziej wykształconych twórców węgierskiego kina niemego.

• W 1919 r. artysta przeniósł się do Austrii a później do Niemiec.

• Na początku lat 20. Curtiz rozpoczyna wędrówkę po różnych krajach Europy, w których reżyseruje kolejne filmy.

• W 1926 r. przybywa do Stanów Zjednoczonych, gdzie jeszcze w tym samym roku otrzymuje posadę w wytwórni Warner Bros, z którą pozostanie związany przez długie lata swojego życia.

• W wytwórni Warner Bros nakręcił około 100 filmów w każdym niemal gatunku: od dramatów społecznych, komedii muzycznych, westernów, morskich opowieści, horrorów, thrillerów, filmów dla młodzieży, po melodramaty.

• W latach 30. i 40. Curtiz tworzy swoje najwybitniejsze filmy:

  • Szarża lekkiej brygady (1936)

  • Angels with Dirty Faces(1938)

  • Yankee Doodle Dandy (1942)

• W 1944 r. artysta został uhonorowany Oscarem dla najlepszego reżysera za obraz Casablanca, który dziś uważany jest za film kultowy i ponadczasowy.

• Inne filmy:

  • Kapitan Blood (1935)

  • Przygody Robin Hooda (1938)

  • Szlak do Santa Fe (1940)

  • Night and Day (1946)

CASABLANCA A KLASYCZNE KINO AMERYKAŃSKIE:

• Kulminacja stylu klasycznego kina hollywoodzkiego, dlatego że:

- wpisuje się w trzy systemy:

• star system = Humphrey Bogart jako Rick Blaine (odszedł już od ról tanich gangsterów z początków kariery; nowy wizerunek: pierwszy w dziejach amerykańskiego kina „loser”, człowiek zawsze skazany na klęskę, noszący ją w sobie i mający świadomość nieuchronnej przegranej), aktor = postać, nie odbiega od schematu, w jakim umiejscawiają go widzowie

• studio system = Warner Bros, zlecenie określonego pomysłu scenariuszowego wybranemu reżyserowi (Curtiz był trzecim, któremu zaproponowano realizację, pozostali odmawiali)

• genre system = krystaliczny melodramat, czyli przedstawiciel jednego z wytworów Hollywoodu, spełnia wszystkie 8 cech rytuału kina gatunku wg Altmana:

• dualizm (np.: zestawienie postaw Ricka i Laszlo, opozycja Ilsa – młoda bułgarska mężatka, której pomaga Rick)

• powtarzalność wszystkich elementów filmowych (na poziomie fabuły: tak jak w każdym melodramacie i tu obecna nieszczęśliwa miłość, żywot człowieka uzależniony od losu: wojny)

• kumulatywność (nagromadzenie stałych właściwości gatunku, wielkie namiętności, wielkie rozterki, wielkie wzruszenia)

• przewidywalność (wiemy, że nie będzie happy endu)

• nostalgiczność (celebrowanie mitów: outsidera, nieszczęśliwego kochanka)

• historyczność (film osadzony w konkretnej sytuacji historycznej, o czym informuje nas już pierwsza scena)

• symboliczność (scen – zabicie działacza Wolnej Francji pod wielkim plakatem marszałka Petaina, sformułowań: „Jeśli w Casablance jest grudzień 1941 roku, to która godzina jest w Nowym Jorku? [...] Założę się, że w Nowym Jorku śpią, że śpią w całej Ameryce”)

• funkcjonalność (porządkowanie świata, utrzymywanie obowiązujących reguł)

- oprócz tego jako przedstawiciel stylu zerowego spełnia takie kryteria jak:

• czytelny wzór gatunku

• przezroczystość

• zrozumiałość

• sposób oświetlenia (wysoki i średni klucz oświetlenia)

• ustawienie kamery

• ujęcia – przeciwujęcia

Casablanca – najsłynniejszy melodramat w historii kina.

Casablanca została wyreżyserowana przez Michaela Curtiza,, a właściwie przez Węgra o nazwisku Wlano Kertesz Kaminer. Muzykę natomiast do tego dzieła skomponował Max Stirner. Film miał swoją premierę 10 sierpnia 1942 Film otrzymał trzy Oscary, miedzy innymi za reżyserię i za scenariusz, do Oscara nominowano także odtwórcę głównej roli męskiej Humphreya Bogata

„Casablanca jest melodramatem w stanie czystym.”. Mimo, iż nie jest ona arcydziełem filmowym jawi się jako najsłynniejszy poemat miłosny stulecia, ale jednocześnie jako obraz patriotyczny ukazujący sytuację polityczną ówczesnego czasu, wzruszający nie tylko losami bohaterów lecz i dramatem światowym sprzed 60 lat. Być może Curtiz nie spodziewał się, że stworzy obraz będący filmową legendą aż po dzisiejsze dni, a tak się właśnie stało. „(…) Casablanca jest wprawdzie melodramatem, ale melodramatem czasów wojny z klasycznym konfliktem głosu serca i głosu obowiązku.”. Jako przedstawiciel gatunku, film rozwija przed widzem historię miłości Richarda Blaine’a i Ilsy Lund. Historia to tajemnicza, przerwana kolejami losu, zakończona dla kochanków nieżyczliwie. Miłość ta dla pary głównych bohaterów jest jedyna, najważniejsza w życiu, ma dla nich wartość nieskazitelną, ogromną. Dla niej można zaryzykować reputację, bezpieczeństwo, a nawet życie. Ona determinuje ich postępowanie, skłania do poświęceń, mobilizuje do walki z nieprzychylnym losem. I jak też bywa w hollywoodzkim melodramacie, kusi „Szansą pełnej samorealizacji i gwarantowanego szczęścia. Szansy tej człowiek nigdy nie utraci z własnej winy. Albo zmuszony jest ugiąć się wobec prawa, albo przegrywa ze ślepym, bezlitosnym losem, przybierającym oblicze śmierci bądź interweniującym w postaci kataklizmu, wobec którego jednostka jest całkowicie bezsilna.”.

Kataklizmem w tym wypadku jest druga wojna światowa, widz nie może zapomnieć, że film dzieje się w grudniu 1941 roku, a więc w momencie, w którym Stany Zjednoczone szykują się do przystąpienia do wojny. Wojna krzyżuje losy Ricka i Ilsy w Paryżu, ona także rozdziela ich w konsekwencji, lecz pozwala spotkać się ponownie w egzotycznej scenerii Casablanki, marokańskiego miasta będącego w ówczesnym czasie pod panowaniem francuskim, wojenne zawirowania i odkryte tajemnice skłaniają ich później, by wyrzekli się swej miłości. Film naznaczony także swoistym widmem śmierci, nie tylko w znaczeniu dosłownym – utraty życia, ale także w sensie poświęcenia, zniszczenia kłamstwem i ucieczką uczucia, które zdawało się być wiecznym, nienaruszonym znakiem czasu, nieosiągalnym dla zakusów złego losu. Nie sposób nie zauważyć, że obok patriotycznego przesłania tegoż filmu, które niejednokrotnie poprzez swą wzniosłość i rzec nawet można przerysowaną pompatyczność cechującą budowanie amerykańskiej mitologii staje się mało wiarygodne i wręcz niepoważne, widoczne jest także silne zabarwienie propagandowe by nie powiedzieć totalitarne, dotyczące „Wywołania u Amerykanów pozytywnej reakcji na zaangażowanie się USA w druga wojnę światową. Ta polityczna funkcja Casablanki jest może dzisiaj rzadziej dostrzegana przez widzów i niewiele już dla nich znaczy, jednak – gdy pod tym kątem przyjrzeć się filmowi – uderza siła, z jaką nadawca przekazywał ją wówczas bohaterom.”. Film jest odzwierciedleniem, jak gdyby „produktem wojennej propagandy”, swoistej ideologii przemawiającej na rzecz strony amerykańskiej.

Rzecz dzieje się w Casablance, w miejscu, do którego udają się uciekinierzy z okupowanej Europy, tak jak Rick przybywający tutaj z Paryża, i tak jak oczywiście Ilsa z mężem a także wielu innych. Poznajemy tutaj małżeństwo z Bułgarii, barmana z Rosji, Sama – murzyńskiego muzyka, Carla przyrządzającego kawę…Główni bohaterzy pochodzą natomiast z USA, ze Szwecji i z Czechosłowacji. Casablanca jest swego rodzaju „poczekalnią” na samolot do Lizbony, a później już tylko do wolnej Ameryki, to miasto pełne orientalnych plenerów i wnętrz, kuszące egzotyką, ale także miejsce pełne oszustów, przestępców, wojennych wygnańców. Casablanca to ratunek dla wielu ludzi, choć niebezpieczeństwem jest fakt, że może stać się dla nich także cmentarzem. Już sama czołówka filmu daje widzowi informację o wyczerpującej, ryzykownej i długiej wędrówce ludzi, którzy chcą uciec przed niepokojami wojny. Rysuje się przed oczyma filmowego widza mapa z oznaczonym szlakiem ucieczki: Paryż, Marsylia, Oran, Casablanca, Lizbona i upragniona Ameryka. Właśnie w tym mieście spotykają się ścieżki wszystkich bohaterów. „Prawdziwy film rodzi się w momencie, gdy na ekranie są wszyscy razem – Humphrey Bogart i Ingrid Bergman, Claude Rains i Murzyn imieniem Sam przy fortepianie.”. Nim jednak będzie o nich mowa dodać należy, że „Casablanca jest przykładem wielkiej siły amerykańskiego kina wielkich gatunków. W ścisłych ramach konwencji powstawały filmy ani oryginalne, ani nienagannie realizowane, a pełne uroku i wprawiające widza w stan błogiego oczarowania. Film jest snem, twierdzili teoretycy: ależ tak, po stokroć tak! Jakże analizować na chłodno natrętny uparty sen, nawet tandetny i niezbyt mądry. Sen nieproszony powraca, jak obraz lotniska w Casablance, pogrążonego w gęstej, sztucznej mgle.”. Z pewnością na tym tle Casablanca Michaela Curtiza wyróżnia się swą oniryczna atmosferą, sensacyjnym smakiem, dramatycznym wątkiem miłosnym.

Pozostaje poddać analizie postaci bohaterów tegoż obrazu jako najistotniejszą warstwę filmu jedynego w historii kina, o czym może zaświadczyć nieobecność jakichkolwiek pełnometrażowych naśladownictw, czy też kolejnych części. Jak twierdzą znawcy: „Byłaby to próba z góry skazana na niepowodzenie.”.

„Trzy osoby, trzy miłości, trzy nieszczęścia.”

Richard Blaine – Humphrey Bogart.

Główny bohater filmu Curtiza, Amerykanin, Rick Blaine. W momencie, w którym go poznajemy okazuje się być właścicielem nocnego klubu „Cafe Americain”. Jest to mężczyzna lat około czterdziestu, o aparycji nietypowej, by nie powiedzieć „brzydkiej” acz przyjemnej, znamionującej siłę, stanowczość, męskość. Niewiele wypowiada kwestii, a każde słowo nacechowane jest oschłością, obojętnością, hardością zachowania i charakteru. Postrzegany jest jako cyniczny – takie stwierdzenie wypowiadane jest kilkakrotnie, choć pod „cyniczną skorupą” jest sentymentalny, jak twierdzą jego filmowi partnerzy. „Rick robi wszystko, by utwierdzić w widzach przeświadczenie o swoim cynizmie. Pozwala by źle o nim mówiono, i sam wygłasza na swój temat bulwersujące opinie (…) A jednak… no właśnie, mimo cynicznych słów i prowokacyjnych zachowań Rick budzi sympatię. (…) Jest prawdziwym, twardym mężczyzną stylizowanym na wzór hemingwayowskiego mitu: maniery światowca, chłód outsidera, dominująca osobowość, rozczarowanie życiem, alkohol i papierosy, ale równocześnie jest człowiekiem wrażliwym, dobrym i sentymentalnym, który jednak potrafi zapanować nad swymi uczuciami i złożyć je w ofierze po męsku pojmowanego obowiązku.”. Poza tym niemal nieustannie kpiący, arogancki, ponury i niewzruszony. Nosi białą marynarkę, czarną muszkę, czasem także charakterystyczny płaszcz, prochowiec i kapelusz borsalino. Pije dużo alkoholu, choć nigdy nie pozwala sobie na to w towarzystwie klientów klubu. Gdy zostaje zapytany o narodowość odpowiada, iż jest pijakiem, co czyni go obywatelem świata. Z kolei na pytanie o powód pobytu w Casablance prześmiewczo opowiada o korzystnej dla zdrowia obecności wód. Nieodłącznym jego „akcesorium” jest papieros.

Niewiele poza tym o nim wiadomo – pochodzi z Nowego Yorku gdzie się urodził. W historii jego życia pojawia się wiele białych plam, czystych, nie odkrytych ani dla widza, ani przez widza kart. Wspomina się o jego bohaterskim uczestnictwie walkach w Etiopii, w Abisynii w 1935 roku, a także w hiszpańskiej wojnie domowej w roku 1936. Reszty widz może się tylko domyślać nim przetoczą się przed jego oczyma obrazy obecnego życia i wspomnień głównego bohatera. Rzadko gości na jego twarzy uśmiech, gdy się pojawia jest chłopięcy, nieporadny, jednak odmienia zupełnie postać mrukliwego i zgryźliwego Ricka, odkrywa wszelkie pokłady życzliwości, uprzejmości i wrażliwości, a przede wszystkim jego dobre i szlachetne serce. Wydawać by się mogło, że jest człowiekiem pozbawionym uczuć, ludzkiej twarzy, o czym zaświadczałoby jego obojętne zachowanie w trakcie aresztowania Ugarte, czy słowa przez niego wypowiedziane: „Nie zajmuje się problemami świata. Prowadzę bar.” , „Nie będę dla nikogo ryzykował.”, jednak budzi on szacunek, pozwala pokładać w sobie zaufanie i wierzyć, że jako prawy mężczyzna pomoże wybrnąć z opresji komuś potrzebującemu, jak też dzieje się w przypadku młodego bułgarskiego małżeństwa, wobec którego Rick czyni „dar dla miłości” jak nazywa wygraną w ruletkę i uchronienie czci kobiety zmuszanej do zdrady swego męża przez kapitana Renault za cenę wiz tranzytowych do Lizbony. Jest rzekomo „neutralny” politycznie, lecz jak się później okaże z działaczem ruchu oporu Victorem Laszlo łączy go walka o wspólną sprawę.

Wszystkie jego twarze osłaniają tę jedyną prawdziwą, twarz naznaczona miłością do kobiety oraz cierpieniem z powodu jej zdrady. Poznają się w Paryżu i zakochują się w sobie. Ustalają bardzo specyficzny układ, a właściwie grają w zdradliwą grę pod tytułem „żadnych pytań”, nie odkrywają przed sobą swej przeszłości, znają tylko urywki życiorysów. Rick w przywołanych przez siebie paryskich wspomnieniach jawi się jako kochający, namiętny mężczyzna poświęcający swą uwagę jednej , niezwykłej jak twierdzi kobiecie Ilsie. Widzimy ich razem na przejażdżce samochodem, spędzających wspólnie czas w hotelowych pokojach, tańczących – oboje są rozpromienieni. Rick w rezultacie oświadcza się Ilsie i proponuje ślub w Marsylii… ona nie ujawnia swej tajemnicy, nie odmawia, wręcz utwierdza go w tym romantycznym zamiarze twierdząc, że kiedyś był ktoś bliski jej sercu, lecz zmarł, zresztą sama w momencie wypowiadania tych słów jest przekonana o ich prawdziwości. Ich wspólna przyszłość zagrożona jest przybyciem do Francji Niemców i pościgiem gestapo. Postanawiają zatem wyjechać we dwoje by uchronić się przed rozdzieleniem. Jak powie wówczas główna bohaterka: „Świat się wali, a my odnaleźliśmy miłość.”. Umawiają się na dworcu – Ilsa nie pojawia się i zdruzgotany Rick odjeżdża wraz z Samem, murzyńskim pianistą. Wcześniej jednak Rick czyta list nakreślony dłonią ukochanej: „Richard! Nie mogę z Tobą wyjechać ani też kiedykolwiek ponownie Cię zobaczyć. Nie pytaj dlaczego. Musisz wierzyć, że Cię kocham, Jedź Kochany i niech Cię Bóg ma w swojej opiece.”. Pozostaje mu gorzka pamięć żarliwego pocałunku tuż przed rozstaniem, pocałunku jakby miał być ich ostatnim… Nie uroni nawet łzy, choć płakać się zdaje za niego padający deszcz, zemnie tylko kartkę ze złością i rzuci pod koła odjeżdżającego pociągu.

Losy obojga bohaterów krzyżują się niespodziewanie ponownie w Casablance, co jest dla nich wielkim zaskoczeniem. Rick jest bardzo poruszony spotkaniem ukochanej kobiety, której nie zdołał zapomnieć. Wpada w rozpacz, która przeradza się w gniew – Ilsa przybyła tutaj z innym mężczyzną, Rick jeszcze nie wie, że Victor Laszlo jest mężem Ilsy, a co gorsza był nim także, gdy rozkwitało ich uczucie w Paryżu. Dochodzi zatem do dramatycznego spotkania tych dwojga, co także znamienne dla gatunku jakim jest melodramat. Spotkanie przywołuje w pamięci Ricka wszystkie szczęśliwe chwile spędzone w Paryżu. Oczekuje Ilsy, a przede wszystkim żąda wyjaśnień. Ilsa po raz pierwszy jest wobec niego szczera, opowiada historię swego życia, chcąc odwrócić bieg wydarzeń. Rick natomiast zdradzony przez Ilsę stracił do niej zaufanie, odrzuciła jego miłość, więc urazę i chęć odwetu trzymał specjalnie na tę chwilę. Jak można się spodziewać finał ten historii jest dramatyczny jak przystało na konwencje gatunkową i bynajmniej nie jest to happy end. Postać Ricka ulega jednak znacznemu przeobrażeniu. Kocha kobietę, której nie może zatrzymać dla siebie. Pozwala jej odejść. Upokarza ją tak jak i ona kiedyś upokorzyła jego. Czyn ten nie przyćmiewa jednak szlachetności, odwagi i prawości zachowania, którego widz jest świadkiem.

Humphrey Bogart odtwarzający rolę Richarda Blaine’a „(…) stworzył pierwszego w dziejach amerykańskiego kina prawdziwego ‘losera’, człowieka zawsze skazanego na klęskę, noszącego ją w sobie i mającego świadomość nieuchronnej przegranej.”. Tak też jego rola uosabia w Casablance wizerunek człowieka poświęcającego własne szczęście w imię sprawiedliwości, wizerunek „szlachetnego rycerza”.

Ilsa Lund – Ingrid Bergman.

Ilsa to Szwedka, dziewczyna pochodząca z Oslo, która po przybyciu do Europy w domu swych przyjaciół poznaje Victora Laszlo, bohatera narodowego, działacza ruchu Oporu, człowieka wspaniałego, o nieskazitelnym honorze i wielkiej dobroci. Jak opowie później Rickowi w momencie prawdy: „Otworzył przed nią świat pełen wiedzy, przemyśleń i ideałów. To on stworzył ją taką, jaką była później. Szanowała go i uwielbiała. Sądziła, że uczucie do niego to miłość.”, więc poślubiła człowieka, którego jak się później okaże, gdy Ilsa naprawdę pokocha, tylko podziwiała. Swoiste przeznaczenie złączyło ich losy małżeńską przysięgą. Mężczyznę, którego darzy wielką miłością przywodzi swym zdradzieckim postępkiem niemal do zguby. Przeznaczenia raz rzuca ich sobie w objęcia, raz staje im na drodze nieprzewidzianymi okolicznościami, by przytoczyć tutaj wiadomość o uwolnieniu jej męża Victora z obozu koncentracyjnego w chwili zaplanowanej ucieczki do Marsylii z Rickiem. Jej los przeplata się z losem Ricka. Oboje toczą namiętną grę, oboje kryją awanturniczą, anonimową i tajemniczą przeszłość, lecz Rick w przeciwieństwie do Ilsy w obliczu upragnionej miłości „wykłada wszystkie karty na stół”. Ilsa jest kobietą napiętnowaną swoistym „skażeniem” w obrazie Curtiza, jej milczenie, zatajenie prawdy postrzegane jest jako grzech, „znamię występku”. Za co zostaje surowo ukarana, gdyż przekracza prawo ustanowione przez mężczyzn, przeciwstawiając się ich dominacji, krusząc ich obronę, knując zawoalowaną intrygę. Zdradza ona dwie osoby, które kocha. Jej postać wikła dwóch mężczyzn w fatalny trójkąt miłosny, w dramat wielkiej miłości udaremniony przez los i patriotyczne obowiązki, co stanowi jeden z charakterystycznych rysów melodramatu. Rick jest „pierwszy” w jej sercu, jedynie jego darzy prawdziwym uczuciem, ale to właśnie mężczyznę, którego „żałuje, że kocha tak mocno”, krzywdzi najdotkliwiej, pozostawia spustoszonego, wypalonego wewnętrznie, kryjącego się od tej pory za maską egoizmu, odrzucającego wszystkie napotkane kobiety, jak na przykład Ivonne, ze względu na piekącą ranę, która nie chce się zabliźnić i nie ustępująca tęsknotę za sprawczynią tego stanu. „(…) Ilsa, wzorem filmowych femmes fatales, które zawsze miały coś do ukrycia ze swej przeszłości, wybiera milczenie i tajemnicę, co z jednej strony dodaje jej uroku i powabu, a z drugiej – budzi nieufność i uzasadnia podejrzenia.”, odbiera możliwość postrzegania jej czynów jako zdeterminowanych gmatwającymi się, tragicznymi dla niej sytuacjami, a ukazuje je w świetle przemyślnego wprowadzania w błąd, ukrywania, obłudy. Victor Laszlo, „Ten trzeci – mąż Ilsy (…) nie dowie się o niczym, co zachwiałoby jego wiarę w żonę i osłabiło niezłomną wolę walki z faszyzmem. Wszyscy bohaterowie są szlachetni i prawi, a jeśli ‘grzeszą’, to nie ze swej winy, pobudki ich działania są zawsze czyste.”. Zasadną zdaje się być polemika ze zdaniem dotyczącym czystości intencji w postępowaniu bohaterów, a szczególności Ilsy. Czyn Ilsy łamie zaufanie Ricka, sprawia, że niemożliwym jest wybaczenie doznanego upokorzenia, a jedynym sprawiedliwym rozwiązaniem kulminującym dramatyczną historię tych dwojga jawi się odwet. „Rozstanie z Ilsą jest zemstą, na co wskazuje symetria sceny na lotnisku wobec sceny na paryskim dworcu. (…)Symetria nie jest jednak całkowita. Film jednoznacznie manifestuje przewagę moralną mężczyzny nad kobietą. Rick bierze odwet, mści się na Ilsie, ale czyni to w sposób szlachetny.”.

Film Casablanca zaklasyfikowany gatunkowo do melodramatu ukazuje tutaj swą pierwszą i jedyną właściwie niekonsekwencje, „niewierność” klasycznemu wzorcowi hollywoodzkiemu. Jako melodramat winien skupić uwagę li tylko na bohaterce, na świecie jej emocji, uczuć, pragnień. Ona sama podporządkowana musi być patriarchalnym prawom, męskim regułom, musi zgodzić się na dominację mężczyzny. Melodramat jawi się jako gatunek po prostu kobiecy. W przypadku filmu Curtiza, nacechowany jest on w przeciwny sposób, stanowi przykład melodramatu męskiego. To Rick, a nie Ilsa znajduje się w centrum opowieści. Ona zdaje się być tylko pięknym i kosztownym dodatkiem do całej skomplikowanej historii głównego bohatera, przestrzeni, nasyconej namiętnościami, porywczością i desperacją Ricka Miłość nadal jest najważniejsza , lecz nie tylko dla kobiety tak jak w klasycznym dziele, dla mężczyzny jest ona równie istotna, gdyż najpierw dzięki niej zyskał nowe życie, które później utracił za sprawą kłamstwa i zdrady. Pielęgnuje tę miłość w sobie, oddaje to uczucie jednej tylko kobiecie, która jest niewierna i powinna zostać ukarana za swoje igraszki z ludzkim losem. Miłość to nieszczęśliwa, co przynosi dumę gatunkowi melodramatu, miłość, która musi pochylić czoła przed obowiązkiem, moralnym nakazem i to Rick wychodzi zwycięsko z tej próby, Ilsa zostaje opuszczona, musi pozostać przy innym mężczyźnie, musi ponieść konsekwencje swej wcześniejszej decyzji, swoistego paryskiego podstępu,

Jak przystało zatem na emblemat gatunku Casablanca przeciwstawia prawdziwą, wieczną miłość sprawie ważniejszej, dla której trzeba to uczucie poświęcić. Ilsa jako niewierna żona i niewierna kochanka ponosi karę. Jest nią ostatnie spotkanie na lotnisku. Po sekretnym spotkaniu u Ricka, po dramatycznej groźbie pistoletem w celu uzyskania wiz tranzytowych do Lizbony, po szantażu opartym na wspomnieniu dawnej miłości, po tym jak przeżyła piekło Ilsa wie, że nie będzie potrafiła opuścić go po raz kolejny: „Nie mogę z tym walczyć. Raz od Ciebie uciekłam. Więcej nie mogę. Nie wiem już, co jest słuszne. Musisz myśleć za nas oboje, za nas wszystkich.”. Wystawia sama siebie na łaskę ukochanego mężczyzny, otrzymuje obietnicę wspólnej ucieczki. Nie spodziewa się zemsty i sprawiedliwego oczach Ricka rozwiązania. Rick jest wspaniałomyślny. Uwalnia Ilsę od zarzutu niewierności wobec męża, ryzykuje własnym życiem, by umożliwić tym dwojgu ucieczkę, rozstaje się a właściwie porzuca tak jak i sam został porzucony, jedyną kobietę, która kochał.

Victor Laszlo – Paul Henreid.

O jego istnieniu dowiadujemy się w momencie, gdy wraz z żoną pojawia się w Casablance. Od pierwszej chwili stawiamy go w opozycji do głównego bohatera. Choć pewne symptomy świadczą o tym, że obaj mężczyźni nie rywalizują ze sobą, lecz wręcz przeciwnie darzą się sympatią i szacunkiem, a co najważniejsze zdają się wyznawać „pro nieagresji”, łączy ich specyficzny rodzaj męskiej solidarności. Ilsa tkwi pomiędzy nimi, choć autor sugeruje ich „nierozerwalność” ukazując ich zawsze razem w kadrze. Wiemy, że są małżeństwem. Złamanie sakramentu w melodramacie jest niewybaczalne, dlatego w tym przypadku sprawiedliwość stoi po stronie Victora, a nie Ilsy. Ona naznaczona jest piętnem grzechu, on natomiast jest wyrozumiały i nie porusza przykrych dla obojga kwestii. Obdarza ją bezgraniczną miłością.

Laszlo jest bohaterem narodowym, działaczem Ruchu Oporu, drukował podziemne gazety, rok był więziony w obozie koncentracyjnym, uwolniony przez przyjaciół przemierza kolejne kraje pragnąc się ukryć przed wrogiem, przed pościgiem Niemców, którzy zmobilizowani niepowodzeniem, gdyż Victorowi udało się uciec już trzykrotnie, postanawiają za wszelka cenę przeszkodzić mu w ponownym dołączeniu do działań podziemia, nawet za cenę jego śmierci. Wraz z Ilsą dociera aż do Casablanki gdzie istnieje nadzieja na wyjazd do wolnej Ameryki. Nie spodziewa się historii, w którą zostanie uwikłany i która dla niego potoczy się niezbyt drastycznie i można rzec, że wręcz szczęśliwie. Jest człowiekiem o niezłomnej sile, odwadze, czego dowodzi na przykład w słynnej scenie odegrania Marsylianki w barze Ricka, by jak twierdzi „okazać bohaterstwo przy żonie”. On podobnie jak główny bohater zdominowany jest przez miłość do kobiety, ale jakże odmienna jest ona od żarliwego uczucia Ricka. Kocha Ilsę mimo wszystko, zapewnia, że zawsze będzie jej wierzył. Jego uczucie jawi się jako nie zachwiane mimo wyraźnych dowodów, mocne, choć powściągliwe, wręcz ojcowskie, „(…) miłość Victora do żony wydaje się słabością i skazą. Po prostu przeszkadza mu w pełnieniu misji. Ilsa odwraca jego uwagę od Sprawy, zabiera czas, a nawet naraża na dodatkowe ryzyko. Victor radzi sobie z tym problemem w zadziwiająco prosty sposób – obdarza żonę absolutnym zaufaniem, zawsze jej wierny, nie domaga się wyjaśnień, nie chce wiedzieć o jej kłopotach i rozterkach. W ten sposób jakby wyłącza ją ze swojego prawdziwego życia, eliminuje i pomniejsza. Nie lekceważy, ale właśnie odsuwa.”. Przeznaczony jest jakby do kierowania ludzkim losem, do sprawowania swego posłannictwa, jakie zdaje się nieść wobec całego świata w obliczu wojny. Zostaje nagrodzony. Udaje mu się dzięki pomocy Ricka opuścić Casablankę. „Odzyskuje” także żonę, wygrywa swoiste starcie. Ich drogi rozchodzą się ponownie i zdaje się, że już nieodwracalnie.

Casablanca – więc jednak melodramat…

„Casablanca była i pozostaje najdoskonalszym filmem o miłości, pomnikiem melodramatycznych konwencji, apogeum klasycznego stylu. W magiczny sposób rzemiosło połączyło się w niej z talentem, a przypadek z przeznaczeniem.”. Triumfuje sprawiedliwość, prawe uczucie, honor, przywiązanie do ojczyzny, czyli jedne z charakterystycznych wyznaczników dla tegoż gatunku. W melodramacie zwanym także „zwierciadłem życia”¹ właśnie takie wartości powinny zwyciężyć.

---