Temat: Otyłość.

Otyłość

• Jest zaburzeniem homeostazy przemiany energetycznej spowodowanej nadmierną podażą energii, zawartej w pokarmach, w wyniku, czego dochodzi do zwiększania magazynowania tego nadmiaru w postaci tkanki tłuszczowej. Otyłość jest więc stanem patologicznego zwiększania ilości trójglicerydów w tkance tłuszczowej, która jest składową całości organizmu. Z tego faktu wynikać mogą uszkodzenia czynności i struktury poszczególnych narządów lub układów, co stanowi znaczący czynnik zwiększający liczbę przedwczesnych zgonów. Dlatego obecnie otyłość jest uważana za przewlekłą chorobę, która narasta na świecie w przerażającym tempie.

Epidemiologia otyłości

• Wg ogłoszonych w 2007 r. danych GUS uzyskanych z Narodowego Spisu Ludności przeprowadzanego w 2004 r. co 3. dorosły Polak ma nadwagę, a co 8. jest otyły.

• W Polsce otyłość stwierdzono u ok. 4 mln osób, co stanowi ponad społeczeństwa.

• W Stanach Zjednoczonych, gdzie przeprowadzono najwięcej badań nad otyłością, ⅓ ludności ma nadwagę i ⅓ jest otyła.

Prawidłowa ilość tkanki tłuszczowej:

20-25% ciężaru ciała u kobiet

10-15% ciężaru ciała u mężczyzn

Rozpoznawanie otyłości:

• Stopień otyłości ocenia się na podstawie ciężaru ciała, jednak pamiętając, aby uwzględnić retencję wody i sodu(stwierdzenie w badaniu przedmiotowym wodobrzusza i obrzęków). Wzrost masy ciała może wynikać również ze zwiększenia masy mięśniowej, tkanek miąższowych, tkanki kostnej, ale wzrost ten zazwyczaj nie prowadzi do błędnego rozpoznania otyłości.

Indeks Masy Ciała(BMI- Body Mass Index), czyli tzw. wskaźnik Queteleta, to iloraz wagi ciała w kilogramach i kwadratu wysokości ciała w metrach.(kg/m²)

masa ciała [kg]

BMI= wzrost² [m²]

• Osoby z BMI powyżej 25 mają nadwagę, natomiast osoby z BMI powyżej 30 są oceniane jako otyłe. Należna masa ciała, bez względu na płeć, powinna się znajdować w przedziale BMI od 18,5 do 24,9.

• Indeksu masy ciała nie można stwierdzić w przypadku:

- dzieci, które nadal rosną

- osób w wieku starszym, u których nie można dokonać dokładnych pomiarów wzrostu

- sportowców oraz osób o rozbudowanej tkance mięśniowej

- kobiet ciężarnych

WHR (waist to hip ratio)

• Wraz ze wskaźnikiem masy ciała wykonuje się pomiar obwodu talii, w połowie odległości między dolnym brzegiem żeber, a górnym grzebieniem kości biodrowej, oraz pomiar obwodu bioder, określający najszerszy wymiar na wysokości krętarza większego.

• Określając stosunek obwodów talii do bioder(obie wartości podawane w centymetrach)- WHR, możemy ocenić rozmieszczenie tkanki tłuszczowej.

• W zależności od WHR wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje otyłości:

- otyłość typu „gruszka”(otyłość udowo- pośladkowa); wskaźnik WHR jest poniżej 0,8 u kobiet, a u mężczyzn powyżej 1,0

- otyłość typu „jabłko” (otyłość brzuszna, wisceralna); wskaźnik WHR jest równy lub wyższy 0,8 u kobiet, a u mężczyzn równy lub wyższy od 1,0.

Płeć a rodzaj otyłości:

- u kobiet częściej występuje otyłość typu „gruszki”

- u mężczyzn częściej występuje otyłość typu „jabłko”

- w otyłości wisceralnej(„jabłka”, trzewnej) dochodzi do nagromadzenia tłuszczu trzewnego(zwrotnego) w jamie brzusznej, co nasila ryzyko powikłań metabolicznych w ustroju, a to z kolei prowadzi do cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej i innych chorób układu krążenia.

Mechanizm powstawania otyłości

• Otyłość zawsze jest spowodowana pobieraniem większej ilości energii, pod postacią spożywanych pokarmów, niż wynoszą łączne wydatki energetyczne ponoszone przez nasz organizm. Nadmiar tej energii powoduje wzrost ilości tłuszczu w organizmie, co jest wynikiem tworzenia się nowych komórek tłuszczowych(adipocytów), wypełnionych trójglicerydami.

• Chudnięcie wiąże się ze zmniejszeniem rozmiarów adipocytów, nie zaś ich liczby. Dlatego tak bardzo trudno jest schudnąć i utrzymać później wagę.

Podział otyłości ze względu na etiopatogenezę:

• Otyłość pierwotna- powstaje na skutek współdziałania czynników genetycznych i środowiskowych.

• Otyłość wtórna- będąca objawem chorób metabolicznych, chorób OUN, wad chromosomalnych oraz jako wynik uboczny działania leków.

Czynniki przyczyniające się do rozwoju otyłości wtórnej:

• Zaburzenia OUN: urazy czaszki, guzy mózgu, dystrofia tłuszczowo-płciowa Froehlicha, zespół Blounta(jałowa martwica kości).

• Endokrynopatie: niedoczynność tarczycy, hiperinsulinizm pierwotny, choroba lub zespół Cushinga, zespół Stein-Leventhala(PCO), stan po usunięciu jajników, niedobór hormonu wzrostu, zespół przekwitania, hipogonadyzm hipogonadotropowy i inne.

• Stosowanie leków: glikokortykoidów, estrogenów, progesteronu, środków uspokajających, pochodnych fenotiazyny.

• Wady chromosomalne: zespół Turnera, zespół Downa.

Czynniki wpływające na rozwój otyłości pierwotnej

• Czynniki genetyczne

Osobnicze różnice otyłości(masa tłuszczowa ciała, rozmieszczenie tkanki tłuszczowej) są w znacznym stopniu uwarunkowane genetycznie(mogą stanowić do 40% przyczyn). W procesie tym zaangażowanych może być kilka genów, ale dokładny mechanizm nie jest znany. Uważa się, że leptyna kodowana przez gen ob jest przekaźnikiem pomiędzy adipocytem a mózgiem. Dostarcza ona informacji o ilości zmagazynowego tłuszczu. Leptyna hamuje również syntezę i uwalnianie neuropeptydu Y(NPY), który zwiększa apetyt, obniża termogenezę oraz podwyższa poziom insuliny. Podejrzewa się, że mózg osoby otyłej otrzymuje mylącą informację, zaniżającą zasoby tłuszczu w organizmie. Otyłość występuje rodzinnie (70% ludzi otyłych ma przynajmniej jedno z rodziców otyłe). Należy pamiętać, że członków rodziny łączą nie tylko geny, ale również sposób odżywiania, środowisko społeczno-kulturowe, tryb życia. Czynniki genetyczne mają także wpływ na dziedziczenie cech psychofizycznych oraz chorób powodujących otyłość wtórną, takich jak cukrzyca czy hiperlipoproteinemia.

• Czynniki fizjologiczne

Wraz z wiekiem przybieramy na wadze, z kolei na starość pozbywamy się nadmiaru kilogramów. Odżywianie człowieka regulowane jest przez OUN, a w szczególności przez ośrodki podwzgórza: węchomózgowie, układ limbiczny, twór siatkowaty i jądra migdałowate oraz korę mózgową. Ośrodki te po otrzymaniu bodźców typu psychicznego, nerwowego, humoralnego i metabolicznego, informują o stanie odżywienia tkanek, analizują je,a następnie ukształtowują czy to uczucie głodu czy sytości.

Na łaknienie w największym stopniu wpływają neurotransmitery, głównie monoaminy:

- serotonina- ↓ apetyt na węglowodany

- dopamina- reguluje łaknienie poprzez hamujący wpływ na przyjmowanie lipidów

- noradrenalina- ↑ apetyt na węglowodany

* Zaburzenia strukturalne lub czynnościowe ośrodków podwzgórza mogą spowodować nieprawidłowe odczucia organizmu, co zmieni zachowanie człowieka w zakresie nawyków żywieniowych. To z kolei może być przyczyną rozwoju otyłości.

* Styl życia

Otyłość powstaje przede wszystkim w wyniku spożywania nadmiaru tłuszczu oraz zbyt małej aktywności fizycznej. Zmniejszona aktywność fizyczna jest ważnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi otyłości. U niektórych osób zmniejszenie aktywności fizycznej powoduje zwiększenie spożywania pokarmu. Także siedzący tryb życia prowadzi do ↑ masy ciała. Kobiety prowadzące siedzący tryb życia są 7-krotnie bardziej narażone na przybieranie na wadze, a mężczyźni 4-krotnie.

* Używki:

- alkohol- tzw. puste kalorie

- papierosy- obniżają apetyt

• Czynniki psychologiczne:

Udowodniono, że istotną rolę w rozwoju otyłości mogą odgrywać czynniki psychologiczne. Zaburzenia sfery psychologicznej powodują zmianę zachowań żywieniowych, co z kolei prowadzi do otyłości. Często dochodzi do uzależnienia przyjmowanych pokarmów od potrzeb emocjonalnych i psychoafektywnych. Lęk lub depresja stają się przyczyną zmian zachowań żywieniowych, polegających na zwiększaniu dziennego spożywania kalorycznego. Już sam fakt wystąpienia otyłości może stanowić sytuację konfliktową, wpływającą dodatkowo na psychogenezę otyłości.

Otyłość→ chroniczne zwiększenie obciążeń emocjonalnych(źródło niepowodzeń w życiu osobistym).

Niektórzy jedzenie traktują jako główny sposób na odreagowanie złości, smutku, a także jako sposób na nudę.