Utopia

Etymologia słowa: gr. topos -> miejsce

Eu- topos -> miejsce szczęśliwe
Ou- topos -> miejsce… którego nie ma!

Pojęcie utopii łączy w sobie te dwa przeciwstawne znaczenia.

Utopię traktować można w sensie filozoficzno – kulturowym i literackim.

Najwcześniejsze wizje utopii możemy znaleźć już w starożytności, gdzie pojawił się mit Atlantydy.

Utopia jako gatunek pisany prozą, został zainicjowany w nowożytnej literaturze Europejskiej, przez Angielskiego filozofa – humanistę Tomasza Morusa (Moora), który był jednocześnie urzędnikiem państwowym i sekretarzem Króla Henryka VIII, z którym wchodząc w konflikt, stracił głowę w obronie swoich poglądów.

1516 – powstaje traktat polityczny po łacinie „Utopia, autorstwa Morusa. Głównym celem „Utopii” było opisanie ustroju idealnego państwa pod kątem panujących w nim stosunków społecznych, politycznych, religijnych, kulturowych i oświatowych. Dzieło nawiązywało do traktatów politycznych Platona i Arystotelesa, opisywało istniejący gdzieś na wyspie doskonały ustrój państwowy, w kórym wszystkie sprawy polityczne są z góry uporządkowane.

W wieku XVI i XVII utopie literackie występowały w formie traktatów literackich, politycznych: „Utopia” Morusa, „Państwo Słońca” Thomasa Campanella (1623), „Nowa Atlantyda” Francisa Bacona (1621).

Na gruncie polskim elementy utopii odkryć można w publicystyce Andrzeja Frycza – Modrzewskiego, a zwłaszcza w jego traktacie „Republica emendanda – o naprawie Rzeczypospolitej”

W XVIII w. utopie literackie przyjmowały najcześciej formę powieści edukacyjnej, w których występowały stałe elementy fabularne:

• podróż edukacyjna głównego bohatera (młody człowiek opuszcza swoje rodzinne miasto i wyrusza w podróż statkiem)

• katastrofa morska (rozbicie statku, burza, sztorm, giną wszsycy prócz głównego bohatera)

• przybycie bohatera do idealnej, odseparowanej od świata społeczności, zazwyczaj na oddalonej od cywilizacji wyspie

• pobyt bohatera wśród miejscowych społeczności (zazwyczaj kilkuletni) i przyglądanie się im

• powrót bohatera do ojczyzny i konfrontacja ideału z realiami

Z pojęciem utopii nierozerwalnie wiąże się pojęcie antyutopii, czyli utopi negatywnej, zwanej również dystopią. W literaturze współczesnej pojawił się osobnych gatunek literacki – antyutopia, w której pisarze ukazywali świat z perspektywy tzw. utopii zrealizowanej, która zamiast powszechnego szcześcia przynosiła niewolniczy system pogardy, charakterystyczny dla systemów totalitarnych, w których jednostka była całkowicie podporządkowana społeczności i tyranowi.

„Rok 1984” Georga Orwella – mówi się, że autor w powieści opisał sytuację w UK po wojnie.

W wierszu Szymborska Utopia nawiązuje do filozoficznych i kulturowych pojęć tego terminu

Wiersz wszedł do tomu „Wielka liczna” z roku 1976, czyli w czasie wielkiego socjalizmu w Polsce, co oznaczało życie w systemie totalitarnym. W wierszy Szymborskiej pozornie dominuje opis topograficzny, ktoś przechadza się po wyspie i opisuje jej wygląd, ale ten opis pozornie realistyczny, podszyty jest ironią. W wierszu pojawia się paradoks, zapisany w zdaniu „mimo powabów, wyspa jest bezludna”. Swój wiersz Szymborska zbudowala na koncepcie, na antynomii , „wyspy na której wszystko się wyjasnia”, oraz „życia nie do pojęcia”. Poetka w sposób zdecydowany opowiada się za żywiołem życia, za wolnością jednostki, za niepewnością.