Kwiaty promieniste – kwiaty, których człony w poszczególnych okółkach są jednakowe, a układ członów taki, że przez kwiat można przeprowadzić dwie lub więcej płaszczyzn symetrii (tulipan, jeżówka, aster, chryzantema)
Kwiaty grzbieciste(dwuboczne) – gdy listki w okółku nie są jednakowe i kwiat ma tylko jedną płaszczyzną symetrii (storczyki, kosaćce, groch, koniczyna)
Grono – kwiaty na szypułkach jednakowej długości, stanowiących osie boczne I rzędu, osadzone są na wydłużonej, pojedynczej osi głównej (konwalia); rodzaj kwiatostanu groniastego
Baldachogrono – kwiaty na szypułkach niejednakowej długości układają się mniej więcej w jednej płaszczyźnie (jarzębina, dziki bez)
Główka – oś tego kwiatu jest silnie skrócona i w różnym stopniu zgrubiałą, a kwiaty są siedzące lub osadzone na bardzo krótkich szypułkach (koniczyna); rodzaj kwiatostanu groniastego
Kłos – podobny jest do grona, ale kwiaty ma bezszypułkowe, siedzące na wydłużonej, pojedynczej osi głównej (babka, rdest); rodzaj kwiatostanu groniastego
Kotka (bazia) – jest to kłos o osi często wiotkiej, zwisającej, opasający jako całość wraz z osią (wierzba, leszczyna)
Kolba – jest to kłos o osi silnie zgrubiałej (pałka, kukurydza)
Kos złożony – na osi tego kwiatostanu osadzone są kłosy proste, zwane kłoskami (żyto, pszenica, jęczmień)
Wiecha – oś tego kwiatostanu tworzy odgałęzienia drugiego i dalszych rzędów, na końcach wszystkich odgałęzień znajdują się pojedyncze kwiaty (bez lilak); rodzaj kwiatostanu groniastego
Wiecha złożona – rozgałęzienia osi kwiatostanu zakończone są nie pojedynczymi kwiatami, a kłoskami (owies, proso)
Baldach – oś główna tego kwiatostanu jest silnie skrócona, przez co kwiaty na szypułkach jednakowej długości wyrastają jakby z jednego miejsca na szczycie łodygi, kwiaty najmłodsze znajdują się w środku baldachu (czosnek); rodzaj kwiatostanu groniastego
Baldach złożony – osie boczne pierwszego rzędu i zwykle także oś główna kwiatostanu zakończone są nie pojedynczymi kwiatami, ale małymi baldachami, zwanymi baldaszkami (marchew)
Koszyczek – oś kwiatostanu jest silnie skrócona, rozszerzona i przeważnie spłaszczona (tworzy tzw. Dno kwiatostanowe), a na niej są gęsto skupione kwiaty siedzące. Kwiaty najmłodsze znajdują się w środku koszyczka, a kwiaty brzeżne są niekiedy odmiennie wykształcone. Koszyczek ma zwykle wspólną okrywę ze skupionych liści przykwiatowych i pozornie przypomina pojedynczy kwiat (stokrotka, słonecznik); rodzaj kwiatostanu groniastego
Wierzchotka – kwiatostan rozgałęziający się wieloosiowo (sympodialnie), przy czym pierwotna oś główna wcześnie kończy wzrost wytworzeniem na szczycie kwiatu, który zakwita pierwszy, natomiast w pachwinach liści znajdujących się poniżej rozwijają się kolejno przewyższające oś główną osie boczne pierwszego, drugiego i dalszych rzędów, na końcach których pojawiają się coraz młodsze pojedyncze kwiaty. Odwrotnie niż w kwiatach groniastych, najstarszy kwiat znajduje się zawsze na szczycie wierzchotki, młodsze zaś powstają na odgałęzieniach rozwijających się u podstawy kolejnej osi.
Wierzchotka jednoramienna – każda oś daje tylko jedno odgałęzienie następnego rzędu; w zależności od ich położenia może to być sierpik, w którym odgałęzienia skierowane są w jedną stronę, tworząc kwiatostan sierpowato wygięty (niezapominajka, żywokost), lub wachlarzyk, który odgałęzienia boczne tworzy na przemian na dwie strony kwiatostanu (kosaciec)
Wierzchotka dwuramienna – pod kwiatem szczytowym każdej osi wyrastają naprzeciwlegle dwa odgałęzienia boczne, każde zakończone pojedynczym kwiatem (rodzina goździkowatych)
Wierzchotka wieloramienna – pod kwiatem szczytowym każdej osi wyrasta kilka odgałęzień bocznych zakończonych kwiatami (wilczomlecz)
Mechanizmy zapobiegające samozapyleniu
Dichogamia, dychogamia – wytwarzanie przez jednego osobnika gamet męskich i żeńskich w różnym czasie. Jest to jeden z mechanizmów mający na celu zapobieganie niekorzystnemu samozapłodnieniu. Wyróżnia się dwa rodzaje dichogamii:
protandria, protoandria (gr. protos = pierwszy, andros = mężczyzna) – wcześniejsze dojrzewanie gamet męskich. U roślin kwiatowych polega to na wcześniejszym dojrzewaniu pręcików niż słupków i nosi nazwę przedprątności.
protogynia, proterogynia (pisane też: protoginia, proteroginia; z gr. protos = pierwszy, gyne = kobieta) – wcześniejsze dojrzewanie gamet żeńskich. U roślin kwiatowych polega to na wcześniejszym dojrzewaniu słupków, przed pręcikami i nosi nazwę przedsłupności
Dichogamia może być całkowita, gdy różnice w terminie dojrzewania gamet męskich i żeńskich u jednego osobnika są tak duże, że praktycznie wykluczają możliwość samozapłodnienia, lub częściowa, gdy terminy te częściowo się pokrywają i przez pewien czas istnieje możliwość samozapłodnienia.
Dwupienność, dioecja – występowanie żeńskich i męskich organów rozrodczych na różnych osobnikach u roślin. Rośliny takie określane są mianem dwupiennych (rozdzielnopłciowych).
Heterostylia (różnosłupkowość) – polega na występowaniu u jednej i tej samej rośliny dwóch rodzajów kwiatów, różniących się budową; jedne z nich mają słupki o długich szyjkach i nisko osadzone pręciki, inne – słupki krótkoszyjkowe i pręciki osadzone wysoko. Dzięki temu pyłek z kwiatów krótkosłupkowych zapyla przede wszystkim znamiona kwiatów długoszyjkowych i na odwrót.
Samopłonność (samosterylność) – stanowi najbardziej skuteczny sposób przeciwdziałający samozapyleniu, jest bowiem uwarunkowany genetycznie. U roślin samopłonnych zapylonych własnym pyłkiem, albo pyłkiem genotypowo identycznych osobników, łagiewka szybko zamiera lub w ogóle nie powstaje i w rezultacie nie zawiązują się nasiona.
Rodzaje obcopylności
Anemogamia (wiatropylność) np. leszczyna, topola, sosny, a także trawy
Zoogamia (zapylenie przez zwierzęta):
owadopylność (entomogamia) – zapylenie przez owady
malakogamia – zapylanie przez ślimaki (czermieni błotnej Calla palustris)
ornitogamia – zapylenie przez ptaki np. bananowiec, strelicja królewska, szałwia jaskrawa, banksja, fuksja, niektóre gatunki storczykowatych
chiropterogamia – zapylenie przez nietoperze np. baobab, niektóre agawy i kaktusy, a także niektóre gatunki uprawiane dla jadalnych owoców, jak banan i durian
Hydrogamia (zapylenie w wodzie). U walisnerii spiralnej (Vallisneria spiralis) zapylenie odbywa się na powierzchni wody, kiedy żeglujące po tafli wodnej kwiaty męskie napotkają kwiaty żeńskie.