3. ZADANIA DOMU DZIECKA I ICH FUNKCJE

Podstawowym statusowym zadaniem domu dziecka jest dążenie do zastąpienia wychowankom domu rodzinnego. Wychowankowie to najczęściej dzieci zaniedbane, opóźnione w nauce, niedożywione, reagujące agresją lub apatią na emocjonalne odrzucenie przez najbliższych. Dlatego najważniejsza jest funkcja opiekuńczo – wychowawcza realizowana przez działania o charakterze kompensacyjnym, profilaktycznym, a także wspomagającym i stymulującym rozwój wychowanków. Dom dziecka pełni także funkcje dydaktyczną, rekreacyjną, zdrowotną i korekcyjną, integracyjną i integralną.

Zgodnie z teorią hierarchii potrzeb Abrahama Maslowa na pierwszym miejscu należałoby wymienić zaspokojenie potrzeb biologicznych (wyżywienie, odpowiednie warunki mieszkaniowe itp.). Następny cały kompleks zadań dotyczyłby zaspokojenia potrzeb psychicznych (bezpieczeństwo, kontakty uczuciowe, kontakty społeczne, samorealizacja, itd.).

W procesie zaspokojenia wszystkich potrzeb wychowanków domu dziecka, podobnie jak to jest w przypadku rodziny realizuje się zadania wychowawcze i opiekuńcze wynikające z podstawowej funkcji tej placówki.

Do zadań opiekuńczych domu dziecka należą:

• Zapewnienie bezpieczeństwa osobistego i ochrony zdrowia fizycznego, psychicznego;

• Zagwarantowanie odpowiednich warunków mieszkaniowych i całodziennego wyżywienia;

• Zaopatrzenie w odzież i inne potrzeby osobistego użytku;

• Umożliwienie realizowania obowiązku szkolnego oraz warunków do dalszego kształcenia się, zdobycia określonych kwalifikacji zawodowych zgodnych z uzdolnieniami i zainteresowaniami oraz podjęcie pracy;

• Pomoc w zdobywaniu niezbędnej wiedzy w zakresie przygotowania do życia w rodzinie, prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz poznawania pozytywnych wzorów życia rodzinnego;

• Wyposażenie w podstawowe umiejętności i wiadomości niezbędne do samodzielnej organizacji gospodarstwa domowego;

• Pomoc w uzyskaniu zgodnej z kwalifikacjami pracy oraz mieszkania, warunkujących rozpoczęcie samodzielnego życia.

Do zadań wychowawczych domu dziecka należą:

• Kształtowanie postaw społecznej odpowiedzialności, poszanowanie własności społecznej i osobistej, gospodarności, dyscypliny i ofiarności w realizacji zadań służących społecznemu rozwojowi, zdobycie umiejętności współżycia w zespole, wytworzenie potrzeby niesienia wzajemnej pomocy, sprawiedliwości i uczciwości w postępowaniu międzyludzkim;

• Kształtowanie takich cech, jak poczucie własnej godności i szacunek dla innych ludzi, skromność, odwaga cywilna w wyrażaniu własnych myśli i codziennym działaniu, prawdomówność i dotrzymywanie danego słowa;

• Kształtowanie należytego stosunku do obowiązków sprzyjające takim cechą jak: solidność, wytrwałość, punktualność i wewnętrzna dyscyplina.

Oprócz zadań opiekuńczo – wychowawczych realizowanych w zastępstwie rodziny, domy dziecka podejmują dodatkowe zadania kompensacyjne, związane z pobytem dziecka poza środowiskiem rodzinnym oraz koniecznością przezwyciężenia skutków różnego rodzaju trudności i zaburzeń, w tym zwłaszcza choroby sierocej. Zakres tych zadań wyznaczają indywidualne sytuacje wychowanków. Niejednokrotnie zadania kompensacyjne (reedukacja, resocjalizacja, rewalidacja, rehabilitacja i inne) dominują w całokształcie pracy opiekuńczo – wychowawczej placówki i modyfikują sposób wymienionych wyżej zadań opiekuńczych i wychowawczych. Wypełnianie tych zadań składa się na przygotowanie wychowanków do samodzielnego życia w społeczeństwie.

W pracy z dzieckiem osamotnionym, pozbawionym w przyszłości oparcia, jakie każdemu dziecku w momencie usamodzielnienia się zapewnia własna rodzina, szczególnie ważne jest zaszczepienie tych wartości moralnych oraz takiego przygotowania do pracy, aby wychowanek po odejściu z placówki umiał prawidłowo ułożyć swoje życie i swoje kontakty w nowym środowisku zamieszkania i pracy.

Życie w zbiorowości, jaką jest dom dziecka daje wychowankowi wiele okazji do przejawiania aktywności własnej, ale stwarza też niebezpieczeństwo tłumienia własnej indywidualności. Jednym ze szczególnie trudnych problemów w warunkach życia zbiorowego jest godzenie dobra wychowanka jako jednostki z dobrem grupy wychowawczej i całej społeczności domu dziecka. Zmniejszyć te trudności można poprzez realizację postulatu podmiotowego traktowania dziecka w procesie wychowania, a także takie organizowanie procesu opiekuńczo – wychowawczego w domu dziecka, które uwzględniać będzie postulaty nazwane przez A. Kelma umownie prawami wychowanków. Jest to przede wszystkim prawo do:

• - pozytywnej motywacji pobytu dziecka w placówce,

• - stabilizacji więzi osobowych w układach dzieci – dzieci, dzieci – kadra,

• - rzeczywistego współudziału w kształtowaniu warunków życia w domu dziecka,

• - demokratycznej zależności od reguł życia w placówce, a nie od osób,

• - mobilizujących perspektyw jednostkowych i zbiorowych,

• - radości życia i marzeń,

• - ochrony i bezpieczeństwa osobistego i zbiorowego,

• - obiektywnej i sprawiedliwej oceny postępowaniu dziecka,

• - łączenia uprawnień dziecka z wymaganiami wobec niego,

• - nawiązywanie przez dziecko kontaktów koleżeńskich, przyjaźni i miłości,

• - wyboru dróg postępowania moralnego i odpowiedzialności za ten wybór,

• - wybaczanie błędów i ograniczanie kar na rzecz zachęt, wzmacniających pozytywną motywację dziecka,

• - naprawienie przez dziecko, w miarę jego możliwości, szkód i krzywd wyrządzonych świadomie czy nieświadomie,

• - szanowanie tajemnic dziecka i intymności jego przeżyć osobistych,

• - wzmacnianie i hartowanie woli dziecka,

• - odtwarzanie warunków poznawania i przyjmowania przez dziecko społecznie uznanych wartości życia.

Głównym podmiotem domów dziecka są wychowankowie dla nich ta instytucja powstała, im ma służyć i zmieniać się stosownie do ich potrzeb. Ważna jest, zatem wiedza o ich właściwościach, szczególnie zaś o tym, kiedy i jakie dzieci kierowane są do domu dziecka, jak się tu adoptują, jakim zmianom ulegają, kiedy i z jakich powodów opuszczają placówkę oraz jaka jest wówczas ich sytuacja losowa i pedagogiczna.

Obecnie wychowankowie domu dziecka to w znacznej większości dzieci posiadające rodziców, czyli sieroty społeczne.

Drugim po wychowanku ważnym elementem struktury tej placówki są wychowawcy. Jakość pracy pracownika, jego umiejętności pedagogiczne i pożądane cechy osobowości, współpraca z innymi pracownikami, jego więzi z wychowankami – mają znaczenie dla tworzenia właściwej atmosfery, sprzyjającej realizacji wymienionych wcześniej zadań. W domu dziecka właściwie każdy pracownik spełnia funkcje pedagogiczne, niezależnie od stanowiska i wykonywanych obowiązków, dlatego każdy z nich powinien mieć świadomość wymagań pedagogicznych, jakie wiążą się z jego pracą w tej placówce.

Podstawowe znaczenie dla organizacji pracy opiekuńczo – wychowawczej ma koncepcja grupy wychowawczej. W praktyce wyłonione zostały różne rozwiązania, zależnie od kryteriów doborów wychowanków do grupy: wielu, płci, szczebla edukacji (przedszkole, szkoła). W domach dziecka stosowane są: a) grupy rodzynkowe (koedukacja dzieci w różnym wieku), b) grupy rozwojowe (dzieci w różnym wieku, lecz zwykle jednej płci z różnych szczebli edukacji), c) grupy jednorodne (dzieci zbliżone wiekiem, jednej płci i o podobnej sytuacji szkolnej, zwykle z tej samej klasy), d) grupy mieszane o różnym składzie wychowanków, dobieranych raczej przypadkowo, w miarę napływu do domu dziecka.