Pojęcia i oznaczenia

Surowiec farmaceutyczny – oznacza substancję lub mieszaninę substancji wykorzystywaną do sporządzenia lub wytworzenia produktu.

Substancja (substancja farmakopealna) – oznacza umieszczony w FP ściśle określony związek chemiczny wymieniony w tytule monografii szczegółowej.

Surowiec roślinny – oznacza surowiec farmaceutyczny pochodzenia roślinnego wymieniony w tytule monografii szczegółowej.

Lek gotowy (preparat) – oznacza produkt leczniczy wprowadzony do obrotu pod określoną nazwą i w określonym opakowaniu.

Postać leku – jest to forma jaką nadano lekowi spełniająca wymagania określone odpowiednią monografią ogólną.

Roztwór – oznacza zawsze roztwór wodny. Roztwory w innych rozpuszczalnikach są wyraźnie określone, np. roztwór etanolowy czy roztwór w kwasie solnym.

Woda – oznacza wodę oczyszczoną, jeśli nie zaznaczono inaczej przez podanie odpowiedniego określenia.

Określenie rozpuszczalności

1. Bardzo łatwo rozpuszczalny – 1 część rozpuszcza się w mniej niż 1 części rozpuszczalnika.

2. Łatwo rozpuszczalny – 1 część rozpuści się w od 1 do 10 części rozpuszczalnika.

3. Rozpuszczalny – 1 część rozpuści się w od 10 do 30 części rozpuszczalnika.

4. Dość trudno rozpuszczalny – 1 część rozpuści się w od 30 do 100 części rozpuszczalnika.

5. Trudno rozpuszczalny – 1 część rozpuści się w od 100 do 1000 części rozpuszczalnika.

6. Bardzo trudno rozpuszczalny – 1 część rozpuści się w od 1000 do 10000 części rozpuszczalnika.

7. Praktyczne nierozpuszczalny – 1 część rozpuszcza się w więcej niż 10000 części rozpuszczalnika.

Temperatura

• Zimna 0 – 5 ⁰C

• Chłodna 5 – 15 ⁰C

• Pokojowa 15 – 25 ⁰C

• Umiarkowanie ciepła 25 – 40 ⁰C

• Ciepła 40 – 75 ⁰C

• Gorąca 75 – 95 ⁰C

Ochłodzić – oznacza doprowadzić do temperatury pokojowej (15 – 25 ⁰C)

Oziębić - oznacza doprowadzić do temperatury 0 – 5 ⁰C

Umiarkowanie ogrzać - oznacza doprowadzić do temperatury 25 – 40 ⁰C

Ogrzać - oznacza doprowadzić do temperatury 40 – 75 ⁰C

Silnie ogrzać - oznacza doprowadzić do temperatury powyżej 75 ⁰C

Podgrzać do określonej temperatury lub do wrzenia – oznacza jednorazowe ogrzanie do wskazanej temperatury lub do wrzenia.

Łaźnia wodna – oznacza wrzącą łaźnię wodną. Zamiast łaźni wodnej można stosować łaźnię parową o temperaturze pary 100

Przy braku określenia temperatury należy stosować temperaturę pokojową.

Miary stosowane do zażywania leków

Rodzaj miary	Woda	Nalewki, roztwory olejowe	Syropy	Proszki
Łyżka stołowa	15	12	20	7,5
Łyżeczka do herbaty	5	4	6	2,5
				3,5 (chlorek sodu)
				0,5 (tlenek magnezu)
Kieliszek mały	15 – 25	-	-	-

Dawki

FP określa dla środków farmaceutycznych dawki zwykle stosowane i dawki maksymalne, różnicując dawki jednorazowe oraz dawki dobowe. Jednocześnie różnicuje się dawki w zależności od drogi podania:

• Doustnie – p.o.

• Podskórnie – s.c.

• Domięśniowo – i.m.

• Dożylnie – i.v.

• Doodbytniczo – p.v.

Gdyż mają one wpływ na dostępność biologiczną środka leczniczego.

Dawki zwykle stosowane są to dawki przeciętnie wywołujące u chorego określony efekt farmakologiczny. Zakres tych dawek przyjmuje się standardowo dla mężczyzn w wieku 20 – 40 lat i masie ciała 70 kg. Dawka zwykle stosowana ma charakter orientacyjny. Dla leków stosowanych zewnętrznie zamiast dawki FP określa zwykle stosowane stężenie.

Jako dawki maksymalne FP określa najwyższe dawki stosowane w lecznictwie. Dawki te określono dla mężczyzny w wieku 20 – 40 lat i masie ciała 70 kg bez chorób towarzyszących. Dawek maksymalnych nie należy zasadniczo przekraczać, jednak w uzasadnionych przypadkach lekarz może tę dawkę przekroczyć co jednak musi być we właściwy sposób wyraźnie zaznaczone np. przez umieszczenie obok liczby wykrzyknika z podpisem lekarza lub napisanie słownie dawki.

Dawki dla dziecka

W oparciu o farmakopealne dawki dla dorosłych można obliczyć dawkę dla dziecka uwzględniając jego wiek, masę lub powierzchnię ciała.

Przeliczając dawkę w stosunku do wieku dziecka można posłużyć się:

1. Wzorem Gowlinga:

dawka dla dorosłego * wiek dziecka

D_d= ---------------------------------------------------

24

1. Wzorem Younga:

Dawka dla dorosłego * wiek dziecka

D_d = ----------------------------------------------------

Wiek dziecka + 12

Przeliczanie w stosunku do masy ciała

1. Wzór Clarka:

Dawka dla dorosłego * waga dziecka (kg)

D_d = --------------------------------------------------------

70

Przeliczanie w stosunku do powierzchni ciała dziecka. Przyjmuje się, że średnia powierzchnia ciała dorosłego wynosi 1,73 m² (o masie 70 kg i wzroście 170 cm).

Dawka dla dorosłego * powierzchnia ciała dziecka (m²)

D_d = --------------------------------------------------------------------------

1,73 m² (lub 1,8 m²)

Przykłady:

Rp.

Ephedrini hydrochloridi 0,1

Thymi sir

Pini sir. aa 60,0

Aquae ad 180,0

m.f.mixt

s. 3xdz 1 łyżeczka

dla 5 – letniego dziecka

1 łyżeczka: wody 5, syropu 6

120,0 *6 + 60,0 * 5

------------------------- = 5,67

180,0

D max efedryny jednorazowa 0,075

Dobowa 0,15

Wg Gowlinga: wg Younga

0,075 * 5 0,075 * 5

D_dj = ---------------- = 0,0156 D_dj = --------------- = 0,022

24 12 + 5

0,15 * 5 0,15 * 5

D_dd = -------------- = 0,0312 D_dd = ------------- = 0,044

24 12 + 5

0,1 – 180,0 0,1 – 180,0

X – 5,57 X – 3*5,67

X = 0,00315 X = 0,00945

Dawki nie zostały przekroczone.

Rp.

Sol. Kalii iodidi 6,0/160,0

Natrii benzoatis 3,0

Althaeae sir. ad 250,0

m.f.mixt.

s. 3 x dz łyżkę stołową

dla 15 kg dziecka

1 łyżka wody 15, syropu 20.

87,0 * 20 + 163,0 * 15

----------------------------- = 16,74

250,0

Dawka max Kalii iodidi

Jednorazowa 2,0

Dobowa 6,0

2,0 * 15

D_dj= -------------- = 0,4286

70

6,0 * 15

D_dd = ------------- = 1,286

70

6,0 – 250,0

X – 16,74

X = 0,402

6,0 – 250,0

X – 3*16,74

X = 1,205

Dawki nie zostały przekroczone.

Obliczenia

„Metoda krzyża”

Ile gramów 40 % formaldehydu należy odważyć, aby otrzymać 500,0 g 10 % roztworu?

40 % 10

10 %

0 % 30

-----------

40

10,0 - 40,0 30,0 – 40,0

X – 500,0 x – 500,0

X = 125,0 + x = 375,0 = 500,0

(formaldehyd) (woda)

Ile należy użyć perhydrolu i wody, aby otrzymać 120,0 g wody utlenionej?

Perhydrol = 30 %

Woda utleniona = 3 %

30 % 3

3 %

0 % 27

---------------

30

3,0 – 30,0 27,0 – 30,0

X – 120,0 x – 120,0

X = 12,0 + x = 108,0 = 120,0

Ile należy wziąć 36 % i 10 % roztworu kwasu solnego, aby otrzymać 2 kg 25 % roztworu kwasu solnego?

36 % 15

25 %

10 % 11

----------

26

15,0 – 26,0 11,0 – 26,0

X – 2000,0 x – 2000,0

X = 1153,85 + x = 846,15 = 2000,0

(36 %) (10 %)

Proporcja

Sol. Kalii hypermanganatis 1:5000 100,0

1,0 – 5000,0

X – 100,0

X = 0,02 + 99,98 = 100,0

(Kalii hyper.) (woda)

Procent

3 % sol. Acidi borici 50,0

3,0 – 100,0

X – 50,0

X = 1,5 + 48,5 = 50,0

(Acidi borici) (woda)

Promil

1‰ sol. Rivanoli 150,0

1,0 – 1000,0

X – 150,0

X = 0,15 + 149,85 = 150,0

(rivanoli) (woda)

Stężenie etanolu

(zawsze niższa wartość)

% jaki chcemy uzyskać * wartość jaką chcemy uzyskać

--------------------------------------------------------------------

% posiadany

(zawsze wyższa wartość)

Jaką ilość etanolu 96⁰ należy odważyć i zmieszać z wodą, aby otrzymać 200,0 g etanolu o stężeniu 60⁰?

Odczytujemy z tabeli w FP:

	% objętościowy	% wagowy
96^0	~95,98	93,82
60^0	~59,96	52,05

52,05 * 200,0

X = ----------------------- = 110,96

93,82

200,0 – 110,96 = 89,04

(96⁰) (woda)