Antypedagogika – alternatywny ruch ped, który zrodził się w latach 70 w Niemczech i znany jest polskiemu czytelnikowi dzięki przykładom B. Śliwerskiego. Przedstawicielem tego nurtu jest Hubestus von Shenebek; wych dzieci nie należy, należy wspierać. nurt w pedagogice negujący tradycyjną formę wychowania opierającą się na zasadzie "sterowania" życiem dziecka. Antypedagogika odrzuca pogląd, że rodzice (dorośli) mają prawo, a nawet obowiązek wychowywać dzieci. Wychowanie przynosi rozczarowanie, porażki szczególnie wychowanie zorganizowane. Akceptujemy dziecko takie jakie jest. Antypedagogika w założeniu oddaje wolność do samo decydowania o sobie dziecku, a rolę nauczyciela sprowadza do "przewodnika" w myśl zasady lepiej wspierać zamiast wychowywać. Podstawowym warunkiem tego wspierania jest jego dobrowolność. Zdaniem antypedagogiki, dominującą w obecnym wychowaniu rolę wychowawcy i zasadę wychowawca wie lepiej niż wychowanek, co jest dla niego dobre, należy zastąpić prawem dziecka do wyboru opartym na zaufaniu, że wybierze ono dobrze, bo wychowanek wie lepiej niż wychowawca, co jest dla niego dobre. Antypedagogika charakteryzuje się także krytycznym podejściem do instytucji szkoły, do systemu edukacyjnego.
Deskolaryzacja - proces mający na celu ograniczenie roli szkolnictwa w życiu społecznym Iwan Illich 1976 [odszkolenie] „społ bez szkoły”, zamiast szkół proponował parki edu – instytucja która wywołałaby u dzieci zainteresowanie i aktywne uczenie się. [Laboratowia na powietrzu]
Dialog należy do najstarszych metod werbalnych i nie traci na znaczeniu nawet w procesie
dydaktyczno-wychowawczym, którego celem jest przede wszystkim: rozwijanie dziecka od wewnątrz, a nie tylko formowanie go od zewnątrz, zaspokajanie jego potrzeb zainteresowań dla obecnego życia, a nie tylko przygotowanie go do życia dorosłych w przyszłości, umożliwianie spontanicznego wyrażania siebie jako osoby, a nie tylko przekazywanie mu dorobku kulturowego jego rodziny czy regionu.
Długotrwałość – ciagła przemiana
Edukacja - ogół działań skierowanych do wywołania celowych zmian korzystnych u ucznia
Globalizacja - ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, czego efektem jest tworzenie się "jednego świata",
Hermeneutyka - według H.G. Gadamera, hermeneutyka to sztuka wygłaszania, tłumaczenia i wyjaśniania. zadaniem hermeneutyki jest umożliwienie przejścia pomiędzy światami, jest ona sztuką rozumienia; na jej terenie dochodzi do przejścia od czegoś obcego, do tego co nasze. Na gruncie pedagogiki myśl globalistyczna wyraża się w konieczności przekazywania młodemu pokoleniu wiedzy i globalnej świadomości, łączącej nas we wspólnoty, opierające się na wspólnym systemie biologicznym, wspólnej historii, wspólnych potrzebach i problemach egzystencjalnych.
Humanizm - był ruchem umysłowym i światopoglądowym doby Renesansu
intencjonalność – świadomość celów, jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności czł.
Interakcyjność – proces wych. Mający miejsce zwykle w warunkach interakcji tj. współdziałania wych-wychowanek.
Kształcenie – działanie edu zrównoważone w aspektach emocjonalnych i poznawczych. Jego warunkiem jest zdolność do sprawnego osiągania celów o wysokiej wartości społ –moral.
Pajdocentryzm - (gr. pais – dziecko, łac. centrum – środek) – kierunek pedagogiczny przyznający dziecku centralną pozycję w procesach edukacji i opierający ten pogląd na przekonaniu o względnej doskonałości jego zadatków wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno sprowadzać się do opieki nad naturalnym (nie krępowanym) rozwojem dziecka.
Relatywność – trudność przewidywania skutków oddziaływań wych.
Wychowanie działanie edukacyjne zorientowane na zmiany emocjonalne, a pośrednio na zmiany poznawcze u ucznia. Jego wynikiem jest zdolność do regulowania emocji i motywacji wg przyjętych wartości i norm społ. – moralnych. Cechy:
Złożoność – uwarunkowania zew i wew [osobowość czł., doś.]
Sośnicki Kazimierz - pedagogika ogólna zdaniem tego autora, jest to teoria wychowania. Ma ona ustalić ideał wychowania i normy postępowania umożliwiające jego skuteczną realizację. Redaguje zasady tworzenia systemu pedagogicznego i jego normatywną koncepcję. Powinna analizować naczelne idee wychowawcze i normatywne koncepcje systemów wychowawczych i uzasadniać ich racjonalność i możliwość ich praktycznej realizacji. W wyniku badań i analiz pedagogicznych powinien powstać naukowy system pedagogiczny. Spełniałby on walory racjonalności i zgodności z naturą człowieka, umożliwiałby skuteczne kształtowanie osobowości dzieci i młodzieży. Pedagogika ogólna zdaniem Sośnickiego bada istotę wychowania, zagadnienie dziedziczności, cele wychowania, psychiczne podłoże celów wychowania, formalne strony celu wychowania, zasady i wartości oraz ich związki z wychowaniem, środki wychowania oraz osobowość wychowawcy. Do zadań pedagogiki ogólnej zalicza Sośnicki także porównawczą analizę systemów pedagogicznych. Charakterystyczne dla poglądów autora jest to, iż po pierwsze ogranicza zadania poznawcze pedagogiki ogólnej do opisu rzeczywistości; po drugie do zadań tej dyscypliny naukowej zaliczył dokonywanie analizy porównawczej systemów pedagogicznych, będące dziś przedmiotem badań pedagogiki porównawczej.
Mysłakowski Zygmunt - „pedagogika ogólna” jest tą częścią „pedagogiki”, która ma za zadanie wyodrębnić, zanalizować i opisać formy wychowania syntetycznie, w ich podstawowej strukturze. Do szczegółowych zadań autor zalicza takie czynności, jak: selekcjonowanie faktów, wyodrębnianie faktów istotnych, syntetyczne ujmowanie faktów znaczących, wykrycie funkcji, jaką wychowanie pełni w całokształcie życia społecznego, systematyzowanie wiadomości o wychowaniu i wyjaśnienie istoty, mechanizmów i prawidłowości procesu wychowania. Pedagogice ogólnej przypisuje on także zadania badawcze, które dziś realizuje socjologia wychowania. Mysłakowski twierdził, iż pedagogika ogólna jest podstawą teoretyczną dla opisu i analizy, a przede wszystkim wyjaśniania faktów, wykrytych przez pedagogiki specjalne – szczegółowe. Dostarczać ona powinna pedagogikom szczegółowym teoretycznych narzędzi umożliwiających systematyzowanie, problematyzowanie i interpretowanie zjawisk i procesów wychowawczych. Ogólnie można stwierdzić, że według Zygmunta Mysłakowskiego naczelnym zadaniem pedagogiki ogólnej jest poszukiwanie uniwersalnych prawidłowości i formułowanie na ich podstawie uniwersalnych praw dotyczących wszystkich dziedzin wychowania.
Wiatrowski Zygmunt - wyróżnia on podstawowe (np. pedagogika ogólna, historia oświaty) i szczegółowe (pedagogika przedszkolna) dyscypliny pedagogiczne. Z uwagi na duże „rozdrobnienie” pedagogiki można zdaniem autora mówić o dwóch znaczeniach nazwy pedagogika ogólna:
1. Znaczenie szerokie – to równoważnik tradycyjnie pojmowanej dyscypliny – pedagogika.
2. Znaczenie węższe – to równoważnik subdyscypliny w ramach nauk pedagogicznych
Według Zygmunta Wiatrowskiego podstawą dla rozwoju nauk pedagogicznych jest pedagogika ogólna. Winna ona badać i teoretycznie wyjaśniać następujące problemy: przedmiot nauk i badań pedagogicznych, podstawowy układ pojęć i twierdzeń oraz prawidłowości określające istotę działań pedagogicznych, zagadnień metodologicznych, kwestii przetwarzania informacji naukowych, zagadnień reprezentacji instytucjonalnej i personalnej. Uniwersalne treści pedagogiki ogólnej mają być inspiracją dla rozwoju subdyscyplin pedagogicznych. Oznacza to, że pedagogika ogólna powinna w większym stopniu przyczyniać się do integracji nauk pedagogicznych oraz syntezy ich dorobku.
.
Gordon – nurt wych bez porażek – istotą jego ped jest dialog, sposób prowadzenia rozmowy zaproponowany przez niego taki, który ułatwia zrozumienie drugiej osoby i nie zamyka możliwości porozumienia.
Kunowskiego S. Współczesny system wychowania w swej budowie zawiera trzy układy elementów:
Ideowych
Teoretycznych
Praktycznych.
Układ ideowy tworzy pierwszy system wychowawczy idei i celów wychowania wraz z zasadami polityki oświatowo-wychowawczej, który to system uruchamia jak gdyby drugi system oświatowy wszelkich instytucji wychowujących dzieci, młodzież i dorosłych danego społeczeństwa, a więc zespół całego szkolnictwa, instytucji społeczno-wychowawczych, oświatowych kulturalnych ośrodków masowego przekazu. Trzeci układ teoretyczny tworzy pedagogika światopoglądowa całego systemu wychowania, która naukowo bada i opisuje całość systemu, ale także ocenia, kontroluje i udoskonala tak strukturę, jak i funkcjonowanie całości. Przy tym miernikiem oceny są założenia ideologii pedagogicznej danego systemu wychowawczego, których pedagogika światopoglądowa zmienić nie może. Z tego ostatniego stwierdzenia wynika, że głowicą wyróżniającą dla określonego systemu współczesnego wychowania jest jego system wychowawczy idei i celów, który jako zasadniczy plan działania wychowawców ma być realizowany przez system oświatowy i jako kryterium oceny użyty przez pedagogikę światopoglądową dla określenia efektywności i wyników wychowania.
System wychowawczy jako układ ideowy ukierunkowuje i kształtuje pozostałe układy (teoretyczny i praktyczny) danego sposobu wychowania w społeczeństwie i państwie
Tishner Ks. – filozofia po góralsku [racjonalna mądrość] jego ped zawarta jest w pracach „Myślenie wg wartości”, „Niezniszczalny dar wolności”. Wychowanie jest zawsze dialogiem, spotkaniem dwóch przedmiotów: wychowanka i wychowawcy.
Tarnowski Ks. J. – „Ryby i dzieci głosu nie mają” 1991 „jak wychowywać?” koncepcja jego to: ped dialogu, odwołuje się do myśli chrześcijańskich, jej przesłaniem jest dogłębne poznanie dziecka jego istoty; w każdym dziecku można rozbudzić społ, warunkiem jest poznanie.
Suchodolski B. Wychowanie powinno ze szczególną troską zajmować się kształtowaniem jakości życia. Głównym wyróżnikiem jest krytyczne ujmowanie charakteru, głównych cech i mechanizmów, trendów rozwojowych oraz wpływu na życie jednostkowe i zbiorowe cywilizacji współczesnej z perspektywy oryginalnej myśli edukacyjnej. Daje to pogłębiony wgląd w strukturę i mechanizmy obecnej rzeczywistości cywilizacyjnej. B. Suchodolski odpowiada przede wszystkim na pytanie, jaka rola w koncepcjach odnowy cywilizacji współczesnej przypada edukacji, pedagogice i pedagogom? Stwierdza, że jest to rola znacząca. Rolę tę dostrzec można rozpoznać i zrozumieć, a w konsekwencji trafnie ocenić w kontekście nowego paradygmatu myślowego dotyczącego charakteru, zadań i funkcji edukacji we współczesnym świecie.
Wołoszyn Stefan - określa pedagogikę ogólną jako ogólne rozważania dotyczące filozoficznych, biologicznych, psychologicznych i społeczno-historycznych podstaw i założeń wychowania. Odnoszą się one do sensu, celu, środków, form procesu wychowawczego. Pisze, że współczesne nauki o wychowaniu, zastanawiają się nad sensem życia i wychowania dzisiejszego człowieka w teraźniejszej zmiennej cywilizacji technicznej. Stwierdza, że nie ma wiedzy i poglądów naukowych bez prześwietlającego je pierwiastka filozoficznego. Sztuka wychowania jest współcześnie zastępowana przez zróżnicowany i wyspecjalizowany system dyscyplin pedagogicznych. Nauki o wychowaniu muszą opierając się na dyscyplinach pomocniczych, ale musza też same umieć rozumieć, opisywać i wyjaśniać zastaną rzeczywistość, muszą budować pedagogiczne empiryczne teorie indukcyjne, pedagogiczne teorie aksjologiczne i prakseologiczne teorie projektujaco-optymalizacyjne
Znaniecki F. Społeczeństwo wychowujące, to najszerszy układ społeczny, który tworzy normy procesów wychowania, w obrębie których wychowanie przebiega i które wyznaczają jego treści oraz rezultaty kształtowania osobowości. Społeczeństwo wyznacza zadania wychowawcze przygotowania ludzi do aktywnego uczestnictwa w życiu zbiorowym. Znaniecki wymienia grupy wychowujące (rodzina, rówieśnicy, otoczenie sąsiedzkie), w których mimowolnie przebiegają procesy wychowawcze i „instytucje wychowawcze” (szkoła, nauczycielstwo), które realizują działalność instytucjonalną – planowaną i wychowawczo celową. Wyróżnia też „instytucje wychowania pośredniego” (książka, film, radio).
Wychowawca oddziałujący na wychowanka może go formować, lecz nie według abstrakcyjnych ideałów, ale w zakresie akceptowanych (panujących) wartości i norm społecznych.
F. Adamskiego
1) Nurt laicki (świecki, pozbawiony religijności, odwołujący się do racjonalizmu) – Celem wychowania jest ukształtowanie postaw racjonalnych. Możliwości ludzkiego intelektu są w zasadzie nieograniczona. Zdolności poznawcze człowieka prowadzą do wyjaśnienia wszystkich wątpliwości i spraw, co z kolei sprzyja nieustannemu wzbogacaniu wiedzy o świecie i prawdy o świecie. Nie ma absolutnych i niezmiennych zasad. Człowiek jako cząstka świata jest równocześnie poddanym wpływom otaczającej go rzeczywistości, jest twórcą kultury,
a jednocześnie jej wytworem.
2) Nurt radykalno-emancypacyjny (traktuje człowieka jako istotę doskonałą już od urodzenia) – głosi tezę o doskonałości i wolności człowieka już od chwili jego urodzenia. Mimo to człowiek jest włączony w świat rzeczy i myśli ograniczających jego rozwój. Wyzwalanie się z tych ograniczeń i uwarunkowań staje się koniecznością, a zatem prawem człowieka. Hasła towarzyszące temu nurtowi to: wolność, tolerancja, dialog. Może to prowadzić do relatywizmu lub subiektywizmu
3) Nurt technologiczno-funkcjonalny (wychowanie traktuje się jako narzędzie polityki uprawianej przez państwo np. nacjonalizm, komunizm, faszyzm, model wychowania w państwie spartańskim) – preferuje koncentrowanie się na rozwoju zainteresowań i predyspozycji intelektualnych wychowanka, służących realizacji oczekiwań społeczeństwa. Wychowanie ma pełnić rolę służebną, wobec społeczeństwa i jemu powinno być podporządkowane.
4) Nurt pedagogiki Steinerowskiej – W tej koncepcji pedagogicznej naturę ludzką i boską uważa się za nieodłączne. Człowiek z natury jest dobry, ale żyje w świecie przenikniętym złem i to stanowi zagrożenie dla prawidłowego rozwoju człowieka. Złożoność ludzkiej natury – warstwowość – z 4 warstw wspólnie przenikających się. Steinem stworzył odrębną koncepcję filozoficzną – antropozofię. Twierdził, że kosmos oprócz biologicznych sił steruje życiem człowieka. Siły w kosmosie są ważne dla człowieka. Człowiek rodzi się 4razy co 7lat. Cechy szkoły Steinerowskiej: brak stopni szkolnych i brak drugoroczności, a co za tym idzie brak świadectw; program kształcenia jest programem epokowym, treści traktowane są łącznie; jeden nauczyciel uczy wszystkiego w klasach młodszych; brak podręczników, uczniowie zapisują wszystko w zeszytach (epokowych)
5) Nurt pedagogiki humanistycznej – Nurt ten zakłada otwartość na świat, na drugiego człowieka i jest znakomicie prezentowany w dorobku Marii Montessori, Celestyna Frieneta, Thomasa Gordona, Józefa Tischnera, Janusza Tarnowskiego (3 ostatni – wychowanie jako umiejętność dialogu z wychowankiem) 6) Nurt antypedagogiki – pojawił się w latach 70 XXw. Był i jest nadal protestem, opozycją przeciwko wychowaniu człowieka w ogóle. Wychowanie przynosi rozczarowania i porażki, szczególnie wychowanie intencjonalne. Lepiej i skuteczniej jest wspierać dziecko niż wychowywać. Wsparcie nie koryguje dziecka w jego rozwoju. Akceptujemy dziecko takim, jakim jest.
7) Nurt pedagogiki personalistycznej – to mi gdzieś wcięło, więc jak któraś ma to niech doda! pedagogika personalistyczna – system wychowania chrześcijańskiego, dobro, miłosierdzie, miłość bliźniego, życie jako wartość, prawda prowadzą do pełnego rozwoju osoby ludzkiej; system liberalny – na podłożu nowego wychowania, osoba dziecka i jego potrzeby, zainteresowania; system socjalistyczny – na bazie Marksa i Engelsa, odwoływał się do pracy ludzkiej, jako narzędzia przekształcania świata i człowieka, marginalizował rolę rodziny, , wychowanie dzieci przez specjalistów, nauczycieli i instytucje.
5. Raporty oświatowe UNESCO (Uczyć się aby być, Uczyć się bez granic, Edukacja - jest w niej ukryty skarb) - wskazania dla reform w wychowaniu i kształceniu.
Raport Delora – „Edukacja – jest w niej ukryty skarb” – opublikowany jako raport dla UNESCO ukazywał miejsce edukacji dla potrzeb XXI wieku.
Omawia on:
znaczenie edukacji jest jednym ze sposobów służących rozwojowi człowieka, likwidacji wykluczenia i konfliktów,
edukacja służy zapewnieniu dziecku należnego miejsca w społeczności lokalnej,
jest to droga ciągłego wzbogacania wiedzy i doświadczenia,
potrzeba zrozumienia na współpracę międzynarodową.
IV filary edukacji to:
„Uczyć się, aby wiedzieć”- jako środek rozumienia świata jak żyć godnie i rozwijać swoje zdolności i rozumieć to jako cel poznania i odkrywania nowych wartości,
„Uczyć się, aby działać” – jest to filar związany z kształceniem zawodowym i wskazuje na wykorzystanie wiedzy w praktyce,
„Uczyć się, aby żyć wspólnie” – zwraca się tu uwagę na wypracowanie w życiu współżycia z innymi,
„Uczyć się, aby być” – edukacja powinna prowadzić do wielostronnego rozwoju jednostki.
Międzynarodowa Komisja do spraw Rozwoju Edukacji, powołana przez UNESCO w 1971 roku dla zbadania aktualnego stanu oświaty i wychowania na świecie oraz w celu opracowania założeń ich przyszłego rozwoju, przygotowała pod kierunkiem Edgara Faure'a raport zatytułowany Uczyć się, aby być . Przedstawia on obraz oświaty lat sześćdziesiątych oraz warunki jej rozwoju i upowszechniania. Wyodrębniono w nim trzy elementarne zasady warunkujące dalszy rozwój edukacji:
• zasadę demokratyczności (powszechności) edukacji;
• zasadę ciągłości (ustawiczności) kształcenia;
• zasadę elastyczności programowej, strukturalnej i metodycznej.
Raport Faure'a stworzył podwaliny, wytyczne dla dalszego rozwoju teorii edukacji dorosłych, ze szczególnym uwzględnieniem permanentnego wymiaru oświaty. W raporcie położono olbrzymi nacisk na wychowywanie społeczeństwa uczącego się, wdrażanie go do samokształcenia i stałego (ciągłego) podejmowania wysiłków edukacyjnych. Wskazano drogę działaniom edukacyjnym w środowisku dorosłych oraz ich szczególną rolę. Wówczas podkreślano już olbrzymią wagę nowych technik oraz rozwijania systemów oświaty jako całości, uwzględniając kształcenie przez całe życie.
3. Nauki współdziałające z pedagogiką ogólną.
NAUKI WSPÓŁDZIAŁAJĄCE Z PEDAGOGIKĄ
Oprócz współdziałania nauk pedagogicznych, ważne dla pedagogiki są m.in.
Nauki zajmujące się wychowaniem (rzeczywistością wychowawczą) z innego punktu widzenia, niż robi to pedagogika:
Nauki biologiczne – rozwój osobniczy, dziedziczność, cechy wrodzone i nabyte, biomedyczne podstawy rozwoju, funkcjonowanie mózgu, higiena indywidualna
i społeczna, diagnoza i profilaktyka zdrowotna.
Nauki psychologiczne (psychologie: ogólna, rozwojowa, wychowawcza) – procesy rozwoju umysłowego i emocjonalnego, psychopedagogiczne podstawy formowania postaw, struktura osobowości itd.
Nauki społeczne (zwł. socjologia wychowania i demografia) – specyficzne problemy różnych zbiorowości i środowisk wychowawczych.
Nauki ekonomiczne (ekonomika, ekonomia zarządzania) – podstawa planowania oświatowego.
Nauki, nie związane bezpośrednio z wychowaniem, bardzo ważne dla pedagogiki:
Nauki filozoficzne (antropologia filozoficzna, estetyka, etyka, logika, metodologia nauk).
Nauki polityczne i prawne – ukazujące dynamikę przemian ustrojowych
i społecznych, rewolucji naukowo-technicznej, różnorodne regulacje prawne, politykę innych państw czy wspólnot narodowych.
Teologie – omawiające sposoby rozumienia prawd wiary.
Inne nauki, z których korzysta pedagogika w sposób instrumentalny, okazjonalny: matematyka, statystyka, prakseologia, cybernetyka, a także niektóre szczegółowe inżynierie i technologie.
Rozbicie pedagogiki na wiele działów i dyscyplin – często uważane za objaw kryzysu. Żądania interdyscyplinarnego scalenia w pedagologię (całkowity rozwój człowieka). Integralne ujmowanie wiedzy istotne, ale najważniejsze – holistyczne ujmowanie refleksji pedagogicznej. Konieczność czerpania z dorobku wszystkich nauk, nie tylko tych, z którymi współpracuje – ograniczeniem podniesienie kultury metodologicznej badaczy.
Działy pedagogiki
Pedagogika empiryczna lub praktyczna – obserwująca, zbierająca, badająca całość doświadczeń wychowawczych (rodziców, nauczycieli, wychowawców itd.), opracowująca doświadczenia dydaktyczne i metodyczne przy wszelkim nauczaniu i uczeniu się.
Pedagogika opisowa lub eksperymentalna – uwzględniająca doświadczenia, badająca eksperymentalne prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych lub kulturowych związanych z wychowaniem.
Pedagogika normatywna – na podstawie filozofii człowieka (antropologii), aksjologii
i teorii kultury badająca naturę człowieka oraz wytwory jego kultury, a na tym tle ustalająca wartości, ideały, cele i normy, którymi powinno kierować się wychowanie.
Pedagogika teoretyczna, czyli ogólna – dział najważniejszy, obejmujący całość badanego przedmiotu: opierając się na materiale empirycznym, eksperymentalnym, normatywnym, dąży do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka.
Pedagogika ogólna – inaczej filozofia nauki lub podstawy pedagogiki. Główne komponenty pedagogiki ogólnej (poznania naukowego pedagogiki):
Charakterystyka pedagogiki jako nauki.
Usytuowanie wśród innych nauk.
Język naukowy pedagogiki.
Rozwój pedagogiki jako nauki.
Analiza teoretycznych stanowisk, prądów, kierunków, nurtów, tekstów pedagogicznych.
Metodologia badań pedagogicznych.
2. Historia oświaty i wychowania – inaczej historia wychowania, dzieje wychowania
i myśli pedagogicznej lub historia pedagogiki. Trzy główne nurty:
a) badanie historii i rozwoju szkolnictwa w świecie,
b) analiza dziejów myśli pedagogicznej i doktryn pedagogicznych, poglądów wybitnych pedagogów przeszłości,
c) analiza rozwoju teorii i praktyki edukacyjnej na ziemiach polskich.
2. Teoria wychowania (wyodrębniona pod wpływem ruchu Nowego Wychowania).
Teoria wychowania:
a) gromadzi systematyczną wiedzę o dotychczasowych osiągnięciach w zakresie wąsko pojętego wychowania,
b) analizuje wartości,
c)formułuje cele wychowania,
d)projektuje działalność wychowawczą,
e)analizuje czynniki warunkujące powodzenie projektowanej działalności wychowawczej.
Dydaktyka – nauka o nauczaniu-uczeniu się. Wyróżnia się dydaktykę ogólną i dydaktyki szczegółowe, czyli metodyki przedmiotowe.
Przedmiot dydaktyki ogólnej:
Różne systemy kształcenia.
Cele kształcenia.
Treści kształcenia.
Procesy kształcenia, samokształcenia, autokreacja, uczenie się innowacyjne.
Zasady nauczania i uczenia się.
Metody nauczania.
Środki dydaktyczne i warunki ich stosowania.
Ewaluacja (zasady sprawdzania osiągnięć).
Metody i techniki pomiaru dydaktycznego.
Własne poszukiwania nauczycieli w zakresie zasad, metod i form organizacyjnych kształcenia.
Pedagogika przedszkolna, której podstawy stworzono w XVII wieku (J. Pestalozzi, F. A. Froebel), w Polsce – przełom XVIII i XIX w. (M. Krajewski, J. Śniadecki); przedmiot studiów uniwersyteckich w Polsce – lata 70 XX wieku. Jest to „teoria wychowania przedszkolnego” i „zespół praktycznych wskazań dla nauczyciela, jak w przedszkolu prowadzić pracę wychowawczo-dydaktyczną i jak realizować program w poszczególnych grupach wiekowych”.
Pedagogika wczesnoszkolna – zajmuje się procesami nauczania i wychowania dzieci
w młodszym wieku szkolnym. Ponadto: integracją dydaktyczno-wychowawczą treści
i procesu kształcenia (główne założenie teoretyczne pedagogiki wczesnoszkolnej
w zreformowanej polskiej szkole – podstawa konstrukcji programów kształcenia), interpretacją, analizą i konstruowaniem programów kształcenia, kształtowaniem pojęć
i umiejętności, rozwijaniem zdolności, aktywizacją uczniów, trudnościami dydaktyczno-wychowawczymi, ale i funkcjonowaniem uczniów szczególnie uzdolnionych, wdrażaniem uczniów do uczenia się i kształcenia, optymalizacją procesu kształcenia.
Obok pedagogiki wczesnoszkolnej wyodrębniły się także inne, związane z kolejnymi szczeblami kształcenia: szkolna, szkoły średniej i szkoły wyższej.
Pedagogika dorosłych (andragogika) – nauka o oświacie i wychowaniu dorosłych. Główny cel – opracowanie optymalnych rozwiązań w zakresie doboru treści kształcenia, wychowania dorosłych, metod, środków i form organizacyjnych kształcenia, wykorzystania środków masowego przekazu. Różne środowiska (często we współpracy
z pedagogiką społeczną): zakłady pracy, kursy doskonalące, jednostki wojskowe, zakłady karne, szpitale, sanatoria, ośrodki rehabilitacyjne itp. Rosnące znaczenie wskutek konieczności kształcenia przez całe życie i wydłużania się średniego czasu trwania życia ludzkiego, rosnącej liczby ludzi starszych (wyodrębniła się gerontagogika).
Pedagogika specjalna (rewalidacyjna) – nauka, zajmująca się teorią i praktyką kształcenia i wychowania osób z odchyleniami od normalnego rozwoju. Jest to nauka „(…) zorientowana na całokształt realizowania w człowieku – człowieka, na miarę możliwości uszkodzonych jednostek” Główne działy:
oligofrenopedagogika – pedagogika upośledzeń umysłowych;
surdopedagogika – pedagogika zaburzeń słuchu i mowy (z niej wyodrębniła się logopedia – pedagogika, zajmująca się leczeniem wad wymowy);
tyflopedagogika – pedagogika osób z uszkodzeniami wzroku;
resocjalizacja – pedagogika osób z zaburzeniami zachowania, powstałymi na tle zaburzeń organicznych i środowiskowych, także pedagogika uzależnień;
pedagogika terapeutyczna – obejmuje osoby kalekie i przewlekle chore;
pedagogika osób szczególnie uzdolnionych.
(pedagogika integracyjna – zajmująca się problemami tworzenia integracyjnego systemu kształcenia: dopiero się prawdopodobnie wyodrębni).
Pedagogika społeczna – dział pedagogiki, zajmujący się warunkami życia społecznego
z pozycji celów, zadań i efektów wychowawczych
Pedagogika pracy – jej podstawy w pedagogice robót rzemieślniczo-gospodarczych
w szkołach skandynawskich. W Polsce – od 1973 r. (nazwa użyta na Kongresie nauki Polskiej). Przedmiot badań – wychowawczy wpływ pracy na jednostkę. Obszar badawczy: a) orientacja zawodowa, kształcenie przed zawodowe, b) kształcenie zawodowe
(m.in. opracowywanie aktualnej klasyfikacji zawodów), c) zdobywanie kwalifikacji zawodowych (dyplomy), d) funkcjonowanie oświaty zawodowej, e) doskonalenie zawodowe, f) mobilność zawodowa, f) przygotowanie do podjęcia pracy na obszarze UE.
Pedagogika zdrowia – jej historia sięga starożytności (kodeks Hammurabiego – ochrona zdrowia, Sparta – sprawność fizyczna, Ateny – piękno ciała). Według polskiego podręcznika M. Demela: „Pedagogika zdrowia jest teoretyczną podstawą wychowania zdrowotnego…”
a „… wychowanie zdrowotne jest wykonawczym ramieniem pedagogiki zdrowia…”.
Pedagogika porównawcza (komparatystyczna) – zajmuje się porównywaniem rzeczywistości pedagogicznej w różnych obszarach kulturowych, w różnych krajach. Tradycja ponad dwóch tysięcy lat, ale jej początki jako dyscypliny naukowej sięgają pierwszych lat XIX wieku (1817 – Marc A. J. de Paris). Ważna cezura – powstanie
w 1925 r. w Genewie Międzynarodowego Biura Wychowania. Dalszy rozwój – związany z działalnością UNESCO, OECD, a ostatnio organizacji Unii Europejskiej (np. Biała Księga). Obecnie przedmiotem badań są „… poszukiwania różnic i podobieństw między wielorakimi faktami oświatowo-wychowawczymi, występującymi w szkole i poza nią w różnych społeczeństwach i regionach świata”. Przedmiotem analiz może być każde zjawisko pedagogiczne, które nie ma charakteru jednostkowego. Najważniejsze metody badawcze: a) deskrypcja (opis rzeczywistości pedagogicznej), b) interpretacja (wszechstronne wyjaśnianie zjawisk pedagogicznych), c) jukstapozycja (Właściwe porównywanie, zestawianie informacji o tym samym zjawisku z różnych układów rzeczywistości).
Pedeutologia – zajmuje się problemami zawodu nauczycielskiego (rzetelna wiedza, nie uproszczone opinie). Refleksje z tym związane – od starożytności. Początki pedeutologii jako subdyscypliny pedagogicznej – przełom XIX/XX wieku (termin wprowadził włoski pedagog Eusebietti). Polska: 1787 – „Powinności nauczyciela” G. Piramowicza, ale początkiem naukowego spojrzenia na problemy nauczycielskie dopiero rozprawa „O duszy nauczyciela” J. W. Dawida (1852-1914): istotę „duszy nauczycielstwa” stanowią „miłość dusz ludzkich, potrzeba doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzna prawdziwość i moralna odwaga”. Problemy badawcze: a) osobowość nauczyciela, b) poziom i zakres wykształcenia nauczycieli, c) warunki i efekty pracy, d) dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego, e) kształcenie nauczycieli (system, nowe koncepcje), f) pozycja prawna, społeczna, materialna nauczycieli, g) etyka zawodowa, h) tożsamość zawodowa.