R1: PODSTAWOWE ZAGADNIENIA W BADANIACH NAD MOTYWACJĄ
TEORIE INSTYNKTÓW
Tomasz z Akwinu: zwierzęta są wyposażone w instynkty, które dostarczają energii i pozwalają działać wytrwale i w sposób celowy. Instynkty to celowe działanie, zaszczepione zwierzęciu przez naturę lub stwórcę umożliwiające osiąganie celów służących zachowaniu własnego życia lub życia gatunku a także unikanie przeciwności.
Teoria ewolucji - podstawowym motywem zachowań ludzi i zwierząt jest pragnienie przekazania swoich genów następnym pokoleniom.
Freudowska teoria popędów - biologiczna strona natury człowieka dostarcza energii do jego zachowań i daje do nich impuls. Wszystkie popędu biorą swoje źródło energii z libido. Kumulacja energii związanej z jednym z popędów staje się źródłem napięcia. Aby zmniejszyć to napięcie dana osoba szuka odpowiedniego obiektu. Popędu powodują powstanie reprezentacji takich obiektów. Człowiek może podstawić zamiast właściwego obiektu inny, który zastępczo rozładowuje napięcie. W toku rozwoju niektóre obiekty zostały powiązane z karą więc osoba może ich unikać. Zablokowanie naturalnego ujścia energii popędowej może mieć dwojakie konsekwencje. Dana osoba może się nauczyć opracowywania alternatywnych planów umożliwiających jej osiągnięcie celu. Ten proces prowadzi do rozwoju ego. Jeśli ego nie rozwinie się w pełni lub zakazy dotyczące obiektu popędu będą zbyt silne lub surowe to dana osoba przekieruje energię w sposób który zmniejszy napięcie, ale nie doprowadzi do osiągnięcia celu. Popędy nie są złe, a jedyną drogą do szczęścia jest ich zaspokojenie. Zrozumienie przyczyny zaburzeń, przewartościowania w sferze myśli wystarczy aby zmienić zachowanie.
TEORIA POTRZEB
Murray - człowiek charakteryzuje się tym, że ma ograniczony zestaw potrzeb. Różnice między ludźmi wynikają z siły potrzeb. Podstawowe potrzeby wymienione przez Murraya: upokorzeń, osiągnięć, przynależności, agresji, autonomii, przeciwdziałania, obrony, okazywania komuś szacunku (podległości), dominacji, pokazywania się, unikania obrażeń, unikania porażki, opiekowania się, porządku, zabawy, odrzucania, wrażeń zmysłowych, seksu, doznawania opieki, rozumienia.
Hierarchia potrzeb Maslowa - potrzeby fizjologiczne (głód, pragnienie itp.), potrzeby bezpieczeństwa (poczucia bezpieczeństwa, spokoju, brak zagrożenia), potrzeby przynależności i miłości (wiązania się z innymi, bycia akceptowanym), potrzeby szacunku (osiągnięć, poczucia kompetencji, aprobaty i uznania), potrzeby poznawcze (wiedzy, rozumienia, odkrywania), potrzeby estetyczne (symetrii, porządku i piękna), potrzeby samorealizacji (spełnienia się, wykorzystania swojego potencjału).
Potrzeby fizjologiczne wiążą się z niedoborem a wyższe ze wzrostem. Potrzeby można podzielić na kategorii tworzące strukturę hierarchiczną, u jej podstaw są potrzeby fizjologiczne, dopiero kiedy potrzeby z najniższego poziomu zostaną zaspokojone ważne się stają potrzeby wyższego rzędu.
Obecnie uważa się że potrzeby tkwią u podłoża skłonności. Czy skłonności te prowadzą do działania, zależy do rozmaitych okoliczności takich jak: otrzymywane uprzednio nagrody czy sposób myślenia o świecie.
TEORIA UCZENIA SIĘ
Watsonowska szkoła behawioryzmu - zachowanie można lepiej zrozumieć opierając się na zasadach uczenia się na podstawie kategorii instynktu. Istnieją trzy wrodzone reakcje emocjonalne: strachu, wściekłości i miłości z których wywodzą się wszystkie pozostałe emocje. Istnienie różnic kulturowych dowodzi, że zachowanie kształtuje się pod wpływem środowiska nie zaś czynników organicznych.
Teoria popędów Hulla - zróżnicowanie zachowań ludzkich da się wyjaśnić zasadami uczenia się. Aktywacja popędu prowadzi do przypadkowych, nieskoordynowanych zachowań. W ich trakcie organizm przypadkiem wykonuje reakcję redukującą popęd. Zachowanie prowadzące do redukcji napięcia zostaje wzmocnione. Po jakimś czasie zachowanie redukujące popęd przechodzi w nawyk. Zmniejszenie siły popędu wytwarza wzmocnienie. Popędu prowadzą do nawyków.
Zachowanie = popędy x nawyki. Kiedy nawyk jest słaby do wywołania odpowiedniego działania niezbędny jest bardzo silny popęd. Jeśli jednak nawyk już się ukształtował to wystarczy słaby popęd by uruchomić zachowanie. Bez popędów nie ma działania.
Skinnerowska teoria wzmocnienia - aby następowała uczenie się popęd wcale nie musi być redukowany. Ludzie mogą uczyć się rozmaitych zachowań nawet wtedy gdy popęd się nie zmniejsza. Zachowanie zależy od systemu pochodzących z zewnątrz: nagród i kar. Nagrody zwiększają prawdopodobieństwo powtórzenia danego zachowania, kary natomiast je zmniejszają. Wytrwałość w wykonywanie określonych zachowań jest niekiedy większa, jeśli nagrodę przyznaje się jedynie czasami a nie przy każdej pożądanej reakcji (częściowe wzmocnienie). Harmonogramy wzmocnień = różne wzory częściowego wzmocnienia prowadzą do powstawania różnych rodzajów wytrwałości. Można osiągnąć stan doskonałości za pomocą właściwie stosowanego systemu nagród i kar.
Badania nad modyfikacją zachowań - systematyczne stosowanie nagród i kar może doprowadzić do radykalnej zmiany zachowań, np. związanych z zażywaniem narkotyków, nawykami żywieniowymi i relacjami rodzinnymi, przestępczością czy nabywaniem umiejętności.
Energia działania, jego kierunek i wytrwałość zależą wyłącznie od systemu wzmocnień.
Teorie społecznego uczenia się - ludzie uczą się za pomocą modelowania zachowań innej osoby. Można przyswoić sobie nowy sposób zachowania, widząc, że innej osobie przyniósł on pożądanego skutki. Zachowanie człowieka może być niezależne od wzmocnień ze strony środowiska a nawyki mogą się wykształcić bez udziału nagród i kar. U podłoża większości zachowań ludzkich leżą informacje, które ludzie uzyskują z otoczenia. Ludzie potrafią zawczasu przewidzieć które z ich działań spotykają się z represjami (kara) a które przyniosą im satysfakcję (nagroda). W ten sposób uczą się nie tylko unikać błędów lecz również planować optymalny przebieg działania prowadzącego do realizacji pożądanych celów. Ludzie rodzą się ze słabszymi lub silniejszymi skłonnościami do zachowań agresywnych.
Energia działania jego kierunek i wytrwałość zależą wyłącznie od informacji pozyskiwanych przez jednostkę ze środowiska.
Ludzie obserwując innych uczą się określonych zachowań i dowiadują się jakie są ich konsekwencje. Oglądanie innej osoby która za pomocą określonych działań osiąga pożądane cele stanowi dal obserwującego człowieka wzmocnienie zastępcze. Sprawia ono, że rośnie prawdopodobieństwo wystąpienia analogicznych zachowań u obserwatora.
Teorie rozwoju i panowania nas sobą i środowiskiem. Mamy biologicznązdolność do eksploracji, ciekawości oraz panowania nad sobą i środowiskiem. Ludzie nie rodzą się w pełni ukształtowani. Aby się przystosować do środowiska i odnieść sukces muszą rozwinąć swoje zdolności i nabywają nowe umiejętności, starają się panować nad sobą - doskonalić się - i nad środowiskiem. Aby sprostać wyzwaniom środowiska trzeba się dowiedzieć o nim jak najwięcej i w maksymalnym stopniu wykorzystać swoje umiejętności.
Napięcia zmuszają organizm do podjęcia działań przywracających stan wyjściowy. Są one redukowane tylko wtedy gdy jednostka opanowuje umiejętności lub rozwija struktury poznawcze pozwalające na skuteczne interakcje z otoczeniem. Rozziew można odczuwać jako wyzwanie (dążenie do czegoś) lub przykre napięcie (którego pragniemy uniknąć).
Wg teorii wzrostu podstawowym bodźcem do rozwoju i doskonalenia się jest rozziew między miejscem w którym się człowiek znajduje w danej chwili a tym w którym powinien się znaleźć, jeśli chce się skutecznie przystosować do wymogów środowiska. Rozziew ten staje się źródłem napięcia, chcąc je zredukować trzeba zmniejszyć rozziew, rozwijając swoje umiejętności i intelekt. Nowość tworzy rozziew, który tworzy napięcie. Aby je zmniejszyć organizmy badają środowisko i przetwarzają wszystkie zdobyte informacje.
Piaget - organizmy muszą wykształcić struktury poznawcze, które umożliwiają im szybkie i skuteczne przetwarzanie dużej liczby informacji. Zdolność przetwarzania informacji zależy od rozwoju procesów psychicznych wyższego rzędu.
Teorie humanistyczne Rogers: u wszystkich organizmów można dostrzec jedną podstawową skłonność do realizacji, podtrzymywania i doskonalenie swojej tożsamości. Jednostka ma wrodzoną skłonność do podporządkowywania ich celowi nadrzędnemu, jakim jest rozwój tożsamości. Podstawą tożsamości są doznania zmysłowe oraz interakcje jednostki z otoczeniem. Ludzie potrafią ocenić co jest dla nich dobre a co złe. Jako korzystne oceniają te doświadczenia, które sprzyjają samodoskonaleniu, jako niekorzystne, natomiast te, które przeszkadzają w rozwoju. W trakcie interakcji ze środowiskiem rozwija się w nas potrzeba akceptacji - bycia dobrze ocenianym, aprobowanym i kochanym. Pozytywne nastawienie do nas innych osób zostaje uwewnętrznione i przyczynia się do powstania pozytywnego obrazu samego siebie, pozytywnej samooceny. Pozytywne postrzeganie siebie jest niezbędnym warunkiem samorealizacji. Ruch w kierunku wartości wyznaczanych przez otoczenie przy jednoczesnym odejściu od własnych wartości jest sprzeczny z zasadami samorealizacji. Ludzie muszą słuchać swojego wewnętrznego głosu, zdolności do oceny co jest dla nich dobre - zdolność nazwana organicznym procesem wartościowania.
Teorie poznawcze centralną rolę w kierowaniu zachowaniem ludzi i zwierząt odgrywają reprezentacje poznawcze.
Teorie oczekiwania - wartości - jednym z rodzajów reprezentacji mentalnych jest oczekiwanie a więc sąd na temat przyszłych wydarzeń formułowany na podstawie dotychczasowych doświadczeń. Ludzie maja pewne oczekiwania związane z określonymi działaniami i rozmaitym możliwym efektom tych działań przypisują określone wartości. Jest to hedonistyczna teoria, która zakłada, że wybierzemy zawsze te możliwość, która sprawi nam więcej przyjemności. Jeżeli wszystkie opcje są równie mało pociągające to wybierzemy tę która będzie najmniej bolesna.
Teoria wyznaczania celu - ludzie motywują się do działania wyznaczając sobie cele, cele wpływają na zachowanie na 4 sposoby:
kierują uwagą
mobilizują siły do działania
zachęcają do wytrwałości
ułatwiają opracowywanie strategii
Cele powinny być jednocześnie trudne i konkretne. W wyznaczaniu celów ważną rolę odgrywa zaangażowanie. Jeśli nie jesteśmy zaangażowani w realizację celu, nie zbierzemy sił niezbędnych do jego osiągnięcia. Ludzie bardziej angażują się w realizację tych celów, które sami sobie wyznaczają.
Społeczno - poznawcze teorie wyznaczania celów - to czy ludzie wyznaczają sobie trudne cele lub angażują się w ich realizację zależy od tego czy wedle ich własnej oceny mają lub mogą rozwinąć umiejętności niezbędne do ich osiągnięcia. Przekonanie o własnej skuteczności dotyczy oceny swoich umiejętności.
4