Główne kierunki polskiej polityki zagranicznej po 1989 roku.
Rok 1989 był przełomowy dla Polski pod bardzo wielu względami. Dotyczy to w równej mierze polityki wewnętrznej, w której do głosu doszły siły opozycyjne i został skonstruowany pierwszy demokratyczny rząd pod przywództwem Tadeusza Mazowieckiego jako premiera, jak i polityki zewnętrznej. Nastąpiło uniezależnienie państwa polskiego od ZSRR, co rodziło bardzo poważne konsekwencje polityczne - Polska zyskała możliwość samodzielnego kształtowania swojej polityki wewnętrznej i zewnętrznej - jak i gospodarcze - zerwaniu uległy stare więzy gospodarcze powstałe w wyniku powiązań w ramach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. RWPG została rozwiązana formalnie w 1991 roku, ale faktycznie już wcześniej polska gospodarka straciła ogromny rynek zbytu, jakim było ZSRR.
Polska niemal natychmiastowo wkonała zwrot w kierunku państw Zachodu. Te jednak traktowały nasz kraj z rezerwą, wciąż bojąc się reakcji ZSRR, a potem Rosji, która mogłaby przeciwstawić się rozszerzaniem zachodniej strefy wpływów. Nikt nie chciał drugiej zimnej wojny, więc Polska musiała radzić sobie sama w trudnych, pierwszych latach niepodległości. Najpilniejszymi problemami, przed którymi stanęła młoda III Rzeczpospolita Polska były:
- uregulowanie stosunków z ZSRR, w szczególności doprowadzenie do wycofania wojsk radzieckich z terytorium Polski
- unormowanie relacji z sąsiadami Polski. Sytuację komplikował fakt, że w 1989 roku Polska sąsiadowała z trzema państwami: NRD, ZSRR i Czechosłowacją. W 1993 nie było już na mapie świata żadnego z tych państw, a Polska sąsiadowała już z siedmioma pastwami: Rosją, Litwą, Białorusią, Ukrainą, Słowacją, Czechami i Niemcami. Szczególnie ważne były rozmowy z Niemcami i ZSRR (Rosją)
- Nawiązanie przyjaznych stosunków z państwami zachodnimi i zasygnalizowanie chęci integracji ze strukturami atlantyckimi
1989-1992
Polska polityka zagraniczna w tych latach była kierowana przez ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego. Minister, nazywany „Leszkiem Balcerowiczem polskiej dyplomacji”, wylansował i wcielił w życie koncepcję dwutorowości wobe państw byłego ZSRR. Przy jednoczesnym wsparciu ruchów niepodległościowych na Litwie, Ukrainie i Białorusi, Polska starała się zachować mozliwie poprawne stosunki z Moskwą. Polityka taka okazała się skuteczna - za naszą wschodnią granicą powstały cztery nowe, niepodległe państwa, a negocjacje w sprawie wyprowadzenia wojsk rosyjskich z Polski zakończyły się pełnym sukcesem strony polskiej w 1992 roku.
Jednocześnie Polska nawiązała przyjazne stosunki ze swoimi sąsiadami, czego wyrazem były Traktatu o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy. Traktat taki został podpisany w 1991 z Niemcami, a w 1992 z Rosją. Najpóźniej, bo dopiero w 1994 podpisano taki traktat z Litwą.
1992-1999
Po unormowaniu naszych stosunków z Rosją i innymi byłymi republikami radzieckimi, priorytetem dla naszej polityki zagranicznej stały się negocjacje w sprawie integracji naszego kraju ze strukturami atlantyckimi - głównie NATO i UE. Początkowa rezerwa, z którą traktowały nasz kraj państwa zachodu ustępowała wraz z dalszym słabnięciem pozycji Rosji na arenie międznarodowej. Kiedy zaś nasze starania o udział w Sojuszu Pólnocnoatlantyckim poparły oficjalnie Niemcy i USA, akcesja stała się tylko kwestią czasu. W 1997 roku rozpoczęto rokowania akcesyjne, a uroczyste przyjęcie do NATO Polski, Czech i Węgier odbyło się 12 marca 1999 (uwaga: w tym roku [2009] mija więc dziesiata rocznica tego wydarzenia). Data ta stała się kolejnym, obok 1989 roku, symbolem uniezależnienia się Polski od wpływów Moskwy.
Jednocześnie Polska dążyła do integracji z Unią Europejską. Co do jej potrzeby panował w Polsce powszechny consensus polityczny, co bardzo ułatwiało prowadzenie negocjacji. Rozpoczęły się one już w 1990 roku, a już w 1991 Polska podpisała Układ Europejski, czyli dokument potwierdzający chęć integracji ze strukturami Wspólnot Europejskich i zapoczątkowujący współpracę. Wszedł on w zycie w 1994 roku. W 1997 w Luksemburgu zapadła decyzja o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych.
1999-2004
Właśnie stosunki z Unią Europejską wypełniły kolejne pięć lat naszej polityki zagranicznej. Polsce stosunkowo szybko udało się zamknąć wszystkie rozdziały negocjacji akcesyjnych, co nastąpiło już w 2002 roku. Otworzyło to drzwi do podpisania traktatu akcesyjnego. Wcześniej musiały go jdnak ratyfikowac wszystkie kraje członkowskie Unii, a także musiał zostać zaakceptowany w ogólnopolskim referendum. Wszystkie te warunki zostały spełnione. Polska podpisała więc traktat akcesyjny 16 kwietnia 2003 roku w Atenach.
1 maja 2004 roku, Polska wraz z 9 innymi państwami stała się pełnoprawnym członkiem UE.
2004-obecnie
Obecnie priorytetem polskiej polityki zagranicznej stało się umocnienie naszej pozycji w strukturach Unii Europejskiej oraz rozwijanie przyjaznych stosunków z państwami regionu. W 2008 roku Polska przystąpiła do Układu z Schengen. Granice wewnątrzunijne z niemcami, Czechami, Słowacją i Litwą zostały więc otwarte. Podstawowe kierunki polskiej polityki zagranicznej pozostają więc niezmienione od 1989 roku.
Problemy i wyzwania polskiej polityki zagranicznej
Do 2004 roku cele naszej polityki zewnętrznej były dość jasne i oczywiste: priorytetem pozostawała integracja ze strukturami atlantyckimi. Natomiast po 1 maja 2004 Polska musiała stanąc przed nowymi wyzwaniami i problemami. Najważniejszym jest umacnianie naszej pozycji w organizacjach międzynarodowych - głownie NATO i UE. To dlatego zaangażowaliśmy się w NATO-wską interwencję w Afganistanie w 2001 roku. Realizując tradycyjny, proamerykański nurt naszej polityki wzięliśmy udział, w latach 2003-2008 w misji irackiej, pod przewodnictwem Stanów Zjednoczonych. Po 2004 roku jednak został utracony consensus wewnętrzny dotyczący polityki zagranicznej. W latach 2005-2007 nastąpiło nawet zaostrzenie stosunków z Rosją i Niemcami. Obecnie zaś, polityka zewnętrzna naszego kraju jest paraliżowana przez rozbicie władzy wykonawczej na dwa ośrodki: rządowy i prezydencki, które maja różne, czasami nawet przeciwstawne, koncepcje prowadzenia polityki zagranicznej. Odbija się to negatywnie na skuteczności i efketywności tej polityki.
Ważne daty:
1989 - Polska odzyskuje suwerennośc
1991 - Polska podpisuje Układ Europejski
1992 - wojska rosyjskie opuszczają Polskę
1999 - Polska wstepuje do NATO
2004 - Polska wstępuję do UE
Polityka zagraniczna RP, sformułowana po przemianach politycznych w 1989, określa ją polska racja stanu. Podstawowe cele polityki zagranicznej w latach 90. pozostawały niezmienne mimo zmian politycznych w parlamencie i rządzie.
Są to:
członkostwo w NATO oraz Unii Europejskiej,
współtworzenie stabilnego systemu bezpieczeństwa europejskiego opartego na współdziałaniu NATO, UZE, OBWE oraz ONZ,
utrzymywanie dobrosąsiedzkich stosunków z państwami regionu, działanie na rzecz współpracy regionalnej,
zrównoważona polityka wobec Zachodu i Wschodu,
popieranie procesów rozbrojeniowych,
ochrona tożsamości narodowej i dziedzictwa kulturowego, rozwinięte kontakty z Polonią.