STANISŁAW GROCHOWIAK
Życiorys: Urodził się w 1934 r. w Lesznie Wielkopolskim, zmarł w 1976 r. w Warszawie. Okupację spędził wraz z rodziną w Warszawie, po wojnie powrócił do rodzinnego miasta.
W 1951 roku ukończył liceum w Lesznie i zdał w nim maturę, a także rozpoczął studia polonistyczne w Poznaniu, jednak przerwał je po kilku tygodniach. W latach 1953-1955 był członkiem redakcji Wrocławskiego Tygodnika Katolickiego. W 1955 przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował najpierw w Instytucie Wydawniczym PAX, później w zespole redakcyjnym "Za i przeciw" (1957), dwutygodniku "Współczesność" (1956-1960, od 1958 redaktor naczelny), "Nowej Kulturze" (1961-1963), "Kulturze" (1963-1970), "Poezji" (1972-1975) i "Miesięczniku Literackim" (1975-1976). Pierwszy zbiór wierszy Ballada rycerska opublikował w roku 1956 - był to, obok książek Herberta i Białoszewskiego, jeden
z najważniejszych debiutów poetyckich odwilży październikowej. Został bardzo dobrze przyjęty, pozytywnie napisali o nim czołowi wówczas krytycy literaccy, Kazimierz Wyka
i Jerzy Kwiatkowski. Grochowiak stał się czołowym twórcą pokolenia "Współczesności" (do którego należeli także m.in. Ernest Bryll i Władysław Terlecki), nazwanej od tytułu pisma, na łamach którego drukowali utwory literackie i teksty publicystyczne. Prowadzili m.in. kampanię o tworzenie warunków dla sztuki ambitnej, a przeciw "bohaterszczyźnie"
i "kulturze Przekroju", czyli tworzącej się kulturze masowej.
Poezja:
W tomie debiutanckim znalazły się wiersze do dziś uznawane za jedne z najlepszych
i najbardziej popularnych utworów Grochowiaka, jak Don Kichot, Święty Szymon Słupnik czy też Verlaine. Od początku ujawniły się, charakterystyczne dla całej jego twórczości, inspiracje - kultura francuska, motywy kultury barokowej i średniowiecznej. Widoczne były także elementy groteski i estetyki brzydoty, a także postawa buntu wobec rzeczywistości, wyrażona m.in. słowami "Powołał mnie Pan na bunt" z wiersza Święty Szymon Słupnik.
O inspiracjach literackich poezji Grochowiaka pisał Jan Błoński:
"Grochowiak - narąbał całych ćwierci baroku, połci, dekadencji, kawałów ekspresjonizmu, doprawił je Norwidem, Libertem, Gałczyńskim, Bóg wie czym jeszcze, wszystko to wrzucił do kotła, zagotował, odcedził i ciepłe jeszcze sprasował w gęste, treściwe wiersze."
Oprócz wymienionych przez znanego krytyka fascynacji literackich, wymienić można jeszcze Leśmiana, do inspiracji którym Grochowiak się przyznawał.
Kolejne tomy - Menuet z pogrzebaczem (1958), Rozbieranie do snu (1959) oraz część wierszy z tomu Agresty (1963) określa się w twórczości Grochowiaka mianem okresu turpistycznego lub okresu dojrzałej groteski. Każde z tych pojęć akcentuje inną cechę jego poezji. Groteska realizowana jest w niej poprzez zderzenie sfer sacrum i profanum, elementów wzniosłości i piękna z rzeczami zwykłymi, przyziemnymi, brzydkimi.
W wierszach Grochowiaka poezja "wynika z brodawek ogórka", "smutny mieszczuch
o dewizce na brzuchu" postawiony jest "w świetle gwiazd", a "ręce królowej posmarowane smalcem". Termin "turpizm", najczęściej łączony z poezją Grochowiaka, pochodzi z wiersza Juliana Przybosia Oda do turpistów z 1962 roku, w którym zaatakował on Grochowiaka, Różewicza i Białoszewskiego, oskarżając ich o umiłowanie brzydoty oraz fascynację śmiercią
i rozkładem. Grochowiak podchwycił ten termin i w publicystyce na łamach "Współczesności" oraz w wierszu Ikar nadał mu pozytywne znacznie. Miał on oznaczać nie fascynację brzydotą i śmiercią, lecz umiłowanie rzeczy zwyczajnych prowadzące do afirmacji rzeczywistości - dzisiaj tą postawę w jego twórczości nazywa się również mizerabilizmem.
Kolejne utwory - z drugiej połowy tomu Agresty i z Kanonu (1965) to coraz mocniejszy zwrot w stronę klasyczności, której kulminację stał się zbiór Nie było lata (1969). Zwrot ten wyrażał się zarówno w warstwie formalnej (liczne sonety), jak i spokojniejszym tonie wierszy. Pojawia się motyw miłości-akceptacji, zgody na codzienność i plebejskość (Epilog
w stearynie), motyw starości, ustatecznienia, czego najlepszym przykładem jest dwuwiersz "Bunt nie przemija/bunt się ustatecznia" z wiersza Do S....
Po roku 1968 Grochowiak stał się obiektem ataków pokolenia "Nowej fali". Młodzi twórcy krytykowali czołowego poetę poprzedniego pokolenia zarówno za poetykę jego twórczości, która nie odpowiadała hasłom "mówienia wprost" ani "podejrzanego języka", jak i za postawę społeczną. Nie podobało im się, że Grochowiak nie odcina się zdecydowania od poczynań władz, ani to, iż często pojawia się w oficjalnych mediach. Kolejne tomy - Polowanie na cietrzewie (1972), Bilard (1975) i Haiku images (1975) nie były tak udane jak poprzednie - Grochowiak borykał się z problemami materialnymi i chorobą alkoholową, która w końcu doprowadziła do jego śmierci. Wszystko to wytworzyło nienajlepszą atmosferę wokół postaci Grochowiaka i sprawiło, że w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych jego poezja cieszyła się mniejszą popularnością i zainteresowaniem badaczy - wedle określenia Jacka Łukasiewicza znalazła się w czyśćcu. W latach dziewięćdziesiątych powoli z niego wychodziła - powstały nowe prace o twórczości poety, doczekaliśmy się także wydania jego poezji w serii BIBLIOTEKI NARODOWEJ.
Przez całą twórczość będzie się przewijał z jednej strony obraz podmiotu chorego, napiętnowanego kalectwem, brzydotą, z drugiej - zdrowego, obdarzonego jurnością i siłą.
Z jednej strony dążącego do autodestrukcji, z drugiej - przejawiającego ogromną witalność. Obaj składają się na podmiot buntu. W tym widać, że Grochowiak nie poddał się poetyce socrealistycznej, bo socrealizm nie tolerował dwoistości podmiotu. W Balladzie rycerskiej ukazany jest bunt społeczny skierowany przeciw stalinizmowi w imię socjalizmu humanistycznego. Widać tu wpływy Tuwima i Gałczyńskiego.
Cechy poezji Grochowiaka:
● groteska - bywa łącznikiem sprzecznych elementów w sposób karnawałowy, zabawowy, parodystyczny. Obok ludycznego występuje też ekspresjonistyczny typ groteski - podkreśla on paradoks życia i śmierci, sprzeczność losu ludzkiego. Czyni to przez deformacje postaci człowieka.
● erotyka i metafizyka - rysy manichejskie w poezji Grochowiaka; łączono je z tematyką erotyczną. Z jednej strony mamy do czynienia z lubieżnością, zwierzęcością erotyki,
z drugiej - ze swego rodzaju metafizyką. Erotyka łączy się ściśle ze stosunkiem do śmierci,
z eschatologią.
● synkretyzm - czerpanie z cudzych słów, wielość cytatów i nawiązań.
● związki z malarstwem - Turner, Rubens, Rembrandt, Dali; obrazowe widzenie. Często pisząc o sobie-artyście wcielał się w malarza. Dużą rolę w jego poezji odgrywa kolor.
● bunt - jedna z ważniejszych kategorii w poezji Grochowiaka. Buntował się bohater. Najpierw był to bunt generacyjny: przeciw rodzicom, obyczajowości środowiska mieszczańskiego; z czasem nabierał zabarwienia ideologicznego czy politycznego. Był też bunt artysty przeciw konwencjom. Nigdy poezja G. nie była „politycznie poprawna”. Był też bunt przeciwko konieczności śmierci. W twórczości G. przez niemal cały czas był obecny również bunt o charakterze religijnym, wyrażający się w gotowości walki z Panem
o błogosławieństwo. Najważniejszą figurą, bardzo pojemną semantycznie, jest tu figura walki Jakuba z Aniołem; walki nierozstrzygniętej. Walczył on nie godząc się na współistnienie zła
i Wszechmocy.